^ieha HISTORICORVM ROMANORVM RELIQVIAE ITERATIS CVRIS DISPOSVIT RECENSVIT PRAEFATVS EST HERMANXVS PETER VOLVMEN PRIVS IN AEDIBVS B. G.TEVBXERI LIPSIAE MCMXIV V.L COPYRIGHT 1914 BY B. G. TEUBNKJR IX LKIPZIG. LIPSIAE : TYPIS B. G. TEVBNERI MEMORIAE CAROLI • PETERI HISTORICI • ROMANI PRAECEPTORIS • CELEBRIS PATRIS • OPTIMI S Volenti rnihi hoc seni contigit, ut quod opus adulescens in- cohaueram, iuuenis intenta lucubratione perfecerani, diuenditis exemplaribus nunc denuo retractare et emendare potuerim. multa enim siue mea meditatione edoctus siue alienis auxiliis adiutus correxi speroque me rinter folia fructus' uidisse et decerptos in granaria mea comportasse; plura tamen, quae alii refutauisse sibi uisi sunt, retinui re iterum diligenter examinata et perpen- sitata, aut quae noua sibi quidam excogitauisse, enumerare su- persedi, ne hunc librum coniecturis iam obliuione obrutis, cum nihil ex eis ad haec studia promouenda redundaret, onerarem certaque dubiis uel falsis inmixtis turbarem. Ex prolegomenis caput tertium, quo historiae Romanae aetates primis lineis ad- umbraueram, nunc hac quaestione ex altioribus fontibus libro meo ' Wdhrheit und Kunst, GeschicJrfschreibung und Plagiat im JdassiscJien Mtertum' repetita seclusi atque artes singulorum deinceps scriptorum accuratius distinxi. sic in disputationibus de uitis et scriptis eorum institutis maior pars mutata est. contra fragmentorum numeros editionis superioris non tetigi, cum plerique uiri docti eis citare solerent. itaque fragmenta etiam nunc ita disposui, ut ea, quae ad certam aliquam rem referri possent, siue additis numeris librorum siue non additis excerpta essent, ceteris eiusdem libri praeponerem, ea tamen, quae eo numero carerent, asterisco notarem; cetera ita ordinaui, ut quae ab antiquioribus scriptoribus seruata essent, prima loca obtinerent aut, si multa eiusdem historici ab eodem (uelut Si- sennae a Nonio), similes res cum similibus coniungerentur. ea uero fragmenta, quae aliena loca possedisse mihi persuasi, reli- qui sed uncis inclusi litterisque minui, ea autem, quae nunc accesserunt, litteris maioribus significata (A) ceteris subiunxi. pauca haec sunt; nam etiam nunc praeter fr. 12 Claudii Quadri- VI* garii coniecturis peperci neque ullum ex libello de origine gentis Ronianae admisi, cuius auctores, etsi argumenta ex cer- tioribus fontibus collegerunt, omni fide indigni sunt. Textus autem uerba secundum optimam quamque editionem, si qua interim publici iuris facta erat, ratione recensui. tum in apparatu critico componendo id tenui; ut quae ad uerba ex ue- teribus annalibus excerpta essent, tota mole discrepantiarum instruerem orthographia excepta, de ceteris potiores elige- rem, quae ad argumenta interpretanda aut ad uerba fortasse ex uetustate translata pertinerent, plures tamen addere mallem quam ad diuersas editiones euoluendas usum reuocare. de so- lis Gellio et Nonio omnibus locis, ut chartae parcerem, etiam sigla' M. Hertzii et L. Muelleri retinui neque h. 1. tacebo ante annos sex et quadraginta apparatu illius Gelliano, G. Thilonis Seruiano uti mihi licuisse. Coniecturis, ne traditionem per se saepe incertam magis turbarem historicaque studia occuparem, praesertim in truncis paucorum uerborum, raro indulsi, item de clausulis numerandis, quarum quaedam exempla Fr. Leo animad- uertit (Boem. Lit. I p. 330 n. 2. 339 n. 4. 346 n. 1), manus abs- tinui. Deinde adnotatione textum suppleui et eorum fragmento- rum, quae etiam aliis locis seruata sunt, et eorum locorum, qui ex eodem auctore ex quo fragmenta originem duxerunt uel duxisse uidentur, denique in eam ex uariis libris libellisque omnia ea contuli, quae cum probabilitate quadam ad intelle- genda aestimandaque fragmenta inuenta erant. De emendando hoc libro Ioannes Gilbert, discipulus olim meus, tum collega Afranus, nunc amicus, optime meritus est, cuius singulari subtilitati et indefessae diligentiae debitam iu- stamque gratiam habere non desinam. Misniae mense Ianuario a. mcmxiv. HERMANNVS PETER. Diem mensis Februarii sextum decimum Hermannus Peter scribens paene, certe scripturiens obiit supremum summo per extremos dies occupatus desiderio hanc editionem usque ad VII* ultimam lineam conficiendi. At mors ultima linea rerum est; qui cum aliis tum maxime sibi ipse imperare didicerat, maiori cessit7 reliquit amicis atque tiliae ultimas plagulas emendandas et indices renouandos. Qui operam libenter susceptam ut pote- rant praestabant dubiis in rebus auctoritatem unici arbitri acerbe desiderantes. C. S. Adnexui breuem earum editionum conspectum, quibus in recensen- dis fragmentiB usus sum, si plura eiusdem auctoris maximeque si ad uerba tradita recepta sunt, sed etiam de ceteris optima quaeque sub- sidia adhibui et, si opus erat, enotaui. sunt igitur illae: Appiani editio Schweighaeuseri (1785), I. Bekkeri (1852), L. Men- delssohnii (1879. 1881). Arnobii ed. Reiiferscheidii (1874), apud quem unius antiqui codi- cis (Parisiensis) collatio extat. Asconii post A. Kiesslingii et R. Schoellii ed. (1875) etiam Th. Stanglii ed. (1912), in qua tria apographa codicis Sangallensis, emen- datiora Poggii (P, Matritense), Bartholomaei de Montepulsiano (M, Lau- rentianum), ipsum Sozomeni (S, Pistoiense) diligenter enotata sunt. Censorini ed. 0. Jahnii (1845) et Fr. Hultschii (1865)', a quibus adiectas optimorum librorum discrepantias (Darmstad. et Vatic.) mutua- tus sum. Charisii ed. H. Keilii cum tota cod. Neapolitani discrepantia (1857) in eius Grammaticis Latinis I p. 1 — 296 (cum excerptis Cauchianis p. 607 sqq.). Ciceronis ed. altera Orellii et bibliothecae Teubnerianae. Diomedis ed. H. Keilii in Gramm. Lat. I p. 297 — 529 cum discre- pantiis cod. Paris. A 7494 et B 7493, Monac. M. Dionysii Halicarnasensis archaeologiae ed. Reiskii (1775), Kiess- lingii (1860—1870), C. Iacobyi (1885—1905), ex quibus potiores discre- pantias ut scriptoris Graeci librorum I— X (codicum Chisiani 58, Vrbi- natis 105, Coisliniani, Regiorum Parisinorum 1654. 1655, Vaticani 133, Vrbinatis 106), sumpsi, in libris XI— XX praeter hos excerptis Constan- tini nunc denuo editis usus. v VIII* Festi ed. C. 0. Muelleri (1839) adiectis codicis Farnesiani scriptu- rarum supplementis , quae H. Keil in mus. Rhen. VI 618 sqq. edidit, et W. Lindsayi (1913). Frontini strategematum ed. Oudendorpii (1779) et Gundermanni (1888), in qua apparatus criticus textui subiunctus est. Frontonis ed. Naber (1867) secundum descriptionem palimpsesti a n. d. Du Rieu confectam. Gellii ed. Gronouiana, Hertzii (1883), Hosii (1903). Etiam nunc M. Hertzii beneuolentiae gratiam habeo, qua R. Peiperum in meum usum ante hos 46 annos ex thesauris discrepantias horum fr. depromere passus est; nunc editio maior mihi praesto est supplemento apparatus multis locis correcta (1894). Hic ut operae et chartae parcerem, Hertzii codd. singulis eius litt. significaui per libros I — VII: A cod. palimpsest: Vat.-Palat. XXIV, saec. fere VII (?) V c. Vatic. 3452 s. XIII P c. Paris. 5767 s. XIII R c. Lugd. Bat. Gron., olim Rottendorfianus 21, s. XII. per libros IX — XX: Q c. Paris. 8664 s. XIH Z c. Lugd. Bat. Voss. F 7 (Voss. mai.) s. XIV B fr. c. Bern. 404 s. XII 0 c. Christinae in Vat. I s. X X c. Lugd. Bat. Voss. F 112 (Voss. min.) s. X n c. Christ. in Vat. II 1646 s. XH N c. bibl. Magliabecch., Flor. 329, s. XV. per libros omnes: T anthol. Gellio-Valeriana Thuanea (cod. Paris. 4952. olim Colbert. s. XII) T olim Vrsiniana (cod. Vat. 3307 s . XII) § lectiones ex c. Buslidiano olim excerptae a Casp. Scioppii excerpta s codd. recentiores uel omnes uel quidam. Isidori originum ed. Areuali et Ottonis (1833). Lactantii institutionum ed. Brandtii (1890). Liuii primae decadis excerpsi apparatum criticum ex edit. Al- schefskii (1841 sqq.) et maiore A. Zingerlei (a. 1898) collatum cum ap- pendicibus H. I. Muelleri, ed. Weissenborni, c. Veronensis a. Th. Momm- seno editi et recensionis Symmachorum et Nicomachorum : Medicei pl. 63,19; Paris. n. 5725, Floriacensis 5724. Vpsaliensis; Romani s. Vati- cani n. 3329, Marciani n. 326, Leidensis pr. 6a, bibl. Benedict. Carinth. tertiae ex ed. A. Luchsii (1888, c. Puteani s. Paris. 5730, Colber- tini s. Paris. 5731, Medicei 63,20; c. Bambergensis IV, 9, et Spirensis deperditi, apographis cogniti X). IX- quartae ex ed. I. Th. Kreyssigii (1839, qui editioni suae 1. XXXIII uarietatem buius decadis ex Barnbergensi et quae de cod. Moguntino ex editione Moguntina recentioribusque codd. constabant, addidit, suppleta niaxime a Maduigio . quintae ex ed. niai. Zingerlei (189!)), qui ultimus omnes discre- pantias ex cod. unico Laurishainiensi accuratissime enotauit. Praeterea ed. Drakenborcbii, Weissenbornii et H. I. Muelleri, Hertzii, Maduigii adhibui. Ioannis Lydi ed. Bekkeri (1837) et Wuenschii (de magistr. 1903, de mensibus 1898). Ioannis Malalae ecl. L. Dindorfii (1831). Macrobii ed. Ianii (Saturn. 1852) et Eyssenhardtii (1868 . codd. Parisinum et Bambergensem accurate excussit. Minucii Felicis ed. C. Halmii (1867). Nonii ed. Fr. D. Gerlachii et C. L. Rothii (1842), Luc. Muelleri (1888), I. H. Onionsi (libr. I — III 1895), W. Lindsayi (Orionsianis copiis usi 1903), cum suo quaeque apparatu critico. codicum stemmata Lindsay (p. xxx — xxxn) per capita (I — III, IV, Y — XX) depinxit omni ex parte probanda. nam auctoritas multorum codicum qui praesertim maximam partem cum aliis libris comparati et diuersis manibus correcti sint, etiam singulorum ex diuersis arcbetypis descriptorum uaria est atque per partes suas cum recentioribus eisdem modo consentit modo dis- crepat. tres tamen praecipua loca obtinent, qui totum opus continent et a Muellero accurate descripti et significati sunt: L. Lugdunensis (Voss.) n. 73 s. X uel IX (etiam a me quondam collatus . H. Harleianus mus. Britann. n. 2719 s. LX uel X. G. Guelferbytanus (Gudianua 96) s. X (item a me collatus). quibus addo priorem partem (c. I — III p. 1 — 232) codicis. F. Florentini (Laurentiani) plut. 48, 1 s. X uel XI (olim a me in- uenti et descripti, ab Onionsio praef. X ceteris longe praelati), suppleti quattuor saec. post. SimiHs ratio Onionsio intercedere uidetur inter duas partes (c. I— III, IV — XX) cod. E. Escorialensis M. III 14 s. X, ita tamen ut etiam prior media diuidatur. Deinde idem conectit tres codices, qui auctoritate sua p. 1 — 10 excellunt, tum pauca exempla addunt, 1. III et IV omnino omittunt, tum etiam exempla exhibent: Bamb. Bambergensem (M V 18) s. X. P. Paris. n. 7067 s. X. Lugd. alter Lugdunensem alterum n. 116 s. X — XI (ab On. X signi- ficatum, etiam a me collatum). minus altera eius familia cod. mancorum nobis profuit; nam raro exempla addiderunt: cod. Paris. 7665 (D), Montepessulanus (n. 21^), Ox- fordienses (bibl. Bodl. n. 279), s. X ueLXI. X* Mueller primariis suis addidit ex mancis Genfeuensem n. 84) et duos Bernenses B (n. 83) et A (n. 347) item s. X. x) Orosii ed. Zangemeisteri (1882) cum pleno apparatu critico, quem excerpsi. Plinii nat. hist. ed. Silligii, Iani, Detlefseni (1866— 82), Mayhoffii (1906. 1909. 1875—97), ex quo discrepantias librorum eorumque notas transscripsi. inter uetustioros praeter fragmenta (cod. Monei et Chate- lainii Riccardianique, Sessoriani, Parisini 9378) nominandi sunt Leiden- sis Vossianus f. 4 s. IX (2, 196—6, 51) et Bambergensis s. X (32 — 37), inter recentiores Vaticanus 3801, Parisini 6796 pars quaedam, Leidensis f. 61 s. XI olim coniuncti et exscripti in Leidensi Lipsii 7 s. XI. Plutarchi uitarum ed. maior Sintenisii (1839), adhibita tamen etiam altera eiusdem ed. Teubneriana (1879). moralium quae uocantur praesto mihi erat praeter Didotianam ed. Bernadakisii (1888). Polybii ed. Hultschii (1888.92. 1870. 72), ex qua uarietatem scrip- turae sumpsi. Prisciani ed. Hertzii (1855). Quintiliani ed. Halmii (1868). Scholiastarum Vergilii: Seruii I. II. III 1 ed. G. Thilonis (1881) et H. Hageni Appendicis Seruianae III 2 (1902) Iunium Philargyrium, Anonymi breuem expositionem, Probi commentarium , Scholia Vero- nensia, tria glossaria, rVergilium Aspri' continentis. Scholia Bernensia Hagen iam antea (1867) in Fleckeiseni supplementis (IV) separatim ediderat. Solini codices secundum Mommseni ed. alteram (1895) per tres classes distribui. Strabonis ed. maior Krameri (1844) et Meinekii (1852). Suidae ed. Bernhardyi (1853). Syncelli ed. G. Dindorfii (1829). Tertulliani ed. maior Oehleri (1854) et Reifferscheidii-Wissowae (I 1890). Valerii Maximi ed. Halmii (1865) et Kempfii (1888). Varronis de lingua latina ed. A. Spengelii (1885) atque G. Goetzii et Fr. Schoellii (1910); de rebus rusticis ed. H. Keilii (1884). Vellei post Kritzium et Haasium ed. Halmii (1876), in qua appa- ratus criticus commode descriptus est. 1) Henrici Meylan collatixmes codd. Paris., Geneu., Bernens. omisi, praesertim cum non omni fide dignae sint (L. Mueller Aduers. Non. p. 307), item Quicheratii (1872) editionem praeter paucas coniecturas. PROLEGOMENON CAPITA TKIA I. DE ANNALIBVS MAXIMIS1) Historiae Romanae primordia repeti solent a pontificis maximi annalibus ael annalibus maximis, de quibus duo habemus inlustria testimonia, unum Ciceronis (de orat. 2, 12, 52), alterum Seruii, qui dieitur Danielis uel auctus (ad Verg. Aen. 1, 373), ita comparata, ut egregie alterum altero aut suppleatur aut corrigatur. ille enim An- tonium de uetere bistoria Romana sic disserentem facit: Erat enim historia nihil aliud nisi annalium confectio; cnius rei memoriae- que publicae retinendae causa ab initio rerum Romanarum usque ad P. Mucium pontificem maximum res omnes singulorum anno- 1) De annalibus maximis egerunt peculiaribus libris uel commenta- tionibus 1. G. Hulleman Disputatio critica de ann. max. (Amstelodami 1855) (de qua recte iudicauit K. Niemeyer in Ztschr. f. Gymnasiahcesen XII 1858 p. 423 — 428), E. Huebner Die ann. max. der Boemer in Iabni annal. LXXIV (1859) p. 401—423 , 0. Seeck Die Kalendertafel der Ponti- fices (Berol. 1885), C. Cichorius B. E. I c. 2248 — 2256, G. Soltau Die ann. max. in Philol. LV p. 255 — 276, qua disputatione ea, quae in cbronologia Romana p. 445 sqq. mibi adsensus scripserat, retractauit, A. Enmann Die aelteste Bedaction der Pontificalannalen in mus. Rben. LVE p. 517 — 533, E. Kornemann Der Priestercodex in der Begia und die Entstehung der altroem. Pseudogeschichte (1912; frustra quaesiui L. Cantarelli Origine degli ann. max. [Turini 1898] et G. Amatucci Gli ann. max. in Bivista della Fil. class. XXIV p. 208 — 233), praeterea multi alii occasione oblata plus minusue copiose, ex quo numero nunc nomino Schweglerum in bist. Rom. I p. 7 — 12, C. Wachsmuthium in Ein- leitung in die alte Geschichte p. 618 sqq., E. Paisium Storia di Boma I 1 p. 27 — 38, H. Nissenum Untersuchungen ueber die Quellen des Livius p. 86 sqq. , L. Wuelkerum Prodigiemvesen bei den Boemern p. 50 — 70. ipse in tanta testimoniorum inopia, tanta opinationum et coniectura- rum abundantia certissima quaeque proponere malui quam haerere in multis inuentis refutandis, praesertim cum iam ab Hullemano et Hueb- nero maximam partem expulsa sint. itaque K. W. Nitzschii librum Die roem. Annalistik von ihren ersten Anfcingen bis auf Valerius Antias (Berol. 1873) bic semel citaui, qui memoriam Romanam non ab initiis tabularum et annalium pontificum eed ab aedilibus plebis repetiit, qui Cereris tempU antistites fuissent (uid.- p. 204 sqq.). I* IV PROLEGOMENON rum mandabat litteris pontifex ferebatque1) in album et propone- bai tabulam domi, potestas ut esset populo cognoscendi ; i qui eliam nunc annales maximi nominantur. hanc similitudinem scribendi multi secuti sunt, qui sine ullis ornamentis monumenta solum tem- jiorum, hominum, locorum gestarumque rerum reliquerunt. Seruii uerba haec sunt: Ita autem annales conficiebantur: tabulam de- albatam quotannis pontifex maximus habuit, in qua praescriptis consulum nominibus et aliorum magistratuum digna memoratu no- tare consueuerat domi militiaeque terra marique gesta per sin- gulos dies, cuius diligentiae annuos commentarios in octoginta libros ueteres retulerunt eosque a pontificibus maximis, a quibus fiebant, annales maximos appeUarunt.2) Hinc igitur de annalibus maximis disputantibus nobis proficiscen- dum est. antea tamen, ut omnis arceatur confusio aliorumque de illis errores tacite corrigantur, pauca explicanda esse uidentur de ceteris eiusdem pontiiicum collegii scriptis. erant baece3): 1. Libri pontificum siue pontificales siue pontificii; in quibus inerant et praescripta de sacris publice priuatimue faciendis et ius 1) referebatque Lambinus. 2) Cf. etiam Macrob. 3,2,17: Pontificem Aenean uel ex nomine re- ferendorum laborum eius ostendit (Vergilius) pontificibus enim permissa est potestas memoriam rerum gestarum in tabulas conferendi et hos an- nales appellabant equidem maximos quasi a pontificibus maximis factos, unde ex persona Aeneae ait: Et uacat annales tantorum audire laborum. quae uerba ex eodem fonte ex quo Seruii bausta esse dudum intellectum est. primum enim idem Vergilii uersus affertur a Macrobio, ad quem illa de annalibus maximis adnotauit Seruius, tum, quae de Aeneae pontificatu nugatur Macrobius, cognationem quandam habent cum eis quae 1. s. s. adnexuit Seruius: unde quidam ideo dictum ab Aenea ^annales'' aiunt, quod et ipse religiosus sit et a poeta tum pontifex inducatur. 3) Secutus sum in plerisque Schweglerum H. R. I p. 31 sqq., quo- cum fere consentiunt Hulleman p. 10 sqq. et Huebner 1. s. p. 408. nunc tamen cum Reifferscheidio in Bursiani annalibus XXIII p. 274 sq. P. Prei- bisch {Quaest. de libris pontificiis. Diss. Vratisl. 1874), qui in program- mate Tilsit. a. 1878 fragmenta collegit, P. Regell (De augurum publi- corum libris part. 1. Diss. Vratisl. 1878), G. Wissowa (ap. Marquardtium Staatsverw. III2 p. 300. 400. B. E. II c. 2323. Rel. d. Roem.* p. 5 sq.) libros pontificum commentariosque, cum ab antiquis auctoribus con- fundantur, non distinguunt. at breui conspectu usui pontificum consul- tum esse per se ueri simile est neque illos in talibus rebus satis diligen- tes fuisse constat, qui etiam acta et commentarios promiscue citauerunt. commentariorum amplior notio libros complexa est. cf. Geschichtl. Lit- teratur I p. 205. 234 sq. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS V diuinum pontificiumque. exempla pauca ex eis seruata lubet ponere, ex quibus quae eorum fuerit indoles, facillime perspiciatur: Fest. s. u. opima p. 189: Testimonio esse libros pontificum, in quibus sit: Pro primis spoliis boue, pro secundis suouetaurilibus , pro tertiis agrto publice fieri debere. Seru. georg. 1, 272: Quoniam cautum in Ubris sacris est, feriis denicalibus aquam in pratum ducere nisi iegilimam non licet. — sane quae feriae, a quo genere ho- minum uel quibus diebus obseruentur uel quae festis diebus fieri permissa sint, si quis scire desideral, libros pontificales legat. Seru. Aen. 12,603: Cautum fuerat in pontificalibus libris, ut qui laqueo uitam finisset, insepultus abiceretur. Ilorum librorum pars quaedam, qua et nomina deorum et rationes ipsorum nominum con- tinebantur, indigitamenta fuerunt. nam Seruius ad Vergilii uerba georg. 1,21 siudium quibus arua tueri haec adnotauit: Xomina haec numinum in indigitamentis inueniuntur, i. e. in libris pontificali- bus, qui et nomina deorum et rationes ipsorum nominum continent, quae etiam Varro dicit. nam, ut supra diximus, nomina numini- bus ex officiis constat inposita, uerbi causa ut ab occatione deus Occator dicatur, a sarritione Sarritor, a stercoratione Stercxdi- nius, a satione Sator}) in libris igitur pontiticiis praeter 'deorum nomina et deorum ipsorum rationes' multa alia scripta fuisse uel ex eis-quae supra attuli exemplis satis apparet. 2. Commentarii pontificum, qui responsa et decreta pontificum de sacris faciendis descripta comprehendebant. quod quasi promptua- rium quoddam apud Romanos exemplorum studiosissimos utilissi- mum habebatur. cf. CicBrut. 14,55: Possumus — suspicari diser- tum — Ti. Coruncanium [cos. a. 280. 474, quem pontificem maxi- mum fuisse hic est tenendum2J, quod ex pontificum commentariis longe plurimum ingenio ualuisse uideatur. de dom. 53, 136: Vt reuertar ad ius publicum dedicandi , quod ipsi pontifices semper 1) Cf. etiam. Gell. 13,23,4: Conprecationes deum inmortalium, quae ritu JRomano jiunt, expositae sunt in libris sacerdotum populi Homani. Censor. de die n. 3, 4 : alii sunt praeterea dei conplures hominum uitam pro sua quisque portione administrantes , quos uolentem cognoscere indi- gitamentorum tibri satis edocebunt. accuratius interpretantes uiri docti dissentiunt, hoc constat cautum eis libris esse, ne homines frustra deos inuocarent. 2) Cf. Pompon. de orig. iur. 38 p. 4 Momms. : Post hos fuit Tiberius Coruncanius, ut dixi, qui primus profiteri coepit. cuiu-s tamen scriptum nullum exstat, sed responsa complwra et memorabilia eius fuerunt, ubi Mureti coniectura feruntur pro fuerunt mihi adridet. VI PROLEGOMENON non solum ad suas caerimonias sed etiam ad populi iussa accommo- dauerunt: habetis in commentariis uestris C. Cassium censorem de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium rettulisse, eique M. Aemilium pontificem maximum pro collegio respondisse, nisi eum populus Romanus nominatim praefecisset atque eius iussu faceret, non uideri eam posse recte dedicari. Quid? cum Licinia, uirgo Vestalis, summo loco nata, sanctissimo sacerdotio praedita, T. Flaminino Q. Metello consulibus, aram et aediculam et puluinar sub saxo dedicasset, nonne eam rem ex auctoritate senatus ad hoc collegium S. Tulius praetor rettulit? cum P. Scaeuola, pontifex ma- ximus, pro collegio respondit, quod in loco publico Licinia, Gai filia, iniussu populi dedicasset, sacrum non uiderier.1) Itaque, quon- iam omnis pontificum ars hoc exemplorum thesauro nitebatur (Mar- quardt Staatsverw. III2 p. 300), facile est intellectu, dum soli patricii ad pontificatum aditum habebant, clausos hos commentarios fuisse plebis oculis; id quod querentem facit C. Canuleium tribunum ple- bis Liuius (4, 3;9). hi uero commentarii ut saepe cum libris, ita a multis, quorum errores enumerare longum est, cum annalibus confusi sunt. nam perpaucis locis exceptis (ut fortasse Cic. Brut. 15,60. 18,72. uid. uol. II p. XXV sqq.) semper a Romanis, si dili- genter loquebantur, discrimen factum est inter commentarios et an- nales uel historias, cum numquam a comminiscendo commentario- 1) Antiquissimae partea horum pontificum scriptorum, et librorum et commentariorum , uidentur fuisse leges regiae et commentarii regum. Schwegler I p. 26 sq. Teuffel Boem. IAtteraturgesch.5 p. 116. Mommsen Staatsr. II3 1 p. 41 sqq. Bnins Fontes iur. Bom. ant.5 p. 1 — 14. hoc enim et per se est ueri simillimum et eo confirmatur, quod eadem lex de spoliis opimis a Festo (s. u. opima p. 189 secundum Varronem) et Pompilii regis dicitur et ex libris pontificum adfertur. accedit aliud testimonium uulgo omissum: posteaquam enim Liuius 6, 1, 2 commen- tarios pontificum incensa a Gallis urbe interiisse narrauit, 1, 10 sic per- git: In primis foedera ac leges (erant autem eae duodecim tabulae et quae- dam regiae leges) conquiri, quae conparerent, iusserunt [tribuni militumj. alia ex eis edita etiam in uulgus; quae autem ad sacra pertinebant, a pontificibus maxime, ut retigione obstrictos haberent multitudinis animos, suppressa, i. e. in tablinum suum recepta, unde postea siue per com- mentarios siue per Hbros distributa sunt; nam etiam hic linea inter eos incerta est, ita ut pro libris Numae, quos Varro (ap. Festum 1. 8.) attulerat, Plutarchus Marc. 8 vno^vijnarix substituat. Cf. M. Voigt, Ueber die leges regiae (Abhandl. der Leipz. Ges. d. Wiss. hikt.-phil. Kl. VII p. 555 — 826) , ubi quae horum librornm reliquiae ferebantur, diligenter col- lectae sunt, qnae disputata de summa eorum auctoritate, prorsus dis- plicent. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS VII rum uocabulum originem ducere immemores essent. ut igitur qui- dam rhetores cum commentariis in rostra escendere solebant, in quo causae agendae summa capila perscripta erant (Senec. controu. 3, prooem. 6), ut pueri quae aliis declamantibus laudata erant, in com- mentarios regerebant (Ouintil. inst. 2, 11, 7), ut Cicero Lucceio si de rebus suis scribere uelit, confecturum se pollicetur conmentarios rerum omnium (ad fam. 5, 12, 10), ita hi a pontificibus commentarii in collegiorum memoriam collecti erant, ut comminisci possent, quae in similibus rebus facta essent, multumque differebant ab annalibus. 3. Denique quin non solum cetera sacerdotum collegia sed etiam pontifices habuerint acta sua et album, etsi nusquam, quod sciam, memoriae proditum est, uix est cur dubitemus. quorum librorum hoc genus singulorum collegarum indices ex temporis ordine dige- stos continebat (quorum constat etiam ad nostram aetatem perue- nisse exempla, C. I. L. VI 1 p. 441 sqq. n. 1976 — 2009), illorum multa sub commentariorum inscriptione latere uidentur. acta quidem fratrum Arualium atque fcommentarium ludorum saecularium XV uir. sacris faciundis' ex eodem scriptionis genere originem ducunt, quo quae collegae egerant, perscribebantur (Protokolle). Atque hi quidem sunt libri a pontificibus in usum collegarum confecti. aliae autem ab eisdem tabulae in uitae communis usum proponebantur, fasti calendares uel hemerologia et fasti consulares, quas tabulas saepe inter se confusas recte distinxit Mommsen in chronol. p. 16 sqq. 101. 209. quamquam etiam nunc de hac re certa testimonia desideramus. ac tamen pontifices potissimum periti caeli dimetiendi rationis fuerunt, atque cum, ut certo scimus, antiquis temporibus pontifex populo in Capitolium conuocato unius cuiusque mensis kalendis nonas, nonis ferias regis sacrificuli iussu uoce calauerit et anno 191. 563 pontificum arbitrio ex M.' Acilii Glabrionis lege intercalandi ratio, cuius scientia etiam usque ad Iulium Caesarem penes eos solos erat (Plut. Caes. 59), permissa fuerit (Mommsen Chron. p. 40 sqq.), quid est ueri similius quam ab cisdem pontificibus hemerologia illa composita et per singulos annos in atrio regiae adfixa esse (Huebner p. 410)? ut uero hisce tabulis singulorum annorum ratio, ita fastis consularibus ipsorum annorum ordo constituebatur, qui fasti et nomine et re tam arte inter se conexi sunt, ut fieri non possit, quin ad eorundem auctoritatem redeant, praesertim cum publice consulum nomina et ordinem quasi sancta fuisse uel inde appareat, quod etsi qui quo ordine"" primis centum annis liberae rei publicde consules essent, non esse dili- Viii PROLEGOMENON genter perscriptum et posteris traditum esse concedetur, tamen etiam de illorum annorum consulibus omnes scriptores paucis ex- ceptis non minus inter se consentiunt quam de posteriore aetate (Mommsen Chron. 195). *) Nunc tandem, quoniam uiam tot obstaculis obstructam aperui- mus; ut ad ipsos annales pontificum perueniamus, primum qualis fuisse uideatur eorum origo exponendum est. Mommsen enim (H. R. I9 p. 463) initio quasi corollarium quoddam grauissimarum rerum gestarum conspectum additum esse fastis consularibus censuit, tum demum, cum fastorum margo adnotationem non caperet, iuxta eos aliam tabulam, in qua soli annales scriberentur, a pontificibus esse adfixam, quam coniecturam satis probasse sibi uisus est tabularum paschalium exemplo multosque nanctus est, qui uel sequerentur uel ab eo exordirentur, primum Huebnerum (p. 419 sq.), qui hoc ad- didit, eius rei uestigia quaedam apparere, cum in fastis Capitolinis et Venusinis adscriptum esset consulum nominibus, quod bellum sub eis susceptum esset, ut bellum Gtallicum Cisalpinum (a. 225. 529 p. 24 C. I. L. P), b. Philippicum (200. 554 p. 25), b. Antiochi- num (a. 191. 563 p. 25), b. Persicum (171. 583 p. 25), similia.2) deinde 0. Seeck (1. s. p. 57 — 75) fastos, in quibus omnes dies enu- merati essent, initio anni a pontificibus in atrio regiae propositos et per singulos dies ad eos significandos quasi notas, si quid quon- dam memorabile eis gestum esset, adscriptas esse pluribus dispu- tauit, cuius sententiam Cichorius (I. s. c. 2249 sqq.) ita immutauit, ut initio eas res, quae ad pontifices pertinerent, adnotatas esse cen- seret, tum paulatim, cum omnis uita Romana publica a sacris pen- deret, etiam alias adiunctas, persuasitque hoc Wachsmuthio (Einleit. p. 618 sqq.), Schanzio (Roem. Literaturgesch. I l3 p. 36 sq.), Wuel- 1) Iam hoc loco moneo fastos (consulares) et tabulas pontificum me etiam nunc distinguere, etsi E. Kornemann ]. c. contrariam sen- tentiam disputatione sua defendit. 2) Plura in fast. Venus. a. 34. 720—28. 726 p. 66. — Mos postremis temporibus, dum consules creabantur et numerabantur, hic illic in eorum fastis etiam leuiores res, uelut signa caelestia, terrae rnotus aliaque miracula adnotandi remansit (uid. Chronica min. in Monumentis Germ. I p. 199 sqq.), sed primis liberae rei p. saeculis nihil additum est nisi quod ad eam gerendam pertineret, tum (a scholastico aliquo) anni initii belli Iugurthini et Catilinae, nati Ciceronis, Sallustii, Vergilii aliique similes usque ad Christum, inde eius aliorumque sanctorum passiones aliquot. hi igitur fasti, quemadmodum cycli paschales, me- moriae posteritatis seruierunt eisque cesserunt. I. DE ANNALD3VS MAXIMIS IX kero 1. s. p. 51 aliis. at ut illud omittamus, quod Soltau (1. s. p. 258 sq.) necessitatem singulorum annorum fastos promulgandi non fuisse demonstrauit; nusquam his rerum gestarum memoriam propagatam esse commemoratur, sed in tabula ad id ipsum quotannis exposita addilo die res modo gestas notatas esse, quantamque fuisse arbi- traris illam tabulam dealbatam ad recipiendos dierum linearumque plus trecenarum quinquagenarum numeros satis grandes, ut facile cognosci possent, ((uantam incommoditatem, si pluribus deinceps diebus res plures notandae essent? denique et eis quae ad tabulas paschales1) et eis quae ad fastos adiciebantur, hoc spectabatur, ut etiani postea lemporis praeteriti memoria retineretur: sed pontifices, cum tabulas per singulos annos publice et ita suspenderent, ut ab omnibus Romanis quouis tempore conspici possent, num hac de causa id iecisse contendes, ne apud posteros rerum gestarum me- moria obliuione obrueretur? immo si quid uideo, initio eodem con- silio res conscriptas et publice propositas esse existumo, quo postea Caesar consul populi diurna acla composuit et publicauit, ut in eorum qui tum uiuebant notitiam quam celerrime perferrentur eaeque ita consignatae, ut patribus pontificibusque placeret. nam antiquitus ciuitatis interfuisse res domi militiaeque gestas publice cognoscere pluribus exponere superuacaneum est. ut igitur post cladem ad Trasumennum acceptam M. Fomponius praetor a multi- tudine euocatus pro curia pugna magna exercitum uictum esse cla- mauit (Polyb. 3, 85, 8. Liu. 22, 7, 8), ita omnino priscis temporibus, si quid maioris momenti intercidisset, uoce a magistratu aliquo per praeconem id pronuntiatum esse censeo, tum, cum et multitudo populi Romani resque ab eo gestae et studium eas cognoscendi augerentur et nonae aut feriae a sacerdotibus calari desitae essent2), sed descrip- tae in tabulis proponerentur, hoc pontificibus officium demandatum, ut res in tabulas relatas in regia ad forum sita publicarent, quo, ut temporis rationis cognitionem peterent, frequenter ciues confluebant. 1) Infra (p. xxv sqq.) ostendere studebimus, ut ex tabulis paschalibus adnotatis historiae Germanae primordia, sic ex publicatis pontificum annalibus Pisonis, Heminae, Sempronii, aliorum historiam ortam esse. tabulae igitur paschales ipsae cum pontificum tabulis dealbatis, in qui- bus consulum et aliorum magistratuum nomina praescripta erant, publice propositis comparandae sunt. 2) Priscis temporibus, dum solarium horologium ante aedem Quirini statueretur, etiam meridiei tempus ab accenso consulum pronuntiabatur (Plin. n. h. 7, 212), deinde quater per diem horae a praetoris" accenso (Varro de 1. I. 6, 89). X PROLEGOMENON Alia autem fuit causa in tabulis notandi, alia tabulas adseruandi et in tablino reponendi. nam cum boc pontifices maximi facerent, ut posteritatis memoriae inseruirent, paulatim et apud alios et apud hosce ipsos opinionem nasci potuisse non nego eadem causa, qua seruabantur, annales illos etiam compositos esse. quid? quod postre- mis temporibus etiam tum cum componerentur, posterorum magis rationem babitam esse quam eorum qui tum uiuebant etiam ipse adsentior. sed iam antiquis memoriae retinendae causa a pontifice maximo res singulas litteris mandatas et loco illo insigni propositas esse mihi nondum persuasum est, neque quidquam Cichorii (1. s. c. 2249) argumentatio ualet caritatem annonae ciues ipsos expertos esse, lunae aut solis defectiones talesque res, quarum ieiunitatem Cato pontificum tabulis exprobrat (fr. 77), uidisse explicantis. nam si frumenta in mari aduehi aut prodigia procurata esse aut pro- curari addebatur *) ratioque sacrificandi suadebatur (Marquardt Staatsverw. III2 p. 257 sqq.), erat cur populus eo conueniret, idque etiam saluti publicae conducebat, ut eius incitatio et perturbatio animorum sedaretur. eatenus certe Seeck (p. 61 — 65) mecum con- sentit, ut pontificem per singulos dies res adnotasse censeat, etiam magis Soltau (uid. Chronol. Rom. p. 445 sqq.), cuius tamen docta argumentatio eo deducitur, ut pontificem non solum a Cn. Flauii aedilitate incohantem notas suas in tabula publica posuisse sed etiam a. 249. 505 posteritatis causa totius anni res complecti coepisse statuat (p. 270 — 276), quam sententiam, etsi a L. Cantarelli (uid. s. p. iii) pluribus explicata et defensa est, recte Wuelkerus (p. 50 — 70) refutauit. Sed omnes difficultates non remouebimus, nisi Ciceronis et Seruii testimonia accuratius examinauerimus. atque ille quidem primum res, simulatque accidissent, pontificem priuatim litteris con- signasse dicit, tum demum, cum annus exactus esset, simul omnes totius anni in tabulam translatas et in regia propositas, ut populus, quid quoque anno gestum esset, uidere posset.2) contra Seruio teste 1) Cf. fr. 4. Soltau 1. s. p. 265. infra p. xxvnsq. Ex multis locis qui- bus Liuius prodigia commemorauit, duos hic exscribam, quibus ad pro- curationem populum conuocandum fuisse appareat: Eo anno prodigia multa fuerunt, quorum auerruncandorum causa supplicationes senatus in biduum dccrcuit. publice uinum ac tus praebitum , supplicatum iere frequentes uiri feminaeque (10, 23, 1). ea prodigia maioribus hostiis pro- curata. editi a collegio pontificum dei, quibus sacriflcaretur (30, 2, 13). 2) A Cicerone profecti Klotzius (Lat. Litteraturgesch. I 356 sqq.), Hullemanus p. 34 sq., alii, antequam tabulae illae propositae essent, I. DE ANNALD3VS MAXIMIS XI pontifex in ipsa tabula, cum iam in regia adfixa esset1), singulorum annorum praescriptis consulum nominibus et aliorum magistratuum, quos per ipsos annos uno quoque tempore, cum opus esset, certo sciendi potestatem babere plurimum populi interesset, quae digna cognitione essent, per singulos dies notabat, id est non universas res totius anni sed singulas quasque eisdem quibus gestae erant diebus uel quibus de eis certior factus erat. quaeritur, uter auctor praeferendus sit, neque enim quod inter eos discrimen intercedit, cum Hullemano (p. 35) aliisque oblini poterit. uel obiter uero utriusque uerba inter se comparanti hoc apparebit Ciceronem de bistoriae Romanae initiis agentem tabulas pontificis atque editos annales maximos confudisse, cum etiam illas per singulos annos a pontifice max. in aibum latas (uel relatas) et domi propositas esse scriberet, 'potestas ut esset populo cognoscendi', in quem quidem errorem etiam Diodorus (uid. infra) incidit. parum igitur diligen- ter quae de annalibus maximis et tabulis ab auctore suo (fortasse Attico) exceperat, coniuncta ad tabulas antiquiores transtulisse uide- tur multoque auctoritate Seruio cedit tabularum usum annalesque editos curiose distinguenti. nimirum cum multis locis tum huic optima siue Varronis siue Verrii Flacci (sic Seeck p. 88 sqq.) aucto- ritas subest aptissimeque etiam cum Cicerone de tabulis concinit, si quae hic ex confusione sua de annalibus immiscuit, deleuerimus. Tabula igitur, in qua scribebatur, erat lignea gypsoque oblita, quo genere tabularum et Graeci et Romani multum antiquitus uti sole- bant2), suspendebaturque quotannis pro superiore notis completa ineunte anno3) uacua a pontifice max. in atrio domi suae atque sub pontifices maximos rerum gestarum indices litteris mandasse suspicati sunt, sed ita ut eos in pontificum penetralibus reponerent. contra quam sententiam Niemeyerus (1. c. 425) et Huebnerus p. 421 aduersarii exsti- teront. Cf. Schwegler H. R. I p. 45: Vielleicht ist es ein psychologisches Naturgesetz , dass eminent praktische Voelker, deren ganzes Sinnen und Trachten in der Gegenivart aufgeht, ohne historischen Sinn tind ohne Interesse fuer objektiv historische Forschungen sind. 1) Dubitari non potest, quin Seruius 1. s. s. cum adderet t. deal- oatam, eam tabulam quam pont. m. publice exponebat, in animo habuerit, non pugillarem illam, in qua ex Ciceronis opinione pontifex priusquam ederet, res memoratu dignas colligebat. 2) Vid. Schwegler I p. 37. Kornemann 1. s. p. 18 locosque ibi citatos. 3) Sic etiam Huebner p. 420, qui in aliis rebus Mommsenum se- quitur. quod Hulleman p. 35 exacto anno tabulam suspensam esse arbi- tratur, haec sententia cum testimonii Ciceroniani fide concidit. — Alius mos orat res memoratu dignas in «xternis templorum parietibus inci- Xii PROLEGOMENON auspiciis magistratuum praescriptis singulas deinceps res modo nuntiatas pontificique memoratu dignas uisas ipsis diebus1) exci- piebat. quae autem 'domi militiaeque gestae' uisae sint, sic Cato inrisit sibi non lubere in originibus scribere professus, rquod in tabula apud pontificem maximum esset2), quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstitisset', unde exorsi magna cum probabilitate argumenta et sonum agnoscere nobis uidemur non solum in eis quae Liuius de bis ipsis rebus memorauit, sed etiam diuersis locis, si qui sacerdotes mortui3) aut aedes dedicatae erant, si census factus; coloniae deductae, ludi funebres editi, signa ab aedilibus plebis ex multaticio argento posita, atque etiam quae et initio et exitu singulorum annorum uno aspectu satis exiliter coniungere solet de comitiis consularibus et praetoriis, de ludis Romanis et plebeiis, tum de prouinciis consularibus et praetoriis et de prodigiorum procuratione. Cognitio autem earum tabularum non solum in regia patebat propositarum ut Catoni sed etiam in sacrario repositarum. Polybium quidem strenua cum diligentia etiam ex reconditis tbesauris materiam colligentem eas ipsas inspexisse ex loco quodam Dionysii (1, 74, 3) apparet; hoc enim eius testimonium est: Ov yuQ t)£,Covv cbg TIoXv- (Hiog 6 MeyaXo%oXCxr\g xo6ovxo ^iovov elTtetv, oxl v.axu xo OevxeQov exog xfjg s^do^nqg 6Xv{i7Ciddog xijv 'Pcb^irji/ £xxi6&ai itei&oyLai, ovd' h%\ xov itaQa xolg aQ%L£Qev6t, xet^idvov 7tCvaxog ivog %a\ liovov xi]v 7iC6xiv afia6ccvL6xov xaxuXtTiSLV, dXXd xovg ejiLXoyt- dendi (Iordan Topographie I 2 p. 300). hic enim ab initio posteritatis recordationi seruiebat. 1) Haec interpretatio Seruii u. per singulos dies et ipsius Ciceronis testimonio (fr. 3) et locis multis Liuianis per annales maximos (Soltau p. 259. 262) ad tabulas redeuntibus confirmatur. quod uno Liuius (38, 36, 4) horam tenebrarum luce obortarum addidit, diem oblitus est, hoc ita explicandum est, hunc omissum esse, cum in tabula supplicatio prodigii, quem ad modum etiam aliis annis, cum nouorum magistratuum in prouincias profectione coniuncta esset, unde quantum diligenti tem- poris notationi tributum sit intellegitur. — Cf. Asell. fr. 1. 2) Mirum est quod Hulleman p. 38 commentarios pontificum a Ca- tone dictos esse magna cum fiducia affirmat. causae eius nullae sunt. 3) Vid. Nissen (Quellen d. Livius p. 57. 88), qui recte cum ex multis tum ex ea re, quod sacerdotum tantum modo mortes eaeque saepissime, nusquam fere aliorum uirorum uel clarissimorum a Liuio adlatae sunt, et has eius partes ex annalibus maximis (siue tabulis pont.) fiuxisse animaduertit et sacerdotum potissimum rerum rationem in eis habitam esse. uid. Nitzsch AnnalistiTc p. 193 sq. Mommsen B. F. I p. 82 sqq. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS X1II 6uovg, olg avtbg 7TQ06£d-£[ir]v, elg [i£6ov vnsv&vvovg rolg (5ovlrj- dsl6tv t6ousvovg £%£vsyx£iv. quod perperam in editione priore inter annalium fragmenta (1) receperam. nam Dionysius nihil dixit nisi hoc, Polybii rationem se sequi nolle, qui satis halmisset eausis rationibusque omissis auctoritatem uelut tabulae pontiiicum attulisse, se argumentationem suam explicaturum esse. sic enim recle O.Hirsch- feld (Herm. IX p. 106 sq.) haec uerha interpretatus est frustraque Seeck (p. 65 sq.) oblocutus est. illud tamen constat Polyhium liaud raro illarum tahularum auctoritate usum esse. *) Nunc uero, ne quis illa Liuiana, quia ex editis annalihus fluxe- rint, nihil pertinere arhitretur ad tahularum indolem adumbrandam, quo tempore quoque consilio et ratione hae in publicum missae sint, disputabimus. nam Cicerone teste ille mos res publice pro- ponendi non mansit ultra P. Mucium Scaeuolam (trib. pleb. a. 141. 613, cos. a. 133, 621). fuit is pontifex maximus a. 123. 631, quo T. Flaminino Q. Metello coss. pro collegio pontificum eum respon- disse Cicero pro domo 53, 136 dixit, sed nec quo anno pontifex max. cooptatus sit accepimus nec quo anno anno mortuus. nihil igi- tur accuratius adfirmari potest quam circiter a. 123. 631 tabulas pro- 1) Cum apud Dionysium 1. s. Polybii rationem scribendi uituperan- tem ixaQa roig «p^j.spe-utfi non libris sed Niebubrii (H. R. I p. 248 n. 606) sagacitati debeamus, paucis uerbis de boc loco agere opus est, ut scrip- turam a nobis receptam a dubitatione quadam, quam Schwegler H. R. I p. 8 n. 4 mouit, defendamus. nam ante Kiesslingium edebatur sic i-xX xov ■n.aqa roig 'Ay%t,6tv6i x£i[i£vov 7iLvav.og et Polybium tabula qua- dam Anchisensium de urbis Romae anno natali usus esse putabatur. afferuntur uero duae eius nominis urbes, Ancbisa, urbs Italiae, a Romo Aeneae filio sui bonoris causa condita (Dion. 1, 73, 3 coll. Stephano Byz. s. u. p. 24 Mein.) et Ancbisus, urbs Epiri maritima, unde Ancbises in mare Ionium nauigasse dicebatur (Dion. 1, 51, 2. Procop. b. G. IV p. 22 p. 577 Dind., qui scriptores urbem dicere uidentur). at priorem urbem in fabulis esse sitam, non in Italia iam Niebubr intellexit, idemque de altera Huebner p. 414 suspicatus est, quem in plerisque secutus sum. sed ut utramque urbem tum fuisse largiamur, tamen paruae et ignobiles latebant, quarum annales Polybium, cum de rebus Romanis quaereret, quis non solum consuluisse credet, sed etiam eis et ipsum fidem habuisse et ut legentes haberent, postulasse? Niebuhrii autem coniectura pro- bata (quae etiam adiuuatur scriptura librorum Chisiani et Vrbinatis ay%i6T£vci) non mirabimur, quod Polybius hanc auctoritatom simpliciter posuisse satis habuit, a quo semper pro pontifice maximo aQ%i£Qsvg usurpatur (23, 1, 2. 32, 22, 5), nec offendet pluralis numerus aQ%isQ£v6i collato Cicerone de legg. 1,2,6 annales pontificum maximorum (Huebner p. 414) aut singularis inl rov xivaxog, nam eum dixit, in quo quod quaerebatur exstabat. Xjy PROLEGOMENON poni desitas esse, ita tamen, ut nec citra a. 132. 622 subsistere nec ultra a. 114. 640 euagari possimus. illo enim anno P. Licinius Cras- sus Mucianus, qui pontifex max. L. Cornelio Scipioni Nasicae anno proximo Pergami mortuo successerat, ab Aristonico uictus et occisus est; hoc (114. 640) iam L. Metellus Delmaticus pontificum collegio praeerat.1) quod uero P. Mucius potissimum illi consuetudini finem im- posuit, ciuium expectationem nouaque cognoscendi studium aliis ratio- nibus expleri iudiciumque occupari intellexerat (Hulleman p. 41 sqq. Teuffel Roem. Literaturg. p. 120. Cichorius 1. s. c. 2251) auctorita- temque tabularum minutam esse magisque minui, quo celerius res urbanae factionum cupiditatibus corrumperentur et per urbem uul- garentur. quod ipse uetera monumenta ex tablino in publicum edidit, diuersae causae in mentem ueniunt. forsifan Mucius indigna- tus, quod tabularum textus in tablino, ubi aliorum usui patebant, a gentium ambitiosarum libidine defendi non possent, eos quasi ponti- ficum auctoritate sanctos omnium cognitioni proponere simulque, quam obnoxia regia incendii periculis esset expertus hanc ueterem memoriam publicatam seruare et, ut etiam ius ciuile ex antiquitate auctoritatibus repetitis fundauit, idem historiae incrementis libello- rumque cupiditatibus et inuentis auctoritatem ueterum pontificum opponere uoluerit.2) Sed quaecumque huius rei causa fuit, alia difficultas oboritur octoginta librorum multitudine, in quos annuos commentarios (i. e. tabulas) relatos esse Seruius testatur, magnam hercle librorum mo- lem; nam Liuius idem fere temporis spatium sexaginta comprehendit. itaque Mucium uel cui annales publici iuris faciendos mandauit, etiam res in ampliorem modum auxisse et exornasse sequeretur, quod a probabilitate abhorrere cum multi uidissent, uarias rationes excogitauerunt, quibus eum numerum explicarent. uelut Cichorius (1. s. c. 2254) ipsos pontificum fastos omnibus diebus expletis in illos libros receptos esse coniecit, quae opinio per se parum probabilis (uid. Soltau p. 259), si recte fastos ab annalibus ma- ximis separauimus, concidit, Hulleman autem (p. 51) etiam post P. Mucium annales a pontificibus usque ad Verrii Flacci fere aetatem 1) Vid. C. Bardt Die Priester der vier grossen Cotlegien aus roemisch- repubtikanischer Zeit. Progr. gymn. Berol. Guil. 1871 p. 5 sqq. Muenzer B. E. IV c. 1504. 2) Paucis annis ante (148. 606) uasto incendio Bomae cum regia quoque ureretur, sacrarium et ex duabus altera iaurus ex mediis ignibus inuiolatae exstiterunt (Obseq. 19). Vid. Jordan Topogr. I 2 p. 426 sq. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XV continuatos et cum antiquis, quos ille ediderat, coniunctos esse in- felici testimoniorum interpretatione elicuisse sibi uisus est (cf. Nie- meyer 1. s. p. 426), Soltau (p. 265 sqq.) senatus consulta, populi de- creta, relationes aliamque materiam receptam, Pais (II. H. 1 1 p. 27 sqq.) documentis subditiciis, quibus pontificum memoria stabiliretur, illam molem exaggeratam esse, idque non primum a Mucio sed iam anti- quiore aetate, fortasse a Cornelio aliquo, qui etiam Ennii arte fingendi uteretur, similiterque Enmann (m. Rh. 57,517 — 533) *) etiam ad Ti. Coruncanium (cos. 280. 474), qui primus ex plebe pontifex ma- xiimis creatus est (Liu. per. 18), memoriam Romanam, qualem po- stea Naeuius, Ennius, Cato ceterique scriptores uulgauerunt, rettulit. quae omnes suspiciones cum fundamentis careant (cf. Wuelker p. 62 sq.), etiam pugnant cum eis testimoniis quae de horum anna- lium indole certa accepimus. nam etsi pontifices a tabularum textu manus non abstinuisse edentes concedo (uid. P. Krueger Geschichte des roemischen Rechts p. 10 sq.), de qua re infra pluribus agemus, eosdemque rerum per singulos dies dispersarum genera (uelut pro- digiorum) per annos congessisse2), monumenta tamen eorum anna- les sine ullis ornamentis temporum, hominum, locorum gestarumque rerum fuisse Cicero 1. s. s. testatur idemque Atticum de legibus 1, 2, 6 dicentem facit: Post annalis pontificum maximorum, quibas nil potest esse ieiunius5), si aut ad Fabium aut ad eum, qui tibi sem- 1) Iam Closset, qui etiam alias res alienas cum pontificum annali- bus miscuit, ex loco Bruti 14,55, quo de Ti. Coruncanio agitur (quod ex pontificum commentariis longe plurimum ingenio uatuisse uideatur), uel cum eloquentia quadam a pontificibus annales scriptos esse deduxit (p. 428). neglexit tamen et Ciceronem non ad annales reuocare sed ad commentarios pontificum (uid. s. p. v) et ab eo non hoc dici, eloquen- tiam Coruncanii ex libris illis elucere, sed cum ex eis longe plurimum ingenio ualuisse uideretur, inde eum disertum fuisse posse conici. 2) Restare tamen ueteris secundum dies denuntiationis indiciaWuelker p. 55 animaduertit (nam eodem anno a Liuio 43, 13, 4 et 44, 18, 6 la- pidatum esse tradidit), id quod non saepius factum esse inde explica- tur, quod res ferebat, ut prodigia simul et procurarentur et nuntiarentur. 3) Libri manu scripti habent iucundius. ieiunius est coniectura Vrsini, quae nunc ab omnibus paene, etiam a Vahleno (uid. eius edi- tionem alteram p. 8) probatur et Dauisii incomtius praefertur. etsi Ba- kio (in edit. ad h. 1.) et Hullemano (p. 63) placuit. solus Huebner p. 412 codicum scripturam tuetur. at quod defendit: Warum sollte nicht Cicero an jener kunstlosen exilitas der altcn Priesterannaien so gut ein gewisses Vergnugen empfunden haben, wie wir an manchen alten Chroniken? hoc et a Ciceronis ingenio abhorret et a toto huius loci tenore. cf. etiam de orat. 1. e. s. XVI PROLEGOMENON per in ore est, Catonem aut ad Pisonem aut ad Fannium aut ad Vennonium ucnias, quamquam ex his alius alio plus habet uirium, tamen quid tam exile quam isti omnes? quocum consentit Quinti- lianus inst. orat. 10, 2, 7: Quid erat futurum, si nemo plus effecisset eo quem sequebatur? nihil in poetis supra Liuium Andronicum, ni/iil in historiis supra ponti/icum annales haberemus, ratibus ad- huc nauigaretur. Ciceronem autem in pontificum sacrarium non pene- trauisse sed in editis annalibus acquieuisse consentaneum est, si qui- dem ipse perlustrauit, non amici anliquitatis scientiae sua debet. sed maxime hanc editorum annalium conformationem Liuii narratio con- firmal, in qua quorundam annorum res eadem exilitate et ieiuni- tate transiguntur. exempla infra p. xxvi sqq. proponam. nunc eas in quarta potissimum quintaque decade ita comparatas inueniri moneo, ut ad res domesticas et quae memoratu pontificum dignae fuisse uideantur (uelut collegarum mortes) pertineant, has autem copiae rerum maxime bellicarum inspersas esse, memoriam igitur uetustam pontificum et additamenta ornamentaque inferiorum scriptorum mixta esse.1) redeunt haec siue ad Claudium Quadrigarium siue ad Vale- rium Antiatem siue alios eius generis scriptores, qui gentis suae bellicosae studio id tribuerunt, operis sui aequabilitatem turbare non ueriti. ieiunitas autem illa memoriae apud Liuium ex annalibus maximis remansit; qua qui loci etiam in superioribus decadibus ab eius ubertate abhorrent, iure nostro ab eisdem deducemus. nam eorum memoriam ab antiquissimis temporibus atque etiam ab urbe condita repetitam esse accepimus. in libris quidem de re publ. 2, 15, 28 Cicero M. Manilium iuris consultum adeuntem fecit 'annales publicos', ut num rex iNuma Pythagorae ipsius discipulus fuisset aut certe Pythagoreus, erueret2), unde aliud eius testimonium libri de orat., quod initio huius capitis exscripsimus, eodem fere tempore scriptum in eam sententiam interpretandam esse euincitur. Certum autem nomen annalium maximorum tum demum illis pontificum tabulis inditum est, cum in unum corpus redactae et editae sunt. nam qui soli scriptores ante hoc tempus earum mentionem iniecerunt, Cato in orig. fr. 77 et Polybius (ann. max. 1) Vid. Nissen Untersuch. p. 56 sqq. 292 sqq. Soltau Philol. 52, 644. 55, 262 sqq. 272 sqq. 2) Sermonem illum a. 129. 625 habitum esse Cicero cum uoluerit, tum Mucium Scaeuolam iam munere suo pontificis perfunctum esse fa- cile quis arbitratus sit, qui illum in talibus rebus parum curiosum fuisse nesciat. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XVII fr. 1) ita eas significauerunt, ut dicerent tabula quae apud ponti- ficem maximum est [iziX xov tcccqcc rolg uq%ieqsv6i y.sicisvov ■xi- vccxoc;), quorum utrunique, si nouisset, illum breuiorem titulnm spreturum fuisse non est credibile. post Mucium autem hic apud omnes increbuit eiusque origo postea inde deducebatur, quod pontifex maximus eos condidisset.1) nunc autem uulgo eos annales, cuni ederentur, propter annorum librorumque multitudinem maximos et fuisse et nominatos esse existimatur, atque nescio an etiam Cicero eandem sententiam secutus sit. nam quod 1. s. s. qui etiam nnnc inquit annales maximi nominantur, ea uerba uix poterunt aliter explicari nisi illos annales, etsi aliis, ut Cn. Gellii libris minimum nonaginta septem, admodum prolixis superati essent magnitudine, tamen etiam tunc maximos appellatos esse.2) praeterea eidem an- nalesaliquot locis propter scriptores pontiftcum maximorum annales (Cic. de legg. 1, 2, 6. Quint. 10, 2, 7) et propter auctoritatem qua utebantur \mblicam publici dicuntur (Cic. de re p. 2, 15, 28. Diomed. 3 p. 484 K.)3), neque tamen sic eos inscriptos esse quisquam col- legerit. Quoniam igitur tabulas publice in regia propositas, post in ta- blino repositas et annales a Mucio editos distinximus, quaerendum erit, qua aetate illae proponi coeptae sint. cuius rei cum omnibus 1) Paulus s. u. p. 126: Maximi annaJes appelJabantur, non magni- tudine sed quod eos pontifex maximus confecisset. Macrob. sat. 3,2, 17: Hos annaJes appeJJant equidem maximos quasi a pontificibus maxitnis factos. Seru. p. iv. 2) Hulleman p. 53 sic interpretatus est: Crede mihi *etiam nunc' dixit, quod, quamuis esset liistoriae scribendae cura pridem ad pontifices minores detata, ut tum pontificum scribae audiebant, nihiJo minus uetus nomen manebat 'annaJes maximi'. sed profectus est in ea re ab opi- nione, quam, cum nec per se probabilis esset nec ullo niteretur testi- monio, falsam esse iam supra p. xiv monuimus. itaque ne illi quideni interpretationi adsentimur. 3) Yerba Diomedis, qui temere ita loquitur, quasi etiam sua aetate mos annales max. conficiendi maneat, haec sunt: Epos Latinum primus digne scripsit is {Ennius coni. Pteifferscbeid), qui res Bomanorum decem et octo conpJexus est Jibris, qui et annaJes inscribuntur, quod singuJorum fere annorum actus contineant, sicut pubJici annaJes, quos pontifices scribaeque conficiunt. — Quod uero hice annales publici appellabantur. minime sequitur eosdem annales popuJi Romani nominari potuisse. mul- tum enim inter annales publicos et a. populi Romani interest. caue igitur Ciceronem (de dom. s. 32, 86), ubi ad annaJes — popuJi Romani et monumenta uetustatis prouocat, annales maximos in animo frabuisse existimes. cf. Hulleman p. 53. Hist. Eom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. II XVIII PROLEGOMENON indioiis destituti simus, ex fide memoriae coniectura capienda est. nam auctoritatem rerum eo ipso tempore, quo cum gererentur lit- teris consignarentur, auctam esse consentaneum est. atqui Vestales post cladem Aliensem omnia sua sacra auferre potuisse traditum est (Liu. 5,40, 7. Plut. Cam. 20), commentarios autem uel libros ponti- ficum flammis combustos esse Liuius plane narrauit1): an tabulas illas, si iam antea propositae erant, quae et graues onere nec tantae curae essent pontificibus quantae commentarii uel libri, in quibus omnes caerimoniae continerentur, ab eis anxie seruatos esse existi- mabis? praesertim cum munere suo diurno functae essent. itaque Liuius etsi post urbem recuperatam cum aedificaretur, a tribunis militaribus foedera ac leges conquisitas esse commemorauit (6, 1, 10), illarum tabularum nusquam mentionem fecit, durat autem dubia et in- certa rerum Romanarum memoria etiam per quinquaginta fere annos; inferiore igitur demum aetate, cum studium res Romanas noscendi augeretur multumque ciuitatis interesse coepisset, ut, quantum fieri posset, eadem apud omnes fama ualeret, hoc pontificibus esse datum negotium uidetur, ut rumorum uarietate remota unam rerum memo- riam propagarent. hi enim praeter ceteros sacerdotes ad id idonei erant, quia mensurae et numerorum periti etiam hemerologia publi- cabant. illucescere autem cum bellis Samniticis certior rerum cogni- tio uidetur eaque per longum temporis spatium pontificum tabulis nixa, quas iam aliquot annis ante institutas esse probabile est. nam quod res ne a consulibus quidem a. 298. 456 gestae publica auctoritate diuisae sunt, eo factum est, quod in tabulis praescriptis magistratuum nominibus, quibus annus significaretur, consulum nomina non itera- bantur (cf. Catonis or. fr. 88), sed res tantum modo gestae in ciui- tatis cognitionem proferebantur; postea igitur in annalibus eiusdem anni nomina facile mutari potuerunt, ut tanta intercesserit discre- pantia de rebus eiusdem anni consulum, uelut inter L. Cornelii Sci- pionis Rarbati elogium marmori incisum et Liuium, qui unus eius res narrauit (uid. infra p. XLiisq.). etiam prodigia, quorum procuratio penes pontifices erat2), quoniam ea ante a. 249. 505 publice non 1) Haec plerorumque u. d. sententia est, Niebuhrii H. R. I p. 257 sq.t Beckeri Antiq. I 7, Schwegleri H. R. I p. 38 sqq. H 3. in 270 sqq. Momm- sen H. R. I p. 462. Pais H. R. I 1 p. 33. ceterum etiam poBtea pontifi- cum tabulae in summo periculo fuerunt. identidem enim regia incendio flagrauit. uid. supra p. xiv. 2) Marquardt Staatsverw. HP p. 259 sqq. cf. Wissowa Eelig. d. Eoe- mer" p. 390 sqq. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XIX esse adnotata Mommsen animaduertit1), ab eo tempore omnia post procurationem in tahulis, in quibus solis loeus eis fuit, proposita esse sequitur; manent tamen alia ante eum annum nuntiata, de quibus cur dubitemus causa non est: itaque Wuelker (p. 58 sqq.) iam a. fere 304. 450 prodigia publice litteris mandata esse maluit. denique multas res de saeculo quinto a. Cb. narratas tanta similitudine cum rebus saeculo quarto gestis excellere (Pais I 2 p. 322 sqq. et passim) uidit, ut has ueritati respondere, illas eorum exemplo fictas esse existimandum sit. proinde quod Soltau p. 270 sq., Pais 1. c.2), Korne- mann Enmannum secutus p. 36 sqq. 47 suspicati sunt, ut aliquem numerum ponamus, a. fere 300. 454 res quae gererentur in tabulis notatas esse sumamus. Fastos autem consulum iam antea in certum ordinem redactos esse ex indice eorum elucet. nam post a. 463. 291 3) multasque corruptiones4) raro ab eo disceditur. itaque iam ante eum annum in uita publica desiderium excitatum erat haec monumenta tempo- rum rationis firmandi et quasi sanciendi, quam ob rem talia potissi- mum post urbem recuperatam conquisita sunt. cum uero scientia antiquitatis in uita ciuili publice opus esse inciperet atque in regia quoque, quanta eius recordationis inter ciues uis esset, perspectum esset, etiam pontifices, in quorum tablino largi scaturiebant fontes commentariorum et librorum, tenacitate sacerdotali adiuti, ut qua- lem memoriam ab initio esse uellent, talis stabiliretur et uulgaretur, eam conformare deereuerunt, diligentius eas res, quas memoria ho- minum, qui tum uiuebant, atque eorum patrum complectebatur, perscrutati et seeuti, ultra eam autem monumenta quaecunque pot- erant conquirentes, ne famam quidem aut commentaria gentilia aut Graeca inuenta spernentes. in specie tamen tabularum similitudi- nem imitabatur uel unus ille, qui semel illud opus confecit, uel per interualla plures deinceps, saepe haud inscite et inerudite; nam iam defectiones solis inde ab a. 403. 351 (uel 400. 354) uel ex aliis monumentis in annales suppletam transtulerunt uel computatione et ratione ipsi inuenerunt.5) fides tamen supplementorum omnino di- 1) in praef. Jahnii perioch. Liuian. edit. p. xx = Opusc. phil. p. 168 sqq. cf. Bernays Opusc. H p. 307 sq. Wuelker p. 7 sq. 56 sqq. 2) Quamquam non omnino ei adsentior; quae tamen restant simili- tndines ad hunc terminum definiendum sufficiunt. 3) Mommsen H. R. I p. 462. Chronol. p. 110 sqq. 4) Cf. Cichorius De fustis consularibus antiquissimis in Lpz.Stud. IX p. 171 sqq. 5) Ceterum admiratur h. 1. Cicero eorum rationem atque soller- II* XX PROLEGOMENON uersa fuit, quid? quod ne in pontificum quidern tablino haec me- moria corruptionibus libera fuit, intra cuius parietes gentes quae- dam superstites ultra a. 366. 388 et in consulum fastis indices et in tabulis res ab eis gestas ambitione sua infecerunt. sed de bac in proximo capite disputabimus. In tanta tamen annorum multitudine, quam annales maximi com- prehendebant, ambitus librorum singulorum Liuianum aequare non potuit. itaque quoniam non solum tabulae (oYArot), 6sMdss, uolu- mina, libri inter se numeris distincta sed etiam ampliores tabulae in partes quasdam capitaque diuisae sunt (Geschichtl. Litter. I p. 232 sqq.), speciem quandam illarum, cum unum corpus efficerent, etiam annales editos retinuisse atque horum lihros tabularum breui- tatem imitatos esse ueri simile est.1) Etiam apud Graecos similiter rerum gestarum memoriae pro- uisum est, neque casui hoc tribuo, apud eos ex indicibus magistra- tuum sacerdotumque (avayQacpaZs) in multis ciuitatibus annales (JoQOvg) exortos et Persarum bellorum aetate in publicum primum a Charone Lampsaceno editos esse eademque fere, certe diu ante Phi- lochorum (qui a. 261 occisus est), etiam Athenis hoc litterarum genus exstitisse uideri (Wachsmuth, Eirileitung p. 554 sqq.). multae quidem inter eos similitudines intercedunt, et scriptorum, quoniam ut pontifices Romani tabulas illas scribebant edideruntque, sic inter atthidum scriptores rerum sacrarum interpretatio quorundam (i^rjyrj- xg)v) certis testimoniis constat (V. Koehler Herm. XXVI p. 45 n. 6), et formae, qua etiam apud hos ad annos signandos magistratuum nomina praescrihehantur, et argumentorum; nam etiam in Grae- corum annalibus adnotabatur piscibus pluisse, hirundinem albam suemque pennatum uisum, eodem anno ficos, uites, pomos bis fructus reddidisse2), quin etiam cum annales ederentur, ultra illa- tiam, qui ex hac solis defectione omnes superiores usque ad Romulum reputauerint dicitque illius diem apud Ennium et in annalibus maxi- mis consignatum esse, nihil uero addit id ibidem exstare, quod Seeck p. 127 sq. et Soltau p. 260 inde elicuerunt. 1) Non borum annalium imitatores Polybius (5, 33) in animo babet, ut Kornemann p. 16 uult, (Siotl tcov xa&' r)ii&g rivsg ygacpovraiv icro- giav tv tqigIv t) TiTTaQGiv i £ r\ y r\ 6 d ;i s vo i 6eli6iv rj^ilv rbv Pa>- liaicov v.a.1 KaQ%ridovUov 7t6ls[iov cpa6l rk na&olov yQacfSiv) sed eos aequales, qui in omnium gentium historia illud bellum nimis breuiter transegerant. 2) R. Stiehler, Die griechischen Horographen in Philol. VIII (1853) p. 395—413. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XXI runi tabularum fidem ab origine urbis res repetitae sunt1) itaque etiam in hoc genere Romanos Graecorum imitatores et in curiositate adnotandi et in audacia supplendi fuisse statuendum est, de tempore tamen, quo illi haec exempla secuti sunt, nihil hinc redundat. Alia est quaestio, qua fide pontifices res Romanas in ciuium cognitionem protulerint, sed etiam haec, cum paucae res cum aliqua probabilitate ad annales maximos referendae sint, nec quantum eius memoriae quae nohis est tradita, pontificibus, quantum inferioribus rerum scriptoribus trihuendum sit; discernere possimus, certo euentu caruit; neque tamen illorum dignitali iniuriam inferemus, si saepe magis puhlicae salutis aut optimatium quam ueritatis rationem sibi hahendam esse arbitratos eos suspicamur, resque non ut gestae erant sed ut eas uideri uolebant, ab eis propositas esse. nam et mentiri honi uiri esse tum uulgo existimabatur2), neque mendacia, quibus ut aut odium explerent aut gratiam aucuparenlur, ne in hemerologiis quidem pepercissent, Censorinus pontificibus exprobrare ueritus est.3) denique in memoria Romana constituenda iam ante Mucii aetatem ex Graecae historiae cognitione pontificum iudicium studiumque ueritatis infectum turbatumque esse aliis litterarum generibus comparatis non mirahimur (Geschichtl. Litter. I p. 80. II p. 180 sqq.). Sed cum annales maximi rerum Romanorum antiquissimi fontes 1) Vid. Seeck Klio IV. p. 292 sqq. Kornemann 1. s. p. 69. 2) Cf. Wahrheit und Kunst p. 289. 331 sqq. 429. 3) De die nat. 20, 6: Quod delictum ut corrigeretur, pontifcibus datuvi negotium eorumque arbitrio intercalandi ratio permissa. sed horum plerique ob odium uel gratiam, quo quis magistratu citius abiret dmtiusue fun- geretur aut publici redemptor cx anni magnitudine in lucro damnoue esset, plus minusue ex libidine intercalando rem sibi ad corrigendum mandatam ultro quia deprauarunt, adeo aberratum est, ut C. Caesar et q. s. ex eodem fonte quo Censorinus (Varrone?) sua hausisse uidetur Macrobius sat. 1,14,1: Verum fuit tempus, cum propter superstitionem intercalatio omnis omissa est, non numquam uero per gratiam sacerdo- tum, qui publicanis proferri uel imminui consulto anni dies uolebant, modo auctio modo retractio dierum proueniebat et sub specie obseruationis emergebat maior confusionis occasio. sed postea C. Caesar et q. s. (Sueton. Caes. 40 fastos correxit iam pridem uitio pontificum per intercalandi licentiam turbatos). Solin. 1, 43: Quod cum in initio Komani probassent, contemplatione yiumeri parilis offensi neglectum breui perdiderunt, trans- lata in sacerdotes intercalandi potestate, qui plerumque gratificantes rationibus publicanorum pro libidine sua subtrahebant tempora uel^auge- bant (ex eo partim ad uerba Ammian. Marc. 26, 1, 12). cf. Marquardt Staatsveriv. III2 p. 286 sq. , XXII PROLEGOMENON habiti sint, paucissima eorum testimonia exstant. nam longe alia fuit apud ueteres ratio auctores adhibendi et indicandi, alia nunc est. tunc enim multo rarius quam nunc scriptor aliquis propter auctoritatis grauitatem laudabatur, saepius ut eius memoria refuta- retur. quam ob rem, cum auctoritatem annalium publicorum tantam fuisse existimandum sit, ut nemo fere de ea dubitare auderet, ea citandi causa, quae tum frequentior esse solebat, hic omnino deerat. deinde is illa aetate potissimum auctor, qui proxime scripserat, in usum uocabatur et si qui in eo inesse uidebantur errores, ut re- fellerentur, citabatur, unde apud Liuium frequentissime Valerii An- tiatis et Claudii Ouadrigarii nomina nobis occurrunt. itaque a priscis quidem rerum scriptoribus suorum librorum lineamenta, ut ita dicam, secundum annales maximos depicta esse etsi nusquam confirmatur, tamen uix a quoquam negabitur. sed quoniam ei scriptores, quorum libri seruati sunt, multum aetate a Mucio Scaeuola distant et anna- lium max. uerba, ut a superioribus historicis recepta erant — per- raro enim qui postea scribebant, ultra proximos auctores ad eos ipsos redisse statuendum est — plurimorum manibus propagata et ornata erant, dum ad illos peruenirent, factum est, ut paulatim eius usus expressa indicia detrita euanescerent, paucissima etiam nunc conspiciantur. *) INam post Polybium, quem quo erat antiquitatis studio, in tabli- num regiae, ut tabulas consuleret, penetrasse supra (p. xii sq.) ex- posuimus, atque Fabium Cinciumque, quos historiam scribere non potuisse, nisi ad eas adirent, infra uidebimus, annalium maximorum primus meminit Cicero, cum a. 55. 699 et 54. 700 in libris de oratore et de re publica componendis uersaretur; originem enim historiae Romanae ab illis, quos parum diligenter explicat, deducit (supra p. iv); semel eos citat (fr. 3) eorumque ieiunitatem repre- hendit (u. s. xvsq.), fortasse ab Attico ad eos inspiciendos adduc- tus2), tum Verrius Flaccus (fr. 4), ex quo addita annalium max. 1) Multo quidem plura collecta edidit Clericus (Les journeaux chez les Rom. p. 344 sqq.), sed eius opera prorsus irrita fuit. sine ullo enim iudicio ex eis locis, quibus simpliciter annales uel annalium monumenta commemorata erant, etsi iam Beaufort (I c. 4), ne quibus locis annales simpliciter laudarentur, annales maximi intellegerentur caueri iusserat, uiginti fere sepositos ad maximos pertinere opinatus est. si quis ea somnia cognoscere uelit, eum ad Hullemanum p. 12 — 32 relego. 2) Seeck p. 89 sq. Plurima ex ann. max. cum de re p. disputaret, hausisse Ciceronem suspicatus est Hulleman p. 68. at auctor primariue ei tum fuit Polybius. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XXIII auctoritate Gellius fahulam etiam uersu Hesiodi1) eleganter in La- tinum sermonem translato distinctam in noctes suas Atticas recepit. nam et hunc non ipsum eos uidisse sed in lihris Verrii inuenisse post Mercklinum [Citiermethode d. Gell. p. 651) inter omnes con- stat et eorum auctoritate, quae ad solam statuam Horatii Coclitis de caelo tactam procurandamque pertineret, falso etiam fabulam am- plexum esse; omnino enim eius copia cum annalium ieiunitate discrepat atque ea ui uocis consultoris utitur, quae ab illa aetate (i. e. quinto urbis saeculo) abhorret (Buecheler mus. Rh. 41 p. 2).3) itaque quoniam Verrii temporibus, qui etiam undecimum librum ci- tauit, supererant, ex sola illa historicorum consuetudine auctores recentiores quosque praeferendi et si reprehendi potuerint, nomi- nandi causa repetenda est, cur nec Liuius nec Dionysius eorum annalium ullam mentionem iniecerint. nam quod hic 1, 73, 1 ut opus suum archaeologiae excusaret, sic scripsit: Ilcclaibg psv ovv ovxs 6vyyQucpsvg ovxs AoyoyQucpog £6x1 'PcopuCcov ovds slg' ix TtaXaiav {tivxoi Xoycov iv tsoaig diltoig 6co£o[iivcov sxu6xog xi •xuquXu^cov aviyoarptv , uulgatam opinionem, quam ex Cicerone cognouimus, Polybianae Iectionis auxilio (1,74, 3) correxit. ubi autem (4, 30, 3) ad evtavGiovg avayoacpag contra Fabium (cf. fr. llb) prouocat, omnino annales dicit easdemque auctoritates 8, 56, 1, ubi trjv ysvouivrjV STitcpdvsiuv xfjg dsov (Fortunae Muliebris) xax ixslvov xbv %q6vov (Coriolani) ov% uTtai, dXXa xal dlg ita nar- rat, ut at xav isoocpavxcbv (pontificum) 7iEQii%ov6i yQacpaC, et 11, 62, 3, ubi se confidere dicit non xalg 'Pco[icdxalg %QovoyQa- cpCaig sed xulg ix xcov lsqcjv xs xui uTto&ixcov (3C(5Acav uaQxvQCacg, quorum locorum ui coniuncta ad commentarios uel libros pontificum 1) Est Hesiodi %gy. x. ijfi. 266 r\ 6h xaxrj (tovXrj ra fiovXsvoecvTi xa- •xicr?], qui iam Varronis temporibus apud Romanos in prouerbium uenit (de re rust. 3, 2, 1): non solum, quod dicitur, malum consilium consultori est pessimum. cf. Otto Sprichwoerter p. 90. Sine dubio imitatio histo- ricorum Graecorum subest. uelut Duris iv ZayiLav copoi? (fr. 47. 49. 68. cf. 80. 82 ap. Mueller. F. H. G. II p. 466 sqq.) prouerbia explicauerat atque Demon et Atticos annales et opus -xsqI nccQoi[LL&>v scripserat, quod mul- tum a uiris doctis in usum uocatum eBt (F. H. G. I p. 379 — 383). imitati autem non erant pontifices sed Verrius Flaccus. 2) 0. Hirschfeld Herm. IX p. 98 sqq. fastos Capitolinos auctore Augusto paulo post a. 12. 742 ex ann. max. erutos esse censet, Seeck 1. s. p. 92 etiam dies triumphorum atque (p. 96) uictoriarum, quas Ouidius in fastorum libro sexto (461. 465. 563. 567. 721. 765. 769. 770) enumerat, per Verrium ei notos fuisse. < XXiv PROLEGOMENON trahimur1); denique quod 10,1,4 ad legem Terentiliam pergens inter uetera patrum consularisque imperii describit maxime bliya xiva hv feoalg (ivfiloig axoxeitieva, a v6[icov £i%£ dvva^iiv^ cov 01 %axoixiOi T)]v yvco6vv £i%ov [idvoi diu xag ev atixu 8iaxoi- (lag xxL, dierum fastorum nefastorumque tabulas dicit, quas ex pontificum penetralibus decemuiri populo patefecerunt, anno 304. 450 Cn. Flauius denuo edidit.2) Rer quos uero Vopiscus (fr. 2), quae in annalibus max. — bi enim sine dubio apud eum intellegendi sunl — de interregno illo post Romulum iuito memoriae tradita essent, ac- ceperit, non liquet. utique ipse eos non uidit. Quae in commentarios poetarum Romanorum eorum memoria propagata est, continetur eis; quae Seruius ad Vergilii uersum (1, 373), quo Aeneas annales laborum suorum commemorantem facit, nescio ex quo grammatico adnotauit, eisque quae Porpbyrio, qui ad Hora- tium in epistula 2, 1, 26, ut ueterum fautores inrideret, illis uel duodecim tabulas, pontificum libros, annosa uolumina uatum ex Musarum ore fluxisse iocantem: utriim annales an ius pontificale significat? 3) Sed ut unde egressa est disputatio mea redeat: non solum res, quae pontificum tabulis et annalibus expositae erant, ab historicis Romanis in libros suos transferebantur et ab uno alteri traditae propagabantur, uerum etiam dispositio et descriptio et ieiunum di- cendi genus quasi exemplum eis erant proposita ^Cic. 1. p. III cit. de orat. 2, 12, 52). 4) itaque factum est, ut bi pontificum annales etiam initia ipsius bistoriae Romanae fuisse existimarentur.5) 1) Sic iarn Becker Antiq. I 12, n. 18. Hulleman p. 8 sq. 2) Mommsen Chronol. p. 210. C. I. L. P p. 283. — Maschke {Das aelteste Fragment der Stadtchronik in Philol. LIV p. 150—162) Plinium quae in nat. hist. 33, 17 — 20 de Cn. Flauio Appii Claudii scriba narraret, ex Valerio Antiate sumpsisse, hunc uero annales max. exornasse coniecitr neque tamen feliciter, id quod Muenzer Quell. d. Plin. p. 225 sqq. de- monstrauit. 3) Quos 'antiquos annales:i Gellius 7, 7 de Acca Larentia et C. Ta- racia citavit, non fuerunt ann. max., ut Pais h. R. I 1 p. 30 uoluit, sed inferioris scriptoris, ut Valerii Antiatis a Masurio Sabino citati. uid. Mercklini Citiermeth. p. 645. 4) Cf. Ph. Fabia in Journ. dcs Savants 1900 p. 433—443 (La regle annalistique dans Vhistoriographie jRom.) 5) Cic. de legg. 1, 2, 6. Quintil. 10, 2, 7. — Quod Seeck p. 85 sqq. annalium max. libros octoginta a solis Cicerone et Verrio Flacco in- spectos, in publicum non editos esse posuit, recte hoc Soltau maxime eorum ieiunitatis indolisque pontificiae in historia Romana uestigiis- demonstratis refutauit (p. 266 sqq.-). I. DE ANNALIBVS MAXIMIS xxv Denique quoniam quae ratio intercesserit inter pontificum tabulas annalesque et eos, qui postea historiae operam de- derunt. explicare temporum iniquitate, quae satis amplas annalium reliquias ad nos peruenire noluit, negatum est, nostrae historiae similitudinem comparenms, qua nescio an etiam Homanae primordia aliqua ex parte inlustrentur. nam quo Ioco apud Homanos pontifi- cum, eo apud nos tabulae paschales positae sunt. etenim cum festi dies paschales a solis et lunae cursu penderent magnaque ex ea uarietate perturbatio orta esset, complures deinceps uiri docti, ut is error tolleretur, cyclis quibusdam repertis tabulas paschales, quae dicebantur, descripserunt, ex quibus undeuiginti annorum cyclus obtinuit. itatpie per omnes ecclesias et monasteria tabulae ita com- positae peruulgabantur, ut singulis cyclis singulae aut binae codicis paginae exj)lerentur, margo autem pro operis dignitate satis amplus relinqueretur, qui, ut cum Pertzio loquar, uel tardioris ingenii ho- minem ad adnotandos praecipuos cuiusque anni euentus inuitaret. l) hinc igitur, posteaquam mos ad rerum memoriam seruandam fastis consularibus utendi cum consulibus ipsis aboleuit (uid. p. vin), ille usus saeculo sexto in Britannia orsus per monachos Hibernos uel Scotos ad Francos, inde celeriter ad Belgas et Germanos transiit ansamque praebuit monachis notas ex tabula paschali separatim transcriptas in unum quasi corpus redigendi et usque ad suam aeta- tem continuandi.-) Sed apponam aliquot tabularum illarum, quas plurimas Pertzius edidit, notas, ut ex annalibus Einsidlensibus (1. s. script. III p. 142): 940. Otto rex in Galliam nsque Sequanam. Hugo et Heribertus uenerunt ad eum. Et postea Hug, filius Richarti, uenit. 942. Sidus simile cometae per 14 noctes uisum manifestius est; et inmensa mortalitas boum. 946. Otto rex in Galliam inferiorem. 947. Mirmidona uulcano consumitur. et ex annalibus Casinatibus (1. s. p. 172): 969. Hoc anno sol obscuratus est, et magnus Otto Calabria ingressus est et accepit coniugem filio suo Ottoni neptem Iohanni Constantinopolitani imperatori, qui cognominaius est Cimiski. 986. Hoc anno defunctus est domnus Aligernus uenerabilis 1) Bxempla Pertzius in tabula prima Monum. German. scr. III ad p. 18 depinxit. 2) Pertz Monum. German. scr. I p. 1 aqq. Wattenbach DeutschJands GescltichtsqueUen I7 p. 64 sq., 155 sqq. XXVI PROLEGOMENON abbas, id est indictione 14. et Manso in loco eius constitutus est abbate, nobis inuitis, hab Aloara principissa cum filio suo, adhuc puer princeps. 992. IIoc anno Landenolfus princeps Capuanus a suis cru- deliter interfectus est, et Laydolfus germanus eius princeps con- stituerunt. In quibus notis idem est sonus qui in eis Liuii partibus, quae etsi non ex ipsis pontificum annalibus, tamen ex eis, qui paucis rebus et uerbis mutatis ex illis descripti sunt, originem trabere uidentur. exempla haec sunto: x) 2, 16, 1 (505. 249): Consules M. Valerius P. Postumius. eo anno bene pugnatum cum Sabinis. consules triumpharunt. maiore inde mole Sabini bellum parabant. 2, 19, 1 (500. 254): Consules Ser. Sulpicius M\ Tullius. nihil dignum memoria actum. T. Aebutius deinde et C. Vetusius. his consulibus Fidenae obsessae, Crustumeria capta, Praeneste ab Latinis ad Bomanos desciuit. nec ultra bellum Latinum gliscens iam per aliquot annos dilatum et q. s. 2, 40, 14 (487. 267): Consules T. Sicinius et CAquilius. Si- cinio Volsci, Aquilio Hernici (nam ii quoque in armis erantj pro- uincia euenit. eo anno Hernici deuicti, cum Volscis aequo Marte discessum est. 3, 31, 1 (456. 298): Deinde 31. Valerius, Sp. Verginius con- sules facti. domi forisque otium fuit; annona propter aquarum intemperiem laboratum est. de Auentino publicando lata lex est. tribuni plebis idem refecti. 4, 30, 4 (325. 429): Consules L. Sergius Fidenas iterum, Hostus Lucretius Tricipitinus. nihil dignum dictu actum his consulibus. secuti eos consules A. Cornelius Cossus, T. Quinctius Poenus ite- rum. Veientes in agrum Romanum excursiones fecerunt. fama fuit quosdam ex Fidenatium iuuentute participes eius populationis 1) Niebuhr H. R. II p. 5. Diodorus in annalibus suis Romanis ei consulum fastis aliquid addit, eidem paene semper breuitati studet, quam supra ex Liuio notauimus. cf. Nitzsch Annal. p. 202 sqq. contra apud Dionysium, quas res supra breuiter indicatas uides, copiose enar- ratas et exornatas legis. cf. maxime Liu. 2, 16, 1 et Dion. 5, 37 — 39. L. 2, 19, 1 et D. 5, 52—58. L. 2, 21 et D. 5, 59—6, 34. L. 2, 40, 14 et D. 8, 64 — 68, quae exempla optime et annalium maximorum earumque historiarum, quae primae a Romanis scriptae sunt, ut Fabii Cinciique, breuitatem et posteriorum prolixitatem inlustrant. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XXvil fuisse, cognitioque eius rei L. Sergio et Q. Seruilio et Mam. Aemilio permissa. quidam Ostiam relegati, quod, cur per eos dies a Fidenis afuissent, parum constabat. colonorum additus numerus agerque iis bello interemptorum adsignatus. siccitate eo anno plurimum laboratum est, nec caelestes modo defuerunt aquae, sed terra quoque ingenito umore egens uix ad perennes suffecit amnes. 6, 5, 6 — 6, 2. 7, 15, 9. 9, 20, 1 —4; 43, 25—26. 10, 47, 6—7. Haec tamen exempla cum maximam partem ad eos annos per- tineant, quilms tabulae dealbatae nondum in regia publice propone- bantur et in tablino recondebantur, cum Soltauio (Livius p. 23), simul ut eos, qui annales pontificum suppleuerunt Liuioque materiam suppeditauerunt, tabulas dealbatas et eper singulos dies' notis con- signatas imitatos esse demonstrarem, unum ex tertia Liuii decade, quo totius anni 203. 551 res comprehensae sunt, eligere malui quam plura breuiora fragmenta coaceruare. aspectus igitur tabulae dealbatae et cper singulos dies' notis consignatae, priusquam exeunte anno in tablinum reconderetur, hic fere fuit (30, 26): (M. Seruilius, qui tum magister equitum erat, et Tib. Claudius Nero consules.J — Legatos ad regem, qui haec aduersus foedus facta uideri patribus nuntiarent, mittendos censuit senatus. missi C. Terentius Varro C. Mamilius M. Aurelius. iis tres quinque- remes datae. Annus insignis incendio ingenti, quo cliuus Publicius ad solum exustus, et aquarum magnitudine et annonae uilitate fuit, praeter- quam quodpace omnis Italia erat aperta, etiam quod magnam uim frumenti ex Hispania missam M. Valerius Falto et M. Fabius Buteo aediles curules quaternis aeris uicatim populo discripserunt. Eodem anno Quintus Fabius Maximus moritur exactae aetatis (sequitur breuis laudatio). augur in locum eius inauguratus Quin- tus Fabius Maximus filius, in eiusdem locum pontifex (nam duo sacerdotia habuitj Ser. Sulpicius Galba. Ludi Romani diem unum, plebeii ter toti instaurati ab aedi- libus M. Sextio Sabino et Cn. Tremellio Flacco. hi ambo praetores facti et cum iis C. Liuius Salinator et C. Aurelius Cotta. Religiosissime autem pontifices prodigia litteris mandare sole- bant simul cum eorum procuratione, idque maxime ut ciuium animi sedarentur, priusquam consules praetoresque in prouincias pro- ficiscerentur, quae auctor quidam Liuii ad uerbum describere so- lebat Liuiusque in tertia, quarta, quinta decade ex eo, alius tamen ne ab eis quidem indicibus manus abstinuit. discrimen igitur ieiu- XXVIII PROLEGOMENON 35, 40, 7 : Romae per idem tempus duo maximi fuerunt ter- rores. — terra dies duodequadraginta jjiouit. per totidem dies feriae in sollicitudine ac metu fuere; tri- duum eius rei causa supplicatio haoita est. nitatis ipsorum annalium maximorum et artis copiaeque quorun- dam scriptorum aetate inferiorum ex comparatis hisce locis ap- parebit1); nam Liuius eiusdem anni prodigia procurationemque ex utroque genere auctorum sub diuersis annis (192.562 et 193.561) in opus suum leuiter recepit: 34, 55, 1 — 4: Principio anni} quo L. Cornelius Q. Minucius consules fuerunt, ter- rae molus ita crebri nuntiabantur, ut non rei tantum ipsius sed feriarum quoque ob id indictarum homines taederet, nam neque senatus haberi neque res publica admini- strari poterat sacrificando expiandoque oc- cupatis consulibus. poslremo decejnuiris ad- ire libros iussis ex responso eorum suppli- catio per triduum fuit. coronati ad omnia puluinaria supplicauerunt, edictumque est, ut omnes qui ex una familia essent suppli- carent pariter. item ex auctoritate senatus consules edixerunt, ne quis, quo die terrae motu nuntiato feriae indictae essent, eo die alium terrae motum nuntiaret. Tum uero apud nos ad illarum tahularum paschalium exemplum, quibus eas tantum modo res, quae tum ipsum gestae essent, in posteritatis memoriam litteris consignatas esse tenendum est, etiam ab origine mundi res repetebantur et, cum raro hic illic fabulae quaedam insererentur, plerumque eorum, qui ante scripserant, etiam uerba iterarentur, admodum ieiune enumerabantur usque ad eius qui scribebat aetatem, hae autem prolixius et copiosius enarraban- tur. quae contemplantibus fieri non potest quin nobis in mentem ueniat Dionysii de Q. Fabio Pictore et L. Cincio Alimento sic iudi- cantis (1,6,2): rovrav ds x&v dvdQ&v ixdrsQog, olg [ibv ccvrbg %Qyoig TtUQsyavero, dia rr\v £htchqCuv dxQi(3cbg dveyQurpe, xa 8e aQ%ulu rcc [isru rrjv zrltiiv rijg rtoktcog ysvdfieva xscpa- Xuccodcbg STtsdQausv (uid. infra de Q. Fabio P.). ne multa, eandem inter tabulas pontificum suppletas et ab origine urbis repetitas, quae ut posteritatis cognitioni prodessent, in tablino conditae seruaban- tur, et Fabium Cinciumque rationem intercessisse apparebit, quam 1) Cf. Wuelker Prodigienicesen p. 64 sqq. I. DE ANNALIBVS MAXIMIS XXIX nunc esse cernimus inter tabulas paschales adnotatas et; ut exempla afferamus, annales Quedlinburgenses et Hildesheimenses.1) Verum tamen, ut noslra liistoria ad altiorem gradum escenderet, factum est eorum annalium auxilio, qui Carolo Magno auctore, ut imperii gloria augeretur, condebantur, primum Laurissenses (maiores) qui dicuntur, tum ab Einhardo uel quisquis illos Garoli publicos annales conscripsit, ab eo, ad cuius auctoritatem annales Bertiniani referendi sunt, a Prudentio episcopo Turonensi, deuique a monachis Fuldensibus. 2) hic enim quamquam prima historiae lex ueritatis neglecta et imperatoris laudi posthabita est, tamen relicta illa labu- larum paschalium siccitate et exilitate paullatim liberius et copio- sius historia euagari coepit, unde etiam illi historiae, quae alia ratione non habita solas res memoriae tradiderat, maior est additus sonus. Sed ut apud nos imperatores, sic apud Romanos lamiliae quae- dam nobiles eis, quae ad memoriam laudum domesticarum con- scripserant, totam populi sui historiam maxime adiuuere et pro- mouere. de his commentariis nunc plurihus est disputandum. 1) Monum. III p. 22—90. — Monum. III p. 22-116. cf. Watten- bach Geschichtsquellen V p. 377 sqq. 384. 2) L. Ranke Zur Kritik frankisch-deutscher Beichsannalisten Oper. LI p. 115 sqq. Wattenbach I7 p. 210 sqq. 277 sq. 244 sqq. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIYATIS1) Apud Athenienses antiquitus in originem gentium docte inqui- situm2) neque tamen fictionibus fraudibusque temperatum esse Ioannes Toepffer peculiari libro (Attische Genealogie 1889) ex- posuit. uelut Theodorus f6 Ilccvay^g TtQoGayoQevo^iavos' gentem suam Cerycum a Ceryce Mercurii et Aglauri, filiae Cecropis, filio pluribus libris repetiuit (p. 81 sq.), Andron Atheniensis Eumolpidis, cum agrestem ferumque Thraecem Eumolpum perhorrescerent, unum ex eius posteris, uatem pium Eleusinium, filium Musaei, auctoris sacro- rum Eleusiniorum, substituit (p.27sq.), multosque rerum scriptores in eo genere uersatos esse, Hecataeum, Acusilaum, Hellanicum, constat idque Romae uiros litteratos imitatos esse (uid. infra p. xxxviii sq.). sed his etiam ipse fastus gentilis antiquitus erat insitus et coniunc- tione sanguinis propagabatur, quamquam totos se soli rei publicae dare religionis Romanae esse censebant. magnum est enim, ut ait Cicero de off. 1, 17, 55, eadem habere monumenta maiorum, eis- dem uti sacris, sepidcra habere communia, atque etiam populus 'stupebat in titulis et imaginibus', ut Horatius (sat. 1, 6, 17) risit. Hinc igitur illud ius gentilicium exortum est in alarum parie- tibus maiorum cereas imagines constituendi et stemmata depingendi8), subscribebanturque illis tituli et elogia, quae non solum mera no- mina et nudos honores continebant sed etiam rerum gestarum bre- uem conspectum.4) itaque semper gentilibus gentis suae memoriae 1) Vid. W. Soltau Die roem. Laudationen und ihr Einfluss auf die Annalistik in Ztschr. f. Geschichtswiss. 1897/8 p. 105 — 121 et Liuius p. 95 —100. 2) Herod. 2, 143 tcqotsqov ds 'Exaraia ta loyoitoia iv 0^§r]6i ys- vsi\Koyr\6avxi xs icovtbv nai ava8rj6avri rr\v 7Taroir}v £g hy.iiaidiy.arov ftsov i-xoir\6av oi igssg rov Aibg olov rt v.ai iuoi ov ysvsr\loyr'\6avri, i^scavrov. 3) V. praeter alios Mommsen Staatsr. I8 442 sqq. C. I. L. I* p. 185 sqq. 4) Prima qnaeque Suetonii uitarum capita originem ducere ex elo- giis saepe est animaduersum. cf. Galb. 3: Imagines et elogia uniuersi generts exsequi longum est. Mommsen B. F. I p. 251 n. 2. Versibus elogia antiquitus conscripta esse Huelsen (in C. I. L. 1. s.) ex Graecorum u. ilsyslov deduxit. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XXXI quasi summarium ante oculos erat propositum: qua re cui Romano non iniectum esse existimas studium et in superiores res inquirendi nobilitatemque generis augendi et, ne qua res a se gesta obliuione obrueretur, praesentes in scriptum referendi? qui mos ex arcanis domesticis etiam in publicum penetrauit. nam Appius Claudius Pulcher, qui a. 79. 675 consul fuit1), clipeatas imagines maiorum suorum omnibus honoribus additis in Bellonae templo2) publice in excelso posuit, atque etiam uiri docti in eruendis uirorum clarorum originibus magnam partem industriae et doctrinae suae posuerunt, maxime T. Pomponius Atticus, qui, ut alios eius libellos nunc omit- tam, etiam in annali suo csic familiarum originem subtexuit, ut ex eo clarorum uirorum propagines possimus cognoscere' (Corn. Nep. Att. 18, 2). Diserta tamen unius gentis curae gentiliciae memoria nobis seruata est, Porciae (plebeiae) a Gellio (n. Att. 13, 20, 17), qui locus cum omnem eius historiam libris commentariis tum lauda- tiones funebres ea comprehensas esse docet: Haec Sulpicius Apolli- naris audientibus nobis [de filiis, nepotibus, pronepotibus M. Porcii Catonis CensoriiJ dixit. quae postea ita esse, uti dixerat, cogno- uimus, cum et laudationes funebres et librum commenta- rium de familia Porcia legeremus. Nam iam primo liberae rei publicae anno P. V alerium L. lunii Bruti collegae mortui memoriam funebri oratione seu laudatione prosecutum esse accepimus (Dion. 5,17. Plut.Popl.9. Ioann.Lyd.demag.I33p.145Bk.34W.).3) quod etsi ex inferiore aetate ad illam superiorem relatum esse consenta- neum est, tamen quin is mos, quem summa eius admiratione im- 1) Plinius (nat. hist. 35, 12), cui hanc rem debemus, quod ad Ap- pium Claudium consulem a. 259. 495 rettulit, erroris conuictus est a Mommseno 1. s. nunc B. Starkium secutus Muenzer (Quellen d. Plin. p. 124 sq. B. E. III c. 2849) illos clipeos App. Claudium Pulchrum cos. a. 79. 675 dicasse coniecit, cui coniecturae fauet, quod Plinius pergit: Post eum M. Aemilius collega in consulatu Q. Lutatii (i. e. a. 78. 676) non in basilica modo Aemilia, uerum et domi suae posuit, id quoque Martio exemplo. 2) Liu. 10, 19, 17. cf. Jordan-Huelsen Bom. Topogr. III p. 552 sq. 3) Vid. de laudationibus Perizonius animadu. hist. p. 213 sqq. ed. Harl. Westermann Gesch. d. rom. Beredtsamkeit I p. 29 sq. Cadenbach De Boman. laudat. orat. in progr. Essens. 1832. E.Huebner Herm. I p. 438 sqq. Fr. Vollmer Laudationum funebrium Bomanorum historia et reliquiarum editio (Suppl. ann. phil. XVIH p. 447—528°. cf. Berlin. phil. Wochenschr. XH [1892] c. 1421—24). — H. Graffii de Romanorum laudationibus com- mentationem (Dorpat 1862) non noui. XXXII PROLEGOMENON butus descripsit Polybius 6; 53 — 54; autiquissimus fuerit, uon potest dubitari.1) omnino diuersus autem erat a more Graeco; ut iam ab antiquis scriptoribus animaduersum et expositum est (Dionys. 1. s.). neque enim apud Romanos plurium mortes una oratione simul cele- brabantur sed uniuscuiusque nobilium. 2) cum eius corpus in forum deportatum erat; separatim is bonos pro rostris babebatur; uel ab uno ex cognatis uel adfinibus uel in funere publico a magistratu aliquo; cui id negotium ex senatus consulto mandalum erat. 3) tum primum uirtutes et res gestae enarrabantur et ornabantur maiorum4), 1) Iniuria Huebner Herm. I p. 440 Marquardtum eo nomine repre- hendit, quod (ant. 5, 1 p. 58) de huius laudandi moris uetustate dubi- tauerit. agit enim eo loco uir ille doctissimua de mulierum tantum modo laudationibus. 2) Etiam mulieres, posteaquam Q. Lutatius Catulus cos. a. 102. 652 initium in Popillia matre fecit (Cic. de orat. 2, 11, 44), laudari solebant. antea singulis quibusdam is honos extra ordinem decernebatur, ut ma- tronis illis, quae, ut Gallis summa pactae mercedis solueretur, aurum contulerant (Liu. 5, 50, 7. Plut. Cam. 8). duarum laudationum de mulie- ribus (Turia, ut quibusdam uisum est, et Matidia, Hadriani socru) ha- bitarum et in marmore incisarum fragmenta ediderunt et commentario instruxerunt Th. Mommsen (Zicei Sepulcralreden aus der Zeit Augusts und Hadrians in Phil. u. hist. Abhandl. der Berl. Acad. 1863 p. 455 sqq. = C. I. L. VI n. 1527. XIV 3579) et Vollmer 1. s. p. 491—515. 516—526. sed ut utrum Murdiae laudatio (C. I. L. VI n. 10230) ita, ut antea habita erat, lapidi insculpta an scripta tantum modo sit, in medio reliquit Rudorff, qui copiose de ea egit in Phil. u. hist. Abhandl. d. Berl. Acad. 1868 p. 217 — 268, ita de Turiae dubitauit Mommsen (p. 464), quippe qua maritus non populum sed solam coniugem alloqueretur; utrique locum suum inter laudationes restituere conatus est Vollmer p. 484 sq. 494 sq. 3) Quintil. inst. 3, 7, 2. uid. Vollmer p. 454 sq. peruulgatum eum morem fuisse iam ante a. 43. 711, quo certa eiua exempla tradita sunt, ex haud exiguo numero uirorum eo ipso anno publice elatorum patet, uid. Vollmer (De funere pubJico Bomanorum 1892, in supplem. ann. phil. XIX p. 321 — 364) p. 340, ceterorum funerum frequentia ex Ho- ratii sat. 1, 6, 43: At hic, si plostra ducenta concurrantque foro tria funera magna, sonabit cornua quod uiyxcatque tubas. 4) Exemplo sit huius laudationum partis fragmentum quoddam ex Caesaris oratione, cum quaestor Iuliam amitam laudaret, a Suetonio decerptum Caesarisque uitae (c. 6) insertum: Amitae meae Iuliae mater- num genus ab regibus ortum, patemum cum diis inmortalibus coniunc- tum est. nam ab Anco Marcio sunt Marcii Beges, quo nomine fuit mater, a Venere Iulii, cuius gentis familia est nostra. est ergo in genere et sanctitas regum, qui plurimum inter homines pollent, et caerimonia deorum, quorum ipsi in potestate sunt reges. Imitati sunt in hac re II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XXXIII qui cereis imaginibus repraesentati in sellis eburneis circum sede- bant, initio ab auctore generis facto1), deinde ipsius qui mortuus erat2), idque ita, ut eum aut respondisse illorum nobilitati aut bu- milius genus illustrasse factis doceretur, cuius rei larga materia et doctrina in rbetorum scholis praecipiebatur (cf. Cic. de orat. 2, 11, 44sqq.; 84, 340 sqq.). Ex his autem laudationibus quaedam litteris mandatae etiam in publicum emissae sunt, ut extra gentem legerentur. in nostram cognitionem peruenerunt baece3): 1. (1 Vollm.) Laudatio L. Caecilii Metelli omnium antiquissima a. 221. 533 a filio babita, a Plinio n. b. 7, 139 citata (Muenzer R. E. III c. 1203 sq.). 2. (3 Vollm.) laudatio M. Claudii Marcelli a. 208. 546 a M. filio habita, in qua pluribus eius mors erat enarrata, qua etiam Coelius Antipater usus est, fr. 29 (Liu. 27, 27, 13). 3. (2 Vollm.) laudatio Q. filii consularis, quam habuit Q. Fabius Maximus Cunctator inter a. 207. 547 et 203. 551. Muenzer R. E. VI c. 1789 sq. Plut. Fab. 1: ov yag £7if\v (boai'6ubs ovde xevi) v.al Romani Graecos, cf. Thucydidis orationem Periclis 2, 36: "Aq^oliui 6' ccnb rcov TtQoyovcav TtQcorov. 1) Hunc enim ordinem per se consentaneum diserte indicat Poly- bius 6, 54, 1 7tXi]v o ys Xiycov viisq xov &u7trs6&ui LiiXXovrog, iTtuv diil&w rbv ttsqI rovrov Xoyov, uq%stul rcov aXXcov unb rov TtQoysvs- gtutov rcov Ttapovrcov xul Xiysi rug iTtirvyiug iy.u6rov xul rug itQci^sig, dummodo iituv diilQ,i] recte interpretemur 'postquam persequi coepitf Coll. 1, 13, 10 l3qU'/V i7tLLLsXt6TSQ0V 7tSlQU66LLS&U dlSlfTSLV V71SQ TOV TtQCOTOV 6v6rdvrog 7toXi\iov 'PcoLLuiotg v.al KuQ%rtSovioLg TtsQt HtxsXiug, quacum interpretatione Tacitus consentit ann. 13, 3: Die funeris laudationem eius [Claudii Nero] princeps exorsus est, dum antiquitatem generis, con- sulaius ac triumphos maiorum enumerabat , intentus ipse et ceteri; libe- ralium quoque artium commemoratio et nihil regente eo triste rei publicae ab externis accidisse pronis animis audita: postquam ad prouidentiam sapientiamque flexit, nemo risui temperare, quamquam oratio a Seneca composita multum cultus praeferret. 2) Xiyst tisqI xov TsrsXsvrr^orog rag ciQsrug xul rug inirsrsvyLiivug iv rco gfjv TtQu^sig Polyb. 6, 53, 2. 3) Omisi et eas, quas nihil aliud nisi dictas esse accepimus, et elogia in lapidibus insculpta, quae num uere in laudationum locum substituta sint, parum constat, et id libellorum genus, quo mortuorum memoriam scriptores ad suas quisque rationes referebant, ut Cicero Catonis Vticensis uel Porciae (ap. Baiter. XI p. 67. 69. Mueller. IV 3 p. 327. 330), ex quo 'exitus illustrium uirorum' Neruae Traianique actate effloruerunt. Geschichtl. Litter. I p. 184 sqq. Omnium fragmenta com- posuit et explicauit Vollmer p. 480—527. Hiut. Kom. rel. I, od. Peter. Ed. alt. III XXXIV PROLEGOMENON dyoQaiog %ccQig, dkkd vovg XSiov xul TtSQtttbv sv yvco^ioXoycaig 6%fma xal fid&og £%ov, dg {idfo6ra talg GovxvdCdov % qoGeoi- xivai ksyovd. d ia6cot,stai yccQ avtov koyog, bv sItcsv sv ta dfjfup, tov naidbg avtov [isfr vnatsCav djio&avovtog syxca\xiov. cf. Cic. de senect. 4, 12, ubi Catonem loquentem facit 'est in mani- bus laudatio\ 4. 5. (4 Vollm.) laudationes P. Scipionis Africani a. 129. 625 a C. Laelio Q. Tuberoni et Q. Fabio Maximo scriptae. quarum illam Cicero commemorauit (de or. 2, 84, 341), ex bac scholiasta Bobiensis Ciceronis (pro Mil. II 283 Or. cf. Cic. pro Mur. 36, 75) fragmentum seruauit. Meyer or. Rom. rel. p. 174sq. Vollmer 1. s. p. 460. Muenzer R. E. IV c. 1460. 6. (5 Vollm.) laudatio Iuliae amitae a Caesare quaestore a. 68. 686 habita, ex qua Suetonius fragmentum attulit (uid. p. xxxn n. 4). Meyer p. 413 sq.1) 7. (10 Vollm.) laudatio M. Claudii Marcelli a Caesare Augusto a. 23. 731 habita, ex qua Seruius (auctus in Verg. Aen. 1, 712) uerba quaedam citauit quamque Plutarchus (Marc. 30. comp. c. Pelop. 1) uel eius auctor inspexisse uidetur. Meyer p. 520 sq. 8. 9. (6. 7 Vollm.) laudationes Appii Claudii Pulchri soceri, qui a. 48. 706 in Euboea mortuus est, et M. Porcii Catonis auunculi, qui a. 46. 708 Vticae se interemit, a M. Iunio Bruto eo consilio scriptae erant, ne illo honore carerent, quarum ex illa pauca uerba Diomedes (p. 327, 26 R.) seruauit, de hac a. 45. 709 Caesar ad Ciceronem scripsit, Cicero ad Atticum (ad Att. 13, 46,2. 12, 21, 1). Meyer p. 448 et 450. 2) Sed etiam ceterae laudationes litteris consignabantur, ut et scientiam rerum a maioribus gestarum apud posteros conQrmarent, quas nescire Cicero nobilibus etiam opprobrio dat (o dvi6t0Qr\6iav turpem ad Att. 6, 1, 17), et aliorum gentilium usui seruirent, de quo haec Cicero uerba fecit (Brut. 16, 61): Nec uero habeo quem- quam [Catone CensorioJ antiquiorem, cuius quidem scripta pro- 1) Num Corneliae uxoris laudationem, iteni e more pro rostris ha- bitam, publicauerit (Suet. Caes. 62. cf. Plut. Caes. 5), non constat. 2) Laudationes Porcias ideo supra non recensuimus, quia non potest dignosci, de quibus dictae sint, quamquam ex eis quae antea (c. 20, 10) exposuerat Gellius de M. Porcii Censorii nepotis (cos. 118. 6b6) elo- quentia cum aliqua probabilitatis specie laudationes ab hoc habitas Gellio in manibus fuisse colligi potest. Mercklin Citiermeih. d. Gell. p. 678. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XXXV ferenda putem, nisi quem Appi Caeci oratio haec ipsa de Pyrrho et nonnullae mortuorum laudationes forte deleclant. et hercules hae quidem exstant: ipsae enim familiae sua quasi ornamenta ac monumenla seruabant et ad usum, si quis eiusdem generis occi- disset, et ad memoriam laudum domesdcarum et ad illustrandam nobilitatem suam et q. s. *) Materia igitur sic composita (i. e. laudationes funebres et liber coramentarius de familia, quae recte a Gellio coniuncta esse uidebis) posteris laudaturis suppetebat, a quibus, cum laudarent, etiam eas res, quas ipsorum memoria complectebatur, si fama gentilis nondum satis superiecerat, ne nimis a maiorum uirtute deficerent, arte et ratione auctas esse per se probabile est. adiuuabantur actis, quae ipsi gentiles, dum magistratus administrabant, publice litteris manda- uerant; antiquus enim is erat mos, ut eis perfuncti omnes eas tabulas uel publicas uel priuatas commentariosque in suis tablinis repone- rent*), quoniam baec tradidit Festus s. u. p. 356: Tablinum proxime atrium locus dicilur, quod antiqui magistratus in suo imperio ta- bulis (reponendis eum destinauerant/ et Plinius n. b. 35, 7 (post- 1) Idem decem ante annis de orat. 2, 84, 341 Antonium artificiose Graecorum laudationes a Romanis ita discernentem induxerat, ut illos eas legendi delectandique causa scriptitauisse exponeret, Romauorum, cum eis in foro uterentur, aut brevitatem testimonii habere aut ad funebrem contionem scribi (cf. de legg. 2, 24, 62 honoratorum uirorum laucles in contione memorentur), quae ad explicandam orationis laudem minime accommodata esset, bac igitur de cauaa praecepta de hoc tertio genere dicendi recusantem, nihilo tamen minus eum locum tractantem, quoniam eo esset 'utendum aliquando' (sc. in foro), 'nonnumquam etiam scribendum' uel aliis uel sibi 'Graecorum more' i. e. ornate delecta- tionis causa, disputationemque ita concludit (c. 85, 349): atque his locis laudandi ct uituperandi saepe nobis est utendum in omni genere causa- rum. cursum igitur Cicero non tenuit oblitus sensim Romanae lauda- tionis mortuorum, sed miscuit diuersa genera et tempora, ut iam in eodem libro (c. 11, 4»), ubi Antonius se uehementer delectatum esse professus erat, cum Q. Lutatius Catulus, uir ille elegantissimus Graecis- que litteris doctissimus, Popilliam matrem publice laudaret (uid. s. p. xxxn n. 2). 2) Vid. Mommsen Sui modi usati da' Eomani nel conservare e pub- blicare h leggi ed i senatus consulti in Opusc. iur. III p. 290 — 313 (p. 295 sq.): In tempi antichissimi i documenti cosi concepiti rimanevano senza dubbio al pari di altri atti pubblici nelle mani di quel magistrato che principalmente avea procurato che si scrivessero , in quelle adunque de' consoli. Lewis Glaulncurdigk. d. rbm. Gesch. I p. 144 uers. Liebr. Geschkhtl. Litt. I p. 205 sq. 223 sqq. III* XXXVI PROLEGOMENON quam de maiorum imaginibus et stemmatis egit): Tabulina codi- cibus implebantur et monimentis rerum in magistratu gesta- rum. quae consuetudo; etsi iam legibus Valeriis Horatiis arbitrio periculoque priuatim supprimendi uel uitiandi senatus consulta cautum erat (Liu. 3; 55, 13), ne Ciceronis quidem temporibus om- nino aboleuerat (pro Sulla 14; 41 sq.); neque de lege quidquam accepimus; qua idem de ueteribus priuatim adseruatis constitutum esset. x) itaque etiam Dionysius Halicarnasensis Homae in complu- ribus familiis nobilibus etiam suae aetatis censorios commentarios exstare et a se inspectos esse memoriae prodidit exemplumque ex- scripsit, quo unius cuiusque censurae res esse expositas praemissis et consulibus et annis liberae rei publicae discimus.2) quod autem bi potissimum commentarii collecti anxia cura et separatim a patri- bus custoditi filiis traditi sunt; baec exemplorum copia; si qui eius- 1) Alia ratio erat eorum collegarum, qui posteaquam cooptati uel capti erant, per totam uitam communi uinculo coniungebantur, i. e. sacer- dotum. pontifices quidem ut suam arcam ita suum tablinum habuisse iam supra uidimus. qua de causa Liuius ubi uniuersam memoriam litteris propagatam complectitur, queritur (6, 1, 2), fsi quae (litterae) in commentariis pontificum aliisque publicis priuatisque erant monumentis', incendio Gallico cplerasque' interisse (Premerstein R. E. IV c. 755). 2) archaeol. 1, 74, 5 Ar\Xovxai 8h (tempus ab initio consulatus usque ad incendium Gallicum) i£ dXXcov xs 7toXXoov xai x&v Y.aXovLLsvcov xiur\- xiv.&v v7touvr\iidxcov, a SiaSiisxai Ttalg TtaQa TtaxQog xai TtSQi noXXov Ttoihlxai xoig lleQ'' savxbv $6oii£voig &6itBQ Ieqcc naxQcpa naQaStdovai. itoXXol 8' slalv ano xcov xiiii\xiy.S>v oi-ncov av§Qsg irtupavsig oi diacpv- Xdxxovxsg avxd' iv olg svqlGxco 8svx£qco TtQoxsQflv hxsi xf)g aXcooscog xiLiriGiv V7tb tov 'PeoLiaicov 8r]iiOv ysvoLi£vr\v, rj TtaQaysyQaTtrai y.a&drtSQ xori, xaig dXXaig %QOvog ovxog' 'Tnaxsvovxog Asvv.iov OvaXsQiov Tloxixov v.ai Tixov MaXXiov KanixcoXivov (a. 393/2. 361/2) llsxcx xr\v iv.LQ>oXr]v xcov fiaaiXscov svbg 8sovxi s'iY.06xcp nai hxaxoexio ixsi. Censores tum fuerunt C. Iulius et L. Papirius Cursor, qui mortuo collega M. Cornelium Maluginensem subrogauit (Liu. 5, 31, 6. 9, 34, 20). unde tabulas illas, quas uidit Dio- nysius, aut ex gente Iulia aut ex Papiria aut ex Cornelia originem duxisse probabile est. (Aliud Papiriae gentis commentariorum priuato- rum indicium Ihne Hist. Rom. I p. 400 in ea re inesse existimat, quod quae res a Papiriis in Samnitium bellis gestae essent, ultra modum auctae sint.) Distinxi igitur baec priuata documenta a publicis uel tabulis uel libris uel commentariis, quae cuiuis consulenti patebant (ut Varroni Ciceronique, cf. Mommsen Staatsr. IP p. 361. III 245), itemque a numeris ciuium censorum, qui a Dionysio (4, 22, 2 cog iv xoig xiiir\- xiv.oig cpsQsxai yQd[iLia6Lv) citati in aede Nympbarum a Sex. Clodio in- censi sunt, ut memoriam publicam recensionis tabulis publicis impressam extingueret (Cic. pro Mil. 27, 73). II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XXXVII dem familiae ad illud munus ascendissent, admodum utilis fuit.1) nam etiam praeter commentarios tabulasque publice constitutas, (juibus disciplina moresque ciuium regebantur, multa obseruanda erant quasi arcana eius magistratus. llaque Romae non in uita publica, ut Athenis, sed intra domos priuatas etiam mutatis dominis triumpbantes f erat stimulatio ingens', ut ait Plinius n. b. 35, 7 , fexprobrantibus tectis cottidie imbellem dominum intrare in alienum triumphum', sed ne hic quidem uitium alienas imagines suae genti inserendi probro censorio notabat, quippe cui fetiam mentiri clarorum imagines esset aliquis uirtutum auior'. etiam Cicero (qui Ioco Bruti s. s. ita pergit: quamquam his lauda- tionibus historia rerum nostrarum est facla mendosior. multa enim scripla sunt in eis, quae facta non sunt, falsi triumphi, plures con- sulatus, genera eiiam falsa et ad plebem transitiones, cum homines humiliores in alienum eiusdem nominis infunderentur genus: ut si ego me a M\ Tullio esse dicerem, qui patricius cum Seruio Sulpicio consul anno decimo post exactos reges fuit) in eodem libro (11, 42) rhetoribus concesserat fementiri in historiis, ut ali- quid dicere possent argutius' {Geschichtl. Litter. II p. 185 sqq.), similiterque Liuius (id ipsa eius narratio probat) de diuersis famis eam eligere haud dubitasse uidetur, quae propter argutias magis placeret, dum mendaciis offensus examinandique molestiis fatigatus extremis uerbis libri octaui in uitiatam funebribus laudibus falsisque imaginum tilulis inuehitur, quo loco quam potissimum gentem in animo habuerit, infra explicabimus, nunc de eis disputabimus, quas nominaverit. 2) primum exemplum est L. Minucii, quem, cum patricia eius nominis gens non ultra a. 366. 388 appareret, plebeia posteritas Augurinorum uel Ruforum uel Thermorum (Mommsen R. F. I 66 sq. II 213 sqq.), ut laudem Maelianae seditionis oppressae sibi uindicaret, tum (a. 439. 315) ftransisse a patribus ad plebem undecimumque tribunum plebis cooptatum' esse finxisse ffaIsoque imaginis titulo confirmasse' uidetur, quod mendacium fquorundam 1) Cf. Ranke (Dieroem. Paepste, Saemtl. Werke XXXVII Torr.p.VII): In Venedig Itatten einst die grossen Hduser fast sdmtlich die Gewohn- heit, sich neben einer Bibliothelc auch ein Cabinet von Handschriften an- zidegen. Die Natur der Sache bringt es mit sich, dass sich diese vor- nehmlich auf die Angelecjenheiten der Bepublik bezogen: sie rcprdsentirten den Antheil, tcelchen die Familie an den offentlichen Geschdften ge- nommen: als Denkmaler des Hauses, zur Unterstiitzung seiner jiingeren Mitglieder wurden sie aufbewahrt. 2) Exempla Valeriana ad id caput, quo de Antiate agam, seposui. XL PROLEGOMENON nominibus res notauit (uide infra de Catone), hinc Cicero in libro altero de re p. (c. 1) eundem exposuisse rettulit ob hanc causam praestare suae ciuitatis statum ceteris, quod non unius esset ingenio sed multorum nec unius hominis uita sed aliquot constituta esset saeculis et aetatibus — nimirum qua gloria fruebantur, hanc a re p. ad ipsos redundare sentiebat — , hinc pontifices maximi in tabulis suis singulorum uirorum laudi satis prouisum esse existumabant, si nomina consulum in summa tabula praescripsissent.1) accedebat quod antiquitus consules prouincias non sortiebantur sed ambo con- iuncti quod bellum suscipiendum erat gerebant neque si diuersis locis, binos nominare intererat. quam quidem rationem etiam Fabius Pictor retinuit, ut ex Liuio 10, 37, 14 haec de consulatu L. Postumii et M. Atilii a. 294. 460 prodente cognoscimus: Et huius anni pa- rum constans memoria est. Postumium auctor est Claudius in Samnio captis aliquot urbibus in Apulia fusum fugatumque, sau- cium ipsum cum paucis Luceriam compulsum; ab Atilio in Etruria res gestas eumque triumphasse. Fabius ambo consules in Samnio et ad Luceriam res gessisse scribit, traductumque in Etruriam exercitum (sed ab utro consule, non adiecit) et ad Luceriam utrimque multos occisos et q. s.2) omnesque rerum scriptores ue- terum temporum, ut idem Liuius de a. 502. 252 testatur 2, 17, 3: uineis incensis, multis hostium uulneratis et occisis consulum quo- que alterum (sed utrum auctores non adiciunt) graui uulnere ex equo deiectum prope interfecerunt) , qui quidem etiam ipse anni proximi res inter consules non diuisit (c. 16, 7 — 9).3) denique aliqua ex parte excusabimus quod gentes nobiles, ut titulorum ho- nores augerent, in loca stemmatum fastorumque uacua inrepserunt atque etiam aliena per fraudem occupauerunt. Tum uero cognomina in consuetudine cottidiana a nobilibus antiquitus usurpabantur, in titulis sepulcralibus et honorariis et in numis non ante bellum Hannibalis, in legibus et senatus consultis 1) Vid. s. p. xi eq. cf. Cicer. de re p. 2, 18, 33: temporum illorum tantum fere regum inlustrata sunt nomina. 2) Hinc huius ipsius anni memoria suppletis consulum nominibus- confusa est, cf. adn. ad Fab. fr. 19, neque igitur, si eadem res sub diuersis nominibus relata sit, continuo de ueritate ipsius rei dubita- bimus. 3) De hac quaestione pluribus disputauit Ben. Niese in Obserua- tionibus (prioribus) de annalibus Romanis (in indice lect. Marburgens. aest. a. 1886). II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XLI non ante Sullam (Mommsen R. F. I p. 46 sqq.)1), ab liistoricis autem praeter notissimos uiros non ante Licinium Macrum.2) itaque quoniam Romani in uita publica documentisque publicis discrimina stirpium non curahant, curabant gentes in suis, facile intra cancellos publicos a gentilibus cognomina mutari uel fingi poterant:i), binc autem omnino in uulgus nominum incuria emanare. quae quidem etiam iii fastorum publicorum confectionem inuasit, qua, si apud auctores quidam consules diuersa nomina gerebant, utrumque con- iungebant (Cichorius p. 232). contra gentes babebant cur quam plenissime suos notarent, et in sarcophagis, ut L. Cornelium Sci- pionem Barbatum consulem a. 298. 456 modo mortuum in margine superiore uno cognomine, in antica etiam duobus (in ceteris quoque uel uno uel binis), et in bistoria sua; neque enim casu factum est, ut Liuius (uel eius auctor) ubi primum Q. Fabium Maximum Rul- lianum in scaenam beliicam produxit, etiam duobus cognominibus ornauerit (8, 29, 9): Fabium Pictorem secutus erat. quodsi scrip- tores gentiles suos ita praeter ceteros cognominibus insignire sole- bant, eisdem consulum gentilium etiam nomina in narratione inter- ponere pronum erat. Denique illud breuiter moneo, consulum nomina ordinemque om- nino ante pontificum tabularum annaliumque initia nondum omni ex parte fuisse constituta, ut Liuius (2, 21, 2) spe superiorum an- norum res ordinandi abiecta de anno pugnae Regillensis incertus exclamet: Hoc demum anno ad Regillum lacum pugnatum apud quosdam inuenio: A. Posluminm, quia collega dubiae fidei fuerit, se consulatu abdicasse, dictatorem inde facium. tanti errores im- plicant temporum aliter apud alios ordinatis magistratibus, ut nec qui consules secundum quosnam nec quid quoque anno actum sit, 1) Quae ultra eum hinc Nitzsch p. 26 sqq. effecisse sihi uisus est, E. Heydenreich Fabius Pictor u. Livius (1878) p. 13 sqq. redarguit. 2) Cichorius De fastis consul. antiquis in Leipz. Stud. IX p. 183 sqq. 3) Sic (cum Luebberto De gent. Qainct. comment. domesticis p. 20. De g. Furiae c. dom. p. 9) Cichorius p. 259 causam iteratae narrationis (apud Liuium et Dionysium) de seruato consule Romano, et Sp. Furio a. 464. 290 a T. Quinctio Capitolino et L. Minucio a. 458. 296 a L. Quinctio Cincinnato, expediuit. nam cum 'consulem ab hostibus circum- uentum obsessione Uberatum esse a Quinctio' in antiquis annalibus inuenissent, idque diuersis annis, ne gentem Quinctiam gloria sua an- numque rebus gestis spoliarent, aliqui scriptores ex uno duos Quinctios effecerunt. XLII PROLEGOMENON in tanta uetustate non rerum modo sed etiam auctorum digerere possis. *) Ouae cum res ita sint comparatae, non mirabimur, quod eliam qui elogia composuerunt magna cum confidentia gloriae uirorum laudandorum inseruierunt. nam non solum numerum triumphorum auxerunt, ut L. Aemilii Pauli, qui regem Persen uicit (tribus pro duobus), unius ex maioribus suis naturalibus in arcu Fabiano sub statua eius Q. Fabius Maximus (C. I. L. I2 p. 193. cf. Mommsen ad b. 1. et Roem. Muenzivesen p. 633), sed etiam alienas res mortuo attribuerunt; sic elogium Appii Claudii Caeci (C. I. L. I2 p. 192), quod sine dubio ex memoria gentili fluxit, haec de eo praedicauit: Complura oppida de Samnitibus cepit, Sabinorum et Tuscorum exercitum fudit.2) consul hic fuit a. 307.447 et 296. 458, utroque cum L. Volumnio. at uero priore eum Romae mansisse Liuius scrip- sit 9, 42, 4, altero a senatu in Etruriam missum nihil 'scite aut fortunate' gessisse et solo collegae aduentu adiutum ab eoque, cum cunctaretur, coactum in tempore Samnites ab illo in Etruriam pulsos uicisse (10, 18 — 20), cum Volumnius et in hac pugna Tuscos sibi occurrentes repelleret et in Samnio tribus (f compluribus') castellis potitus esset ipsorumque ex Etruria reuersus in Campania ad sex milia caederet, duo milia et quingentos caperet. haec igitur memoria admodum turbata est, idque historia Fabiana (quod ex multis rebus elucere infra demonstrabimus), ut Liuius, quamquam ad trinos an- nales confugit (10, 17, 11 sq.; 18, 7), rem tamen expedire non posset et ipse sibi obloqueretur: illo tamen elogio constat Volumnii laudem cum collega communicatam et Sabinis deuictis3) cumulatam esse. quae aberratio a ueritate explicari uel excusari non potest nisi ita, ut in pontificum tabulis res consulum nominibus non no- tatos esse, consules autem illa aetate plerumque coniunctos bella gessisse meminerimus aut si diuersis locis, eos in tabulis non distinctos esse. INunc etiam quae ratio inter L. Cornelii Scipionis Barbati elogium in marmori sarcophagi incisum narrationemque Liuia- nam (10, 12), qua una res in consulatu eius gestae copiosius ex- positae sunt, intercedat, certius iudicare posse nobis uidemur. haec enim illud (C. L L. I 29. Buecheler in carm. lat. epigr. p. 6): 1) Cf. Nitzsch Annal. p. 53 sqq. 2) Ex eadem elogiorum sylloge De uir. ill. 34, 6. 3) Cf. B. Bruno La terza guerra Sannitica (Roma 1906) et Berlin. philol. Wochenschr. 1907 c. 239. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XLIII Cornelius Lucius Scipio Barbatus Gnaiuod patre prognatus, forfis uir sapiensque, quoius forma uirtutei parisuma fuit, consol censor aidilis quei fuit apud uos, \\ Taurasia Cisauna Samnio cepit, subigit omne Loucanam opsidesque abdoucit. Liuius autem a. 298. 456 inilio Lucanos ad nouos consules uenisse narrat, qui de Samnitium iniuriis quererentur et obsides iungendi foederis offerrent, tum icto foedere et bello Samnitibus indicto di- uersos consules partitos in prouincias suas profectos esse, Scipionem in Etruriam, Cn. Fuluium in Samnium. illum incerto Marte cum Tuscis pugnasse; tum omnia igni ferroque uastasse, etiam castella uicosque, urbibus tamen abstinuisse. more annalium maximorum alterius consulis laudem absoluit: Cn. Fuluii consulis clara pugna in Samnio ad Bouianum haudquaquam ambiguae uictoriae fuit. Bouianum inde adgressus nec ita multo post Au/idenam ui cepit, eundem Fuluium 'de Samnitibus Etruscisque' triumpbasse acta Ca- pitolina tradiderunt. atqui post Fr. Ritschelium omnes uiri docti1) hoc carmen sexto urbis saeculo incisum esse consentiunt, etiam post filium mortuum2); qua re eius auctoritas minui uidetur, cum Liuiana triumphi testimonio corroboretur. itaque eo animus in- clinat, ut Scipionis posteros, quae consules aut consociati aut di- uersis locis feliciter gessissent, praetermissa Etruria ad maiorem suum coniuncta rettulisse interpretemur, Liuium autem suo iure Fuluium, cum triumphasset, maiore laude dignatum esse; res tamen falso inter consules distribuisse aut eius auctorem certiores fontes adisse.3) similiter igitur res se habet atque in causa Claudiana, nisi quod poeta Cornelianus fraudis crimine forsitan absoluendus sit; restet leuitalis uel erroris atque in Lucaiiia subacta obsidibusque abductis fastus gentilis, quo quod arte consules effecerant (Liu. c. 11; 13. cf. Dionys. 16; 11); armorum euentui adsignatum est. Sed etiam in historia eiusdem studii indicia inuenimus, plu- rima et grauissima gentisFabiae. ne spoliemus eam laude con- 1) Mommsen C. I. L. 1 p. 16 sq. Hist. Rom. I9 p. 463. 455. Bueche- ler 1. s. 2) i. e. post a. 240. 514 sec. Woelfflinum Sitzungsber. d. bayr. AJcad. d. Wiss. 1892 p. 192 sqq., qui id ab Ennio compositum esse suspica- tus est. 3) Etiam honor flamonii Dialis carmini P. Cornelii Scipionis fort. Africani maioris fllii. minoris patris adoptiui in sarcophago (C. I. L. I 33 p. 19) postea praepositus est, uid. Buecheler 1. s. p. 7. Totius inscriptio- nis fidem obtinet Ben. Niese in Obseru. (I) p. iv. Hist. Rom.3 p. 63. pro- pius ad me accessit Muenzer R. E. IV c. 1488 sqq. XLIV PROLEGOMENON sulatus, ad quem quasi sidus exsurrexerunt, per septem annos (485. 269 — 479. 275) administrati; qui honor ne Valeriis quidem contigit Niebuhrioque (II p. 198 sqq.) tam mirus esse uisus est; ut nouam tum rationem consules creandi institutam esse coniceret, aut patrum auctoritatis contra Sp. Cassium tribunosque constanter defensae; pergamus egressum omnium Fabiorum mortemque praeter unum summa laude celebrare, explicare subitum transitum a patri- bus ad plebis causam; quo; priusquam ad Cremeram proficiscerentur, ringens' et populare eorum nomen factum est; admirari Q. Fabium Maximum Rullianum; qui quinquiens consul hostibus audacter et impauide petendis Tuscos et Samnites egregie perdomuit, Q. Fabium Maximum Verrucosum item quinquiens consulem, qui cunctando restituit rem. Quamquam fabulis haec fundamenta, quae fato et uirtute uiro- rum quorundam insignium iacta sunt; superstructa et ornata esse neminem fugit. uerum tamen uersari nolumus in eis disserendis, quae admiratio et recordatio popularis finxit et addidit; nam docte et diligenter F. Muenzer (B. E. VI c. 1739 sqq.) exposuit; quae in ipsis Fabiorum rebus enarratis cum fide pugnare uideantur.1) no- strum nunc erit, quod nemodum dedita opera exposuit, persequi, quae in eorum memoria ita tradita sint; ut artem atque ingenium scriptoris gentilicii plus minusue manufesta prodant. atque primum quidem Liuius, isque in plurimis rebus cum Dionysio concinens, simulatque ad Fabios peruenit; lactea sua ubertate luxuriatur, ubi mirum quantum cum exilitate discrepat, qua aliorum annorum res absoluit. copiosa in his ei suppetebat materia etiam dictorum fabel- larumque, qua eum fruentem delectari quasi ipsi legentes sentimus, non minus autem arte exornandae et amplificandae historiae in his potissimum capitibus excellit, ut saepe numero in eis dubitationem nostram moueat. quod igitur Dionysius (9, 22) ubi fieri non potuisse disputat, ut de sex illis et trecentis Fabiis unus impubes puer Romae relictus gentem propagaret, {ivfroLS drj tavtd ys kui itlaG^aGi fi-eatQLXOig similia esse dicit; hoc crimen etiam in Liuium Fabiana inlustrantem aut in auctorem eius cadit. Graecorum quorundam scriptorum ut Phylarchi nobis in mentem uenit. Sed res in gratiam Fabiorum non solum narratae et exornatae sunt; sed etiam consulto mutatae ac fictae; saepe ita ut eadem res 1) Cf. praeter alios etiam Schweglerum II p. 494 sqq. 519 sqq. Du Rieu I)e gente Falia. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XLV diuersis annis retractaretur aut, si uiri qui gessissent, dubii essent aut minus noti? Fabii insererentur. quod ut demonstrem, a dicta- turis Q. Fabii Maximi Hulliani exordiar, de quibus Diodorus, cui de rebus Romanis Fabium Pictorem uel ipsum uel alium aliquem qui Pictorem exeerpsit, primarium auctorem fuisse infra exponemus; baec narrat (19, 72, 3): a. 315. 439 eum cum Q. Aulio magistro equitum contra Samnites Roma missum esse exercitumque eius ad Lautulas cum bostibus conflixisse et in fugam coniectum esse in eaque Aulium, cum solus frustra restitisset, ne ignominiam haberet, morlem oppetisse; Romanos autem a Luceria profectos belli fortu- nam restituisse. tum de altera dictatura a. 313. 441 (19, 101, 3): Fabium Fregellas expugnasse, unde ducentos ciues deductos Romae securi percussisset, tum Calatiam arcemque Nolanam, ubi magnam praedam uendidisset militibusque agros donasset. omnia igitur ad inlustrandam Q. Fabii dictaturam spectant ab eaque gente eam famam compositam esse uix quisquam negabit, praesertim si ex Liuio (9, 22, 4) suppleuerit enihil consulto dictatore' magistrum eq. solum pugnam commisisse idque a Diodoro in excerpendo neglectum esse suspicatus erit. conexus narrationis paene hoc flagitat. at uero fasti consulares C. Poetelii Visoli dictaturam eiusque magistrum M. Poetelium testantur eandemque famam etiam Liuius cognouit, qui (9, 28, 3) a C. Poetelio dictatore Fregellas, tum in appendice siue ab hoc siue a C. lunio consule fnarn utrumque me?noratur,J captas esse tradidit idemque capud quosdam auctores' inuenerat pugnam Lautulensem a. 315. 439 Romanis aduersam fuisse (9, 23, 5). etiam in tenore narrationis dictatoris laudi, etsi eum bis milites ad- hortantem induxit, pepercit partemque eius cum C. Fabio, quem in locum Aulii magistri eq. suffectum esse rettulit (c. 23, 6), commu- nicauit neque tamen diuersas famas subtiliter distinxit sed miscuit resque horum trium annorum, etiam loca et tempora omnino tur- bauit.1) nos tamen si integram famam Fabii Pictoris, qualem Diodorus seruauit, cum Liuio comparauerimus, nimis eum studio gentili diffisum anni 313. 441 dictaturam tacuisse intellegemus, de priore autem Fabianis ornamentis fucoque carere non potuisse, ut cum Diodori excerptis haud ita discrepet.2) 1) Vid. P. Binneboessel Untersuchungen ueber Quellen u. Geschichte des ziveiten Samniterlrieges (Diss. Hal. 1893), qui diligentissime de his difficuitatibus egit p. 7 sqq. 47 sqq. Mommsen R. F. II p. 2-42 — 245 de C. Poetelii dictatura dubitauit, Niebuhr III p. 275 sq. de Fabiana. 2) Contra Diodorus 14, 113, 4 Fabiorum ante cladem Aliensem Clu- XLVI PROLEGOMENUN Pluribus locis Liuius imprudentius se Fabii auctoritati addixit, quod tum maxime elucet, si consulibus coniunctis bellum gerentibus collegae secundas partes agere solent et uix significantur, Fabii autem narratiuncularum ornamentis in scaenam promouentur et saepe nomi- nantur. exempla aliqunt componam: ut bellum Veiens, quod ut suum et quasi familiare unus ex Fabiis apud eum exposcit (2,48, 9), eius gentis quam maxime laudibus expleat, a. 481. 273 K. Fabium consulem ad id mittit, Sp.Furium collegam contra Aequos, fubi nibil memoria dignum gestum est', illum autem cum equitibus uicisse narrat, cum pedites obsequi nollent (2, 43, qua re Dionysio teste 9, 3 etiam clades accepta est), tum uero anno proximo M. Fabium consulem creatum, cum Cn. Manlius collega iam seditioni militum concessisset, egregie et suos et bostes superasse (c. 44 — 47, uid. Muenzer R. E. VI c. 1873 sqq.). deinde a. 479. 275 fa Veiente hoste clades accepta temeritate alterius consulis (T. Verginii) actumque de exercitu foret, ni K. Fabius (ex Aequis) in tempore subsidio uenisset', ut Liuius (2, 48, 5) scribit; a. 423. 331 collega Q. Fabii Vibulani C. Sempronius Atratinus contra Volscos profectus fomnia temere ac neglegenter agit' primoque proelio fincaute inconsulteque commisso omnibus locis cedit', dum Sex. Tempanius decurio equitum rem restituit Fabiusque in statione ante urbem territam positus redeuntes excipit (4, 37 — 41). Ne in consulibus quidem praedicandis Fabiorum admiratio Liuiana ad- quiescit. nam a. 486. 268 K. Fabius et L. Valerius quaestores Sp. Cassio perduellionis diem dicunt (Liu. 2,41, 11, qui id 'inuenit apud quosdam idque propius fidem est' = Dionys. 8, 77, 2), a. 462. 292 Q. Fabius, cum consules abessent, ipse praefectus urbis esset, atro- cissime C. Terentilii Harsae legi restitit (Liu. 3, 9, 6, at apud Diony- sium 10, 24 a. 458. 296 L. Quinctium Cincinnatum ab agro arcessit), a. 437. 317 M. Fabius Vibulanus consularis legatus M. Aemilium dicta- torem sequitur, utFidenati bello excellat (4, 19,8), a. 431. 323 idem cum A. Postumii Tuberti legatus in bello Volscorum esset, dictatorem consulemque in discrimine uirtute imperioque aequat (4,27,9; 28, Muenzer 1. s. c. 1881), a. 390. 364 M. Fabio1) pontifice maximo carmen praefante seniores Romae remanentes se pro patria Uuiri- tibusque deuouent ((sunt qui-iradanf 5, 41, 3), a. 370. 384 M. Fa- sium missorum nomen omisit, quia Pictor gentem omni culpa motae Gallorum irae et expeditionis liberare uoluerat; Liuius 5, 35, 5 eos nominauit. uid. Mommsen B. F. II p. 303 sqq. 1) Folio cod. Veronensis exhibet, uid. Mommsen R. F. I 114; Plu- tarchus (Cam. 21) tamen eum M. Fabium nominat. II. DE LITTERARVM MONVMENTIS PRIVATIS XLVH bius Ambustus tribunus militum, socer Stolonis, legum Liciniarum Sextiarum non solum suasor sed etiam auctor est (6, 34, 5 sqq. ; 36, 7 sqq.), a. 335. 419 M. Fabius ccaptiuus Romanus' de Calibus expugnatis bene meretur(8, 16,9), de qua laude nibil aliunde notum est; etiam Dorsuo ille, qui a. 390. 364 de Capitolio per medios Gallos descendit et redit, a Liuio eiusque asseclis Fabii nomine in- signitur et ad stalum genti Fabiae in colle Qiiirinali sacrificium faciendum ire ausus est (5, 46, 2). *) Sed etiam ratio et consilium obtrectationis in rebus con- formandis ex Liuii narratione perlucet, simulatque Fabia gens cum Corneliis aut cum Appiis Claudiis concurrit. nam postquam res egregie contra Samnites a. 322. 432 a dictatore A. Cornelio Aruina gestas enarrauit (8, 38 sq.), aliis libris comparatis id bellum a con- sulibus, L. Fuluio et. Q. Fabio Maximo, gestum esse eosque de Sam- nitibus triumphasse, Cornelium autem ludorum Romanorum causa dictatorem creatum esse addit2), qua discrepantia excitatus querellas suas in haec uerba iam supra commemorata de uitiata familiarum mendaciis memoria effudit (8, 40, 4): Vitiatam memoriam fune- bribus laudibus reor falsisque imaginum titulis, dum familia ad se quaeque famam rerum gestarum honorumque fallenti mendacio trahunt. inde certe et singulorum gesta et publica monumenta rerum confusa. nec quisquam aequalis temporibus illis scriptor exstat, quo satis certo auctore stetur. quam indignationem Fabiae gentis adrogantia, cuius laudationis antea meminerat, motam esse, quoniam de Fuluia nihil compertum habemus, certe ueri simillimum est. aliud exemplum bella Volscorum praebent.3) nam a. 459. 295 Liuius Q. Fabium Vibulanum consulem egregias uictorias de Volscis 1) Cognomen Dorsuonis bis cnm duobus aliis Fabiis coniungitur. Etiam Mommsen fabulam ex Fabio Pictore repetiit (JR. F. II p. 319 sqq. Muenzer 1. s. c. 1768). — Quaedam Fabiorum res ne Liuio quidem pro- bandae uisae sunt, ut a. 396. 358 C. Fabius consul fincaute atque in- consulte aduersus Tarquinienses pugnauit' (7, 15, 9), saepius tamen clades acceptas insecuta uictoria compensat (a. 398. 356, Liu. 7, 17) aut culpa liberat (a. 302. 452: 10, 3, 4. a. 449. 305: 3, 41, 8 sqq.), qua in re hic illic Liuio Dionysius suffragatur. Muenzer 1. s. c. 1881 sqq. 2) Etiam in actis uterque consul de Samnitibus triumphat, Fabius etiam de Apulis (cf. Liu. c. 40, 1 : quidam auctores sunt — Fabium etiam in Apuliam processisse atque inde magnas praedas egisse). auctor de uir. ill. 32, 1 solum Fabii triumphum commemorauit, Plinius 7, 136 solum Fuluii. 3) Schwegler II p. 720 sqq. Luebbert De gentium Hom. commmtariis domesticis p. 9 — 15. XLVIII PROLEGOMENON ad Antium et de Aequis in Algido reportantem fecit (3, 22 sq.), contra Dionysius (10, 20 sq.) in multis rebus cum eo consentiens Fabium facili opera de Aequis Volscisque in Algido, collegam L. Cor- nelium Maluginensem, qui apud Liuium Homae remanserat, de Volscis urbemque Antium denuo expugnantem, utrumque tamen triumpban- tem, qua in re acta triumphalia cum eo faciunt; sed idem res a. 485. 269 gestas ita inter Ser. Cornelium et Q. Fabium partitus est (8, 82), ut illius bellum contra Veientes parum gloriosum uix quinque uersibus, buius contra Volscos euentum uiginti septem ex- ponat. quodsi Liuius I. s. (3, 23, 7) haec adnotauit: Eodem anno descisse Antiates apud plerosque auctores inuenio. L. Cornelium consulem id bellum gessisse oppidumque cepisse certum adfirmare, quia nulla apud uetustiores eius rei mentio est, non ausim, uetu- stiores autem auctores, qui Cornelii laudem silentio texerunt, Fabii auxerunt, Pictorem esse consequitur. Similiter aliqua ex parte res se habere uidetur de CJaudiis. Ciminiae quidem siluae transitum solum Q. Fabium Maximum con- sulem, qua fuisset uirtute et audacia, suscepisse Liuius memorat (9, 36, 1, Alpium Hannibalis reminiscimur), primumque eundem Diodorus (20, 35, 4, cf. Binneboessel p. 13sqq. 76 sq.), neque tamen temere ille (qui fabula quoque eum exornauit), cum speculatum in Etruriam misisset Marcum fratrem: consulis fratrem M. Fabium, Caesonem alii, C. Claudium quidam ?natre eadem qua consulem genitum tradunt (c. 36, 3): etiam hac igitur speculationis laude falii' C. Claudium spoliauerant, ex quibus hoc quoque Liuius hausisse uidetur, quod Q. Fabium in altero decemuiratu iuxta Appium Clau- dium (Crassum), cuius ministrum et ipse (3, 44, 5) et Dionysius (11, 28, 5) in causa Verginiae M. Claudium nominauerunt, principem, 'egregium olim domi militiaeque' (de quo Diodorus 12, 24, 1 tacuit), a collegis ita mutatum esse scripsit, fut Appii quam sui similis mallet esse' (3, 41, 8 sq.). Maxime tamen Appii Claudii Caeci impe- ratoriis artibus et laudibus obtrectauit. nam cum iam a. 308. 446 Q. Fabius consul falienae sortis uictor belli' fuisset, proximi autem App. Claudius et L. Volumnius consules creati essent, Appium Romae mansisse, cut urbanis artibus opes augeret', Volumnium cmulta se- cunda proelia fecisse, aliquot urbes hostium ui cepisse' Liuius breuiter memorat, pluribus Fabium imperio a senatu propagato cminime ambigue' Samnites uicisse (9, 42), ut alterius quoque con- sulis merita adripuerit, eademque ratio iterata apud Liuium exstat 10, 16 — 19 in altero consulatu App. Claudii et L. Volumnii a. 296. II. DE LITTKRARVM MONVMENTIS PRIVATIS XLIX 458, quo ueteres consules (i. e. anni 297. 457) Q. Fabius et P. Decius 'prorogato in sex menses imperio' egregie in Etruria et Samnio bellum gerunt, App. Claudius autem cum imperium suscepisset, fnibil scite aut fortunate gerens' solo collegae aduentu ex angustiis suis eripitur (uid. p. liii), eiusdemque de praetura, qua in Etruria a. inseq. functus est, nibil memorabile Liuius tradidit, plura de Fabii noui consulis, cui extra sortem eius prouincia decreta esset, aduentu, qui a militibus summa cum alacritate salutatus esset, quam gloriae occupationem postea in urbe Appius criminationibus ultus esset.1) denique omnem historiam a. 310. 444 — 295. 459 Fabiorum arrogantia confusam esse ne Liuium quidem fugit, qui postquam a Decio tres hostium urbes expugnatas esse narrauit (10, 17), de his urbibus duas quosdam annales ad Fabium, unam ad Decium eius collegam traxisse, quosdam ad nouos consules, i. e. ad App. Claudium et Volumnium, quosdam ad bunc (Volumnium) solum in appendice adnotauit.2) quin etiam aliis quoque collegis Claudiorum Liuius ultra modum fauet; sic P. Seruilio a. 495. 259, collegae App. Claudii Sabini, et lenitate indolis suae plebem incitatam flectenti et hostes Volscos uincenti (2, 23, 15sqq.), quam laudem Dionysius (6, 23 — 33) etiam exaggerat triumphoque eum cumulat (c. 30, 2), aut T. Quinctio a. 471. 283 eodem remedio, cum milites App. Claudium (Crassum) odio exacerbati a Volscis uinci uoluissent, egregiam uictoriam ab Aequis reportanti (Liu. 2, 58 — 60), item cum Dionysio (9,41 — 50) concinens. Iam uero quaestio oboritur, num qua causa eius gentium obtrectationis fuisse uideatur. atqui fieri potuisse concedimus ut antiquitus Fabii Corneliis inuiderent et, qua erant potentia, laudes suas auctas in pontificum tabulas referrent; neque enim tum inter patriclos factiones defuerunt (Schwegler II p. 503). sed grauissi- mum inter eos exarsit certamen belli Hannibalis aetate inter Q. Fa- bium Maximum Cunctatorem et P. Cornelium Scipionem Africanum. Sagunto enim capto bellum continuo indicendum unus ex Corneliis 1) Liv. 10, 22, 7 — 9; 24, 18; 25, 4—9. — 10, 25, 13—16; 26, 6. cf. de uir. ill. 34, 5. 2) Vnde Liuius 22, 31, 8 — 11 dubitationem suam de Q. Fabii Maximi dictatura a. 217. 537 repetierit, quem, cum non a consule sed a populo dictus esset, 'pro dictatore' dicendum fuisse disputat, nescimus, certe ab aduersario aliquo gentis Fabiae, nam fres iude gestas gloriamque insignem ducis et augentis titulum imaginis posteros, ut qui pro dicta- tore fuisset, dictator crederetur, facile obtinuisse'. Vid. Coelii fr. 21 c. adn. Hist. Eom. rel. I. ed. Peter. Ed. alt. IV L PROLEGOMENON (L. Lentulus Caudinus), antea res a Carthaginiensibus repetendas esse Fabii suaserunt, amplasque tum orationes illos ipsos de armis in Africam transferendis Liuius induxit (28, 40—44) atque etiam quindecim annis post in Pleminii causa Fabium acriter in Cornelium inuehentem (29, 19); denique ut notam famam Plutarchus (Fab. c. 25 sq. compar. 2. cf. Cat. mai. 3) eorum discidium pluribus ex- plicauit. sed ut illa dissensio de initiis belli Polybii auctoritate ov fia Aia Romanos de bello dubitasse contra quosdam scriptores testantis1) obscurata est, ita omnino inferiore aetate, qua gens Cor- nelia et longe Fabiam consulatuum numero aliorumque honorum superare coepit et praecones inuenerat Ennium Polybiumque, Cor- neliorum auctoritati Fabius Pictor cessit. eo pluris euanescentis memoriae reliquiae aestimandae sunt. Omnibus igitur quas exposui causis trahimur ad Cunctatoris aequalem, quibus nunc etiam unam adiungam ex Liuii citatione sumptam, qui postquam Q. Fabii magistri equitum iniussu dictatoris ad Inbrinium uictoriam reportatam et uiginli milia hostium caesa esse narrauit idque ^antiquissimos auctores' secutus, in quibusdam annalibus bis eum uicisse inueniri, in aliis totam rem praetermissam esse supplet, tum autem de spoliis concrematis Fabium auctorem nominat (8, 30, 7 — 9 = Fab. fr. 18), ut illud significet a Fabio ut antiquissimo auctore se eius rei memoriam repetisse, i. e. a Pictore. Claudiis uero eum certa causa sua aetate adductum obtrectasse argumentari non possum. at uehementissimum certamen inter Rul- lianum Appiumque Caecum centum annis ante fuerat, iam in bello altero Samnitium gerendo, quo a. 307. 447 App. Claudio L. Volumnio coss. Fabio 'maxime Appio aduersante imperium' prorogatum est (Liu. 9, 42, 2), tum uero in censura, qua Fabius omnia, quibus ille in sua rsenatum inquinauerat', antiquauit concordiamque ciuilem factione forensi turbatam restituit. sic enim Liuius, qui de hac re Appii censuram paucis uerbis transegerat (9, 29, 8), Fabii magistra- tum praedicauit Maximique cognomen ab chac ordinum tempera- tione' deduxit (9, 46, 10 sqq.) consentitque etiam hic cum Diodoro, qui cum Appii consulatum breuiter commemoret (20, 45, 1) atque res intestinas parum curare soleat, eius censuram pluribus celebrat (20,36), in qua Tiolla r£>v %axQacov vopit{icov £xCvr]6s' xcp drjn

d(liog xal AevxLog KCyxi-og, cl[i(p6x£Qoi xuru xovg OocvLXLXOvg uxuu6uvxeg noXi- uovg. 7, 71, 1 (fr. 16): xuXuLoruxog yuQ dvr\Q xcov xa'Pcouaixa 6vvxa%,a\iivcov. haec Liuius (1, 44, 2, fr. 10): Adicit scriptorum av, cov ei6c %Qe6$vxuxoL KoLvxog xe &d(3Log xcd Aevxtog Kiyxtog, d^icpoxeQOL xuxu xovg (PoLVLXLXOvg dxpd- 6uvxeg TCoXepovg. xovxcov de xcov uv6qcov exdxeQog, oig {iev uvxbg eQyoLg TtUQeyivexo, diu xr)v i^iTteLQiuv uxQLficbg uviyQutye, xd de uq%ulu xd [iexu xr\v xxi6tv xrjg no- Xecog yevopcevu xeqpuXuccodcog enidQuycev. est sumptus ex prooemio (c. 1 — 8), quo cur hanc potissimum materiam (ab urbe condita usque ad bella Punica) artificiose scribendam elegerit, de- fendit. Romanorum enim uirtutes et dignas quae cognoscantur esse 1) Niebuhr Vortr. ueb. roem. Gesch. I 19. Mommsen B. G. II p. 273. Q. FABIVS PICTOR LXXIII multisque utiles neque a quoquam Graece pro dignitate descriptas. nam Ilieronymum xitv 'PcoLiuIxijv uQ%cuoloyiuv leuiter attigisse, Timaeum xa uQyuiu xcov lcxoqlcov in communibus historiis nar- rasse, bellum Pyrrhi speciali libro, simulque Antigonum, Polybium, Silenum innumerabilesque alios easdem res aggressos sua quemque ratione pauca parumque diligenter explorata (ix xcov i%Lxvypvxcov axovOLLaxcov 6vv&£Lg) scripsisse, neque huic archaeologiae operi, quale sibi ipse proposuisset, Fabium Cinciumque satis fecisse, cum breuius describerent. Iam uero, quoniam illum quae ante conditam condendamue ur- bem et post originem gesta erant, rhetorum Graecorum more latius fusiusque persecutum esse ex fragmentis (1 — 6) constat, in Dionysii ratiocinatione huius partis memoriae mentionem desideramus neque tamen causam omissae. nam omni ratione archaeologiae suae ab origine urbis repetendae se ipse priuasset. quod uero res ab urbe condita usque ad Fabii Cinciique aetatem uoce uQyuicov complectitur, et ipse opus suum usque ad id tempus (i. e. usque ad initium belli primi Puniei, ad a. 266. 488, arch. 1, 8, 2) propagatum uqicuoIo- yiav inscripsit (1, 4, 1) et Hieronymum, qui res ab Alexandri morte usque ad eum annum deduxerat, xr)v 'Pcouuixrp UQ%uLoloyiuv, Timaeum, qui usque ad a. 289. 465, xa aQ%ala tractasse dicit; quod autem xa ^isxa xr)v xxidLV xftg nokscog yevocisva addidit, origines urbis exclusit1), quas, si Graecorum xxidsLg meminerimus, usque ad reges expulsos proferre poterimus, certe usque ad Romuli mortem.2) Denique Dionysius, quia haec archaeologia xecpulaLcodcog a Fabio Cincioque absoluta esset, se habere professus est, cur eandem denuo retractaret. 'capitulatim' igitur illi res persecuti erant, i. e. ita, ut summas res litteris mandarent neque tamen inter se conecte- rent, simili ratione atque Cato in originibus, quem item et ccapitu- latim' res persecutum esse Nepos (Cat. 3, 3) et orationes suas in- 1) Remouisse ita mihi uideor, quod Hullemanum De annal. max. p. 71 et Du Rieu p. 156 offendit in fisru praepositione, quorum ille Dionysii uerba mutauit in xa te y.sTa rrtv y.rioiv, hic in ta xutcc ti)v x. 2) Nam etiam ea quae de rebus a regibus post Romulum gestis ex Fabio tradita sunt, plerumque pertinent ad res cbronologicas aut numeros, atque prolixam illam Postumii ludorum descriptionem (fr. 16) a Fabio, cum suae aetatis res explicaret, insertam falso ad illud tempus a Dionysio relatam esse cum magna probabilitatis specie suspicatus est Kiessling De Dion. p. 14. LXXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS seruisse atque res quasdam ut Caedicii uirtutem fusius narrasse fragmenta docent. x) Sed Fabius exempla Graeca habuit, quibus banc inaequalitatem narrationis excusaret uel defenderet, Ctesiam, qui copiose primo- rum regum Persarum ultimique res pertexuit, exiliter eorum, qui inter eos fuerunt, Hellanicum, qui quae inter migrationem Doricam et bella Persarum item exiliter, quae ante illam fabulis tradita erant et quibus ipse interfuit, copiose (VVachsmuth Einleit. p. 368. 511), Philochorum (a. 261 mortuum) omninoque Atthidographos, quorum ieiunitatis odium Dionysium \, 8, 3 (cf. c. 1, 3) profiteri non mira- bimur, eidem lamen huius rhetoris Graeci iudicium, qui ipse res Romanas aequaliter molesteque multis commentis auxit et amplifi- cauit, in iustiorem modum redigemus neque Fabium Cinciumque quasdam res, quibus materia suppeteret, copiose et ornate, alias, quibus deficeret, paucis uerbis transegisse negabimus. 2) Dionysius tamen, quamquam Fabii Cinciique scribendi ratio ei displicebat, eorum historia carere noluit. nam postquam quibus causis commotus archaeologiam adgressus esset, disseruit, etiam 1) Vis breuitatis et propter breuitatem uituperandi in hoc uocabulo non inest, quae ut summas res etiam breuiter percursas esse significa- retur addenda fuit. usurpatum illud est etiam ab Aristotele (rhet. 3, 14 ovdhv Ssl TtQOOiiiiov aXX' r) o6ov xb 7tQcty\iu slnslv %scpaXuiw§ wg, tvu s%r\ M67CSQ 6w\iu ■x.scpuXijv), frequentius ab historicis, Thucydide (6, 91, 6 TtoXXd TtuQslg xd \isyi6xu v.scpaXaiw6w) maximeque a Polybio, qui 1, 13, 1 bellum primum Punicum, tum Libycum, Hispaniense, Illyricum, Gallicum iitl §qu%v v.aX xscpaXatwdwg praemissurum se esse praefatur (cf. c. 13, 7 ov yaQ i6T0QSiv vtisq avxwv 7tQ0Xi\Ts\is&u, (ivrje&iivaC dh HscpaXaiwdwg 71qoulqov- \is9~a, c. 13, 8 diOTtSQ STtl xscpaXaiwv ipuvovxsg %uxu xb 6ws%hg xwv 7tQosiQTj- \isvwv itsiQaeons&a. 2, 1, 4 vvvl Ss xd 6vvs%f) xovxoig 7tsiQu6o\LS&u dt]Xovv, xscpuXcawdwg sxdexwv irinpavovxsg xara xi]v i£ dQ%f)g tiq6&s6iv) et 1, 5, 4: y.av dsr\ rolg %QOvoig §qu%v 7tQ06uvuSQu\i6vxug uscpuXutwSr] xwv \lstu£v tiqu^swv 7toirj6a6&ai xr\v uvd\ivr]6iv. itaque Dionysius Thucydidem uitu- perauit (de Thuc. 10, 7), quod pentecontaetiam v.scpuXuiwSwg xul iici- xQO%dSr\v uix quingentis uersibus narras:?et, omnia, quae ante se ac- curate (uKQtpwg) de Romana memoria Graece composita essent (etiam ab Hieronymo, Polybio ceterisque) inixoitag Ttdvv $Qu%siug (1, 5, 4) dicit, iudicium suum de rerum scriptoribus , qui ante Thucydidem fuissent, quo duo capita expleuit, xscpuXuiwSwg se propositurum esse praefatur (23, 1. cf. 25, 1). etiam v.scpdXuiu, quo uocabulo saepe utitur, apud eum sunt summae rerum (uid. Kruegeri indic. p. 492 s. u.). Imitati sunt Graecos Latini uocabulo capitulatim (uid. infra de Catone). 2) Similiter Ennius, qui duodeuiginti libris res Romanas complexus est, tribus primis libris res regum scripserat, sexto iam ad Pyrrhum peruenerat (Vahlen, Enn.2 praef. p. clxxiv). Q. FABIVS PICTOR LXxv diligenter (dxQijUjg) per duos et uiginti annos se in opere suo componendo uersatum esse c. 7 ostendit. nimirum antea tribus locis eisdem uerbis in leuitatem et neglegentiam eorum inuectus erat, qui fortuito materiam congessissent (c. 1, 4. 4, 2. 6, 1). contra se exorsum ab illis Graece scriptis bistoriis (Hieronymi, Timaei, Antigoni, Polybii, Sileni, Fabii Cincikpie cog stil6b6vq~/.6xcov xi)v yQacprjv) primum Latinum sermonem eiusque Iitterarum cognitionem didicisse, tum alia ex consuetudine nobilium uirorum, alia ex libris, quos ipsi Romani laudarent, percepisse; itaque neminem sibi crimini dare posse, quod quas res apud illos non inuenisset, ipse subito scripsisset. capita igitur narrationis suae Fabii (Cinciique) historias baberi uoluit, quae ad ea supplenda et conectenda addita, ex op- timis testihus Romanis repetita. sed apponam ipsa eius uerba1): xal xv. llsv ttccgcc xcov Xoytcoxdxcov uvdQcbv, olg eig OLLtXCav r)X- %ov, dida%?] jcccQcclccficov, xcc d' sx xcov i6xoqlcov avaXs^dcLSVog, ag ol itQog avxcov sxcclvovllsvol 'PcociaCcov GvvsyQatyav TIoQXLog xs Kdxcov xal &d(iiog Md^ifiog xal OvalsQiog 6 AvxLSvg xal Aixlviog MdxsQ AlXioC xs xal TsXXlol xa\ KaXjiovQviot xal sxsqol 6vyyo\ ztQog xovxoLg dvdQsg ovx dcpavslg, d% sxsCvcov bQiLcoiLsvog xibv TZQayLiaxsLcov2) (sidl 6s xaig^EXXrjVLXcclg XQOVO- yQacpCaig solxvlccl) xoxs msisCQrfia xi] yQacpf]. Vsum uero esse Fabium Pictorem lingua Graeca aperte dicit Dionysius 1, 6; 1 (1. p. lxxii exscripto), Fabiique Pictoris Graecos an- nales commemorat Cicero (fr. 3). contempto autem patrio sermone unum ex nobilibus Romanis sui populi res gestas Graece enarrasse, nemo mirabitur, qui litulis marmori aeriue incisis, quos ex illa aetate habemus, collatis, quam non apta tum fuerit lingua Romana ad hi- storiam considerauit, neque quisquam Naeuios etLiuios mihi obiciet, qui iam ante Fabium floruerint, si meminerit apud omnes populos longe antiquiorem curam, ut cum Isidoro (orig. 1, 37, 2) loquar, fuisse carminum quam prosae: fOmnia enim prius uersibus conde- bantur, prosae autem studium sero uiguit', et eadem fere aetate Ekkehardum Vraugiensem, Ottonem Freisingensem, Ragewinum, alios sermone Latino usos esse constat res patrias scribentes, qua uersi- 1) maxime propter Pluessiurn De Cinc. p. 11 et in Fleckeia. ann. CIII p. 283, qui hic Fabii Cinciique mentionem iniectam esse negauit. ne- glexit enim uerba &n ixsLvcav OQUwLiEVog tcav ■jtQayuaxEicov (ti6l dh ralg ^EXXrjvtxcctg tQOvoyQayiaig ioLxvlai) aut ea ad Fabium Cinciumque, de quibus cap. antecedente egerat Dionysius, referenda esse non uidit. 2) sic c. 6, 1 etiam Hieronymi et Timaei historias dixerat. LXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS bus eaedem exponi sunt coeptae, et postea Fridericum Magnum aliosque homines nobili loco natos res franco-gallice pedestri ora- tione enarrasse, cum Gleimii, Ramleri, Kleistii, alii poetae, quae ille egregie gesserat, summa cum laude carminibus et bymnis perse- querentur.1) quam ob rem ad Niebuhrii (H. K. II p. 9. Praelectt. I p. 19) 2) sententiam non confugiemus, Fabium in Graecorum potissi- mum hominum usum scripsisse rati, ut melius et intellegentius de popularibus suis existimarent3), illud mihi et ex eis quae supra de Fabii Pictoris indole et doctrina exposui et ex totius nobilitatis eruditione Graeca4) consequi uidetur, illum a se impetrare non po- tuisse, ut Latine cum Graecae historiae, qualis tum florerent, prin- cipibus doctoque scriptorum grege, qui Hannibalem sequerentur et blandirentur, in certamen descenderet, etiam Romae autem ha- bebat cur multos se inuenturum esse speraret, qui opus suum aequis animis legerent resque a Fabia gente gestas Corneliorumque recenti gloria obscuratas denuo cognoscerent admirarenturque.5) ignobiles autem in tali opera non curabat. Catone hercle opus erat, qui omnibus ciuibus Komanis ad hanc cognitionem aditum patefaceret. ipsa tamen arte et ratione historiam scribendi illum eosque qui successerunt Fabius superasse uidebatur. quin etiam ipse 1) Vid. C. Peter H. R. I p. 544 sq. Schwegler I p. 76. Ribbeck Boem. Dichtung I p. 33. — Etiam Leibnizius f Annales imperii occidentis Bruns- uicenses' Latine scripsit, etsi linguae patriae uirtutes et agnouit et lau- dauit, quod eam ad inquisitionem et disputationem nondum habilem esse putabat. 2) Adsensi sunt Bernbardy Roem. Literaturgesch.4 p. 641. Mommsen Chron.2 p. 134 (*Ihr aeltester Geschichtschreiber Fabius, welcher, fuer Griechen griechisch schrcibend, uicht umhin Jconnte die Olympiadenzaeh- lung hier und da zu beruecksiehtigen'). Diels Sibyll. Blaetter p. 105 sq. Muenzer E. E. VI c. 1838, alii. dissenserunt Lewis I p. 85 sq. 91, E. Zarncke p. 4 sq., alii. 3) Fabium non esse lectitatum a Graecis Dionysius Halic. signifi- cauit, qui hac causa se adductum esse scripsit, ut rebus Romanis ope- ram daret (1,4, 2): %xi ya.Q uyvoslxui nccQa rotg nEXlr\6tv oliyov Sslv %&- Oiv i) nuluiu xf\q 'Pauaicov noXscog iaxoQiu, nal do^ai xivsg ovv. alrjdsig uXX' £x xwv smxvxovxtov axov6(idxav xi]v UQ%ijv Xu(5ov6ui xovg noXXovg H\,r\%uxr\Y.u6iv (de originibus Bomanis) x. x. I. 4) Hac forsitan etiam ad Eratosthenis de urbe condita computatio- nem deductus sit. uid. adn. ad fr. 6. 5) Suae quidem gentis laudibus ultra ueritatem auctis, aliarum di- minutis eum memoriam Romanam haud raro deprauasse supra p. xliii sq. pluribus exemplis docuimus. Q. FABIVS PICTOR lxxvii Dionysius eum in bellis Punicis scribendis elegantia Polybio non soluin parem fuisse sed etiam magis sibi adrisisse iudicauit.1) De libri inscriplione nibil certi constat. adfertur sola Latina annalium (a Cicerone fr. 3, a Plinio fr. 24. 27); nam quam ex uer- bis Polybianis (3, 9, 3) Krause p. 44 sibi elicuisse uisus est filfikoi vno}xi'i]6E(og, male intellecta illa esse iam Becker in antiq.I p. 41 n. 72 monuit. neque de rerum per libros distributione quidquam com- pertum habemus, cum nusquam ex certo quodam libro aliquod frag- mentum decerptum esse indicatum sit.2) Idem quoniam ipsa eius uerha nulla ad nos peruenerunt, de genere scribendi profiten- dum est. nam neque quin quae Dionysius et Plutarchus ex eo rettu- lerunt, etiam suis commentis et artificiis rhetoricis exornauerint et infucauerint quisquam dubitabit3) neque quin ipse arte sua carere noluerit, si larga copia materiae suppeteret, ut in fabula Romae conditae: fines tamen discribi non possunt. Cum illis uero quae supra transscripsimus uerbis Dionysii et Ciceronis prorsus discrepant, quae ipsis uerbis ex Fabii Pictoris annalibus decerpta seruauerunt Latina Seruius, Quintilianus, Nonius, ut hoc quidem certissimum sit, etiam Latine annales a Fabio Pictore quodam compositos esse. quaeritur, quis is Fabius Pictor fuerit. atque Becker quidem (Antiq. I p. 41) et cum eo Closset (p. 446 sq. 677 sq.), Nipperdey (Opusc. p. 399), Schwegler (I p. 76), Hertz (in Fleckeis. ann. 85 p. 47 et in progr. p. 2), alii Q. Fabium Pictorem, qui antea Graece scripsisset, poslea annales suos in Lati- num uertisse existumant, sed ipse adduci non possum, ut illa aetate, quod numquam apud Romanos Graecosue factum est, eundem ho- minem de eisdem rebus et Graece et Latine egisse credam. accedunt duae res. primum enim quae causa fuit, ut paucis annis posteaquam patrium sermonem spreuit, libros Graece conscriptos in eum trans- ferret? num sermo antea horridus et rudis tam subito mutatus et excultus est, ut iam homini Graece docto ad historiam aptus esse uideretur? aut etiam hominum Graece nescientium desiderio et usui seruire nunc uoluit? deinde Cicero nusquam de Fabio Pictore ut 1) Plutarchus Cunctatoris laudationem filii cum Thucydidis orationi- bus comparare ausus est. uid. s. p. xxxiii sq. 2) Dionys. 1,79,4 (fr. 5b) ubi in libris manu scr. est tfjg ypaqpfys, Kiessling iv Ttgmrri ygcccpj] coniecerat et in textum receperat. postea tamen ipse (Zur Kritik des Dion. Basil. 1868 p. 5) praetulit Pluessii coniecturam yiygucps, itemque Jacoby. 3) Cf. Becker Antiq. I p. 418. Schwegler I p. 56. Lewis I p. 237—241. LXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS de historiae Latinae parente loquitur, quod non dubito quin fecisset, si Fabium Pictorem illum antiquum praeter Graecos annales etiam Latinos condidisse sciuisset, immo de orat. 2,12,51 et 53 primos rerum Romanarum scriptores enumerans bis post Catonem Fabium Pictorem ponit. ibi enim Catulum facit dicentem, summi esse ora- toris bistoriam scribere, ut Graeci scripserint, si; ut Romani, nihil opus esse oratore, atque Antonium baec respondentem: Atqui, ne nostros contemnas, Graeci quoque ipsi sic initio scriptitarunt , ut noster Cato, ut Pictor, ut Piso. erat enim historia nihil aliud nisi annalium confectio. tum postquam quae supra p. iii posuimus, de annalibus maximis disseruit, sic pergit : Hanc similitudinem scribendi multi secuti sunt, qui sine ullis ornamentis monumenta solum tem- porum, hominum, locorum gestarumque rerum reliquerunt. itaque qualis apud Graecos Pherecydes, Hellanicus, Acusilas fuit aliique permulti, talis noster Cato et Pictor et Piso, qui neque tenent qui- hus rehus ornetur oratio (modo enim huc ista sunt importata) et dum intellegatur quid dicant, unam dicendi laudem putant esse hreuitatem. — Ceteri [praeter Antipatrum] non exornatores rerum sed tantum modo narratores fuerunt. quo loco uidemus Ciceronem et de eis solis historicis agere qui Latine scripserunt, et Fabium Pictorem post Catonem fuisse existimare. quam sententiam egregie adiuuant ea quae in Rruto 16, 61 de Catone scribit. negat enim se quemquam liabere antiquiorem, cuius quidem scripta proferenda putet, nisi quem Appi Caeci oratio et laudationes deleetent, atque non solum orationes sed omnia, quae sermone pedestri composita essent, eum haec dicentem in animo babuisse inde apparet, quod paullo post (17, 66) etiam origines propter flores et lumina elo- quentiae pluribus laudat. quae cum ita sint, ad hanc sententiam in- fringendam nibil ualebit, quod Cicero de legg. 1, 2, 6 alio ordine historicos Atticum exhibentem inducit, facileque inueniri potest, unde haec diuersitas explicetur. persuadere enim studet Atticus Ciceroni, ut historiae operam nauet, et demonstrare hoc litterarum genus, quod oratorium esse arbitratur, prorsus abesse litteris Ro- manis: Nam post annales, ait, pontificum maximorum, quibus nihil potest esse ieiunius x), si aut ad Fabium aut ad eum, qui tibi sem- per in ore est, Catonem aut ad Pisonem aut ad Fannium aut ad Vennonium uenias, quamquam ex his alius alio plus habet uirium, tamen quid tam exile quam isti omnes? ubi non interfuisse Attici 1) De hac scriptura uid. s. p. xv. Q. FABIVS PICTOR LXXIX uidemus, ut temporum rationem sequeretur, sed gradationem quan- dani eum spectauisse, non solum Fabium sed etiam Catonem, cui Cicero palmam historiae Romanae antiquae tribueret, exiles fuisse iudicantem. denique decem annis post libros de oratore scriptos complures Fabios notos fuisse Ciceroni intellegimus ex boc loco (de diuin. 1,26,55): Omnes hoc historici, Fabii, Gellii, sed proxime Coelius, de quo loco etiani infra disputabimus, ut quorundam opi- nionem, qui duos Gellios Fabiosque dictos esse negant, refellamus. sed satis demonstrasse nobis uidemur Ciceroni praeter Fabii Pictoris Graecos annales etiam Latinos notos fuisse, — atque bac causa ad- ductum censemus eum scripsisse (fr. 3) in Fdbii Pictoris Graecis annalibus, qui uerborum ordo sane mirus est, nisi illum consilio in Graecis, non in Latinis annalibus se haec inuenisse dicere uoluisse existimamus1), — Latinorum uero annalium scriptorem ex eius sen- tentia aut aequalem Catoni aut eo inferiorem fuisse, superiorem Pi- sone, non fuisse eundem atque parentem historiae Romanae. Hac- tenus cum Mommseno, Dielsio, Schanzio Niebuhrii2) sententiam se- 1) Non duximus de quo supra ageremus dignum Numerii Fabii Pictoris phantasma, quod cum uiros doctos diu uexasset, feliciter ad inferos depulit Hertz (Philol. klin. Streifzug p. 32 sqq.). omnino enim ex Ciceronis uerbis (de diuin. 1,21,43. fr. 3), quibus solis (praeter uirum monetalem nepotem uel pronepotem historici, Muenzer c. 1836) eius mentio fit, Numerii praenomen remouit, cum mutatione lenissima, quon- iam et Numeri et nostri siglum est N uel N , nostri substitueret et scriberet: Sint haec, ut dixi, somnia fabularum, hisque adiungatur etiam Aeneae somnium, quod in nostri Fabi Pictoris Graecis annalibus eius modi est, ut et q. s. sed hac coniectura nimis premi Fabii patriam to- tius loci conexu diligenter explicato docuit Pluess (in Iahni annal. uol. 99 p. 239 sqq.) et ipse pro innumerum, quae est librorum scriptura (in Numeri coniecit Sigonius) proposuit in ueterrumis Fabii Pictoris Graecis annalibus. praeterea van den Bergh [De antiq. annal. script. Bom. p. 33) inclusum excogitauit, Dederich (Quaestt.phihl.ip.S — 5) nimirumin, cuius inuentum recepi, quamquam ne hoc quidem locum omnino sanatum esse fateor; N ut iteratam ultimam litteram praecedentis uoc. in delet Gutschmid V p. 513, nimirum Fabi ut additamentum interpolatoris Wachsmuth ap. Baderum p. 32 sq. 2) Praelectt. I p. 27: In diese Zeit [post Cassium Heminam] faellt der Fabius Pictor, den Cicero de oratore encaehnt. Er voar ein gelehrter Schriftsteller ; sein Werk, res gestae betitelt, scheiiit sehr ausfuehrlich ge- wesen zu sein, da er den gallischen Brand im vierten Buche erwaehnt; doch ist die Zahl der Buecher unbekannt. Kein bedeutcndes Fragment ist daraus erhalten. Er hiess Servius oder icohl Sextus. Vid. Mommsen H. R. I9 p. 925 (B. F. II p. 378). Diels Sibyll. Bldtter p. 9 sq. Schanz B. LXXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS cutus sum; longius in eo scriptore definiendo progessit Krause (p. 48. 132 sqq.), cui adsensi sunt Du Rieu (p. 201 sqq.), quamquam ut solet caute et dubilanter, Gutscbmid Op. V p. 514 sq., Muenzer R. E. c. 1842 sqq. ille enim profectus ab his Ciceronis uerbis (Brut. 21, 81): Sed uiuo Catone minores natu multi uno tempore oratores floruerunt. nam et A. Albinus, is qui Graece scripsit historiam, qui consul cum L. Lucullo fuit (a. 151. 603), et litteratus et diser- tus fuit; et tenuit cum hoc locum quendam etiam Ser. Fuluius (cos. 135. 619) et una Ser. Fabius Pictor1), et iuris et litterarum et antiquitatis bene peritus, Quintusque Fabius Labeo (cos. 183. 571) fuit ornatus eisdem fere laudibus, quod et aetas2) conuenit cum Fabio Pictore, quem inter Catonem et Pisonem Cicero (1. s. s.) posuit, et quia bomo et iuris et litterarum et antiquitatis peritus dicitur, liunc Seruium Fabium Pictorem Latinos annales condidisse existimauit. atque sunt sane, quae cum hac coniectura faciant, etsi perpauca de hac gentis Fabiae familia tradita sunt, praeterque eos quos iam recensuimus Fabios Pictores, nemo nobis est notus, ut optio angusta sit; hoc autem sic explicari potest, Pictores litteris et artibus seruire quam magistratus administrare maluisse. Non minus incertum est, quae ratio intercesserit inter argu- menta Graecorum Latinorumque annalium; nam quae ex Latinis seruata sunt fragmenta, tam exigua sunt, ut inde niliil effici possit. sed, si coniecturae locus est, cum omnes historici superiorum an- nales exscribere religioni non habuerint, tum inter Catonem et Pi- sonem alterum Fabium Pictorem ataui libros, quos sine dubio in tablino gentilicio repositos inueniebat et sancta quadam ueneratione colebat, aut uertisse3) (quem ad modum annales A. Albini ab ho- mine nescimus quo Latine redditos esse accepimus) aut multa ex eis in suos transtulisse et quasi in suae aetatis usum iterum edi- Literaturg. I ls p. 231. nunc etiam Soltau se ei addixit (Berl. phil. Wochenschr. 1891 c. 1358). 1) De praenomine, cum in gente Fabia inusitatum sit, dubitant Guilielmus et Niebuhr 1. s., qui Sexti praenomen praeferunt, et Momm- sen B. F. I 16. — *Ser.' cum ex antecedente praenomine Seruii Fuluii ortum sit, omnino delet Bader p. 35. 2) Quod certiora de hoc Seruio adfert Krause p. 132, eum quae- storem a. 156. 598 et praetorem a. 146. 608 fuisse, etiam hic Pighii con- iecturis se decipi passus est. 3) Haec est Pluessii sententia (De Cinc. p. 43 mus. Heluet. VI (1866) p. 47. Fleckeis. ann. CIII p. 290). Q. FABIVS PICTOR lxxxi disse probabile est eaque tantum modo; quae post illius Fabii aeta- tem usque ad suam facta essent, ipsum addidisse.1) Iam ut ad fontes Fabii, quantum tieri poterit, eruendos eiusque fidem examinandam pergamus, multunrdiucpie exercuerunt uiros doctos haec Plutarchi (in uit. Romuli c. 3) uerba: Tov de nC6xtv exovtog X6yov udXt6xa xal nXeC6xovg uaQxvQug xa u\v xvQtco- xaxa nQ&xog eig xovg r'EXXr]vag e^edcoxe zJtoxXiig TlenaQrftLog, co xal r]v uXXu TtQog tu jtQuyuutu §XiTta>6tv. ivtot yuQ ovx. iitl xu Xsyousvu avvs7ti6t7]6uvtsg ccXl' iit' uvtov tbv Xiyovta xul Xufiovtsg iv vco, Stott ytutu rovg xutQOvg 6 yQUcpcov yiyovs xul tov 6vvtS qLov ustsi%s x(bv 'PcouuLcov, itclv svfricog Tjyovvxut t6 Xsyousvov vitb tovtov 7tt6t6v. ex eo enim quod qui magis titulum quam res respicerent eidem essent cum eis qui Fabio, cum illis rebus aequaliB atque senator fuisset, summam fidem tribuerent, conclusit ex ipso libri titulo illos cognouisse et bello Punico secundo scriptorem interfuisse et senatorium fuisse. cum autem ut ita Fabii Grae- cae historiae inscriberentur fieri non potuisset, ut uero libris, quibus Fabii proaui annales Latine uersi inserti erant, fidem pararet, Fabium recentiorem haec in titulo posuisse ueri esset simile, a Polybio non Graecos annales Pictoris illius antiqui, sed Latinos Fabii recentioris in usum uocatos esse. at illa de titulo eorum annalium, qui ex aliis ex- scripti erant, opinio argumento caret atque etiam eis, quae p. 14 dis- putauit,'ut Dionysio Fabii Graecas historias ignotas fuisse demonstraret, uereor ut multis persuaserit. LXXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS rum more aestimat talentis.1) Porro Plinius fr. 24 ipsum Fabium de re quadam, quae bello Ligustino ipsi acciderit, loquentem inducit, nec est7 cur altero loco (fr. 27), ubi Fabii Pictoris annales laudat, alium usurpatum esse dicamus.3) plures Fabios notos fuisse Cice- roni iam supra demonstrauimus, quam ob rem fr. 3 se ex Graecis Fabii annalibus Aeneae somnium referre adiciendum esse duxit. de fr. 15 uix lis oriatur, quoniam Fabiorum auctoritatem praeposuit Cicero et eandem rem eodem modo etiam Dionysius, qui paulo post Q. Fabium citat, exposuit (cf. adnot.). idem dicendum est de Plu- tarcho (fr. 5a. 7), qui in eis, quae priore loco ex Fabio Pictore suo sumpsit, consentit cum eis, quae Dionysius secundum Pictorem anti- quissimum pertexuit, unde etiam alter locus ad Graecos annales trahi- tur, et de Solino (fr. 6 adn.), qui de anno Romae conditae sententiam Q. Fabii etiam ab aliis traditam profert. restant fr. 28, quod Valesius ex Polybio in Suidae thesauros congestum esse recte iudicauit, fr. 20, quod Strabo seruauit, qui eos tantum modo scriptores qui Graece scripserunt adhibuit, fr. 4, quod Eusebius ex Diodoro, fr. 6 adn., quod idem (et Syncellus) ex Dionysio sumpsit, denique fr. I.3) 2.4) 1) Et Graecos et Latinos Fabii annales Liuium 'respexisse' Harless p. 9 suspicatus est, Latinis, non Graecis usum esse Nissen Untersuch. p. 41 et Pluess De Cinc. p. 15. Liuium tamen consilio et ratione men- titum pro recentiore uetustissimum illum auctorem inseruisse certis ar- gumentis non probauerunt. an etiam pro argenti libris, quibus Piso ma- nubias Pometinas aestimauerat, Fabio 'antiquiori' quemquam talentum computationem substituisse (1, 55, 7 sq.) putamus? (cf. Luterbacber Pbilol. 57 p. 510. J. Bader De Diodori rerum Romanarum auctoribus , Diss. Lips. 1890, qui omnino Fabii Pictoris annales Latine scriptos exstitisse negauit p. 32 — 42). alia quaestio est, num ilium ipsum omnibus locis, quibuB eum appellat, ante se babuerit, de qua uide infra p. xc. 2) Etiam bic Harless p. 9 apud Plinium Latinos auctores intellegen- dos esse arbitratus est, quod Fabius in indicibus Plinianis numquam non in eorum scriptorum numero conspiceretur, qui Latino sermone usi essent. sed opinione prorsus falsa ducitur, nam non sermone bbrorum sed origine hominum secreuit Plinius homines. cf. ut alios omittam, ind. libr. XH, ubi in Romanis auctoribuB est: Seoctius Niger qui Graece de mcdicina scripsit. ind. lib. XVIII: item L. Tarutius, qui Graece de astris scripsit. ind. 1. XXXIII: Iulius Bassus, qui de medicina Graece scripsit. 3) Krause p. 63 hoc fragmentum Fabii grammatici esse putauit, deceptus corrupta uerborum Victorini scriptura. etiam quod Lersch (Sprachphilos. III p. 145) scripsit Graeci pro grammatici probari nequit, quia etiam Demetrius et Hermocrates Graeci fuerunt. uid. adn. ad Cinc. fr. 1. 4) Primus indicauit hoc fr. M. Haupt (Opusc. uol. IH p. 330 sq.) la- Q. FABIYS PICTOR LXXXVII 3b (unum Seruii fi\). fr. 12 x) in hoc numero exstare uoluimus, quod ad aliquem Fabium referenda erant, et ut nihil pro Latinis annali- bus faciebat, ita nihil impediebat, quominus Graecis tribueremus. asterisco tamen liaec distinximus. Sed ut redeamus, unde deuertimus, Dionysius (1, 79, 4) liunc Fabium secutos esse in Romuli Remique rebus usque ad Numi- toris recognitionem Amuliique caedem (c. 83) enarrandis L. Cin- cium, Porcium Catonem, Calpurnium Pisonem, ceterorum scriptorum maiorem partem existumauit. at de Cincio quidem esl cur uehementer dubitemus, cum Fabio aequalis fuerit, de ceteris iudicium certe ambiguum est; nam popularis fama, quam Fabius uulgauerat, cum eius nomine quasi coaluerat, ut Graeci scriptores eam illius celebri auctoritate confirmare soliti sint. itaque a pro- babilitate non abhorret iam Dionysium, cum sua aetate fieri animad- uertisset, ut popularis fama pro Fabiana ueniret, consensum inter Fabium eosque scriptores, qui ei successerant, ex illius usu re- petiuisse. ") Ex eis autem qui aetatem tulerunt scriptoribus Cicero, cum libros de oratore componeret, Latinos tantum Fabii Pictoris annales cognouerat (u. s. p. lxxvii sqq.), tum uero decem annis post, cum de diuinatione, fortasse Attici amici studiis, qui etiam de Fabia gente scripsit (Vol. II p. xxix), deductus primus Fabiorum historiae meminit et bis Graecos annales citauit (fr. 3. 15). 3). tens in adnotatione Isidori Areual. III p. 566 (= Otto p. 143). inuenerat autem Areualus in Isidori codicibus ecclesiae Toletanae charactere Go- tico exaratis, neque tamen in contextum Isidori recepit, cum omnino nihil cohaererent cum Ieidori uerborum sententia, quibuscum consarci- nata erant: Satyriasis iuge desiderium Veneris cum extensione natura- linm locorum: dicta passio a satyris. patet igitur casu quodam in ua- cuum exemplaris alicuius originum marginem ea esse delata et postea, ut fieri adsolet, in ipsas origines intrusa. neque tamen ideo auctoritate carent. quae enim ex Alexandro Polyhistore excerpta illic prolata sunt. ita conueniunt cum eius ratione et consilio, quo res Graecas et Roma- nas consociare studebat, ut ex antiquo aliquo fonte illa uerba fluxisse statuendum sit. ceterum quae de re indagari poterant, proposuit Haupt 1. s. 1) Apud Arnobium omnium auctorum qui adferuntur ordo omnino perturbatus est. 2) Vid. libellum meum fDe origine gentis Romanae' (Lpz. Ges. d. Wiss. Berichte LX VI p. 95 sq.). — De Polybii usu Fabii uid. infra p. xcn sq. Coelium de primis belli Hannibalici annis Fabium secutum esse infra, ubi de illo agemus, exponemus. 3) Seeck Kalendertafel p. 106 num eos in rnanibus habuerit, dubitat. LXXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Plurima autem fragmenta Liuio debemus, antiquitatis admira- tori, cum sex locis, ut eos, qui ex eo descripti sunt, excludamus, auctoris nomen adscripserit1), aliis significauerit, plerisque re- ticuerit, ut quod 2, 18, 5 apud 'ueterrimos auctores' T. Larcium dictatorem primum et Sp. Cassium magistrum equitum creatos se in- uenisse scribit, aliis locis, quibus Fabium potissimum antiquissimum scriptorem fuisse dicit, comparatis eum hunc in animo habuisse pn> babile est.2) deinde uero etiam haec Fabii uestigia apud Liuium in prima decade esse uidentur, quod, ubicunque fere ad res a Fabiis gestas transit, et pluribus et amplioribus quasi exsultans utitur uerbis3), maxime in altero libro, ubi bellum Veiens narrat, totus color eius narrationis is est, ut iam Niebuhr (h. R. II p. 224) eam ad gentis Fabiae commentarios domesticos rettulerit, quae sententia hac re confirmatur, quod Liuius in his capitibus (c. 47, 11) duarum M. Fabii consulis laudationum mentionem fecit (cf. supr. p. lxxxiii). sed etiam in ceteris libris, uelut in explicanda discordia, quae inter Papirium Cursorem et Fabium Rullianum intercessit, ita cum Rulliano Liuius facit (8, 30 — 35), ut, praesertim cum c. 30, 9 (fr. 18) Fabium Pictorem testem citet, haec quoque capita ad eius auctoritatem re- dire uideantur. quin etiam totum paene caput tricesimum in frag- mentis posuimus, cum, postquam alios bis cum hoste signa collata tradidisse, quosdam annales totam rem praetermisisse commemo- rauit, addat apud antiquissimos scriptores unam hanc pugnam inueniri, seriptorem autem antiquissimum ipsum Fabium esse etiam ex seqq. appareat.4) simili studio exornauit Q. Fabii Maximi iter 1) Omisi 3, 4, 1, ubi in codicibus quibusdam falso ex margine in tenorem orationis Fabiorum nomen inrepsit, quod a Sigonio ex- plosum est. 2) Vid. s. p. liv. Non sunt confundendi cum his locis ei, quibus an- nales priscos uel ueteres Licinio Macro opponit (3, 7, 10. 4, 7, 20. 7, 9, 5r cf. 4, 23, 2). hic enim omnes annales, quos Liuius legerit, Macro anti- quiores intellegendi sunt. 3) Vid. s. p. xlvi. Mommsen E. F. I p. 97 n. 65 : Merkwuerdig und ein weiterer deutlicher Beweis dafur, dass Livius in der ersten Dekade haupt- saechlich von Fabius abhaengt, ist die Hervorhebung der Aedilitaeten des Fabischen Geschlechts. Nitzsch Moem. Anal. p. 78 sqq. 267 sqq. eidem sententiae adstipulatus etiam indolem rationemque Pictoris per Liuii historias perspexisse sibi uisus est. 4) Appendicis uerba ipsa haec sunt (c. 30, 7 — 9): auctores habeo bis cum hoste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam. apud antiquissimos scriptores una haec pugna inuenitur, in quibusdam anna- libus tota res praetermissa est. magister equitum, ut ex tanta caede, multis Q. FABIVS PICTOR LXXXIX trans Ciminiam siluam factum (9, 36 — 37) eidemque soli adsignat laudem uictoriae ad Sutrium reportatae(c.35); quam Diodorus (20,35) cum collega communicauit, et ad Lautulas non Romanos uictos, id quod etiam Diodorus (9, 72) concessit atque Liuius capud quosdam' inuenerat, sed ancipiti proelio dimicatum, tum uero praeclare a Fabiis, 0. dictatore et C. magistro equitum, Samnites uictos esse narrauit (9, 23). denique toto libro decimo primas agunt Fabii. x) neque tamen Liuius in describendis Fabiorum rebus sibi constabat. nam Pictoris auctoritatem propter antiquitatem ceteris praeferendam esse existimabat et eius gentis uirtutes summa admiratione per- sequebatur fruebaturque Iiac exoptata materia, sed idem diuersam fa- mam de eis cognouerat, qua occupatus multas res aliter atque Fabius narrauit (quas Lachmannus magnam partem collegit de font. Liu. I p. 52sqq. passim) atque, ut baec exempla afferam, 8, 40, 1 et 10, 17, 11, quas res in quibusdam annalibus Fabiis tributas inuenisse se dicit, eas idem in tenore narrationis neglectas aliorum laudi dederat, denique 9, 28, quae Diodorus 19, 101 (uid. p. XLv) ad Q. Fabii dictatoris gloriam traxit, a Poetelio dictatore in Samnio gesta esse scripsit.2) quin etiam octauum librum sic claudit (c. 40, 4): nec facile est aut rem rei aut auctorem auctori praeferre. uitia- tam memoriam funebribus laudationibus reor falsisque imaginum titulis, dum familia ad se quaeque famam rerum gestarum hono- rumque fallenti mendacio trahunt. inde certe et singulorum gesta et publica monumenta rerum confusa. qua querella Liuium Fabiam potissimum gentem dixisse paene certum, Pictorem ueri simile est. potitus spoliis congesta in ingentem aceruum hostilia arma subdito igne concremauit, seu uotum id deorum cuipiam fuit, seu credere libet Fabio auctori eo factum, ne suae gloriae fructum dictator caperet nomenque ibi scriberet aut spolia in triumpho ferret. ubi, si fastu gentili Fabiano Rulliani laudeui maxime auctam esse consideramus, nos legentes oftendit, Pictorem aperte confessum esse Papirii dictatoris inuidia motum illuin spolia concremasse. errore jjotius Liuium aut eius auctorem, qui diuersas famas collegerat, duas mutasse putauerim Pictoremque, ut Rullianum defenderet, uotum praetendisse. 1) Cf. G. Klinger De decimi Liuii libri fontibus (Dissert. Lips. 1884). 2) Nitzsch B. Annal. p. 50—61. 77—82 (cf. p. 267—300) ex libris II et III, in quorum fontes data opera accuratius inquisiuit, haec se- cundum Fabium pertexta esse statuit: 2, c. 1 — 21, 33 — 41, 44 — 51, alia cum aliis scriptoribus contaminata. quamquam uero id mihi persuasiu in his partibus uetustiores auctores adhibitos esse a Liuio quam a Dio- nysio in eis, quae his Liuianis respondent, tamen has totas paucis rebus exceptis ex illo sumptas esse uix adfirmare ausim. XC DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS etiam magis Fabiorum inconstantia in rei p. administrandae ratione offendimur. nam Liuius postquam eius gentis superbiam saepe cum indignatione quadam castigauit, mutatos subito M. Fabii popularitate animos populi esse quasi dedita opera dicit dicitque1) cladique Cremerensi gentilium uirtutibus descriptis hac clausula praefatur (c. 47, 12): inde populares iam esse Fabii nec hoc ulla re nisi salubri rei publicae arte. eadem arte inimicitias explicuit, quas Fabii et Claudii inter se gerebant, quas iam Pictor descripserat (uid. supra p. L sqq.). atqui Licinius Macer in bistoria sua id egit, ut no- bilitati obtrectaret, popularem autem causam inlustraret atque cele- braret, Liuiumque in contentione patrum et plebis narranda multa ex eo mutuatum esse infra pluribus exponemus itemque ueri simile esse in ea Fabios, quibuscum Licinii quondam etiam affmitate coniuncti fuerant, principes moderatae factionis senatorum fuisse, Claudios implacabilis plebique infestae, ut haec eorum odio incensa etiam uinci ab hostibus mallet. citat autem illum Liuius septies in prima decade unoque loco, ut famam quandam Fabiis iniquam refutet (10, 9, 10. fr. 19), quam etiam paulo post significat (c. 11, 9). itaque per Licinium multa ex Pictoris historia in suum opus transtu- lisse uidetur2), quaedam uero ex hac ipsa, eamque extremo demum libro octauo fastu eius gentili offensus seposuisse, comprobaturque ea opinio Diodori memoria comparata. In altera decade non neglectum esse Fabium a Liuio inde in- tellegitur, quod Orosius et Eutropius (fr. 23) eisdem fere uerbis Fabium bistoricum de bellis Gallicis laudant. de tertia in eorum sententiam inclino, qui Polybium et Coelium Antipatrum a Liuio contaminatos quaeque ex illo originem non ducunt, maximam partem ad hunc referenda esse censent. multa igitur Fabiana etiam in hac apud Liuium exstare sequitur, quoniam in Coelii auctoribus anti- quissimus ille ponendus est. in dubitatione tamen etiam ipsum Liuius inspexit, nam 22, 7, 4 (fr. 26) se in numero eorum defi- niendo, qui ad lacum Trasumennum interfecti sint, Fabium, aequa- 1) 2, 42, 8 : Fdbium inde nomen ingens post tres continuos consulatus unoque uelut tenore omnes expertos tribuniciis certaminibus habitum. deinde eis, quae sequuntur, talia inspersit: Fabium nomen, Fabia gens maxime enituit (c. 45, 16), inter primores genus Fabium insigne spectaculo exem- ploque ciuibus erat (c. 46, 4), similia. 2) Necessitudinem quandam inter Pictorem, Licinium, Liuium inter- cedere recte Soltau Liu. p. 119 sqq. perspexit, ultra uerum tamen pro- gressus, quod p. 8 Fabium, Cincium, Catonem, Acilium, Gellium, Tudi- tanum Liuio ne notos quidem fuisse ponit. Q. FABIVS PICTOR XCI lem temporibus huiusce belli, potissimum auctorem habere profi- tetur. *) quae uerba similiaque primae decadis si comparaueris, etiam duobus aliis locis a Liuio eundem significari cum quadam probabilitatis specie conicies. prior bic est (25, 11, 20): Ceterum defectio Tarentinorum utrum priore anno an hoc (212. 542) facta sit, in diuersum auctores trahvnt. plures propioresque aetate memoriae rerum hoc anno factum tradunt. quo loco cum Po- lybio, a quo Tarentum iam a. 213. 541 defecisse existumabat nar- ratum esse (8, 26 sqq.), auctorem antiquiorem opponat, non potest in animo babere Coelium, qui Polybio fere fuerit aequalis, sed solum Fabium, cuius auctoritatem 22, 7, 4 de eadem causa aliis praetulerat. praeterea Liuius Fabium significasse uidetur 29, 14, 5: Eo accessit (a. 204. 550) consultatio de matre Idaea accipienda. — haud paruae rei iudicium senatum tenebat, qui uir optimus in ci- uitate esset. — P. Scipionem Cn. f. eius, qui in Hispania ceciderat, adulescentem nondum quaestorium iudicauerunt in tota ciuitate uirum bonorum optimum esse. id quibus uirtutibus inducti ita iudicarint, sicut traditum a proximis memoriae temporum illorum scriptoribus libens posteris traderem, ita meas opi- niones coniectando rem ueiustate obrutam non interponam.") 1) In ipsa pugna describenda eum quae Polybio inspergeret, ex Coelio deprompsisse infra exponemus. nam Fabii auctoritas ad solum hominum caesorurn numerum pertinet, id quod cuiuis, qui non prae- occupatus animo ad hunc locum interpretandum accesserit, facile ap- parebit. Cf. C. Peter 1. s. p. 55. 2) Reticere nolo et Diodorum (34, 33) et Dionem (fr. 57, 61) uirtutes addidisse Scipionis inter se congruentes. haec enim ille : ixQi&r} x&v (ihv ccvSqwv &Qi6tog UoTtliog Nccaix&g, rcbv dh yvvaiHcov OvocXsqIc:. ov [iovov yccQ rjj 7tQog &sovg svas^sla dicccpiQsiv ^So^sv ccXla xal itoXtTLv.bg {ntfjQ^s y.al avvsTog £v tk> tt]v yv6)[Lr\v anocpaivso&ai. Dionis uerba haec sunt: oti tov IIv&lov xtXsvcavTog Totg 'Pcoualotg tco aQiorco twv TtoXiTwv inuQSTpai ttjv &sbv ix HsGCivovvTog koiii£ou.svt}v ig to a6tv, IJovTtXiov Hv.iitiwva, nalSa tov TvaLov rov iv tjj 'i^rjQia TsXsvTrjaavrog bvra, andv- tcov TtQOSy.Qtvav xal TtQ0STt[ir]6av, aiTiov ds on aXXcog rs . . . v.ai svosfir)g xai 8lyt.ai.og ivo\il£sTO. has tamen uirtutes quiuis ipse nullo auctore fingere potuit neque opus erit hanc ob causam, quod neque Diodoro neque Dioni Fabius ignotus fuisse uidetur, illo loco Liuiano Fabium significatum esse negare. — Nescio an etiam quae dePleminii causa Liuius rettulit (29,6 — 9. 16,4 — 22), ad eundem Fabiura redeant. totus enimLiuius ibi facit cum Q. Fabio, qui aduersariorum Scipionis princeps fuit (c. 19). uid. in primis c. 16, 5: nec tam Plemini scelus quam Scipionis in eo aut ambitio aut neglegentia iras hominum inritauit. His igitur duobus locis, et silentio illo de P. Scipionis uirtutibus et hoc crimine, XCii DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Tum ex Romanis Fabium Pictorem laudauit Plinius bis in naturalis bistoriae libro X et XIV (fr. 24 et 27) et in indice libri XV, in quo ipsa tamen Fabii uerba delituerunt. *) num alia ex eo sumpserit, ignoramus. utique nomen eius in indicibus librorum X et XIV propter eos locos, quibus in ipsis libris Fabii auctoritatem adscripsit, additum esse ex ordine quo auctores enumerantur colli- gitur, neque operae esse pretium uidetur alia Fabii uestigia in eis quaerere. Hic tamen postremus scriptor Romanus ipsum in manibus habuisse, si habuit2), et exscripsisse uidetur. nam Arnobium (fr. 12), Marium Victorinum (fr. 1), Solinum (adn. fr. 6), Seruium (auctum fr. 3b), Isidorum (uel quisquis fr. 2 in margine adnotauit) quae ex eo referunt, alius auctoris diligentia usos esse, per se admodum ueri simile est; praesertim cum plerique Fabii auctoritatem cum aliis consociauerint, ut aequo animo spondere possis, non omnes aut plures sed nouissimum quemque ab eis inspectum, aliorum no- mina inde sumpta esse (Gesch. Litt. II 257 sq.). Sequuntur scriptores Graeci, quorum primus Polybius Fabio usus est. eius iniquum iudicium iam supra (p. lxxxiv) explorauimus gentium Fabiae et Corneliae inuidia significari uidetur, unde Liuium animo occupatum ad Pictoris historias accessisse confirmatur. 1) Seposuimus hunc Plinii locum, quamquam Fabius citatur (8,81): Euanthes inter auctores Graeciae non spretus scribit Arcadas tradere ex gente Anthi cuiusdam sorte familiae lectum ad stagnum quoddam regionis eius duci uestituqtie in quercu suspenso tranarc atque abire in deserta transfigurarique in lupum et cum ceteris eiusdem generis congregari per annos nouem. quo in tempore si homiuc se abstinuerit, reuerti ad idem stagnum et, cum tranauerit, effigiem recipere ad pristinum habitum ad- dito nouem annorum senio. id quoque Fabius eandem recipere uestem. mirum est quo procedat Graeca credulitas! nullum tam inpudens men- dacium est, ut teste careat. apparet enim non Pictorem dici sed Grae- cum aliquem scriptorem. Brunn De indic. Plin. p. 21 Fabium Procilium intellegit, qui in indice eius libri altero loco ponitur et 8, 4 de Pompei triumpho laudatur. is autem fuit Romanus neque in eum quadrat, quod deinde de Graecorum credulitate exclamat Plinius. ego cum Silligio, qui nomen Fabius pluribus nominibus offendere adnotauit, mendum inesse suspicatus eram et latere fortasse aut uerbum aliquod subicit uel subdii uel tale quid (traditum Vrlichs Fleckeis. ann. LXXV p. 338 sq.), aut fabulosius, quod Pellicerius coniecit, Detlefsen in contextum recepit, aut fabula eius (Hertz in progr. p. 12), nunc mihi maxime adrisit May- hoffii e fabulis (in ed. Ianii altera). 2) Muenzer Quell. d. Plin. p. 179 sq. 183. 189 sqq. ad Varronem Plinii doctrinam etiam hic redire admodum probabiliter demonstrauit. Q. FABIVS PICTOR XCIII quatenus probari possit, nunc quaeritur, num existimandum sit Poly- bium infra dignitatem suam duxisse eius scriptoris auctoritati se sub- icere, in quem tam grauiter inuectus erat. atqui boc certis argu- mentis euinci potest, Phylarchum, Agidis et Cleomenis admiratorem, quamuis multis opprobriis a Polybio Achaeo, qui Arati studiosus erat, oneratum tamen spretum non esse atque in eius auctoribus iuisse (cf. mus. Rhen. XXII p. 81 cum not. 53), idemque de Timaeo poterit demonstrari. deinde quaedam nobis occurrunt Fabii certa uestigia in Polybii historiis, ubi auctoris nomen frustra requirimus: 2 c. 24 numeros militum Romanorum ad bellum Gallicum a. 225. 529 con- scriptorum ex eo sumptos esse dudum consentitur (uid. adn. ad fr. 23), epitomas, quibus memoriam Romanam ab initio usque ad bellum Pyrrhi (1, 5 sq.) et bellorum Gallorum (2, 18 — 20) per- currit, ab eo pendere B. INiese (Herm. XIII p. 410) docuit; 3, 84, 7 eundem Romanorum (fortasse etiam Poenorum, uid. adnot. ad fr. 26) numerum ad lacum Trasumenum caesum esse scripsit, quem Fabius (fr. 26), cum alios alium numeros rettulisse ex Liuio compertum habeamus; denique etiam quod a. 225. 529 ab L. Aemilio consule quadraginta milia Gallorum caesa esse et Polybius (2, 31, 1) et Eutropius (3, 5) Orosiusque (4, 13, 10) memoriae prodiderunt, aut uterque, et Polybius et Liuius, Fabii auctoritate nituntur aut Liuius Polybium exscripsit.1) quae cum ita sint, quia nusquam alius de his rebus primarii fontis uestigia apud Polybium apparent2) et uix probari potest, omnia ab ipso ex ore eorum, qui interfuerunt, ex- cepta et conquisita esse: ut Phylarchi et Timaei, sic etiam Fabii, quamuis acerbe reprehensi, materiam alienis coloribus purgatam suo iudicio et ingenio infecisse uidetur. Dionysius in primordiis urbis enarrandis complura se ex Fabio 1) De Nitzschii et Boettcheri (Kritische Untersuch. ueber die Quellen des Livius im XXI. u. XXII. Buch in Fleckeis. suppl. V p. 351 — 443) opinionibus uide infra d. uit. et 6cr. Coel. Ant. Polybii belli Punici primi descriptionem Fr. Reuss in Philol. LX p. 102 — 148 inter Fabium et Philinum diuisit illique has partes adsignauit: 1, 20 — 24, 7. 25, 5 — 30, 4. 32—34. 36-37, 4. 39, 2—6. 40—41, 1. 49—51; fundamenta tamen eius debiliora sunt quam opinatur; neque enim omnia, quae Eutropius et Orosius prodiderunt (p. 129), sine dubio pro Fabianis aestimanda sunt. sed in summa sententiae consentimus, etiam cum Gortzitza in progr. Strassb. pruss. 1883). vid. etiam Meltzer Gesch. d. Karth. II 557 sqq. 2) Etiam 3, 22, 2, ubi Brutum et Horatium consules fuisse ait duo- detriginta annis postquam Xerxes in Graeciam transiisset, Fabii tem- porum rationem eum sequi animaduertit Mommsen Chronol. p. 128. xciv DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS hausisse ipse professus est, num multa alia mutuatus sit, cum Kiesslingio (De Dion. font. p. 7 sqq.) dubito, cum ille et in eis quae post urbem conditam facta sunt; per omnes aequaliter partes ei non satis copiosus et prolixus fuerit et omnino ingenio eius Fabii nar- randi genus uix placuerit. sic enim loquitur de hac historia, Fa- bium aut aperte dicens aut in animo habens (cf. adn. ad fr. 5a et 7): 01 ds %Xsl6xot fivd-oXoyovOi xov duCptovog stdcoXov (1, 77, 2); lii%Qt ^£V ^V xovxcov oi %Xsl6xot xcov 6vyyQutpicov xu avxd r) liixobv TtaoaXXdxxovxsg of fiev ini xo [iv&cod £6xsqov, oC d' STtl xb xtj aXrjfrsicc iotxbg {i&XXov u7tocpuCvov6t (1, 79, 1); sxsqol ds ovdsv xcov [ivfrcods6xeQcov u^tovvxsg l6xoQtxfj yQacpf} %Q06r\%siv xrjv xs U7t6xrs6tv xr)v xcov ^Qscpcov ov% cog ixsXsv6&rj xolg vnrjQSxaig yevo^tevrjv utiC&uvov elvuC cpu6i (1,84,1); 2, 56; 2 oi psv ovv [iv&code6xsQa xd TtsQt avxov itotovvxeg — cpu6\v — . oi ds xu ni&uvcbxsQU yQucpovxsg TtQog xtov idCcov bitXt- xcov Xiyov6iv uvxbv (Romulum) uTtoQ-uvelv.1) quam ob rem initio quidem utramque et Fabii, ad quem eius uetustate et aucto- ritate ducebatur, et Pisonis, quo ipsius animus et studium inclinabat, narrationes, quas de rebus Romuli et Remi exhibuerant, coniunxit (1, 71 — 78), tum; quia nimis inter se diuergebant; hac re despe- rata eas seiunctas, unam post alteram; utramque sub sua aucloritate, libris suis inseruit (2, 38 — 40), postremo magis magisque se Pi- sonibus addixit et raro Fabium inspexit, quem; posteaquam liberae rei publicae res tractare coepit; si unum locum excipis (fr. 16 cf. adnot, fr. 15), cum nimis breuiter plerasque res indicaret potius quam enarraret, prorsus uidetur abiecisse. aperte enim hic recen- tiores et uberiores auctores secutus est. v qua de causa etiam in eis capitibus (9; 1 sqq.); quibus bellum a Fabiis contra Veientes suscep- tum narratur2), ea ipsa ueteris coloris uestigia; quae Liuius retinuit, desiderari recte JNitzsch ostendit R. Annal. p. 78 sqq. Diodorum Siculum3) cum ceteris historicis Romanis omnino discrepare, hoc certum statutumque est. nam ut res intestinas cer- 1) Cf. Diodor. 7, 5, 4 nsgl ds rijg 7tQ06r)yoQiccg zccvTrjg a$iog — aXXag (isuv&oXoyriKS. 2) Quod Niebuhr (H. R. II p. 224) adsentiente Schweglero (II p. 745) hoc bellum et a Liuio et a Dionysio ex Fabiae gentis commentariis domesticis haustum esse coniecit, scriptores illos diuersos confudit, qui distinguendi sunt. 3) Vsus sum Drachmanni excerptis Diodors Boem. Annalen bis 302 a. Ohr. (1912). Q. FABIVS PICTOR XCV taminaque plebis patrumque paene omnia ab eo neglecta esse omittam (cf. E. Schwartz R. E. V c. 692), multa antiquitatis indicia prae se fert. quid? quod loco quodam auctor quo usus est haud ambigue usque ad bellum Hannibalicum retrahitur. nam quo loco a. 315. 439 Luceriam coloniam deductam esse narrat (19, 72,3 — 9), eam non solum illo bello Samnitico sed etiam postea maximo usui fuisse addit: dXXd xa\ xard rovg pterd ravra yevo{ie'vovg \noXe- [iovg] eoog rcov xafr' i)uag %qovcov diereXeGav oQur]rr]QC

os aSeXqxp) Siluiae uitae pepercisse. hoc tamen Strabonis errori tribui potest. 4) Cf. Quellen des Plut. in den Biographien der Bomer p. 146 — 162. 171. 61—57. 74—80. Q. FABIVS PICTOR x< l.\ gentili facere uideantur, in primis mirus consensus in aliis cum Liuio, in aliis cum Polybio, et inclinatio animi ad eum; sed quo- niani fundamentum, quo haec sententia nitebatur, communem Liuio et Polybio fontem fuisse Fabium, subtractuin est; ad alium lontem refugiendum est; quem, nisi uiam ab aliis uitis prorsus diuersam in hisce uitis conscribendis Plutarchum ingressum atque etiam La- tino aliquo auctore usum esse statuimus, ut certo indagaremus, nondum nobis contigit; uita Claudii Marcelli huc non pertinet; quae etsi copia auctorum citatorum a Fabiana diuersa esf, erroribus7 quibus illi corrupti sunt, dilficultatem augent. Appiano haud ignotos fuisse Fabii annales inde colligimus fuid. Niebuhr Praelectt. II p. 61), quod; ubi legationis eius Pelphicae mentionem facit (Hannib. 27), eum Gvyyoarpia r&vde rtiv ecjycov appellat; plerumque uero eum pendere in bello Hannibalico scri- bendo ex auctoribus C.raecis, SosiIo; Chaerea eorumque similibus, inihi persuasit C. Peter (Liv. u. Polyb. p. 65 sqq. 76); de uetere memoria Romana res dubia est. Cassium Dionem in eis partibus quibus potuit Fabio usum esse primario auctore se inuenisse postquam Niebuhr praedicauit (H. R. II p. 13. 191 n. 367); causis certis R. Wilmans (Be font. et auctor. Dion. Cass. Berol. 1835 p. 3 — 6) demonstrasse sibi uisus est. is tamen breuiter hanc rem transegit; in qua diligentiore disputatione opus est; ea quidem pauca argumenta, quae protulit, iam diluit Du Rieu p. 164 sq.1) ceterum uix potuisse Dionem Fabio uti in eis describendis quae post Romulum uel reges usque ad bella Punica facta sunt, satis confirmatur eo iudicio, quod Dionysius de hac annalium Fabianorum parte fecit, qua de causa eum sua ex l.iuio et Dionysio contaminasse A. Schmidt (in ed. Zonarae Dd. VI p. xxix) et Mommsen (R. F. II p. 116) suspicati sunt. bellum autem Hannibalicum in similem modum enarrauerat atque Appianus, quam ob rem de hoc Dionis historiarum fonte idem est statuendum quod de Appiani.2) denique de primordiis urbis quae Zonaras et Tzetzes (ad Lycophr. 1232 fr. 2, 4 p. 5 Boiss.) ex Dione excerpserunt, con- 1) Etiam diligentius eam H. Haupt (Phil. 39, 541—548) tractare coepit, ex cuius disputatione hoc apparet exscriptum non esse Fabium a Dione, sed quae ex eo propter similitudinem uidebantur, per alios auctores, qui qui fuerint nescimus, ad eum transisse. 2) Maxime in Hannibalis indole ac natura depingenda Dio (fr. 54 B.) ita ei fauet, uix ut scripserit talia Fabium secutus, quem Polybius Poenorum irae, studii Romanorum insimulet. — Cf. H. Haupt 1. s. p. 547 sq. VII* c DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS cinunt illa quidem cum fama uulgari uel Fabiana, sed ad Plutar- chum redeunt.1) Itaque usque ad Augusti aetatem Fabii annales seruatos esse uidimus, ultra quod tempus, quo Liuii splendor iam omnes Latinos annales obscurabat, ut Fabius in hominum manibus esset et lecti- taretur atque etiam Appiano Dionique notus esset2), in primis Graeco annalium sermone factum esse uidetur, quo Graecos scrip- tores, cum et libros a Romano scriptos et suum sermonem haberent, allectos esse credibile est. 1) Cf. C. Peter Liv. u. Pol. p. 67 sqq. 76. A. Baumgartner Ueber die Quellen des Cassius Dio fuer die aeltere roem. Geschichte (1880). 2) Syncellus et Eusebius (adn. fr. 6) quae ex Fabio de anno urbis natali adferunt, ex Dionysio sumpserunt. — Ineditum Vaticanum Arnimii (Herm. XXVII p. 118 — 130) a Fabio non pendere, ut ipse coniecerat, E. Wendling Herm. XXVIII p. 335 sqq. demonstrauit. L. CINCIVS ALIMENTVS1) Q. Fabii Pictoris quasi umbra est L. Cincius Alimentus, genere ortus plebeio ille quidem sed antiquo et nobilissimo. de eo certissi- mum testimonium habemus apud Liuium, qui 21,38,3 (fr. 7) ubi ad L. Cincii Alimenti auctoritatem prouocat, eum captum se ab Han- nibale scribere dicit. Punicis bellis eum floruisse cum Fabio adfir- mat Dionysius (1,6,2) additque alio quodam loco (1,74,1, fr. 4) eum senatorii ordinis (tiov ix xov fiovltvxixov Gvvsdolov) fuisse. itaque quoniam hunc historicum in senatu fuisse uidemus, praeser- tim cum praeter hunc unum alium Cincium Alimentum, fortasse Lucii fratrem2), cui praenomen fuit Marco, qui tribunus plebis a. 204. 550 a senatu cum aliis legatis in Siciliam missus, ne P. Scipio in Africam proficisceretur, frustra impediuit (Liu. 29,20, 11), tum legem de donis et muneribus tulit, postea a. 193. 561 Pisarum praefectus fuit (Liu. 34, 56, 1), rem publicam capessiuisse cognoueri- mus, quin haud diuersus ille sit non dubitabimus3) ab eo L. Cincio Alimento, quem idem Liuius (26,23, 1) a. 211. 543 praetorem crea- tum esse tradidit.4) itaque insequenti anno ex patrum decreto in lo- cum P. Cornelii Lentuli propraetoris missus ad obtinendam Siciliam 1) H. Liebaldt Historicorum Rom. reliquiae denuo collectae et illu- stratae (specimen de Cinciis) Halis 1833. M. Hertz De Luciis Cinciis scripsit, Cinciorum fragmenta edidit Berol. 1842. Th. Mommsen in chro- nol. Rom. 315 — 319. Th. Pluess De Cinciis rerum Romanarum scripto- ribus Bonn. 1865. idemque Ein neuer roem. Geschichtschreiber in mus. Heluet. n. VI (1866) p. 36 — 64. L. Cohn L. C. Alim. und die historische Kritilc N. J. V (1900) p. 323 — 340. 640 sq. Schanz I ls p. 234—237. Wissowa R. E. III c. 2555 sq. Cichorius R. E. III c. 2556 sq. 2) Liebaldt p. 8. Muenzer R. E. III c. 2557. 3) Pighii (Annal. II p. 142), quem secutus est Clinton Fast. Hell. III p.41, sententiam, qui hunc historicum praetoris filium fuisse coniecerat, iam Liebaldt p. 7 confutauit. uid. etiam Hertz 1. s. c. 8. 4) Quae de quaestura prouinciali, tribunatu, aedilitate pleb. Pighius (Ann. II p. 142. 171. 178) protulit, repetierunt Liebaldt p. 5, Lachmann D. f. L. II p. 16, Krause p. 64, ex hac praetura et lege Villia annali com- putata sunt. €II DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Cannenses milites accepit duarum instar legionum (Liu. 26,28,3; 11), annoque exeunte cum M. Valerius Laeuinus consul litteris ex- citus Komam rediret, prouinciae exercituique ab eo iussus praefuit (27, 5, 1) mansitque in insula imperio prorogato etiam in a. 209. 545, cum a M. Valerio pro consule eam partem, qua regnum Hieronis fuisset, tuendam accepisset (Liu. 27, 5, 1; 7, 12; 16). eo tamen tempore quas res ipse gessisset, quo in uniuersum fortuna Romanis in insula adrisit, Liuius uel nesciuit uel tacuit, strenue autem a. 208. 546 cum classe ex Sicilia a consulibus eius anni arcessitus Locros oppugnauit, ubi tum cardo belli uertebatur, neque prius desperauit quam clade utriusque consulis coactus (27, 26, 3 sq. 28,13 — 17), qua infelici- tate ita non eius dignitas est inminuta, ut, cum Crispinus consul graui uulnere ne comitiorum causa Romam ueniret, impeditus a se- natu petiisset, ut ad se mitteret fuiros prudentes', cum quibus quae uellet de re publica loqueretur, mitteret is L. Cincium Alimentum, qui paucis ante diebus redierat, Sex. Iulium Caesarem, L. Licinium Pollionem (27, 29, 1 — 6). postea uero nusquam horum legatorum fit mentio, atque L. Cincii omnino euanescit memoria. Iam quaeritur, quo tempore, utrum ante praeturam an post, captus sit. atque Niebuhr quidem (H. R I p. 282) initio belli Hannibalici in Poenorum manus Cincium incidisse dicit. sed cum Romani tum captiuos aut redimere nollent aut sicut eos qui fugerant ignominia notarent, id fieri potuisse recte negant Lacbmann De f. L. II p. 16 et Liebaldt p. 7. quae enim causa fuit Romanis, ut bunc potissi- mum, qui nondum ad rem p. accesserat, redimerent? deinde, ut hoc factum esse largiamur, si Cannensi exercitui sub ignominia in Si- cilia militanti is qui ipse in Poenorum potestate fuerat, praefieieba- tur, nonne omnia disciplinae uincula soluebantur? itaque, quoniam per Liuium liberum de tempore arbitrium est, rectius Cincium post a. 208. 546 in Hannibalis potestatem uenisse exislimabimus. Fortiter igitur L. Cincius bello Hannibalico interfuit ciuesque et re manuque et consilio adiuuit. postea idem quam uaria esset belli fortuna expertus a Poenis captus est, sed minus acerbe tractatus atque etiam cum ipso Hannibale congressus et Graeco sermone, cuius utrumque gnarum fuisse constat, de belli rebus esse collocu- tus uidetur. fortasse hac ipsa re quod multa audiuerat ex Hannibale, adductus est, ut uel in captiuitate uel post bellum confectum in patriam reuersus historiae scribendae operam daret. gens quidem eius etsi plebeia, tamen nobilitate insignis erat sepulcrumque eius prope portam Romanam statua columnisque ornatum diu celebratum L. CINCIVS ALIMENTVS CIII est (Fest. p. 57. 262). haud indigna igitur ei esse uideri potuit aemulatione Fabiae. I>e ipsis annalihus ipiae pauca dici possunt, prodita ea siint a Dionysio Halicamasensi atque iam supra cum de Fahio ageremus, quoniam uno loco excepto ille semper Cincium consociauit cum Fa- bio, a nohis exposita et explicata (p. lxxxi sqq.). Graece igitur, ut nohilitatis Homanae iudicio satisfaceret neque Graecorum arte in- ferior esse uideretur, patrii sermonis asperitate spreta quam Latine scrihere maluit1), rerum cognitionem aut fahulis famaeque aut an- nalibus maximis aut suis oculis memoriaeque debebat8), easque inde ab Aeneae aduentu usque ad suam aetatem ita persecutus est, ut et urhis originem et eas res, quihus ipse interfuerat, copiose et accu- rate enarraret, capitulatim percurreret ea quae inter Iiaec tempora facta sunt. Inscriptio annalium aut liher quidam certus nusquam adfertur, fragmenta perpauca eaque magnam partem dubia ad nos peruene- runt, iudicia de eo a nullo uetere scriptore prolata sunt5), neque Polybius aut Cicero mentionem eius iniecerunt. uidetur igitur scrip- tor plebeius patricii gloria obscuratus nec multum lectitatus esse, unde, ni iam tum hahuissent sua fata Iibelli, historiae palmam Fahio tribuendam esse concluderemus. nunc de librorum Cincianorum in- dole ac fide propter reliquiarum paucitatem et tenuitatem iudicium cohibendum est. Sed Niebuhr (H. R. I p. 282), quem secuti sunt Lachmann (D. f. L. I p. 16), aliique atque etiam post Ilertzium Closset (Ess. p. 448 sq.), 1) Non inprobo omnino causas, quibu3 Hertz p. 12 Cincium com- motum Graece scripsisse suspicatur. is enim uel edocendo Hannibali libros suob eum destinasse uel Graecorum potissimum eruditioni arbi- tratur, ut eos digniore de Romanorum historia sententia imbueret. subest enim aliquantum ueritatis, etsi neque in usum Hannibalis Graece scripsit sed contra eius admiratores, Sosylum, Silenum aliosque, neque in usum Graecorum sed nobilium Romanorum linguae artisque Graecae peritorum et iudicum. uid. supra p. lxxv sq. 2) Quod Dionysius 1, 79, 4 Cincio Fabium fuisse fontem adseuerat, bac in re eius auctoritatem pro nibilo babendam esse supra p. lxxxii docuimus; illud eius consilium for»itan fuerit, ut post editum Pictoris opus bominum doctorum, qui patricii Fabiique non essent, fauoreni ad partes suas traheret Blum Einleitung in Homs alte Geschiuhte p. 67). 3) Apud Liuium 21,38,3 (fr. 7), ubi antea uulgabatur Cincius — maximus me auctor moueret, nunc ex optimis libris scriptura Cincius — maxime auctor moueret restituta est. Civ DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS nuper L. Cohn p. 325 sqq. C. Neumanni praelectiones secutus, eximiis eum celebrauit laudibus, cum buic scriptori acuti ingenii, summae adsiduitatis, antiquitatis Romanae egregie perito, qui etiam monumentis indagandis et perscrutandis res Romanas inlustrasset, summam fidem et auctoritatem esse habendam scriberet. ille tamen deceptus est reliquiis librorum quorundam Cincianorum ad anti- quitatem et res grammaticas pertinentibus, quos libros non huic sed alteri L. Cincio1) aetatis multo recentioris tribuendos esse2) primus monuit Longolius (Notitia Hermundurorum II p. 3 — 14 ed. Emest., cuius tamen argumenta futilia sunt. uid. Liebaldt p. 13. Hertz p. 28), tum efticere studuerunt Zumpt {Berl. Jahrb. f iviss. Krit. 1829 p. 94), Krause, Liebaldt, Merkel (Praef. Ouid. fast. p. lxxv sq.), Maduig (Opusc. acad. p. 105), denique euicit Hertz, cui plerique uiri docti adsensi sunt, Sclwegler H. R. I p. 79, WissoAva et Cichorius R. E. III c. 2555 et 2556, Schanz I l5 p. 234 sqq., alii.3) Sunt uero libri hice4): 1. de fastis liber (Macrob. sat. 1, 12, 12; 18; 30. Ioann. Lyd. de mens. 4, 22 p. 80 W. ; 44 p. 79 Bk. 64 p. 1 18 W.5), 86 p. 135 W>) y 92 P.108Bk. 144 p. 164 W.). 2. de comitiis liber (Fest. s. u. patricios p. 241 M.). 3. de consulum potestate liber (Fest. s. u. praetor p. 241). 4. de officio iuris consulti libri minimum duo (Fest. s. u. nun- cupata pecunia p. 173. Sanates p. 321. subici p. 347). 5. mystagogicon libri minimum duo (Fest. s. u. trientem p. 363). 6. de re militari libri minimum sex (Gell. 16,4, 1; 2 — 4. 5. 6). 1) Praenomen Lucii additum est a Festo p. 218, quod incaute ne- gauerant Longolius et Krause p. 71. 2) Etiam tres Cincios distinguit Egger Lat. serm. uet. rel. p. 34 sq. iam refutatus a M. Hertzio in Neue Jen. Litteraturz. 1844 n. 182 p. 727. 3) Ipse C. Neumanni auctoritati, cuius sententiam olim in prae- lectionibus Vratislauiae propositam in publicum L. Cohn edidit (uid. p. ci), me debere arbitratus denuo in hanc disputationem ingressus sum. 4) Secutus sum in plerisque Hertzium p. 32 — 59, quemadmodum etiam Bremer Iurisprud. antehadr. I p. 252 — 260 et Funaioli Gramm. Rom. fr. p. 371—382. 5) ex Wuenschii cura addita 6) Merkel p. lxxvi ex inscriptione Lydiana tibqI iogrwv librum sin- gularem de feriis elicuerat eidemque tribuerat etiam locum quendam Macrobii (sat. 1, 16, 28) coniectura temptatum. at uid. Hertz p. 35 sqq. Mercklin BerJ. Jahrb. 1843. H p. 297. L. CINCIVS ALIMENTVS cv 7. de uerbis priscis Iiber (Fest. s. u. sceuam p. 330. pereniere p. 214. reconductae p. 277. rodus p. 265. — *Tuditantes p. 352. *gentilis p. 94. *natio p. 166. *naccae p. 166. *naucum p. 166. *nuptias p. 170. *noualem agrum p. 174. *Obstitum p. 193. *prae- cidanea porca p. 218. *refriua fabra p. 277. *SaIias uirgines p. 329. *sinistrae aues p. 339. *uindiciae p. 376. — *Seru. ad Aen. 2, 225 (de uoce delubro, ubi ut Cincius ex Daniel. edit. additum est). *Ar- nob. 3; 38 (de Nouensilibus dis) cf. c. 39. *Charis. 1 p. 132 K.1) Facile apparebit bos libros ab eodem uiro erudito et litterato conscriptos esse. qui enim sunt libri de comitiis, de consulum po- testate, de officio iuris consulti; mystagogicon, de uerbis priscis; a solo commemorati sunt Festo, ita ut numquam scriptorum discri- men faceret. deinde de re militari libros; quorum notitiam soli de- bemus Gellio, non ad Cincium Alimentum; ueterem illum praetorem, quae fuit sententia Liebaldti p. 16; sed ad grammaticum recentioris aetatis pertinere ex alio eiusdem Gellii loco consequitur; ubi sum- mas rerum grammaticarum auctoritates enumeraturus Aelium; Cin- cium, Santram ponit2) consociatque eosdem scriptores quos haud raro etiam apud Festum consociatos babes.3) denique etiam inter Cincium Festi et Macrobii cognatio quaedam intercedit, id quod recte perspexit Hertz p. 71 ; cum in uerbis Pauli p. 103 Iunium mensem dictum putant a Iunone. iidem ipsum dicebant Iunonium et Iunonalem agnosceret uestigia eiusdem doctrinae Cincianae, quae exposita est a Macrobio 1;12;30. quae cum ita sint, siqua certa temporis quo unus ex bis libris compositus sit; indicia inueniri pos- sunt; eadem cadunt in ceteros. 1) De Cincio, quem Plinius inter auctores libri XXXVI in indice enumerat, res omnino incerta est. — Praeterea Mommsen C. I. L. I p. 26 ap. Macrobium in sat. 3, 2, 11 pro Tito substituit Cincii nomen. — Omisi Cincii Alimenti historiam de Gorgia Leontino, quia sola nititur Fulgentii (s. u. silicernius p. 560. 390 G.) auctoritate, quae nulla est. Ad eundem librum Krause p. 75 locum Arnobii 3, 38, ubi de dis Nouensilibus agi- tur, rettulit, quam incredibilem neglegentiam Hertz p. 57 notauit. — Quae asterisco significaui, sunt fragmenta incertae sedis. 2) 7,15,5: ne si Aelii quidem, Cincii et Santrae dicendum ita cen- suissent, obsecuturum se fuisse ait (amicus quidam Gellii) contra per- petuam Latinae linguae consuetudincm. cf. Charis. p. 132 K., ubi Cincii auctoritas grammatica Varroni et Ciceroni aequatur. 3) Cincius et Santra p. 173. Cincius et Aelius p. 166 (etiam cum Ateio Capitone). 174. 193 (etiam cum Cloatio). 277. 329. Santra, Aelius, Cincius p. 170 (hic etiam cum Cornificio ut ab Arnobio, et cum Curiatio ut a FeBto p. 166). CVi DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Omnia autem horum lihrorum argumenta a helli Hannihalici aetate aliena esse primo ohtutu uidehuntur. nam quamquam intra gentes patricias in usum adolescentis aetatis tablinorum materiam 'commen- tariis' antiquitus comprehensam esse constat (uid. s. p. xxxv sqq.), cuius quidem generis tria prima opera uno quodque Iibro exhaustum fuisse suspiceris, ut Cincios plebeios fuisse omittam, trahuntur ta- men etiam haec eis, quae supra exposuimus, in ceterorum commu- nionem. septuaginta fere annis posteaquam Appius Caecus primus solutam orationem exercuit (Isid. orig. 1,37, 2), quemquam Roma- num docte et litterate disputasse de uerbis priscis quorum uis colim' usurpata esset (Fest. p. 376)! quid? quod ipsas reliquias percurren- tibus nobis complura uerba occurrunt, quibus non solum scriptores bello Punico aequales sed etiam recentiores, Ennius, Accius, Luci- lius, Lucretius usi sunt1), quae a Cincio illo Alimento ut uerba prisca, quorum uis euanesceret, explicata esse nemini, opinor, uide- huntur (Zumpt 1. s. p. 94. Hertz p. 62. 70). deinde quamuis genus scribendi reliquiarum, quae ad uerbum seruatae sunt, simplex ac ieiunum sit neque usquam circumscriptus uerborum ambitus ap- pareat, tamen nusquam inest obsoleta illa et horrida belli Punici antiquitas, immo omnia spirant grammaticorum Latinorum et ser- monem et doctrinam, qua ductus 'imperite' quosdam Aprilem men- sem a Venere duxisse iudicauit, cum ne in carminibus quidem Sa- liorum Veneris ulla ut ceterorum caelestium laus celebraretur (Macr. 1, 12, 12). itaque multis eis locis, quibus cum aliis coniunctus ci- tatur7 grammaticos habet comites omnesque Aelio Philologo inferiores et cum eo glossematorum scriptoribus opponitur (Fest. p. 166), a Lydo autem (de mens. 4,64 p. 118 W.) post mythicos, physicos, philosophos rP(Dfxalog aocptGrrjg appellatur2), non historicus ut Sal- lustius (Lyd. de mens. 1,37 p. 17 W.) uel Samocus, qui ^tisqI tcolxl- Xav t,t]rrj(idr(ov (itfA^-ihf (de mag. 3,32 p. 226 Bk. 121 W.). Accuratius autem ut huius Cincii grammatici aetatem circum- scribamus, 'imperitorum' illorum sententia, quam de Aprili repre- hendit, fuit Fuluii Nohilioris (cos. 189. 565) et qui eum secutus est 1) Vid. Fest. s. u. scenam p. 330. s. u. rodus p. "265. Tuditantes p. 352 (locis Ennii et Lucretii 2, 1142 adde Lucret. 3, 394). 2) Latiore ui haec uox utitur magistri, qua etiam in lexicis qui- busdam (Brandstatter De not. TtoXtrixog et eoqptar^s usu rhetor. p. 228, cf. 60(pi6zsvst.v to. Qr\TOQiK& Philod. ap. eundem p. 225), uel grammatici, unde Varro a Lydo didaexaXixwTccTog dicitur (Lyd. de mens. 1, 37 p. 17 W.). L. CINCIVS ALIMENTVS < VII lnnii Gracchani, G. Gracchi amici (Funaioli p. 15 sq. 120) *), Aelius autem, cuius consuetudine et magisterio Varro et Cicero usi sunt, initio saeculi septimi ab u. c. natus post a. 90. 664 mortuus est; denique sententias illorum apud Macrob. 1, 12, 15 post eum et Varronem claudit Verrius 1'laccus, qui exactae aetatis sub Tiberio decessit, neque quisquam scriptor, quibuscum a Festo uel Gellio uel Macrobio uel Arnobio citatur, illo inferior fuit, quamquam de ordine agminis saepe uariatur, ut nihil hinc ad eius locum definiendum redundet, nisi eum paulo post Varronem ante Verrium scripsisse uideri.2) Uestant duae res, quae quibusdam haud exigui momenti esse uisae sunt. primum enim Cincius apud Gellium (16,4,1) fetialem ex populi Romani sententia populo Hermundulo bellum indicentem facit, unde cum haec Hermundulorum mentio tamquam infesti po- puli exempli ante Tiberii expeditiones annis 4. 757 et insequenti factas ca Kheno usque ad flumen Albim, qui Semnonum Hermundu- rorumque finis praeterfluit' (Vellei. 2, 106, 2), uix apta esset, Momm- sen in chronol. p. 318 n. 10 libros de re militari post hos annos conscriptos esse existimauit. at nusquam tum Hermundulis uel Her- munduris, quos cum Semnonihus trans Albim incoluisse et ex uerbis Velleianis et ex Strabone (7, 1, 3 p. 290) compertum habemus, in- latum esse bellum neque exceptis duobus illis locis omnino eorum mentionem iniectam esse inuenimus. quam ob rem magno opere duhitamus, num re uera illo tempore Hermundulorum nomen in omnium ore ita fuerit, ut hoc potissimum nomine ad populum in- festum significandum apte uteretur Cincius, et hoc unum satis esse uideatur ad illam de Cincii aetate opinionem euertendam. 1) Merkel Ouid. fast. p. lxxvi. Hertz p. 67. 2) Vid. Fest. p. 339 : Varro — ait — . idem fere sentiunt Sinnius Ca- })ito et Cincius. Gell. 7,15,5 (uid. p. civ not. 4). Charis. p. 132: licet Varro et Tullius et Cincius — huius Sarapis et huius Isis dixerint; in Arnobii indice (3, 38) sex ueterum grammaticorum ultimum locum Cincius obtinet, in iteratione, qua redarguuntur, paenultimum (ante Manilium). Quod a Varrone de 1. 1. 6, 33 exscriptam esse Cincii de mense Aprili sententiam apud Macrob. 1, 12, 12 Hertz p. 74 sq. suspicatus ante annum 46. 708, quo de lingua Latina scribere coepit Varro, Cincii librum de fastis compositum esse coniecit, ut alia omittam, Cincius falsae opinionis auctores per rquosdam' significauit, Varro ipsos nominauit, tum Cincius in carminibus Saliaribus tantum modo Veneris laudem celebrari nega- uit, Varro se numquam eius nomen in antiquis litteris inuenisse te.sta- tur. utroque igitur loco scriptorem, cui successerat, suppleuit. CVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Deinde quae Festus p. 363 refert ex Cincio: Trientem tertium pondo coronam auream dedisse se Ioui donum scripsit T. Quintius dictator, quom per nouem dies totidem urbes et decimam Prae^ nestem cepisset. id significare ait Cincius in mystagogicon l. II duas libras pondo et trientem, eadem ita redire compluribus uiris doctis, ut Niebuhrio H. R. II p. 662, Mommseno Cbronol. p. 317 n. 7, apud Liuium uidentur, ut a Liuio haec ex ipso Cincio hausta esse arbitrentur. haec enim Liuius 6, 29, 8: T. Quinctius [Cincinnatus a. 380. 374J semel acie uictor, binis castris hostium, nouem oppidis ui captis, Praeneste in deditionem accepto Romam reuertit trium- phansque signum Praeneste deuectum Iouis imperatoris in Capito- lium tulit. dedicatum est inter cellam Iouis ac Mineruae tabula- que sub eo fixa, monumentum rerum gesiarum, his ferme incisa litteris fuit: *Iuppiter atque diui omnes hoc dederunt, ut T. Quinc- lius dictator oppida nouem caperet.' ubi ex summa qua erat mo- numentorum incuria sane est ueri simillimum Liuium ipsum hunc titulum, praesertim cum tum iam euanuisset fincisa fuit)1), non uidisse, nec mirabimur alteram tituli partem, qua ob illas res feli- citer gestas trientem tertium pondo coronam auream se dedisse Quinctius addiderat (uid. Mueller ad Fest. p. 362 et Hertz p. 44), neglegentia Liuii omissam esse. Sed subiungam etiam alterum locum Liuii7 quo comparato utrius- que difficultates multum tractatae spero remotae erunt. est hice (7, 3); Nec tamen ludorum primum initium procurandis religioni- bus datum aut religione animos aut corpora morbis leuauit; quin etiam, cum medios forte ludos circus Tiberi superfuso inrigatus inpedisset, id uero uelut auersis iam diis aspernantibusque placa- mina irae terrorem ingentem fecit. itaque C. Genucio L. Aemilio Mamerco iterum consulibus cum piaculorum magis conquisitio ani- mos quam corpora morbi adficerent, repetitum ex seniorum me- moria dicitur pestilentiam quondam clauo ab dictatore fixo seda- tam. ea religione adductus senatus dictatorem claui figendi causa dici iussit. dictus L. Manlius Imperiosus L. Pinarium magistrum equitum dixit. lex uetusta est, priscis litteris uerbisque scripta, ut qui praetor maximus sit idibus Septe?nbribus clauiyn pangat. fixa fuit dextro lateri aedis Iouis optimi maximi, ex qua parte Miner- 1) Si re uera Cicero Verr. 4, 58, 129 T. Quinctio Cincinnato et T. Quinctio Flaminino confusis hoe signum Praenestinum in animo habet, quod falso ex Macedonia aduectum esse dixit, iam anno 70. 684 titulus ille deletus erat. at uid. Boeckhium in C. iriscr. Gr. II p. 976. L. CINCIVS ALIMENTVS CIX uae templum est. eum clauum, quia rarae per ca tempora litterae erant, notam numeri annorum fuisse ferunt, eoque Mineruae templo dicatam legem, quia numerus Mineruae inuentum sit. Volsiniis quoque clauos indices numeri annorum fi.ros in templo Nortiae Etruscae deae conparere diligens lalium monumentorum auctor Cincius adfirmat. Horatius consul ea lege templum Iouis optimi maximi dedicauit anno post reges exactos, a consulibus postea ad dictatores, quia maius imperium erat, sollemne claui figendi trans- latum est. intermisso deinde more digna etiam per se uisa res, propter quam dictator crearetur. qua de causa creatus L. Ma/i- lius, perinde ac rei gerendae ac non soluendae religionis gratia creatus esset, bellum Hernicum adfecians dilectu acerbo iuuentu- tem agitauit, tandemque omnibus in eum tribunis plebis coortis, seu ui seu uerecundia uictus, dictatura abiit. At qui attento animo hoc Liuii caput considerauerint, in eo sine dubio ofiendent, quod quae Liuius ex Cincio ad rem explicandam inseruit, pugnant cum eis quae explicanda erant. nam in orationis tenore cum pestilentiam quondam clauo ah dictatore fixo sedatam esse seniores meminissent, ea religione adductum senatum dictato- rem claui figendi causa dici iussisse narrauerat: nunc per singu- los annos idihus Septembrihus ab eo qui praetor maximus i. e. uel dictator uel consul uel interrex esset, clauum fixum esse ex Cincio refert, ut haec esset nota numeri annorum. ergo solis idibus Sep- tembribus, quo die templum Iouis Capitolini dedicatum erat (Plut. Poplic. 14), clauus eam uim habebat, ut fixus pestilentiam sedaret, ceteris anni mensibus hoc remedium nullum erat? expectandae erant idus Septembres? contra, si is antiquo tempore mos erat, ut propter notam numeri annorum quotannis idibus Septembribus cla- uus pangeretur, quid clauus ad pestilentiam? si quotannis clauus figebatur, quid opus erat seniorum memoria, cum praesertim lex in aede Iouis fixa centum quadraginta sex annis ante sancta esset (Mommsen Chron. p. lTTsq.j? ne multa, duas res inter se diuer- sissimas temere miscuit Liuius. hoc uero ita esse expediendum ui- detur: primo antiquum aliquem scriptorem historicum, cui orationis tenorem debet, secutus hoc unum ad pestilentiam sedandam clauum fixum esse narrauerat, quae superstitio uere Romana est, cum etiam Plinii maioris aetate (nat. hist. 28, 63) clauum ierreum detigere in quo loco primum caput fixerit conruens morbo comitiali, absoluto- rium eius mali dictum sit (Preller Roem. Mythol I3 p. 260). sic sub- latis uerbis lex uetusta est — propter quam dictator crearetur CX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS omnia bene lluunt neque quidquam diserepantiae superest. tum de- imum; cum haec iam essent scripta, casu aliquo; quae esset Cinci de clauo sententia; comperisse uidetur et eius auctoritate commotus1) eam inseruisse. in hac tamen re aut tanta leuitate et festinatione uersatus est; ut quam diuersas res consociaret; non perspiceret, aut eo tempore addidit, quo libro absoluto et edito plura inmutari in eius potestate positum non esset, atque satis habuit uerba inter- misso deinde more digna etiam per se uisa res, propter quam dictator crearetur, adnexuisse, ut conciliaret Cincianam sententiam cum ea quam antea exposuerat, minime tamen ille feliciter. nam et; si a Cincio stamus, ut mos claui propter numerum annorum figendi tum intermitteretur, fieri non potuisse; iam supra Mommsenum se- cuti negauimus, et, si haec coniungimus cum superiore sententiar non uideo, cur Liuius; quoniam pestilentiae sedandae causa etiam eo anno; cuius antea mentionem fecerat, a dictatore clauum fixum esse narrauerat, tunc praeter morem, ut fpropter rem' dictator di- ceretur; factum esse addiderit.2) Neque uero hoc uno loco uestigia operae Liuianae post pertextum tenorem narrationis insertae apparent.3) simillimus est 29, 22, 10r quo ipse secum discrepans quaedam de Pleminio ex Clodio Licino, consulari historico (cos. a. 4; 757), parum apte addidit (Reliq. II p. cvn. 77), notus ille 4; 20; 5 — 11; quo; postquam modo in c. 19 A. Cornelium Cossum tribunum militum Tolumnio interfecto secunda spolia opima Iouis Feretrii templo intulisse narrauit, hoc ita excusauit, ut omnes ante se auctores se secutum esse adnota- ret; erroremque de titulo spoliis inscripto ab Augusto doctus cor- rexit; quo ille consul ea cepisset; nihilo setius postea c. 32;4 denuo apud eum idem; cum tribunus militum esset; spolia templo infert. 4) 1) Quae nunc Cincii sententiae auctoritas tribuenda sit, examinare non est huius loci. hoc constat, aut duabus de causis clauos fixos esseT et quotannis idibus Septembribus ut annus notaretur, et cum pestilentia in urbem inuasisset ut sedaretur, aut Cincii sententiam ex more illo antiquo, quo defigebatur morbus, ex exemplo Volsiniensi falso explicato ortam esse. in quam morum priscorum interpretationem peruersam non soli antiquarii Romani inciderunt. 2) Vngeri coniectura c tempore'' pro 'more' substituentis (PhiloL XXXII [1872] p. 532—540) difficultas non tollitur. 3) Vid. Wahrheit u. Kunst p. 442 sq. 4) Vid. Soltau Herm. XXVI p. 409 sq. XXIX p. 611 sqq., ubi si- milia additamenta in decade tertia et prima indicauit. — Paulo diuersa sunt quae in adnot. ad Coel. fr. 21 et ad Val. Ant. fr. 45 obseruaui. L. CINCIVS ALIMENTVS cxl Hinc igilur etiam tabulam illam a T. Quinctio Cincinnato fixam, de qua Liuius 6, 29, 8 rettulerat, coniectura recte ad Cincii aucto- ritatem reuocatam esse confirmatur. consentiunt enim loci, etiam cum Liuius suum ipse conspectum abnuit1) et utrumque monumen- tum in eadem parte templi louis Capitolini uisum esse addit. Nunc redeamus ad Hermundulos. eisdem enim uerbis, quibus Cincius (apud Gellium 16, 4) fetialem hostibus bellum indicentem fecit, apud Liuium 1,32, 13 sub Anco Marcio contra Priscos Latinos fetialis utitur: Gellius: Liuius: ' Quod populus Hermun- 'Quod populi Priscorum dulus hominesque populi Her- Latinorum hominesquePrisci munduli aduersus populum Latini aduersus populum Romanum bellum fecere Bomanum Quiritium fece- cleliqueruntque, quodque runt deliquerunt,quod po- populus Romanus cum po- pulus Romanus Quiritium pulo Hermundulo hominibus- bellum cum Priscis Latinis que Hermundulis bellum ius- iussit esse, senatusque populi sit, ob eam rem ego popu- Romani Quiritium censuit con- lusque Romanus populo sensit consciuit, ut bellum cum Hermundulo hominibusque Priscis Lalinis fieret, ob eam Hermundulis bellum dico fa- rem ego populusque Roma- cioque.' nus populis Priscorum Lati- norum hominibusque Priscis Lalinis bellum indico fa- cioque^ pars haec est ritus, quo omnia bella indicebantur, descriptionis, quam Liuius ita instituit, ut initio non ad certum aliquod pertineat, sed populum, quicunque fuit, nominare iubeat '), tum quoniam ab Aequi- colis illud ius Ancum sumpsisse narrauit, ad eius bellum transferat. fontem igitur ei commentarium fuisse elucet, quo generatim mores Homani descripti erant, eumque Priscis Latinis interpositis ad histo- riae eius regis ieiunitatem explendam a Liuio usurpatum, auctorem autem eundem, cuius diligentiam talium monumentorum admiratur, Cincium. hunc igitur ipsas formulas litteris mandasse omissis no- 1) fixa fuit; cf. 10, 2, 14 rostra nauium spoliaque Laconum in aede Junonis ueteris fixa multi superstites sunt qui uiderunt Patauii. 2) c. 32, 6: cuiuscumque sunt nominat; 8: haec paucis uerbis car- minis concipiendique iuris iurandi mutatis peragit; 10: populum illum quicumque est nominat. CXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS minibus sequitur neque Hermundulorum nomen siue a Gellio in- sertum (sic Lachmann De font. L. I p. 30) siue ab alio aliquo post a. 4. 757 ad Cincii aetatem definiendam aliquid ualere. x) INunc quiuis concedet primi loci Liuiani (7, 3) ipsum argumenturn esse libri antiquarii uel grammatici7 non annalium, tum omnino ab- horrere a tali monumentorum Tuscorum laudatione ueteres histori- cos; qui cum quae ante pedes essent monumenta et inscriptiones neglegerent, quis aetatis Hannibalicae scriptorem peruestigasse ea credat ad res Romanas inlustrandas? 'diligentem uero talium monu- mentorum' Cincium recentiorem fuisse atque; ut sui populi instituta moresque accuratius perspiceret, etiam aliarum ciuitatum res cogno- uisse ex eius fragmentis uidemus. ut apud Festum s. u. nuptias p. 170 (fr. 25 H. 23 F.) citat legem Praenestinam, apud Macrobium 1, 12, 30 (fr. 4H. 9 F.) fastos Aricinos Praenestinosque, apud Festum s. u. subici p. 347 (fr. 10 H. 14 F.) ad Atheniensium uel Athamantis exemplum prouocat, Romanorum etiam carmina Saliaria perscrutatus est (Macr. 17 12, 12. fr. 1 H. 6 F.); denique quam Cincius apud Liuium de clauo annali sententiam, eandem Festus (in Pauli epit. p. 56) profert: Clauus annalis appellabatur qui ftgebatur in parieti- bus sacrarum aedium per annos singulos, ut per eos numerus colligeretur annorum (uid. Mommsen Chronol. p. 177). Hac igitur locorum Liuii coniuncta auctoritate efficitur Cincium ab eo propter diligentiam monumentorum laudatum grammaticum fuisse2) eundemque et aliis locis ab eodem et a Festo, Gellio aliisque grammaticis antiquariisque adhibitum esse, neque habemus, ut ullum eorum, quos supra enumeraui, locorum hinc excludamus. quae quidem sententia nunc etiam confirmatur eo consensu, quo Cincius ille Liuianus bis etiam locum monumenti sui curiose indicauit3) ct hic Festi mystagogicon libros minimum duos composuit.4) 1) C. Goettling in programniate Ienensi a. 1856 nomen Hermundu- rorum populi ab ipso Cincio fictum esse lusit, fut belli causa, quam populus quicumque ab Romanis sibi meruisset, notaretur ipso uocabulo', i. e. 'Eq(iov dovXoig (Mercurii uel rapinae seruis). 2) Inuerso argumentationis ordine Hertzius (p. 19. 39), cum non ia •esset Liuii mos, ut suae aetatis grammaticos et antiquarios laudaret, inuito animo hoc fr. Alimento tribuit persuasitque multis ut Beckero Antiq. I p. 42, Scliweglero I p. 79, aliis. 3) 7, 3, 5: dextro lateri aedis Iouis optimi maximi , ex qua parte Mineruae templum est. 6, 29, 9: inter cellam Iouis ac Mineruae. 4) Vid. Cic. in Verr. 4, 59, 132: ii qui hospites ad ea quae uisenda sunt solt-nt ducere et unumquidque ostendere, quos illi (Syracusanij mysia- gogas uocant. L. CINCIVS ALLMLXTVS CXIII Ne a Lucio quidem Cincio Alimento dubitatio se abstinuit. hoc quidem stat hunc aequalem Fabii Pictoris in historia Romana uersatum captumque ab Hannibale neque eius auctoritatem dimi- nuendam esse; illud quaeritur, num eum Liuius ipse in manihus habuerit. subest enim etiam difficultas quaedam huic Ioco, quo, cum inter auctores non constaret, 'quantae copiae transgresso in Italiam Hannibali fuerint', et eorum numeros qui plurimum, et eorum qui minimum edidissent, rettulit, tum Cincii fr. septimurn laudata eius auctoritate inseruit, idque usque eo cum argumento proposito cohaeret, d(iiog xcd KCyxLog xal KaX- TtovQVLog xal dXXoL exL%coQLOL 6vyygacpeig, Pluess autem p.27sqq.? cum rerum scriptor uno loco Calpurnius Piso, aliis Piso adiecto aut praenomine aut cognomine a Dionysio nominatus esset, hoc loco non Calpurnium rerum scriptorem sed Calpurnium quendam gramma- ticurn intellegendum esse censuit atque et ob hanc uicinitatem et ob ipsum loci argumentum nos de Cincio illo uetere, apud quem prisca 1) Alimenti sane cognomen nusquam Dionysius addidit, sed ne Fabii quidem nisi uno loco (1, 79, 4), idque ut etiam hac re principem eum rerum scriptorem fuisse significaret , auctorem etiam L. Cincii et Pisonis Calpurnii. ceterum Graeci rhetores binis nominibus contenti esse solebant. VIII* €Xvi DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Hberae rei publicae tempora non tam prolixe exposita fuissent, cogitare uetuit, ut nihil mutaret.1) at narratio cum ea quae ante- cedit comparata satis breuis atque concisa est, Cincius autem et 2, 38, 3 et 39, 2 cum f Fabio ' consociatus (fr. 5) a Dionysio hoc uno nomine appellatur et 2, 79, 4 (fr. 3) duobus, quia etiam ce- teri rerum scriptores quibuscum enumeratur ut etiam idem Calpur- nius omnes binis nominibus ornati sunt; Kiesslingius autem non librarios sed epitomatorem correxisse mihi uidetur, quem parum religiose uerba auctorum suo arbitrio alia inmutasse, alia praeter- misisse, pauca addidisse constat, nisi Dionysium in superiore fama, quae fide dignior ei uisa erat, ad Graecos auctores prouocasse putas, quorum nomina non excerpta essent. moti sane hi Romani plebeii sanguinis communione illi famae optimatium superbiam et scelus uelanti esse aduersati propiusque ad ueritatem accessisse uidentur. Sed omnino non miror, quod subito Alimenti memoria ex ob- scuritate exsuscitata post Dionysium in eam retrusa est. casui enim in his rebus multa tribuenda sunt. ille autem se clarorum uirorum auxilio et consilio in eligendis auctoribus adiutum esse ipse profi- tetur (1, 7, 3), nec Cincium grammaticum eiusdem fere aetatis gen- tilis sui famae propagandae curiosum fuisse abnuerim. facile igitur fieri potuit, ut etiam Dionysius ueteris Alimenti libros in manus suas sumeret et in primo archaeologiae libro prioreque parte alte- rius, etsi eum cum Fabio maxime consentire animaduertisset, hanc auctoritatem binis nominibus expressam iactaret, tum uero operae suae ut superuacaneae pertaesus hunc abiceret et in Fabiana redintegranda acquiesceret, quamuis acerbe eius leuitatem rationis chronologicae reprehenderet, neque nisi in duodecimo libro, quod sciamus, ad illum Pisonis consensu probatum rediret. ut autem hic sic etiam qui post eum res uetustas Romanas scripserunt, nobilioris historici auctoritate satis habuerunt eas confirmare. 1) Hic aperte Pluess secum ipse pugnat, quod p. 28 dubitari posse negat, quin alium reliquis locis, alinm hoc loco Cincium laudet Diony- sius, idem tamen p. 34 sine ulla dubitatione fr. 4, qui est unus ex tri- bus reliquis locis, diserte ad Cincii antiquarii auctoritatem refert, cuius fragmenti causam uix potes discernere a ceteris duobus (3 et 5). CORNELIORVM SCIPIONVM HISTOKIA Fabiam gentem in historia scribenda principatum ita obtinuisse, ut et suae laudi exaggerandae quam maxime prospiceret et aemulis haud raro inique obtrectaret, supra (p. xlvii) uidimus. nec fortuna ei defuit. neque enim quisquam de ceterorum optimatium numero Kabii Pictoris auctoritatem aequauit. quamquam ne hae quidem gen- tes famae hominum et suae aetatis et posteritatis incuriosae fuerunt, immo ut res, quibus in uita publica floruerant, in sermonem memo- riamque illorum peruenirent retinerenturque, arte quadam et ratione usae sunt. quod quidem non singulorum quorundam gentilium pro- prium fuit sed totius gentis, qua ut mos ipsa stemmata in alis pin- gendi sic etiam res gestas litteris siue priuatis siue publicis man- dandi per genera propagatus est. uestigia tamen eius pauca super- sunt. nec id mirum. adrogantia enim uel modestia aliorum, aliorum malignitas uel sollertia ingenii memoriae inuidit. Pictor quidem, cum bello Hannibalico eius gens a Corneliis Scipionibus rerum gestarum splendore enitentibus obscurari coepta esset, remotis cum multis tum Cornelia noua uia scripturae publicatae ueterum suorum gloriam restituendam suscepit. quid autem Cornelii? Africani uirtus supra modum humanilatis in ore uulgi miraculis extollebatur. quorum tidem ab ipso auctam esse Liuius credidit (26, 19, 8); in historia tamen Cunctatoris gloria mansit, quoniam ille in publicum certamen cum Fabiis descendere dedignatus intra priuatos parietes ueritatem latere maluit. nam res in Hispania prospere gestas, ita ut etiam consilia sua aperiret, accurate persecutus hoc unum aliis gentilihus concessit, ut ea in epistulae ad Philippum Macedonum regem missae formam redigeret, Craecae scilicet, hanc tamen in labulario gentili seruaret, in quo eam Polybius inuenit consiliaque descripsit, quibus ipse Africanus ductus esset, ut uanitatem eorum redargueret, qui omnem eius uirtutem ad deos fortunamque referrent (uid. fr. 1). Vtrum tamen eam epistulam ad Philippum uere scripserit an CXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS finxerit, dubitari potest.1) causa (juidem uidetur fuisse haec: anno 190. 564 cum P. Scipio cum L. fratre consule Amphissae de iti- nere per Macedoniam Thraciamque faciendo colloqueretur, Publium omnia in Philippi uoluntate uerti fratri exposuisse et postea per legatum comperisse omnia ad id iter ah eo iam parata esse, com- meatus, pontes, uias, Liuius 37, 7 narrauit, de quo colloquio quae Polyhius ediderat, haec perierunt, at quae Africanus Aetolis depre- cantibus henigne responderat, his uerbis rettulit (21, 2, 10): stl de 7tQaot£Qov aai (ptlav&QaxorsQov b^tXr\6avTog xov IIotiXiov xal TiQOCpBQoyiivov tdg te v.ata ti]v 'I(l)]QLav xai tr\v Atfivr\v iiQd%etg xal dta6aq)ovvtog, tiva tQOTtov %e%Qr\tat tolg xat' exeivovg tovg tonovg auTco 7tt6tev6a6t^ xai telog olotievov deiv ey%etQi£etv 6(pag avra y.at 7tt6tevetv, tag fiev aQ%ag anavteg oi TtaQOvteg evel%i6eg eyevr\%r\6av ktL, quibuscum Liuius cap. sup. consenserat. aperte igitur ille auctor epistulam significauit, cuius iam in lihro decimo meminerat, eratque cur idem etiam Philippo proponeret aut se proposuisse fingeret. Similiter res se habet de aliis litteris in eadem expeditione ab illis fratribus ad regem Prusiam datis, quibus ei persuaserant, ne cum Antiocho foedus faceret. nam ut in illis suo, ita in his exemplis alienis usi sunt, regum Romanis beneficiis auctorum; illas tamen se ipsum inspexisse Polybius professus erat, horum argumen- tum non minus accurate exposuit2), de fonte tamen tacuit, etsi ex eodem eas haustas esse consentaneum est. Ceterum ille Scipio in Ennii laudihus acquieuit poetaeque sua merita defendenda reliquit, ut post eum Aemilianus Africanus minor Polybio historico, amico etiam C. Laelio interprete usus. At illius filium P. Cornelium Scipionem Africanum non solum eloquentiae sed etiam historiae operam nauasse Cicero in Bruto 19, 77 memoriae prodidit: Ipsum Scipionem [superiorem AfricanumJ accepimus non infantem fuisse. ftlius quidem eius, is qui hunc minorem Scipionem a Paulo adoptauit, si corpore ualuisset, in primis habitus esset disertus. indicant cum oratiunculae tum historia quaedam Graeca scripta dulcissime. ubi 'Graecam' non ob res sed ob sermonem dictam esse historiam cum per se probabile 1) Imitatio Graeca etiam hic subest. epistulam Antigoni ad Scep- sios missam Wilamowitzius commemorauit (Kult. d. Gegemv.3 p. 154). multarum etiam ad nos talium litterarum fictarum notitia peruenit. uid. Susemihl II p. 593 sqq. 2) 21, 9 et ex eo Liuius 37, 25, 8—14. CORNELIORVM SCIPIONVM HISTORIA CXIX sit, tum el ipsius Ciceronis ei Liuii testimoniis conlirmatur. ille enim (de diuin. 1, 21, 43, fr. 3) Fabii Pictoris Craecos annales, hic (35,14,5, fr. 5) Graecos Acilianos libros iaudauit, quorum utrumque, et Pabium et Acilium, res Homanas enarrasse constat. De historia uero eius praeter locum illum nihil accepimus, neque operae prelium est de eius argumento coniecturas proferre praeter Mommseni1), qui bellum regis Antiochi ea scriptum esse ueri simile esse censuit. cum certiore probabilitate genus scribendi fdulcissimum' Xenophontis simile fuisse iudicabimus, ad cuius stu- dium etiam filium deduxit. apud Polybium nullum eius historiae uestigium conspicuum est, id quod mirum est, nisi forte cognitio litterarum illarum ad illum redit. ipsum Scipionem Liuius 40, 42, 13 augurem a. 180. 574 in locum Sp. Postumii Albini cooptatum esse tradidit, Cicero identidem (Cat. mai. 11, 35. de offic. 1, 33, 121. pro Arch. 7, 10) ut imbecillitatem et infirmitatem naturae queritur ita summis laudibus effert doctrinam eius uberrimam atque, nisi ualetudo tenuis fuisset, futurum fuisse existimat, ut alterum existeret lumen eiuitatis. eloquentem eum fuisse etiam Velleius 1, 10, 3 com- memorauit. denique accedat elogium ex Scipionum sepulcro effos- sum, quod quominus ad hunc referatur, nihil obstat (Mommsen C. I. L. I n. 33 p. 19, Buecheler in antholog. lat. II 8, 7): Quei apice insigne dialfis /Jjaminis gesistei2), Mors perfefcitj tua, ut essent omnia breuia, honos fama uirtusque, gloria atque ingenium, quibus sei in longa licufijset tibe utier uila, facile facteis superases gloriam maiorum. quare lubens te in gremiu, Scipio, recip[i]t terra, Publi, prognatum Publio, Corneli. Imitatus est socerum P. Cornelius Scipio Nasica Corculum a Catone apud Ciceronem (Cat. 14, 50) propter studium et pontificii et ciuilis iuris laudatus, eloquens habitus (Brut. 20, 7!'), cos. a. 162. 592, 155. 599, cens. 159. 595, pontifex maximus a. 150. 604 factus, a. 147. 607 princeps senatus, multum igitur in rebus publicis uer- satus. idem tamen etiam laudi suae consuluit. res enim in Ther- mopylis ante pugnam Pydnensem gestas ita conformauit, ut cum 1) JB. F. II p. 513 sqq., contra quem Ed. Meyer mus. Rhen. XXXVI (1881) p. 120—126 disputauit. 2) Haec flamonii commemoratio postea adiecta est. uid. Buecheleri adnot. Cxx DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS adulescens Macedones circumueniret, omnia eius et consilio et uir- tute facta esse uiderentur; quae quidem item epistula item ad regem aliquem scripta persecutus est; Masinissam; ut Soltauio (Herm. XXXI p. 155 — 160) Muenzeroque (7?. E. IV c. 1498) placuit. unus tamen Plutarchus, quod sciamus, notitiam eius habuit et in uita Aemilii Pauli seruauit; Polybius eius fidem propter ostentationem minoris aestimasse libellumque tacuisse uidetur (Xissen Untersuch.p. 267 sqq.) ; nam tablino Cornelio eam traditam esse certum est; dubium quis inde ante Plutarchum eruerit atque uulgauerit. C. ACILIVS1) Tam incerta omnia sunt de hoc C. Acilio, ut fundamenta huius commentarioli in coniectura ponenda sint. in Liuii enim periocha LIII C. Iulii senatoris mentio fit, qui Graece res Romanas scripserit (C. Iulius senator Graece res Romanas scribit), ubi, cum de C. Iulio historico nihil memoriae proditum sit, at C. Acilium et Graece an- nales composuisse et Liuio haud ignotum fuisse (Liu. 25, 39, 12. 35, 14,5) constet, comparato Cicerone de off. 3, 32, 115 (C.Acilius, qui Graece scripsit historiam) leni mutatione M. Hertz (De Cinc. p. 12) praeclare C. Acilii nomen restituit.2) iam quas antea Liuius res exposuerat: Q. Caecilius Metellus pro consule Celtiberos ceciditr et a Q. Fabio pro consule magna pars Lusitaniae expugnatis ali- quot urbibus recepta est, incidunt eae in a. 142. 612, itaque tempus, quo C. Acilius scripsit, quodam modo definitum est, neque quis- quam, praesertim cum Gai praenomen in Acilia gente non usurpata sit, facile negahit hunc eundem esse atque C. Acilium senatorem, quem quattuordecim annis antea (155. 599) philosophos Graecos, ita ut ipse sua sponte interpretis munere fungeretur, in senatum introduxisse Gellius (6, 14, 9) narrat. haec enim ille (ex quo sua habet Macrobius sat. 1, 5, 15): Erant isti philosophi Carneades ex academia, Diogenes stoicus, Critolaus peripateticus ; — sed in senalum quidem introducti interprete usi sunt C. Acilio senalore. de eadem re dicit Plutarchus (Cat. 22): 'EneX de XQOvftcavsv 1) d6Z,ct x(bv (pi?.o6o(pcov ev t/; nrd/Ufc xai tovg ngcbxovg Xoyovg ccvxcov JiQog^ xijv GvyxXrjXov ccvi)q iitupuvrjg 6Zovdd6ag uvxbg %ccl dsrjd-elg r)Qiir]vev6e, rdiog 'AvlXiog, eyvco [Cato] iiex' ev7CQe7ieiag cctco- biozto\)i%rfiu6&ca xovg tpikoGocpovg dnavxug £x xi]g Ttokecog. Quae autem consanguinitatis ratio intercesserit inter hunc et M'. Acilium Glabrionem, qui consul Antiochum in Thermopviis fu- 1) L. Cantarelli disputatio 'Gli annctli greci di C. Acilio c Q. Claudio Quadrigarioy in Rivista di filol. XII p. 1 — 23. 2) Ratiocinatio, qua haec coniectura inpugnata est, in debilibus Pighii argumeutis corruptaque Liuii (32, 29, 3) scriptura, ubi nunc Atinii nomen ex cod. Bambergensi restitutum est, fundata erat. CXXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS gauit — (juocum saepe falso confusus est - — , nescimus; plebeia gens fuit Acilia, parsque quaedam intra bina nomina se continuit, etiam posteaquam aliae cognomen sibi sumpserunt. illud constare uidetur, ('. Acilium, senatorem, uirum nobilem, cum et pbilosopbiae studio et linguae Graecae usu ita praeter ceteros excelleret, ut operam suam illis pbilosopbis offerret eique boc potissimum inter- prete in senatu a. 155. 599 uterentur (Plut. 1. s.), procedente aetate ad bistoriam se conuertisse.1) Exorsus autem est a rebus ante Ro- mam conditam gestis (fr. 1. 2) atque minutis quidem rebus spretis memoriam usque ad suam aetatem deduxit. sermone usus est Graeco ex more eorum, qui tum scribebant, nobilium Romanorum atque exemplorum Graecorum non solum linguam imitatus sed etiam sen- tentiam Graecorum, qui originem urbis a patria sua repetebant, amplexus est (fr. 1). INouerunt autem hunc librum atque singulis locis citauerunt Cicero (fr. 3), Dionysius (6), Strabo (1), Plutarcbus (2), denique paradoxographus quidam Vaticanus (fr. 2 A). Liuius (4. 5) non ipsum adbibuit sed Claudium fqui annales Acilianos ex Graeco in Latinum uertit', quem quin Ouadrigarium fuisse censeamus nil obstat.2) Num alii aut ei quos commemoraui scriptores aliis locis boc fonte usi sint, incertum est; nam eo solo loco, quo Plutarcbus Flamin. 21 cum Claudio Aciliano (fr. 5) consentit, non Acilium ante oculos habuit sed Polybium (cf. adn. ad Claud. fr. 64 A. Quellen d. Plut. p. 85. Nissen Untersuch. p. 169). forsitan plebeia aucto- ritas, quae etiam Glabrioni censuram petenti aduersa fuit (Liu. 37, 57,12), eius historiam obscurauerit, certe uersio Claudii, qui etsi eius traditionem de quibusdam rebus in memoriam uulgatam inuexit, ipsius tamen laudi non profuit, quae praesertim studio gentili non propagaretur. Fragmentorum numero primum addidimus ex coniectura Schweg- leri (I p. 80). libri enim hoc Strabonis loco exhibent aut o ys xv- foog (Paris. 1393. Ven. 377) aut 6 xsxvfoog (Medic XXVIII 5), uhi posteaquam alii alia coniecerunt, Cramer atque Meineke, nouissimi 1) Eodem tempore L. Acilius quidam iuris ciuilis prudentia ita floruit, ut sapiens appellaretur (Cic. Lael. 2, 6) eiusque duodecim tabu- larum interpretatio etiam a Cicerone propter auctoritatem suam lauda- retur (de legg. 2, 23, 59). 2) Vid. Fleckeiseni annal. 125 p. 103—105. pluribus hanc meam sententiam aliis refutatis Cantarelli 1. s. defendit. Vid. infra cap. de Claudio Quadr. C. ACILIVS cxxm Strabonis editores, Fr. Lachmanno (Oe f. L. I p. 30 sq.) adsensi 8 ye KoCXiog in contextum receperunt, sed recte monuit Srhwegler et a Coelio solum bellum Punicum enarratum esse, ut unde fr. illud sumptum esset, cerni non posset, et a Strabone neminem auctorem Latinum adbibitum esse, at o ye l4xvXtog commendari et re quae hoc fragmento exponeretur, quoniam etiam fr. 2 Acilium ultra Ro- mam conditam regressum esse probatur, et scriptura codicum, nam etiam 14, 1, 38 p. 646 per v Strabo id nomen scripsit. denique fragmento 2 A nunc numerum auximus a G. Sieglino (Philol. Wochenschr. 1883 c. 1449) moniti, excerpto ex illo paradoxo- grapho, qui ex cod. saec. XV primum ab E. Robdio (in actis soc. pbil. Lips. I p. 35 — 42) editus est; tum iteratus ab 0. Kellero (Rer. nat. script. Gr. min. I p. 106 — 115"), qui ab eo a cap. XXV fpaene ad uerbum' Nicolaum Damascenum (in paradoxogr.) exscriptum intellexit (praef. p. x). hinc explicatur, qua ratione Acilii nomen per tot saecula seruatum sit. l) 1) Cassium Dionem eo usum esse iure Ad. Baumgartner (Quellen des C. D.) inprobauit (^p. 58). — Breuiter hoc loco moneo uerba quaedam a Caesio Basso (VI p. 265 K.) inter Saturnii uersus exempla laudata sed a Vossio (de hist. Gr. p. 153 W.) et Krausio (p. 85) historico ad- scripta (in AciJii Glabrionis tabula 'Fundit fugat proslernit maximas Jegiones^j nunc recte inter fragmenta poetarum Romanorum legi (ap. Baehrens p. 56). A. POSTVMIVS ALBINVS Fabii Cinciique uestigia legit A. Postumius Albinus. is a puero, ut ait Polybius1), Graecae linguae disciplinaeque summo amore flagrabat, sed cum, ut erat homo admodum loquax et uaniloquus,. nimius in eis esset inepteque modum excederet, omnibus fastidium mouebat eflecitque, ut propter illum apud grauissimos quosque Ro- manos litterarum Graecarum studium male audiret. quid? quod cum Carneades, Diogenes, Critolaus philosophi Athenienses Romae essent, etiam tempore admodum importuno praetor cum eis iocatus est, ut eruditionis Graecae cognitionem prae se ferret; stabant enim tum illi legatione publica perfungentes in Capitolio ad senatum (Cic. acad. 2, 45, 137). itaque quamuis esset Latine disertus atque a Cicerone (Brut. 21, 81) in oratorum Latinorum numero cum laude quadam poneretur, tamen sermonem patrium nimis rudem minusque aptum esse arbitratus, quam quo historia conderetur carminaque componerentur, Graece et historiam et carmina scripsit, quod cur uere excusaret habebat, sed quod in bistoriae principio, si quid parum composite aut minus eleganter scriptum esset, ueniam postulauit, sub modestiae specie suberat artis rhetoricae ostentatio et iactatio. suo igitur iure scite eum cauillatus est M. Porcius Cato, quod mallet culpam deprecari quam culpa uacare. nam petere, inquit, ueniam solemus, aut cum inprudentes errauimus aut cum compulsi pec- cauimus. tibi, oro te, quis perpulit, ut id committeres, quod prius- quam faceres, peteres, ut ignosceretur? 2) Nihilo minus et praetor fuit (a. 155. 599) et consul (a. 151. 603) annisque quinque post Corintho urbe diruta a senatu cum decem aliis missus est, qui Achaiam in prouinciae formam redigerent (Cic. 1) 40, 6. Polybium ad uerbum transscripsit Suidas s. u. Avlog JJooro- fiioff I p. 859 Bhdy. 2) fr. 1. Gell. 11, 8, 4 ex libro Cornelii Nepotis de illustribus uiris XIII; ex Gellio Macrobius sat. praef. 14. cf. Polyb. 40, 6. Plut. Cat. 12. apophth. 29. Iordan dict. memor. 34 p. 102. Imitatus est has Postumii ineptias Fronto in epistula Graece ad Caesaris matrem scripta (p. 242 N.). A. rOSTVMIVS ALBINVS CXXV ad Att. 13, 30, 3; 32, 3), atque in hoc quidem munere, quo erat lilterarum Graecarum studio, ita Graecorum beneuolentiam sibi conciliauit , ut ei statua in Isthmo collocaretur (Cic. I. s. 32, 3). contra bellica uirtute nusquam enituit. etiam consul id passus est, ut cum L. Licinio Lucullo collega, quoniam dilectum seuere agebant, a tribunis plebis in carcerem conicerentur (Liu. perioch. 48), bellum tamen a collega gestum est, et cum in Graecia res in discrimen uenisset, ualetudine simulata ab armis recessit (Pol. 40, 6, 11). Sed eum iam iuuenem historias edidisse ex ioco illo Catonis patet, quippe qui mortuus sit quadragesimo sexto uitae Postumianae anno, dunhus annis posteaquam ille consul factus erat. neque tamen res Romanas quas tractandas susceperat, pontificum Romanorum morem secutus simpliciter ex ordine exposuit, sed utpote Graecae doctrinae discipulus et admirator in historia scribenda praeceptis Graecae artis satis fecisse Polybio uidetur; nam cum ad seueritatem uel iniquitatem iudicii inclinaret, uix laude 7iaay[iaTixfjg larogiag eam dignatus esset, praesertim cum uaniloquentiam eius etiam ad res augendas pertinuisse non omisisset ei opprobrio uertere; nam discri- men illud Graecum eum primum per singulas partes, quasi ipse inter- fuisset, accurate ad senatum rettulisse litteris custodiuit (1. s.). *) Sed quod duo eaque incerta fragmenta ad nos peruenerunt, non mirabimur.2) nam Catonis salibus Polybiique iudicio breui haec historia esse explosa uidetur nec uersione Latina in lectionem reuo- cata est, qua gens Postumia laudes suas denuo inlustrare uoluerat. quae praeter prooemii ineptias duo fragmenta supersunt, saeculo quarto litteris mandata sunt, unum a Macrobio, alterum a Seruio; nam etsi horum libris manu scriptis inscriptionem concessi, tamen magis mihi placet lihrarium aliquem nimis contrahentem auctoris sui uerba (quae talia fere fuisse existimauerim Postumius annali primo, ubi exponit de aduentu Aeneae, et Lutatius conmunium historiarutn) neglegenter inscriptionem cum eis, quae qui excerpse- rat, fr. explicandi causa addiderat, confudisse, ut tandem in fr. 3 1) Ne hic rostumius cum aliis confundatur, is A. rostumius Al- binus, qui a. 187. 667 fuit aedilis curulis, 185. 569 praetor, 180. 574 consul, 174. 580 censor, 171. 583 legatus in Cretam, 167. 587 in Mace- doniam missus est, pater huius fuit. 2) rer aliquot annos fraus Iacobi Cortese (in Iiivista di filol. XII r1884]) uiros doctos decepit, qua nota ignota de hoc rostumio miscuit, nunc detecta Ludouici Traube ingenii oculorumque acie (Palaeograph. Forsch. in comment. acad. Monac. classis tertiae XXIV p. 1904). CXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS etiam ipsa inscriptio hac explicatione remoueretur (cf. Cass. fr. 32. 23), quam de aduentu Aeneae peculiarem lilirum siue ab hoc ab alio aliquo Postumio compositum esse. *) nam etiam annales Postu- mii ab origine urbis repetitos esse ex fr. 2 consequitur. 1) Ab A. Postumio Albino historico is 'Albinus' probe est distin- guendus, qui inferiore aetate uersibus res Romanas descripsit, ex cuius libro primo rerum Romanarum tres uersus seruauit Priscianus 7, p. 304 H. ap. Baehrens F. P. R. p. 406). uid. Schanz III p. 47. Tertius quidam de metris scripsit, Max. Victor. 6, p. 211 K. M. PORCIYS CATO1) Adhuc de eis nobis scriptoribus agendum fuit, qui Graece res sui populi enarrauerint. accedirnus ad eum, qui inrisis eis Ilomanis qui Graecum sermonem praeferrent Romano (uid. p. cxxiv) primus patrio pedestrique sermone memoriam Romanam describere ausus est, ad M. Porcium Catonem Censorium. is postquam de medicina, agri cultura, rhetorica, de re militari, de moribus, de iure ciuili li- bros edidit plurimasque orationes, quas habuit, litteris consignauit, idem senex historiae se dedidit originesque composuit. de quibus disputantibus nobis proficiscendum est a luculento Nepotis testimonio, quod habemus in uita Catonis c. 3: Senex historias scribere instituit. earum sunt libri septem. pri- mus continet res gestas regum populi Romani, secundus et tertius, unde quacque ciuitas orta sit Italica. ob quam rem omnes origines uidetur appellasse. in quarto auiem bellum Poenicum est primum, in quinto secundwn. atque liaec omnia capitulatim sunt dicta. reliquaque bella pari modo persecutus est usque ad praeturam Seruii Galbae, qui diripuit Lusitanos. atque horum bellorum duces non nominauit sed sine nominibus res notauit. in eisdem exposuit, 1) J. H. van Bolhuis Diatribe litt. in 31. Porcii C. C. quae super- sunt scripta et fragmenta. 1826. H. A. Lion Catoniana s. M. P. C. C. quae supersunt operum fragmenta. 1826. Wilms 31. P. C. C. uita et fragmenta. Dortm. fasc. I 1839. II 1843. Wagener 31. P. C. originum fragmenta, Diss. Bonn. 1849. Borrnann C. originum fragmenta. 1858. H. Jordan M. Catonis praeter librum de re rustica quae extant. 1860. 0. Ribbeck in mus. Heluet. n. I (1861) p. 7 sqq. (= Beden u. Aufscitze p. 236 — 258). A. v. Gutschmid Kleiue Schr. V p. 518 — 526. Omisi eos qui de uita tan- tuui modo Catonis egerunt, quam enarrare mihi non est uisum huius loci esse. sed tamen ut legentium commodo seruirem, uitae eius capita apposui: natus est Cicerone teste a. 234. 520, Liuio Plutarchoque a. 239. 515, 217. 537 prima stipendia meruit. 204. 550 quaestor fuit. 199. 555 aedilis pl. 198. 556 praetor (in Sardinia prouincia). 195. 559 consul in Hispania prouincia. 190. 564 legatus M.' Acilii Glabrionis contra An- tiochum ad Thermopylas pugnauit. 184. 570 censor fuit. 149. 605 mor- tuus est. €XXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS quae in Ttalia Hispaniisque aut fierent aut uiderentur admiranda. in quibus multa industria et diligentia comparet, nulla doctrina. In quibus uerbis sunt sane, quae maximo opere miremur. ho- rum hellorum duces nominatos non esse in lihro historico a Catone sed res sine nominihus notatas! ob trium1) lihrorum argumentum septem inscriptos esse origines! uerum tamen in his ipsis rebus accidit, ut ah aliis scriptorihus Nepotis testimonia, quamuis per se incerta et dubia, confirmarentur. nam et Plinius iu naturali historia (fr. 88) imperatorum nomina annalibus detraxisse Catonem scripsit2), «t Festus (s. u. originum p. 198) originum inscriptionem reprehen- dit, quod non satis plenum titulum propositi sui uideatur amplexus, quando praegrauent ea, quae sint rerum gestarum populi Romani. Hanc igitur ob causam cum non sit; cur de Nepotis fide et auctoritate dubitemus, quamquam singulorum librorum res Nepotem non satis accurate adumbrasse inueniemus, eius testimonio con- fidere eumque ducem in disputatione nostra sequi poterimus, qua quidem illud etiam magis firmari uidebimus. 'Senex' igitur 'historias scribere instituit', id esl mini- mum sexagenarius (Varro ap. Censor. 14,2), si Ciceronem de Ca- tonis aetate sequeris, anno 174. 580, si Liuium et Plutarchum, qui minorem fidem habent, a. 179. 575 (Drumann V p. 98). sed etiam seniorem Catonem fuisse, cum secundum originum librum compo- neret, inde apparet, quod Ameriam annis DCCCLXIH ante Persei bellum conditam esse prodiderat (fr. 49). denique septimum origi- num librum sibi in manibus esse ipsum Catonem anno ante mortem Cicero de senectute (11,38) profitentem . facit (nam a. 150. 604 illud colloquium habitum esse uult 5, 14), idemque in Bruto (23, 89) quam orationem contra Galbam dixisset, eum in origines suas rettulisse certiores nos facit epaucis antequam mortuus esset an diebus an mensibus'. In hoc tanto testimoniorum consensu sine duhitatione duos locos spernemus, qui cum his pugnare uideantur. alter locus est Liuii 34, 5, 7, ubi posteaquam Cato nullo modo legem Oppiam abrogan- dam esse exposuit, L. Valerius, tribunus plebis, ut rogationem a se promulgatam defenderet, etiam haec contra Catonem dicit: Nam 1) Quoniam ut libri alter et tertius, ita etiam primus ad origines spectabat, nihil obstat, quominus ex tribus prioribus libris Nepotis sen- tentia inscriptionem ductam esse existimemus. 2) Iniuria igitur Drumann hist. Rom. V p. 146 absurde haec tradita esse affirmat. M. PORCIVS CATO cxxix quid tandem noui matronae fecerunt, quod frequentes in causa ad se pertinente in publicum processerunt? numquam ante hoc tempus in publico adparuerunt? tuas aduersus te origines reuoluam. accipe, quotiens idfecerint, et quidetn semper bono publico. iam a principio regnante Iiomulo, cum Capitolio ab Sa- binis capto medio in foro signis conlatis dimicaretur, nonne inter- cursu inatronarum inter acies duas proelium sedatum est? tule- rant autem ad plebem M. Fundanius et L. Valerius tribuni plebis de Oppia lege abroganda a. 195. 559, ut, si re uera Valerius ori- gines babuisset ante oculos, magnam originum partem iam tum a Catone, qui tum erat fere <|iiadragenarius; absolutam et emissam esse necesse esset, at uero quis nescit Liuium orationes, etiam si potuisset, non ita ut dictae erant in libros suos transtulisse, sed suo ingenio et arti obsecutum aut totas finxisse aut si quas inue- nerat apud auctores suos, retractasse atque in hac potissimum histo- riae parte haud raro temporis, quo eas dictas esse uolebat, oblitum esse?1) quam ob rem hic locus prae disertis Nepotis, Ciceronis, Plinii testimoniis neglegendus est, maiorem difficultatem praebet alter Plutarchi in uit. Cat. c. 20, ubi quam curam posuisset pater in Marco filio, qui ex priore uxore Licinia natus erat, educando eru- diendoque postquam pluribus exposuit, prima litterarum elementa ipsum patrem tradidisse, docuisse equo uehi, armis uti, frigus calo- remque tolerare, natare aduersus flumen rapidissimum, sic pergit: xul rccg i6roQLug ds 6vyyQuipai (prt6iv avrbg 16l'u %slql xal {is- ydloLg yQuuuu6iv, 07tcog oixo&sv vTtdgxy r

dws, de quo uid. s. p. Lxxmsq. De capitibus rerum cf. Gell. n. A. pr. 25, ubi indicem rerum sic inducit: Capita rerum, quae cuique com- mentario insunt, exposuimus hic uniuersa, ut iam statim declaretur, quid quo in libro quaeri inuenirique possit, et Cicero Brut. 44, 164: 31ulta in illa oratione grauiter, multa leniter, multa aspere, multa facete dicta sunt; plura etiam dicta quam scripta, quod ex quibusdam capitibus ex- positis nec explicatis intellegi potest. ipsa illa ccnsoria contra Cn. Domi- tium collegam non est oratio sed quasi capita rerum et orationis commen- tariuin paulo plenius. 2) fr. 83. cf. 62: quae Cato plenissime exsecutus est. 86. 87. M. PORCIVS CATO cxxxvn res eas, quae summi momeuti ei esse uiderentur, non in breuitatem redactas, eum dixisse apparet. Nunc quaeritur, cuius corporis liaec capita fuerint: totius operis cum Nepote respondebhnus, cuius popuiique Komani memoriae con- tiuuitatem Cato contempserat et discerpserat. itaque biat tenor historiae, in quo genere litterarum illud Cicero (de orat. 2, 12, 51), Plutarchus (Cat 25), Seruius (ad Verg. 6, 841) alii"epoti et Festo (uel Verrio Flacco) uisa est eique noua praefatione incohati sunt (fr. 77), origines non uno tenore scriptas et publicatas esse sequitur. 2) Maximum autem hoc discrimen intercessit, quod in quarto lihro diuersi riuuli studiis eruditioneque nutriti confluxerunt Catoque rerum uel quas certis auctoritatibus comperisset uel quas ipse ui- 1) Hanc sententiam pluribus explicandam et firmandam A.Wagener 1. s. suscepit, neque tamen probauit. itaque Bormannus 1. s. in quibus- dam rebus Niebuhriurn secutus cum ex serie rerum Romanarum reli- quias originum collocari posse desperaret, hoc potissimum Catoni pro- positum fuisse censuit, ut situm et mores populorum, qui tum cum Romanis coniuncti essent, describeret componeretque quam nunc ethno- graphiam appellaremus imperii Romani, primusque liber contineret origines Romanas, secundus et tertius urbes Italicas, quartus Siciliam, fortasse etiam Sardiniam et Corsicam, quintus et sextus Illyriam et Macedouiam, septimus Hispaniam: sed hoc inuentum Vahlen (Ztschr. f. oesterr. Gymn. 1859 p. 480 sqq.) et Iordan (in Fleckeis. ann. uol. 79 p. 424 — 433) iam satis grauibus argumentis redarguerunt ; nam hae sententiae et cum eis, quae de originibus ab antiquis scriptoribus pro- dita sunt, et cum ipsis reliquiis plus minusue discrepant, neque quis- quam eis patronus exstitit. 2) Nipperdey ad Xep. 3, 3. Bergk Opusc. II p. 748. Seeck Kalenhr- tafel p. 178. CXL DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS disset, larga copia abundabat. qua Iiltere usus (juamuis oecasionem arripuit sua de re p. merita praedicandi, nec id propter aduersa- rios, quos multos in uita publica constanter castigatis omnibus uitiis etiam nobilissimorum uel uirorum uel mulierum babuit (uid. Ribbeck p. 238 sq.), mirum est. itaque iam orationibus publice et habitis et separatim editis res a se gestas ab eorum inuidia et criminatione defenderat1), idem uero etiam in originibus uirtutes suas suis ora- tionibus ad uerbum insertis testatus est, nec eius intererat alienas laudes hac ubertate obscurare atque etiam opprimere, id quod etsi saepe ei opprobrio datum est2), plerique tamen tum fsuam ipsi uitam narrare fiduciam potius morum quam adrogantiam arbitrati sunt' 3), uirtutesque aliorum quoque ciuium, si dignae essent, idem constanter tuitus est (fr. 83) atque ne hostium quidem solito Ro- manorum more uidetur imminuisse; certe Plutarchus (Cat. 8) eum dicentem fecit: ovdeva dh r&v evdaL^iovL^o^evav (3a6Lltav o^lov elvai naoafiallzLV Ttobg 'ETra^tEivavdav r) IleQLxXea r} 0e^iL6ro- xXea r} Mdviov Kovqlov r} 'AixCXuav rbv ETtLxXrjxrevra BaQxav. Sic igitur in summa senectute peruenit in scribendo usque ad causam Seruii Galbae a. 150. 604 dictam, ad quam fragmenta libri septimi, quae sola ex eo cum rerum gestarum memoria coniungi possunt, pertinent (108. 106. 107. 109), ipsamque orationem contra eum, quod cum anno superiore praetor in Hispania esset, contra 1) Vid. in primis quam contra Thermum habuit orationem de uir- tutibus suis (p. 43 Iord.) et inlustre fr. orationis, qua de sumptu suo- egit (p. 37 Iord.). has Nepos dixit, quod in Catonis uita tradidit (3,2): Ab adulescentia confecit orationes, i. e. scripsit (uid. Thesaurum 1. 1. IV c. 197, 81), hasque Cicero, quod amplius centum et quinquaginta inue- nisse et legisse uult (Brut. 17, 65). Etiam epistulae eius exstabant ad filium datae (Der roem. Brief p. 8) et fortasse laudis domesticae causa- publicatae. quod igitur Cicero anno 150. 604 eum dicentem induxit 'causarum inlustrium quascumque defendi, nunc cum maxime conficio ora- tiones', hoc ad eas pertinet, quas uel nondum editas tum litteris man- dabat uel retractatas originibus inserebat. 2) Liu. 34, 15, 9 (fr. 92): Cato ipse, haud sane detrectator laudum suarum. Apul. de mag. c. 17 (p. 38lord.): M. autem Cato nihil oppertus ut alii de se praedicarent , in oratione sua scriptum reliquit, cum in Hispaniam consul proficisceretur , tris seruos solos ex urbe duxisse et q. s. Vid. de h. 1. Muenzer Quellerikrit. d. Plinius p. 193. Plut. Cat. 14: 'O de Kdxiov ccsl y,tv xig i)v, ag ^otxs, r&v idicov ^yxco/nW aqp£td% v.a\ rr)v avzixQvg \iEyalav%iuv ag iTtuKolov&ruia Tfjg ^.eyalovoyiag ovx Zcpsvys, ■jilsioxov §s xalg nqdi,s6i xuvxuig [ad Thermopylas] oyv.ov Tt£Qix£&siv.£ y.ul a?T)6i -/.xX. (fr. 130.) 3) Tac. Agr. 1. uid. quae infra de autobiographis disputabimus. M. PORCIVS CATO CXLI lidem interpositam Lusitanos occiderat, habitam inseriiit rpaucis anlequam niortuus est an diebus an mensibus', atque etiam propter pueros misericordia populi commota eum elapsum esse commemo- rauit. itaque senili Ioquacitate eum eo delatum esse ueri simile est, ut (juasi ephemeridem componens1) uitaeque res persequens morte occuparetur; neque enim illa causa tam grauis esse ei uideri potuit, ut liistoriae ab origine url)is rej>etitae finem faceret. posteris i^itur eius haec pietas praestanda fuit eauendi, ne quae ille inper- fecta reliquisset, obliuione obruerentur, ex quibus aliquis, fortasse nej)os, truncum cum capite coniunxit atque nota originum inscrip- tione fragmenta tuitus est, qui quidem utrum externa necessitate ductus sit an Scipionis ratione uocis originis uim etiam longius prolatatam ad statum rei p. rettulerit2), hoc in incerto relinquo. Sed redeamus ad Nepotem, qui ila pergit: ^Atque borum bellorum duces non nominauit sed sine nominibus res notauit.' atque Nif>perdey quidem sola reliqua; quae post Poenica gesta essent bella eum boc loco in animo habuisse Clara est unius e Bomanis dimicatio aduersus elephantumT cwn Hannibal captiuos nostros dimicare inter sese coegisset. nam- que unum qui supererat obiecit elephanto, et ille dimitti pactusT si interemisset, solus in harena congressus magno Poenorum dolore confecit. Hannibal cum famam eius dimicationis contemptum ad- laturam beluis intettegeret, equites misit, qui abeuntem interfice- rent. proboscidem eorum facillime amputari Pyrri proeliorum ex- perimentis patuit. Bomae pugnasse Fenestella tradit et q. s. ex uerbis uero hisce prima nec quid deinde — interfectos ipsius Plinii sunt neque pertinent ad quaestionem nostram; in ceteris aperte duae diuersae res exponuntur, quarum prior quin ad Cornelium Va- lerianum, a quo eaedem fere res esse tractatae uidentur (cf. 3, 108. 10, 5. 14, 11) atque a Plinio, referenda sit, altera (proboscidem eorum — experimentis patuit) ad Catonem, iam non erit duhium. cuius disputationis fructus etsi per se est exiguus, tamen inde appa- ret a Catone Pyrrhi aetatem non omnino esse praetermissam. Num Plutarchus ipsas origines inspexerit, incertum est.2) quin etiam forsitan debuerit totam suam Catonis notitiam corpori cuidam dictorum Catonianorum, quod ex eius scriptis excerptum erat (uid. Quellen d. Plut. p. 90). neque enim, quamquam histo- rias ab eo conditas esse refert (Cat. 25) 3), citat origines, atque quae 1) Nam quod Cato iam p. 11 laudatus est, non turbat hoc rationem nostram, cum ut multi ita etiam hic locus post libri tenorem absolu- tum indicemque confectum adiectus sit. adsensus est Muenzer Quellen- krit. d. Plinius p. 375 sq. 2) Vid. H. Klapp I)e uit. Phtt. auct. Bom. p. 11. 3) Caue ne propter uerbum Ictoq^xbv haec ex Catonis historiis flu- M. PORCIVS CATO CLVIl uerba Plutarchi cum originum fragmentis conspirare uideantur, par- tim certo demonstrari potest, non esse ea hausta ex ipso Catone (uid. Klapp 1. s. et adnot. nostr. ad fr. 16. 18. 90). uerum tamen etiam ex originibus quaedam in collectionem illam recepta esse ueri si- millimum est, quam « >1 » rem res, quae secundum Catonem exponun- tur, intuiti [ordanumque secuti unum locum propter argumenti fr. 111 similitudinem in originum fragmentis posuimus (fr. 112), ex celeris electa (piaedam (129. 130) in fragmentis incertae sedis. Appianus et sententiam quandam orationis pro Rhodiensibus hahitae adtulit ( fr. 95b); et quae de rehus in Hispania gestis (Hiher. 39 — 41) memorauit, propter consensum cum Liuio animaduersum ad Catonis auctoritatem redire recte animaduertit Nissen {Untersuch. p. 156). alia tamen eius uestigia non inuenimus neque ipso uidetur usus esse. etiam incertior res est de Cassio Dione (adn. ad fr. 18). At uero ad Vergilium explicandum multum esse origines adhi- hitas iam supra p. CLX commemorauimus. qua re factum est, ut plurima fragmenta Catonis ex antiquiorihus commentariis in Ser- uianum et in scholia Veronensia (59. 71) transirent. illorum undeuiginti (adn. ad 1. 4. 5. 8. adn. ad 9. ad 10. 18. 31. 32. 38. 45. 46. 54. 55. 76. 78 cum adn. 122. 123) ex diserto Seruii tesli- monio ad origines relata sunt, alia (adn. ad 4. 9 c. adn. 10. 11. 13. 14. 48. 51. 60. 62. 70. 80. 85. 89. 115. 119) de coniectura ex ar- gumentis petita. neque temere in liac re actum est. nam quamquam nouit Seruius etiam alios Catonis lihros (de re rustica, de re mili- tari, ad filium, orationes de Achaeis, in Furium, de consulatu, in legem Voconiam) , tamen hos singulis hinisue tantum locis, unum trihus laudauit. quam ob rem, quoniam multo frequentius origines in usum uocatae sunt, quae Catoniana inserta sunt incertae sedis, ea ueri simiHus est ex originibus sumpta esse, praesertim cum ple- raque argumenti sint historici. in paucis coniectura confirmatur etiam aliis testimoniis. quae enim Seruius ad Aen. 4, 698 (adn. fr. 114) secundum Catonem de matronarum crinihus tradidit, Cha- risio teste (fr. 114), quae ad Aen. 1,267; 570. 4,427 (fr. 9 c. adn.) de Anchisae in Italiam aduentu et quae ad Aen. 4, 620 (fr. 10) de Aeneae Ascaniique proeliis, teste ipso Seniio (Aen. 3,711 adn. 9 et xisse opineris. apud Plutarchum enim etiam IlXdcrcov iaroQTjics (Alcib. 1 coll. Plat. Alcib. I p. 122 A), Kixsqcov 6 qtjtcoq iv zotg rcspl iLavnxfjs ioto- qt}xev (Aem. Paul. 10. cf. Cic. de diuin. 1,46,103), multi alii, qui non scripserunt annales, quos collectos habes a Franc. Leone (De Plut. quaest. JRom. auct. p. 29), cf. Thiersch, Miinch. gel. Anz. 1848 II p. 40. CLVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS 9; 742 adn. 10) ex originibus ducta sunt. sed tamen ne nimis in- caute egisse uideamur; frustula quaedam; quae argumenti essent du- bii; ad fragmenta incertae sedis selecta relegauimus (fr. 137 — 140). praeterea uestigia quaedam notitiae Catonianae ex Seruio adnotata sunt ad fr. 11. 54. 69; plurima alia sine dubio delituerunt.1) Seruio adnecto Macrobium, qui tribus locis origines citauit (fr. 12. 86. 124); quartus (16) eis de coniectura antiquitus additur. hic unum locum (fr. 86) sumpsit ex Gellio, unde ceteros, cerni non potest. Denique uno uerbo satis erit commemorasse etiam a Solino (fr. 56); Isidoro (adn. 18) singulis; ab Ioanne Lydo tribus (adn. 17. 19. 144) locis originum uerba prolata esse; quos non esse usos ipso Catone pro certo sponderi potest neque tamen definiri; per quosnam riuulos bortos suos irrigauerint. 2) idem cadit in Iustinum (adn. 2) et Flauium Vopiscum (adn. fr. 83) ; qui sententias Ca- tonis notissimas repetierunt; etiam Sulpicia (adn. 95a) num ipsum Catonem inspexerit; res dubia est. at uero hice scriptores cui noti- tiam Catonis debeant, etiam nunc manufesto cognosci potest: Va- lerius enim Maximus (adn. fr. 106); Quintilianus (adn. fr. 106), Seneca philosophus (adn. fr. 83) sumpserunt ex Cicerone, Co- lumella (adn. 43) et Crescentius (adn. 52) ex Varrone; Syncel- lus et Eusebius (adn. 17) ex Dionysio; mythographi Vaticani Maii (adn. fr. 11. 59) ex Seruio; cuius uerba prior stultissime mi- scuit cum Catonianis. Nunc uenimus ad eos scriptores, qui uerborum atque rerum quarundam singularium studio ducti in Catone lectitando et excer- pendo uersati sunt et plerique uixerunt imperatoris Hadriani aetate; qua Catonis memoria resuscitata est. ipse enim imperator ut amauit genus uetustum dicendi, ita Ciceroni Catonem praetulit (Spart. Hadr. 16; 6) incenditque maximam scriptorum qui tum erant partem eodem studio. in primis Cornelius Fronto et praeco uirtutum Catonia- naram et imitator (cf. IXaber p. 221 adn. 4) exstitit, eumque secu- 1) Vt quae de Romulo et Remo et de Roma condita ad Aen. 1, 273 exponit, nihil obstat quominus ex originibus petiuerit. conspirant certe in uniuersum cum Fabio Pictore, quem Cato Dionysio teste (fr. 15) se- cutus erat. etiam meretrix Larentia illo loco dicitur (fr. 16). 2) Lydus duobus locis Catonem coniunctum citauit cum Varrone, uno (adn. 17) Catonis de urbis natali sententiam etiam confudit cum Varroniana. uidetur igitur per Varronem uel eius asseclas Catonis no- men in Lydi librum manasse; fr. 144 auctoritas dubia est (uid. adn.). M. PORCIVS CATO CLIX tus est discipulus, Mareus Antoninus, qui imitatus magistri exem- plum non solum erebro eum lectital>at (ep. 2, 13 p. 36. 4 p. 29), sed etiam ei, quem patronum suum appellat, totum se dedicasse atque despondisse atque deligasse uerbaque quaedam se ex eo fu- ratum esse gloriatur [e\). 2, 13 p. 36). uidetur tamen Fronto in orationibus potissimum tractandis uersatus esse, atque quod de bi- storiarum genere scribendi iudicium tulit, minus apte tulisse, cum melius quadraret in orationes, id quod iam supra p. CXLVI iudicaui. unum tantum modo seruauit originum fragmentum (fr. 107) idque ex oratione quadam, quam Cato originibus inseruerat. Multo maio- rem operam et diligentiam posuit in originibus A. Gellius, qui ex unoquoque libro singula saltem fragmenta eaque omnia ad uer- bum seruauit (fr. 20. 26. 36. 73. 77. 79. 82. 83. 86. 87. 91. 93. 95. 96. 99. 100. 101. 105. 108. 109). sed Mercklin (Citierm. p. 660. 655. 648) de compluribus, num ex ipso Catone ea deprompserit, dubitauit, idque concedendum est de maxima orationis Rhodiensis parte, quam ex Tirone transtulit. sed de ceteris fragmentis, quam- quam haec coniectura a Gellii more auctores citandi non abhorret, certa tamen argumenta desiderantur. quin etiam praeter Tironis excerpta totam orationem illam Gellius in manus se sumpsisse ui- deri uult (c. 3; 55), unumque locum, quoniam Tiro praetermisisset, a se additum esse ipse adtirmat (par. 50). v) Gellio quae de uento cercio secundum origines refert Apuleius (adn. 93) debere uidetur, Verrio Flacco unum Catonianum Donatus in commentario Terentiano (adn. 24), neque Charisius, qui multa exempla Catoniana paene omnia cum librorum numeris adtulit (fr. 27. 34. 35. 64. 74. 75. 114. 116. 120. 121), ipsum fontem adiit, quod de hoc quidem firmissime ostendetur. exempla enim ex ora- tionibus petita, quas Cato de consulatu et in L. Furium de multa habuit2), in solo capite, quod (2,13) de aduerbio ex Iulio Romano (Keil praef. p. xlv) transscripsit, inuenies, exempla ex originibus 1) Ceterum etiam quae praefatus est Gellius de Rhodiorum causar priusquam orationis Catoniauae fragmenta insereret, in uerbis Catoni- anis ponere non dubitaui. nimirum et, quoniam illam causam non po- tuit non enarrare Cato in originibus, etiam seu Tironem seu Gellium eius rei notitiam cum ipsa oratione eidem debuisse ueri simile est, et illa cumque partim senatorum — quererentur originem Catonianam signi- ficare uidentur (cf. fr. 95b un partim eorum fuerint). 2) Vnum huius orationis fr. in libri primi caput XVII, quod item pendet ex Romano, delatum est (p. 126 K.). CLX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS in solis capitibus libri primi XV et XVII, quae sunt illud de extre- mitatibus nominum et diuersis quaestionilms7 hoc de analogia secun- ■dum lulium Romanum scriptum, denique singula quattuor aliarum orationum fragmenta per haec tria capita dispersa, nusquam alihi apud Charisium, si excipis unum locum quem hahet ex Statilio Ma- ximo. atqui horum capitum duo tota fere (1, 17. 2, 13) ex Iulio Romano pendere iam Keil animaduert.it, ex tertio (1, 15) eas partes, in quihus praeter Vergilium ceterosque uulgares scriptores alii quo- que commemorarentur, eiusdem Romani esse Schottmueller {Be Plin. Ubr. gram. p. 20sqq.) docuit: inde non Charisium haec Catonis scripta excerpsisse certo colligitur sed lulium Romanum, qui fuit aut suh Hadriano aut paulo post eum (Keil praef. ad Char. p. xlvii sq. Christ Philol. XVIII p. 123). deinde alius grammaticus ab ipso Cha- risio ita cum Catonis fragmentis coniungitur, ut huic se ea dehere fateatur, Statilius Maximus. is ut de singularihus apud Ciceronem scripsit, ita etiam singularia quaedam Catouis uerha peculiari lihello «xplicauit1) et a Charisio, si unum locum libri secundi capitis XVI excipis (p. 240 K.), in solo capite, quod est de aduerbiis, quod iam supra diximus, commemoratur, ita ut ^iovrJQetg Xet,£ig Catonis aut Ciceronis aut Sallustii breuiter explanans inducatur. Cato autem hisce omnibus fere Iocis (p. 202,11. 215,20. 217,8; 14. 220,1(3. 240, 1) simpliciter Cato senex appellatus neque liber, unde de- promptum sit fragmentum, usquam additus est. quaecumque ergo in hoc caput, in quo solo apud Charisium Cato senex citatur, suh hoc nomine eius reliquiae incertae sedis receptae sunt (p. 206, 9. 219,19. 221,8), ad Statilii auctoritatem sine duhitatione referas. quae uero ratio intercedat inter hunc et Romanum, utrum Romanus Statilium excerpserit an Charisius, cum de aetatibus eorum nihil certi memoriae traditum sit, dignosci nequit. frustula tamen Cato- niana, quae debemus Statilii diligentiae, pleraque sunt singulorum uerborum, cum quae in eodem capite ex libris de consulatu seruata sunt, plurium sint, neque illa certo alicui libro tribui potuerunL unum, quod totam quandam sententiam continet, a nobis propter argumentum in incertae sedis fragmentis selectis collocatum est (fr. 136). ita uero seiuncto Catone Statiliano tria supersunt frag- 1) Suringar Hist. crit. schoh I p. 63 sqq. conmientario perpetuo Ca- tonis origines a Statilio inlustratas esse perhibuerat omnesque Catonis reliquias, quas ex illo inseruerat Charisius, in originibus posuerat, sed haec opinio omni fundamento caret. cf. Bergk Opusc. philol. I p. 597 sq. Linker De proocm. Sall. hist. p. 25. M. PORCIVS CATO CLXI menta (juae libri inscripttone omissa a Charisio seruata sint. ex eis ununi propter argumentum a lordano inter orationum fragmenta re- ceptum est (p. 43 fr. 5), quae coniectura ea re comprobatur, quod illud in eo capite exstat, qubd solis orationum fragmentis refertum tsi; reliqua duo cum in eis capitibus inuenirentur, in quibus origi- Dum fragmentorum numerus maior esset, in incertae sedis fragmen- tis selectis deesse noluimus (fr. 134. 135). Nonius plura exempla Catoniana ex originibus protulit quam ex ceteris eius scriptis, ex quibus singula, summum tria apud eum inueniuntur. sed ne illas quidem unquam oculis eum uidisse satis liunc constat. tria ex Gellio sumpsit (79. 83. 84), unde cetera (28. 29. 33. 65. 97. 103. 110. 125), non liquet. quae tria incertae sedis fragmenta Catonis ab eo inserta sunt, ex eis duo ex libris de re rustica ducta sunt, unum ex oratione quadam, ut ex Gellio didicimus (Iord. p. 54, 5). In Priscianum idem fere quod in Nonium cadit. nam et hic multa Catonis ex originibus (lib. I. II. IV. V) testimonia duobus ex- ceptis omnia cum numeris libri attulit (fr. 7. 21. 25. 30. 53. 57. 58. 61. adn. ad 64. (}6. 67. 81. 90. 94. 98. 104) et singula aut summum terna ex ceteris libris, nec eum ex ipso Catone hausisse admodum probabile est, quamquam non potest ostendi manufestis argumentis ut in Charisio. sed hic tria fragmenta incertae sedis, cum ea ex originibus quam ex aliis scriptis decerpta esse ueri si- milius esset, non spreuimus. habes in fr. inc. sed. sel. 141 — 143. Denique originum prooemii fragmentum quoddam in solis ser- uatum est excerptis rhetoricis Parisiensibus (fr. 3), ipsum initium in Pompeii commento (fr. 1) et in Sergii explanatione in Donatum (adn. fr. 1), ex qua ille, cum commentarius uberior esset quam quem nunc babemus, forsitan sua transscripserit (Keil gr. lat. V p. 92). anonymus Hauptianus de gener. nom. cum p. 92 ( p. 586 K.) Catonem et Varronem coniunctos laudauerit, etiam quod cullea uini (adn. fr. 43) ex Catone profert, Varroni, apud quem idem fr. auctius exstat, debere uidetur (uid. s. clii). Prisciano fortasse usi sunt scriptor quidam thes. nou. Maii (adn. fr. 7) et Alcuinus (adn. 67), Charisio Beda (adn. 74. 75). Itaque Hadriani aetate antiquitatis summo studio florente origi- nes, quae prope iam in obliuionem uenerant, denuo protractae et crebro lectitatae multorum in manibus fuere. tum vero cum homines ad sanius iudicium redirent, etiam origines oblitteratae et legi de- sitae sunt, atque quae scriptores aetate inferiores ex eis attulerunt, Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XI CLXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS aut certis argumentis demonstrari potuit non esse hausta ex ipso Catone aut certe consentaneum est..1) Extremum hoc est, ut quo iure aliquot locos, qui antiquitus originum fragmenta habebantur, expulerim, disseram.2) Princeps est Liuii 34, 5, de quo alia opportunitate data iam supra egimus p. CXXVI sq., quem si accuratius examinaueris, L. Vale- rium, quod se aduersus Catonem origines eius reuoluere praedicat, nil aliud quam rhetorice dicere inuenies, se ex antiquitate, quam Cato bene nouerit, exempla prolaturum feminarum, quae in puhli- cum procucurrerint. qua Bolhuisi interpretatione probata cadunt quae Merkel fast. p. lxxxii opinatus erat, ah Ouidio (fast. 3, 205 — 228), Plutarcho (Rom. c. 19), Seruio (ad Aen. 8, 635) Sahinarum raptum secundum Catonem enarratum esse. Deinde quattuor loci, qui lacunis corrupti erant, dubiis aut falsis supplementis exornati ad Catonis origines relati sunt. in Muelleri enim Festi editione p. 153 (= Thewrek p. 142. Lindsay 138) s. u. matronis haec legis: Matroni-[s aurum redditum Ca- to ait: quod [uidetur lioc significare: matronis fuisse re-[siitutum aurum, ex quo P. B. crateram fecerat et eam k-[pollini Belplios miserat: ut est testi- monio m-[dex tabella: quod quidem aurum dederant ma- tronae orna-[7w/ demptum suo, ut uotum solueretur Apolloni. qui-[dam dicunt de eo potius esse intelligendum quod contule-[nm£ olim matronae ad Capitoiium a Gallis Senoni-[#i/s liberandum. id eis postea reddi- tum est a pop-[?//o Bomano. Quae Festi uerba quod in hoc compendium redegit Paulus: rMatronis aurum redditum' cum legitur, lioc significare uidetur, quia matronae contulerunt ornatus sui aurum ad Capitolium a Gallis Senonibus liberandum, quibus postea est redditum apopulo Bomano, apparet ex duplici fama, quam adscripserat Festus, priorem (apud Liuium 5,50,7. 6, 4, 3sq.) eum omnino neglexisse; sedqualis fuerit, discimus ex Liuio 5, 27, 5, ex quo Vrsiuus et Mueller supplementa sua petierunt', uera in uniuersum uidentes. fieri igitur potuit, ut 1) Magnam habet probabilitatis speciem Iordani (p. lviii) coniectura, ut Sallustii bistoriarum ita etiam Catonis originum orationes excerptas et seorsum editas diutius mansisse. 2) Quae fragmenta Catoniana incertae sedis probabiliter ad ori- gines poterant referri, infra corollarii loco (fr. 126 — 144) coniunximus. M. PORCIVS CATO « LXm talia in originibus exponeret Cato sumeretque ex eo Verrius, sed eodeni iure quo Catoni haec frustula cum Vrsino Sinnio Capitoni uel Ateio Capitoni, auctoribus saepe numero a Festo citatis, uindi- care possumus, quorum nomina etiam melius in lacunam quadrant. Eadem inter eosdem controuersia est s. u. natio p. 166 (Thewrek p. 168. Lindsay 164), ubi in codice eaedem litterae to ex nomine auctoris seruatae sunt. bic Mueller secutus Vrsinum sic suppleuit: Sinnius aufem Capi]to, omnia t'e- re genera hominum j>er nationes diuidi ut Picent]es Sabinos esse gente, natione Picentes . .]. sed potest etiam hic de Catone uel de Ateio Capitone cogitari (Hertz Sinnius Capito p. 25 n. 2Q). Totum Catonis nomen remouit Wagener (p. 27) s. u. posimerium p. 249 (= Thewrek p. 32(5. Lindsay 294). de eo uocabulo haec dixit Festus, si Muelleri supplementis tldem habes: [Posime- rium esse ait Antistius [in commentario iuris pontif- icalis pomerium id est \\ocum pro muro, ut ait Cato. olim quidem omxi[em urbem conprehendebat et q. s. sed offendit post Antistium Catonis laudatio, quam ob rem Wagener scite coniecit: cpomerium id est \[ocnm quem transit auspi] cato.' Apud Seruium Danielis ad Aen. 1,273 Masuicius uerba lacera: dicit Latinum ex Vlixe et Circe editum de nomine sororis suae mortuae Romen ciuitatem appellasse ita sanasse sibi uisus est, ut Cato in originibus anteponeret, plane inmemor ille, ex Ca- tonis sententia inter Troiae excidium et Romam conditam interfuisse quadringentos triginta duos annos (Sclnvegler I p. 403 n. 28). Praeter origines autein quidani a Catone etiam Poenorum histo- riam compositam esse somniauere, nisi loco quodam Festi mutilo s. u. meritauere p. 154 (Thewrek p. 144. Lindsay 142). ' Meritauerje, saepe merue enorum IIII suf- fetes euocauerunt statim owjnis cohortes, omnis etiam qui stipendia merit] auerunt.' quo Catonis nomen lacuna intercidisse ex Pauli epitome discimus, sed de Poenorum historia nihil ille exhibet, neque quidquam ualet ad opinionem illam tirmandam, quod Seruius quaedam lecta esse scribit (ad Aen. 1, 343) fin historia Poenorum et in Liuio', quaedam testari praeter Liuium Tunicam historiam' (ad Aen. 1, 738), ipiipjie (|ui de scriptore nihil addiderit. ne illud (juidem, baec fundanienta XI* CLXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS tamquam in aqua posita intuens, probabis, quod Krause (p. 97. 113) et Roth (p. 280) quartum originum librum peculiari Poenorum hi- storiae inscriptione insignitum esse censuerunt. *) itaque recte Iordan haec somnia disiecit. minus tamen, cum numerum transposuerit, mihi placet quod ipse coniecit: c Cato originum} IIII: [TVJenorum sufletes' (p. 88, 3), nec Gutschmidium locum sanasse puto, qui (V p. 523 'Pojenoram illi suf [fetes]' scripsit, eo libro (quarto originum) Poenorum origines expositas esse arbitratus. hic locus Oedipum suum adhuc exspectat. Claudant hoc agmen uerba quaedam schol. Venet. Iliad. 9, 383: cbg ds Kdxcov i6xoqsI, rj A ho67toXtg i] usydhj st-Qo xov vitb IIsq- 6cov acpaviG&fivea xcbuag usv si%s xQi6uvQiag [uvQtag Meineke] yX\ aQovQag ds jytp'. dv&Qcoitav ds uvQiddag ip', q' ds nvlalg Sis- %o6usixo, quae item sub Catonis auctoritate habes apud Stephanum Byzantium s. u. /iioGitoXig p. 234 Mein. sed Catonis nomen ferri non posse omnes consentiunt, dissentiunt in emendatione. atque Iacobus quidem Bernays (ap. Wagener. p. 45) Manethonis nomen substituit; sed etiam propius ad librorum scripturam accedit quod Ebert diss. Sic. p. 94 coniecit Bdtcov, apud quem scriptorem xov itQayuatsv- ftsvxa xd IIsQ6ixd (Strab. 12,3,11 p. 546) illa de urbe a Persis euersa facillime exstare potuerunt. 1) Quae Krause praeter fragmenta a nobis recepta hic posuit, ex oratione de bello Carthaginiensi sumpta sunt (Iord. p. 56, 1, 2), id quod uno loco diserte adiectum est, altero significatum. L. CASSIVS HEMINA1) Qua aetate L. Cassius Hemina fuerit, ex loco (|iiodam Censorini (fr. 39) cognitum habemus, qui, cum Cn. Cornelio Lentulo L. Mum- mio Achaico consulibus i. e. a. 146. 608 quarti ludi saeculares fierent, tum eum uixisse addidit. proximus igitur accedit aetate ad M. Ca- tonem, qui tribus annis ante in originibus conficiendis occupatus mortuus erat, neque est cur illud testimonium auctoritate carere dicamus; nam etiam Plinius, qui neminem alium historicum Roma- num, hunc duobus locis uetustissimum auctorem appellauit (fr. 26. 37); (|uid? quod Niebuhr (Praelect. hist. Rom. I 27, consentientibus Sclnveglero I p. 87 n. 4 et Schmittero p. 8) ex annalis quarti in- scriptione, quae fuit bellum Punicum posterior (fr. 31) 2), ante tertii belli initium (ante a. 149. 605) quartum librum editum esse recte conclusit. Catoni autem laudem patris historiae Romanae cessit; nam prior pars originum iam uiginti annis ante esse edita uidetur illumque hic imitatus in originibus urbium et aliis rebus praeter res gestas tractandis (fr. 2. 3. 18. 20). casu illud factum est, ut aliquot annis post opus suum continuaret et ultra Catonis finem descenderet. neque enim aliter illud Censorini testimonium (fr. 39) explicari potest. 1) I. E. Schmitter Cassii Heminae annalium fragmenta emendata disposila illustrata, dissert. phil. Monast. 1861, rnagis diligentiae quam acuminis documentum. Cichorius B. E. III c. 1723 — 1725. — Lucii prae- nomen in Cassia gente usitatum nititur Prisciano fr. 25 et schol. Vero- nensibus fr. 5. iniuria de eo dubitauit Weichert Be Vario et Cassio p. 180. gens Cassia tum fuit plebeia (Tacit. ann. 6,15), neque tamen Heminam humili loco natum esse ex Suetonii testimonio (de gramm. 27) constat. Qui autem uulgo dicitur Hemina (cognomine inusitato), idem a Prisciano in plerisque codicibus et aliquot locis a Nonio scribitur Emina, eodem iure quo in hemina (= iyilva dimidia pars sextarii Paul. p. 100 M.) saepe omittitur aspiratio (ut Pers. 1, 130. gromat. p. 375 Lachm.). Hertz ad Prisc. 1 p. 294. 2) Hoc more separatim quosdam libros inscribendi usus est etiam Ennius (Vahlen in Ennii rel.2 p. 73), tum Liuius (cf. Weissenborn praef. ed. Teubner. p. xviii). CLXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS De uita eius nihil accepimus, neque ullus titulus lapidi aeriue incisus aut scriptor praeter loros infra a nohis indicatos Cassii Heminae meminit. Inscriptio lihri uarie tradita est et annalium et historiarum, quarum illam ea de causa praefero, quod nilitur Plinii (37), Gellii (8), Seruii (22), Prisciani (25. 29. 80. 31. 32) testimoniis, cum historias uno loco citet Diomedes (fr. 11); Nonius quinquies (9. 10. 16. 34. 35) historias, sexies (17. 21. 24. 28. 33. 36) annales laudauit. Latine eum res sui populi enarrasse ex eis quae a gramma- ticis ad uerhum relata sunt, satis apparet, sed quo dicendi genere usus sit, propter horum fragmentorum exiguitatem et exilitatem definiri nequit, cetera autem pleraque ita mutata ad nos peruene- runt, ut perpauca antiquitatis uestigia agnosci possint. Lihri quattuor afferuntur, quorum et quartum separatim in- scriptum fuisse bellum Punicum posterior commemorauimus et Cassium ultra id hellum aetate prouectum uel uno libro uel plu- rihus etiam eas res, quae post bellum Punicum alterum annis quin- quaginta gestae sunt, complexum esse. nam illud haud raro factum est, ut pauci quidam libri a grammaticis excerperentur, ceteri ne- glegerentur (ut Charisius Sisennae Milesiarum solum tertium deci- mum librum laudauit), neque persuadere mihi possum quinqua- ginta minimum annorum res a Cassio ita coartatas esse, ut quasi appendix sub belli Punici posterioris inscriptione laterent, prae- sertim cum per annos singulos amplior ei succresceret materia. quibus de causis fr. 37. 38. 39 non ex quarto sed ex libris, qui post quartum erant, sumpta esse censeo. . Deduxit autem Cassius res a generis Italici principe, Saturno (fr. 1), Euemeri doctrinam amplexus, quam paulo anle Ennius Ro- mae publicauerat1), eisque, quae ante Romam conditam gestae sunt, totum librum primum compleuit, id quod fieri non potuit nisi magna ficticiarum fabularum copia Graeca conquisita. itaque multa de Aeneae fuga et pietate enarrauit (fr. 5) primusque Siculos, quod sciamus, ueteres Latii incolas (fr. 2. 3) nominauit, Antiochum Syra- cusanum, ex quo multa de Siculis Dionysius Halicarnasensis me- moriae prodidit, uel Timaeum, cuius uestigia quaedam in fr. 5 super- sunt, secutus. hinc Varro sententiam suam de ea gente (de 1. 1. 6, 101: a Roma quod orti Sicidi, ut annales ueteres nostri dicunt) ut multa 1) Vid. Ennii Euhem. fr. p. 223 sqq. Vabl2. post Cassium eadem de Saturno docuit Varro et aliquot saeculis post Orjgo gentis Romauae. cf. Lactant. inst. 1, 13. 14, 10. Macrob. sat. 1, 7, 21. Ouid. fast. 1, 233. L CASSIVS HKMINA CLXVIt alia ex Gassio uidetur mutuatus esse (uid. infra p. CLxxiisq.). sed etiam alio fr. (8) ad Graecam auctoritatem ducimur. ibi enim (iellius centenorum sexagenorum annorum spatio Ilomeri Hesiodique aetatem a bello Troiano et a condita Roma distare illamque rationem fuisse Cassii, banc Cornelii Nepotis docet ^1). plus centum igitur annis ante Catonem urbem conditam esse ille computauerat, neque boc mirabi- mur Graecorum de ea re opiniones quasdam etiam ultra bellumTroia- num ascendisse considerantes, multas usque ad nepotem Aeneae (Schwegler I 400 sqq.), atque etiam Sallustium (Catil. 6, 1) eius originem ab Aenea repetisse (eum solum de Romanis). etiam Naeuius et Knnius urbem a nepote Aeneae conditam esse scripserant (Seru. ad Aen. 1, 273. 6, 777). tantum tunc eae rationes fluctuauerunt. Altero libro nunc Catonis, ut uidetur ( fr. 20), temporum rationem secutus Romuli Remique res pertexuit (fr. 11) et minimum usque ad urbem a Gallis recuperatam aut, si recte de fr. 21 iudicatum est, usque ad a. 280. 474 peruenit. magnum igitur annorum spatium, quod Liuius uix decem, Cassius boc uno libro est eomplexus, ut, si quidem cetera non minus accurate perscripsit quam Numae insti- tuta (fr. 12. 13) aut Dorsonis factum (fr. 19), latissimus ambitus eius libri fuerit. Ouae ex tertio libro seruata sunt, non possunt referri ad cer- tam aliquam rem, sed tamen peruenisse eum usque ad initium alterius belli Punici ex inscriptione quarti libri discimus, qui buic bello attributus erat. reliquis libris (quot libris incertum) ex more bistoricorum illorum res usque ad suam aetatem, minimum usque ad a. 146. 608 persecutus est. Neque tamen Cassius solas res gestas memoriae mandasse con- tentus fuit, sed etiam magna cum curiositate rerum diuinarum prae- cipuam rationem babuit in deorum Romanorum origines inquirens (fr. 4. 6. 7. 20), idemque de aliis populi Romani institutis ut de nundinis (14) et de intercalatione (18) egit atque etiam Homeri He- siodique mentionem rebus Romanis inspersit (8). nec nomina deri- uandi studio abstinuit, quamquarn quod Ariciam ab Arcbilocbo uel Arcbia (fr. 2, Crustumerium a Clytemestra (3), fana a Fauno (4) deduxit, satis infeliciter ingenio suo indulsit, Catonis uestigia, ut 1) Sola enim uerba annis plus centum atque sexaginta post bellum Troianum Homerum et Hesiodum uixisse Cassii esse uidentur. ante Romam conditam Siluiis regnantibua eos uixisse Gellius de suo addidit, neque erit necesse propter Siluios cum Mommseno chronol. p. 156 n. 295 de alio Cassio cogitare. CLXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS uidetur, secutus, quem etiam in uerbis quibusdam imitatus est (cf. fr. 29 et Caton. fr. 571), fr. 17 et Cat. or. in Veturium 10 p. 49 Iord.). utrum etiam in aliis rebus ducem eum elegerit an ad fontes primarios redierit, non discernimus. utique aliud atque Cato in scribendo consilium habuit. Antequam uero qui scriptores hoc auctore usi sint, disputemus, ut omnem de fragmentis a nobis receptis dubitationem remoueamus, paucis alios Cassios qui in historia scribenda uersati sunt, recen- sere placet, quos, cum quam plurimis praeclaris scriptoribus patriam floruisse uellet, miscuit et perturbauit maxime Maffei Veronensis ( Verona illustr. II p. 25 sqq.). ex hac tamen Cassiorum multitudine multos suo loco iam reposuit Weichert 1. s. s. p. 180 sqq., unum, quem Maffei effinxerat, suo iure omnino sustulit. erat is T. Cassius Seuerus Veronensis, quem historias scripsisse Maffei affirmauerat. continetur enim quattuor locis, quos falso allatos esse facile euin- cetur. piimus est Plinii epist. 4, 28, 1, quo ex optimi libri aucto- ritate nunc Titi Cati nomen ab Henrico Keilio est restitutum, alter et tertius sunt Tertulliani (fr. 1 cum adn.), qui inter alios historicos etiam Cassii Seueri mentionem fecit. sed iam Vossius Hist. Lat. lib. I c. 21, Weichert 1. s. p. 183, Schmitter p. 15 sqq. hoc uiderunt, a Cassii Seueri oratoris illius acerbissimi indole historiam uel antiquitatis commentationem longe abhorrere; nam eorum qui huius studiosi fuerunt auctoritate utroque loco Tertullianus utitur. atqui Lactan- tius, qui eadem nomina adfert, ultimo loco addit Varronem, neque Tertullianum ipsum illos auctores collegisse ueri simile est; itaque originem eius indicis scriptorum Latinorumex Varrone repetemus, qui Cassii memoriam paene oblitteratam restituit (uid. infra p. CLXXII sq.), Seuerique ut notioris mentionem interpolationi librarii alicuius tri- buemus.2) neque enim Tertullianum eius erroris insimulabimus, quoniam et apud Minucium (quem a Tertulliano pendere nunc argu- mentis certis R. Heinze Ber. d. sdchs. Ges. d. Wiss. LXII p. 289 sqq. probauit) et apud Lactantium Seueri cognomen deest. sed pro Seuero testis excitatus est Suetonius, qui in uita Caligulae c. 16 hunc im- peratorem permisisse scribit cTiti Labieni, Cordi Cremuti, Cassi Seueri scripta senatus consultis abolita requiri et esse in manibus lectitarique, quando maxime sua interesset ut facta quaeque posteris 1) nisi parum diligenter Priscianus auctorem suum exscripsit, uid. s. p. lxiy sq. 2) Ad coniecturam G. Wolffius (Philol. XVI p. 529) refugit, qui pro Seuerus proposuit seu Varro. L. CASSIVS HEMINA CLXIX tradantur', idenique in uita Vitellii c. 2, eum Q. Elogius Vitelliae stirpis originem ad deos rettulisset, a Cassio Seuero auctoreni generis Vitellium lihertinum sutorem ueteramentarium proditum esse com- memorat, ccuius tilius sectionibus et cognituris uberius compendium nanctus ex muliere uulgari, Antiochi cuiusdam furnariam exercentis lilia, equitem Romanum genuisset'. haec tamen ita sapiunt Cassii Seueri oratoris luhidinem, fqua uiros feminasque inlustres proca- cihus scriptis diffamauerat' (Tac. ann. 1, 12 cf. 4, 21), ut hunc a Suetonio dictum esse communis opinio sit. hic autem solus de Cassia gente Seueri cognomine insignis est. Etiam minus C. Cassium Par- mensem, qui fuit in Caesaris percussorihus et a Cassio Etrusco (Horat. sat. 1, 10, 62) diuersus fuit, praeter carmina etiam historias condidisse prohabile est. qui enim illud opinatus erat, Vossius (in append. ad lihr. III de hist. Lat.) uno loco Plinii naturalis histo- riae (31, 11) sententiam suam firmauit: Cydnus Ciliciae amnis podagricis medetur, sicut apparet epistula Cassi Parmensis ad M. Antonium. at uix cogitari potest, qua occasione hanc epistulam, qua talia continehantur, annalibus inseruerit Cassius, nedum ex hoc loco aut ex alia epistula, qua Augusto generis ignohilitatem expro- brauit, annales ab eo conscriptos esse colligamus (cf. Weichert 1. s. p. 283). Deinde ex numero historicorum eiciendus est Longinus quidam, qui complures uiros doctos uexauit. haec enim Cicero de orat. 1, 60, 256 (a. 91. 663) Antonium loquentem facit: Reliqua uero etiamsi adiuuant, historiam dico et prudentiam iuris publici et antiquitatis y iter1) et exemplorum copiam, si quando opus erit, a uiro optimo et istis rebus instructissimo, familiari meo Longino mutuabor, eundemque sine dubio in animo habet Cicero in oratione pro Plancio habita (24, 58): In quo, Cassi, si tibi ita respondeam, nescisse id populum Romanum neque fuisse qui id nobis narraret, praesertim mortuo Longino, non, ut opinor, admirere, cum ego ipse non abhorrens a studio antiquitatis me hic id ex te primum audisse confitear, ex quibus uerhis intellegimus hunc Longinum ante a. 54. 700, quo anno Cicero Plancium defendit, diem supre- mum obiisse, postquam Antonio familiari iam anno 87. 667 a Cinna orbatus est. sed neutro loco Longini nomen in libris manu seriptis exstat, nam in Planciana exhibent aut Conco aut long. aut longe, in libro de orat. longo plerique, duo Conge, ex quibus scripturis 1) notitiam Ellendt mcmoriam Koch litteras Marx, iter et uncis in- clusit G. Friedrich coll. 1, 5, 18; 46, 201. Brut. 59, 214. orat. 34, 120. 50, 169 aliisque Ciceronis locis, et 'antiquitatis iter' Stangl. CLXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS ueram eruit Roth (in mus. Rhen. n. VIII p. 615), cum scriberet Congvs, quae emendatio confirmatur scholiis Bobiensibus, in quibus hisce uerbis locus ille Plancianae explicatur: igitvr in Cassivm facta M. Tullivs negat, popvlum, id est vulgvs imperitorum, ivdi- care paenitvs de familiae clarioris nobilitate potuisse, vt nonnisi peritiores vetvstatis et qvi antiguitatem per historias legerint, haec scire facillime possint. atqve ideo mentionem Conci videtvr inter- posvisse, qvi per illud tempus decesserat, homo curiosus et diligens ervendae vetvstatis. nam hisloricus (reliqua interciderunt). denique eum ex Iuniorum familia originem duxisse et fuisse Lucilii aetate discimus ex uersu quodam illius poetae a Cicerone citato, tum a Plinio (nat. hist. praef. 7) seruato, quo Iunium Congum po- tissimum ut uersus suos legat, expetit (cf. Roth 1. s. s. p. 613 sq. Fr. Marx Lvcil. I p. 41. II p. 220 sqq.). nancti igitur sumus no- uum et antiquarium et historicum Iunium Congum, Cassium Longinum, Ciceronis aequalem, amisimus. Denique L. Cassius Censorius quidam citatus est in scholiis Ve- ronensibus (fr. 5), qui locus ex docta aliqua disputatione excerptus est; sed parum diligenter. nam et pro humanarum libro substituit historias et C. Cassium Censorivm appellauit et ex quo auctore quartam partem sumpsisset, tacuit. illum autem titulum corrigen- dum esse ex Seruio aucto (ad Aen. 2, 636) apparet, ubi eiusdem rei testis idem c Varro rervm hvmanarvm' laudatur (uid. de hac re etiam Diodorum VII fr. 41), altero loco, quo non pietate Aeneae sed miraculo eius incolumitas explicatur, Fr. Ritschl (Opusc. III p. 448 sq.) ante Censorio Pisonem intercidisse opinatus est, cuius in scholiis Vergilianis bis mentio fit idque sine cognomine, ultimo hoc unum constat Cassium, qui proximus ante nominatus erat, dici non potuisse, quoniam eius narrationi nihil nisi quaedam addidit, duos filios Aeneae bracchio innixos ante ora hostium praetergressos esse atque etiam naues ab Achiuis ei concessas, cetera iterat. hic ^idem' tamen continuat et supplet ea, quae scholiasta ex Varrone primo loco excerpsit, ut, etsi Wissowa (Jbhandl. p. 106 sq.) aduer- satur, super Cassium et Atticum historiarvm librum II (sic enim scribendum est) citans ad Varronis historiarum uel humanarum librum secundum redisse uideatur. x) Restant ex Cassiis historicis duo, Cassius Dio, cuius libri ma- gnam partem ad nos peruenerunt, et Cassius Longinus quidam, cuius 1) Parum probabiliter Schmitter p. 20 Tuberonis uomen interposuit. L. CASSIVS HKMINA CLXXI notitiam Eusebio (p. 263 Sch. 125 K.) dehemus. hic enim quo loco fontes indicat quihus usus res Romanas a Ilomulo usque ad suam aetatem exposuerit, cum alios enumerat tum Cassii Longini octo- decim lihros, 'quibus olympiades CCXXVIII in compendium redegit'. atque Niebuhr quidem (Kleine Schriften I p. 185) de philosopho illo cogitauit, qui quod auctor fuerat Zenohiae belli contra Romanos susci- piendi, ab Aureliano (a. 273. 1026) est occisus. sed quaeritur, cur olympiade CCXXVHI substiterit Longinus, non perduxerit res usque ad suam aetatem. est igitur probabilius Cassium illum Longinum fuisse sub illam olympiadem, id est Hadriani aetate, eiusdemque aetatis cum Phlegonte, quem post Cassium sic commemorat Euse- bius: E quatuordecim libris Phlegontis libertini Caesaris, quibus in compendium reduxit olympiades CCXXVIIII. quibus uerbis similibus si similia significare uoluit Eusebius, etiam Cassius Lon- ginus per olympiades breuiter res a prima olympiade usque ad suam aetatem deduxisse existimandus est praecipua olympiadum ratione habita, atque forsitan etiam de Cassii Longini libro dici possint quae de Phlegontis 'OIvuxlovlkcgv y.al Xqovlxcov 6vvayayf] uel 'Olvu- %w.6i uel Xoovixoig (F. H. G. III p. 602) Photius iudicauit cod. 97 p. 84 Bk.: 'Allcog te ds y.al j] tcsql tccg bXvuTtLudag xal ta iv avtalg tcov aycovL6\idtcov bvouata xal 7rod£sLg xal tj xsql tovg XQrt6Lioi>g uv.aiQog cpi).07iovCa ts v.aX cpilotiLiCa, sCg xoqov ditd- yov6a tbv ay.Qoatrtv (quod iudicium satis confirmatur Phlegontis reliquiis, cf. in primis fr. 12 Muell.). denique sermone Graeco eum usum esse inde apparet, quod ceteri scriptores quos nominauit Eu- sebius, omnes Graece scripserunt neque quemquam Latinum uidetur adhibuisse. atque haec causa est, cur contra Muellerum (III p. 688) fr. 1 Longini esse negemus. diserte enim hic Cassius et a Tertul- liano et a Lactantio in Latinorum scriptorum numero ponitur.1) De ceterorum fragmentorum solo fr. 8, quod seruauit Gellius, in- certus haereo, utrum Longino an Heminae tribuam. nam cum Lon- ginus paulo post annum 136. 889 scripserit, Gellius post mortuum Iladrianum, quem diuum dicit (3, 16. 12, 11. 15, 3), i. e. post annum 138. 891, tempus non obstat atque ipsa res ex Cassio inserta huic sententiae etiam fauet. contra cum annalium inscriptio Latinum scriptorem indicare uideretur (Schmitter p. 6), hanc suspicionem 1) Ed. Schwartz R. E. VI c. 1378 eum eundera esse censuit cum Cassio Minucii, hunc cum Longino. at hic ab Eusebio inter Graecos chronographos recensetur, ille et a Tertulliano et a Minucio Lactan- tioque inter Latinos scriptores; uid. adn. ad fr. 1. CLXXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS mouisse satis habui et in Heminae reliquiis illa Gellii uerba locum suum retinere passus sum. Denique quoniam inter Dionem et Heminam uix de ullo frag- mento lis oriatur, iure nostro quae infra sequuntur fragmenta Cassio Heminae attribuisse nobis uidemur. Ex eis uero scriptoribus, qui nomine Cassium citauerunt, anti- quissimus est C. Plinius superior. ducentis igitur fere annis om- nino uidetur latuisse. nam Dionysium Cassio usum esse recte Kiess- ling (De Dion. font. p. 18) negauit, neque Liuio eum in manibus fuisse demonstrari potest, quoniam, etsi in compluribus rebus (adn. ad fr. 16. 19. 20. 32. 38) concinunt, hi consensus non sunt ita comparati, ut necessario ex solo Cassio Liuium hausisse statuendum sit. sed Plinius in naturali historia quattuor locis (12. 13. 26 37) *) Cassium Heminam citauit, et quicunque fere post hunc uete rum historicorum fragmenta seruauerunt, eidem etiam Cassii me minerunt, plurimis locis Nonius (9. 10. 16. 17. 21. 23. 24. 27 28. 33. 34. 35. 36), tum Priscianus (25. 29. 30. 31. 32. 40) 2) Seruius (3. 4. 6. 15. 22. 38), Macrobius (adn. 6. 14. 18. 20), Solinus (2. 7), denique singulis locis Appianus (19), Gellius (8), Tertullianus, Minucius Felix, Lactantius (1 c. adnot.), Diomedes (11), Censorinus (39), scholia Veronensia (5). ex his Diomedes, Nonius, Priscianus propter uerba quaedam prisca eum laudauerunt idque ita, ut omnibus paene locis numeros librorum adderent, unde lexico aliquo eos usos esse consequitur. ceteri autem scriptores, qui propter res ab eo relatas eum citauerunt libri numero nisi singulis locis omisso, sua Varrqni debuerunt, Cassii resus- citatori, id quod posteaquam in editione priore posui, nunc certis argumentis alii demonstrauerunt — ne a Plinio quidem eum ipsum esse inspectum Muenzer (Quellenkritik d. Plin. p. 183 — 189) — , 1) Cum index librorum XII et XIII idem sit, in libro autem XIII Cassius citetur, uix uerba quaedam Cassii in lib. XII latere cum Rothio putabimus. 2) Quamquam Meyer hoc fragmentum p. 551 in Cassii Seueri reli- quiis posuit, tamen Weicherto rectius id Heminae tribui concedit. contra Hertzio (ad Prisc. I p. 380) inde quod Hemina plerumque Cassius He- mina, uno loco Hemina a Prisciano citatur, Cassius Seuerus orator ui- detur esse dictus, quem bis simpliciter sub Cassii nomine cum librorum inscriptione attulit (VII p. 333 H. VIII p. 489 H.). ego tamen propter formas adulati et adhortati, quibus passiue Cassius Seuerus uix est usus, rem non ita exploratam esse duxi, ut omnino eicienda sint haec uerba ex Heminae reliquiis. L. CASSIVS HEMINA CLXXIII de Gellio Vnger (mus. Rhen. XXW p. 13), de Seruio Wissowa (Ab- handl. p. 105 sqq.). ceteros autem thesauros Varronianos adiisse, Censorinum, Solinum, Seruium scholiastamque Vergilii Veronen- sem, Macrohium, Tertullianum, aliunde satis constat confirmaturque quibusdam locis auctoritatis Varronianae propinquitate (cf. fr. 1 c. adn. 5. 6).1) De solo Appiano (19) iudicium cohiheo. Sed restat ut expromamus, quid de Cassii lihris minimum duohus de censorihus scriptis, quos laudare uidetur Nonius (fr. 23), sentiamus. talem lihrum eum conficere potuisse2) propter anliquitatum studium etiam in annalihus conspicuum non est cur praefracte negemus. at et uerha ipsa talia sunt, ut potius ex narra- tione originem traxisse uideantur, et annales uel historias Cassii Nonius duodecim locis citauit, lihrum de censorihus nusquam. quam ob rem, cum de censoribus non Iihri Cassiani inscriptionem sed ipsius Nonii uerba esse existimarem3), Krausio Rothioque adstipu- latus ea in annalium fragmentis posui. neque enim mirum uideri poterit hoc loco omissum esse a Nonio annalium uel historiarum uocahulum collatis ex. gr. fr. 27. Coel. fr. 46. Sisenn. fr. 7. 114. 123. 130, mutatio autem litterarum fragmenti (demoliuit in demo- liunt) paene nulla est. 1) Etiaru is qui auctores originis gentis Romanae finxit, Cassii noniine usus est (6, 7). uid. Muenzer Cacus p. 107. 2) Haec est sententia cum multorum tum Weicherti p. 181 etHertzii in Iahn. ann. 85 p. 47 n. 8 et in programmate de hist. Rom. reliq. p. 2sq. 3) Cf. Macrob. 3, 20, 5 Postumius Albinus annali primo de Bruto: Ea causa sese stultum brutumque faaebat, et Prisc. fr. 32, qui similiter explicandi fragmenti causa addidit *dicit enim de Vestalibus'' . ut Nonii fons, sic (iellius 17, 21, 3 (fr. 8) scripsit: Vtrumque tamen ante Bomam conditam uixisse Siluiis Albae regnantibus annis post beUum Troianum, ut Cassius in primo annalium de Homero atque Hesiodo scriptum reli- quit, plus centum atque sexaginta, ante Bomam autem conditam, ut Cor- nelius Nepos in primo chronico de Homero dicit, annis circiter centum et sexaginta. quae uerba fac hominem Nonio stultitia similem festi- nanter annalium uel chronici inscriptione omissa contraxisse et Gellio nobis negato solum eius epitomatorem ad nos peruenisse, concedes facile fieri potuisse, ut Gassii liber de Homero atque Hesiodo uel Nepotis liber de Homero nunc homines litterarum studiosos uexaret. FABIVS PICTOR QVI LATINOS ANNALES CONDIDIT Vnum aliquem Ser. Fabium Pictorem aequalem Seruii Fuluii (consulis 135. G19) non solum disertum sed etiam iuris et littera- rum et antiquitatis bene peritum fuisse, alium autem eiusdem nomi- nis et cognominis eadem fere aetate Latinos annales condidisse quo- niam Cicero testatur (uid. supra p. lxxviii sqq.), idem Fabius; id quod iam INonius (p. 518, uid. infra p. clxxv) statuit, et ut proaui laudem Catonis Latina historia obscuratam redintegraret, Latine annales et, ut adulescentium gentilium ad sacerdotia aspirantium doctrinae con- suleret, de iure pontificio libros scripsisse uidetur, cuius quidem bistoriam inconditam fuisse quod Fronto (p. 114 N.) Latinos bisto- ricos recensens iudicauit, non mirabimur; nam ante Coelium Anti- patrum gentili studio ductus ei operae se accinxerat. Inscriptio, si Nonio (fr. 3) fidem habes, frerum gestarum libri' fuisse uidetur, si Gellio (fr. 6), 'annales'. Ex libris eius adfertur primus, quo initia urbis narrauerat, et quartus, quo usque ad a. 367. 387 progressus erat. Perexigua eius fragmenta praeter unum, quo duo Fabii a Cicerone coniunguntur (fr. 5 uid. p. lxxxvii), a scrip- toribus, qui Quintiliano recentiores sunt/ seruata sunt, singula ab ipso Quintiliano (2), a Gellio (6), a Nonio (3), duo a Seruio (1. 4). ex quibus quin buc pertineant fr. 2 et 3, dubitari non potest, cum ex Fabio Pictore ipsa Latina uerba adferantur, nec quiu fr. 4 Seruius uel quicunque eius auctor fuit, ex Latinis Fabii annalibus sumpserit. quem cum altero loco, ubi Fabii mentionem fecit (fr. 1), eundem Fabium intellexisse ueri simile esset, hoc autem loco Fabium Pic- torem (qua re de Fabio Seruiliano cogitare uetamur) appellaret, utrumque fr. ad hos Fabii Pictoris Latinos annales rettulimus. 2) Gellii Iocum (fr. 6) Seruiliano uindicare studuit cum Krausio p. 48 Du Rieu p. 397, idque eam ob causam, quod Gellius ceteris locis, 1) Fatendurn tamen est inde quod fr. 1 Fabii Pictoris auctoritatem coniunxit cum pontificalium librorum mentione, suspicionem nasci, ne etiam hoc ex Fabii Pictoris iuris pontificii libris manauerit. FABIVS PICTOR CLXXV ubi Fabium Pictorem exscripsit, utroque nomine eum laudasset, unde hic, ubi simplex nomen adscriptum esset, alium Fabium ab eo die- tum esse appareret, denique quod ex Dionysio Seruilianum Latino usum esse sermone eonstaret. at ego ex ea ipsa re, quod simplex Domen Gellius posuit, conoludo eundem Fabium hoc loco Gellium intellegi uelle quem ceteris, i. e. Fabium Pictorem. qui mos Gellio etiam alibi fuit, ut auetores, quos satis notos esse arbitraretur, uno nomine significasse satis esse duceret. Seruiliano autem lioc fr. tri- buere omnino nulla res cogit. Ex numero fragmentorum Krausii (p. 135) hoc, quod excerptum erat ex Gellio (5, 4, 5), eiecimus: Hic [Fabius] ita scripsit: *Mor- tuus est anno duo et uicesimo. rex fuit annos uiginti et unum? sunt enim uerba illa non Fabii, sed Varronis, ex cuius Iibro XVI rerum humanarum (p. 122 ap. Mirseh.) a INonio s. u. duodeuicesimo p. 100 citantur, cuius nomen lacuna, quae est ante hic ita scripsit statuenda, apud Gellium intercidit. quam ob rem recte post Her- tzium Hosius hunc Gellii locum sic edidit: Quid est duouicesimo?1) <(.... Varro humanarum rerum libro XVI-) hic ita scripsit: 'Mortuus est anno duouicesimo; rex fuit annos XXI . . . .' De Fabii Pictoris iuris pontificii Iibris.2) Attribui huic Ser. Fabio Pictori etiam ea fragmenta, quae ex iuris pontificii libris, quos iam Varro (fr. 9) ueteres appellauit, a Fabio Pictore Latine conscriptis ad nos peruenerunt, quamquam haud ita stabili fundamento hanc sententiam niti non ignoro. INonius enim s. u. picumnus p. 518 haec exhibet: Fabius Pictor rerum ge- starum lib. I: fEt simul uidebant picum Martium" (fr. 3). Idem lib. iuris pontificii III: ' Pilumno et Ptcumno.' uides igitur illum ab eodem Fabio Pictore, a quo aunales, etiam iuris pontificii libros compositos esse existimasse. cuius opinionis auctoritas quamuis propter Nonii stuporem et leuitatem parua sit, tamen nihil est, cur ab ea recedamus, praesertim cum inde a capite VII eum usum esse fontibus plane nouis diuersisque a prioribus L. Muellerus (II p. 171) monuerit; hic enim Iocus exstat in cap. XII. vid. supra p. LXIII. 1) alio quoqne libro quod uulgo inseritur, nulla nititur codicum auctoritate. 2) Tnfra, ne quid deesset, apparaturu criticum eis fragmentis subieci, quae ex coniectura his iuris pontificii libris adsignata sunt, cum aliis ex annalibus Bumpta esse uideantur. CLXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Superest ut paucis exponamus, quo iure singula fragmenta hic collocauerimus, ex quibus sunt quae a quibusdam ad annales tracta sint: fr. 5 a Macrobio; fr. 6 a Nonio ipsa inscriptio adiecta est. etiam altero loco (fr. 4) eosdem Fabii commentarios a Macrobio, quamuis aliis locis Fabii Pictoris mentionem non faciat, dictos esse et per se ueri simile est et ex imperatiui modo, quem in eo frag- mento liabemus (cf. fr. 2), apparet et inde quod Macrobius baec ex scriptis eiusdem argumenti, ex Veranii quaestionibus pontificalibus (saturn. 3; 5; 6; 6; 14; 20, 2), excerpsit. idem coniecimus de fr. 7 (quo praecepta sacerdotalia exponuntur) et 9; quae seruauit Nonius ita ut in boc diserte ad Varronis auctoritatem relegaret. tum Gellius ipsam inscriptionem nusquam addidit, uno tamen loco (fr. 2) signi- ficauit, cum diceret quos in libris, qui de sacerdotibus publicis com- positi sunt, item in Fnbii Pictoris librorum primo scriptos legimus}) etiam altero loco (fr. 1) quiuis propter uerba, quibus introducit Fa- bium: Jn libro primo Fabii Pictoris, quae uerba pontificem maxi- mum dicere oporteat, cum uirginem capiat, scriptum est, de iure pontificio potius quam de annalibus, quos semel Gellius (fr. 6) cita- uit; cogitabit. denique Seruium (fr. 3) sua bausisse ex bisce com- mentariis ex eis quae prodidit est ueri simile. fr. 8; quod debemus Festo; uicinitate Antistii Labeonis; cuius libri de iure ponlificio uel pontificali et antea (p. 249) et postea (p. 253) laudati sunt; ad li- bros Fabii de iure pontificio ducimur; quae suspicio inde confir- matur; quod eandem rem quam Nonius fr. 9 eisdemque paene uerbis ex Veranio; qui Fabium etiam aliis locis uidetur in usum uocasse, rettulit Festus p. 158. 1) Gellius haec aut Masurio debere uidetur aut Varroni. Q. FABIVS MAXIMVS SEKVILIANVS1) 0. Fabius Q. f. 0. n. Max. Seruilianus consul fuit cum L. Caecilio Metello Caluo anno 142. 612. is ex familia Seruilia, in qua natus erat (fortasse Cn. Seruilio Cae|)ione consule a. 169. 585 patre), a Q. Maximo praetore a. 181. 573 receptus in Fabiam peruenerat et cum in bello Viriati gerendo consul et proconsul satis feliciter pu- urna>set magnamque partem Lusitaniae expugnatis aliquot urbibus re- cepisset, postremo in angustias cum exercitu compulsus minus feli- citer quam 0. Fabius Maximus Aemilianus ^rebus in Hispania pro- spere gestis labem imposuit pace cum Viriato aequis condicionibus facta' (Liu. periocb. 54). 2) Atque hae quidem res ex memoria eius turbata et lacunosa cer- tae sunt; omitto alias, quae ad eius historiam nil pertinent neque dubitatione carent, ut censura quae a Valerio Maximo (6, 1, 5) per- peram ad eius filium translata est.3) immo post illam labem ex uita publica in priuatam se recepit et pontificem se cooptari maluit, quo sacerdotio tum Fabia gens potita est. idem tamen ut alii eiusdem nominis etiam litterarum ei generi uacauit. nam Macrobius (fr. 4) quaedam ex libro XII Fabii Maximi Seruiliani decerpta exhibet, quae ex libris pontificiis esse et ex eis ipsis quae adferuntur et ex uoce pontificis addita apparet, nisi forte confusus est ab illo Fabius Maximus Seruilianus cum Fabio Pictore, ex cuius primo Iibro iuris pontificii duo fragmenta (4. 5) idem seruauit. cui suspicioni quam- quam ita indulsit Du Rieu, ut hunc locum in Fabii Pictoris frag- mentis poneret (p. 208), tamen cum certa causa, cur haec uerba Seruiliano abiudiearemus, non esset, cautius ex diserto testimonio Macrobii, qui aliis locis uno Pictoris nomine utitur, ipse Seruiliano cum Krausio (p. 171) reliqui.4) 1) Vid. de eo Du Rieu De gente Fab. p. 390 sqq. Harless De Fab. et Aufid. p. 26—44. Muenzer B. E. VI c. 1811—1814. 2) Vid. plura de hac expeditione ap. Appian. Hispan. 67 — 69. Liu. perioch. 53. 54. Oros. 5, 4, 12. 3) Primus dubitauit de Seruiliani censura Roth p. 309. deinde plu- ribus de hac re egerunt Harless p. 38 sqq. Du Rieu p. 393 sqq. , qui p. 417 Valerii fidem tueri conatur, cum librariis culpam tribuat scribens pro Seruilianus: Seruiliani f. 4) Sic etiam Bremer Iurispr. antehadr. I p. 28. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XII CLXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Praeterea uero hic Fabius Latine etiam annales condidit. Diony- sius enim ubi historicos Latinos enumerat (1,7,3), qui ab ipsis Homanis celebrentur et laudentur, etiam Fabium Maximum adfert: xic d' sx xcbv lGxoqlcqv ccvuXs^uyLSVog , ug 01 ftQog ccvxcov stiul- vov"{ievol 'Pco^uicov GvvsyQUTpuv TIoQXiog xs Kdxcov xul &cxf3Log M(ct,i^iog xal OvuXsQLog 6 'Avtlsvq xul AixivvLog Muxsq AiXioi xc xul TsXXlol xul KuXtiovqvlol xul sxsqol 6v%vol itQog xovxoig dvdQsg ovx cccpuvsig, — S7tsyystQTi6u tfj yQucp)}. atqui a scholiasta Vergilii Veronensi (fr. 2) Seruilianus quidam historiarum scriptor citatur. ergo quoniam unum Seruilianum nouimus, Fabii et Maximi nomina lacuna, quae est ante Seruilianum, intercidisse ueri est si- millimum eiusdemque rerum scriptoris uerba esse a scholiasta ser- uata, quem commemorauit Dionysius. etiam locus, quo eum Diony- sius post Catonem ante Valerium, Licinium, alios posuit, cum hac sententia facit, eumque hominem genere non ignobilem fuisse etiam ex illius uerbis s. 1. satis elucet. Habemus igitur Q. Fabium Maximum Seruilianum cons. a. 142. 612 historicum, quem Latine 'annales' scripsisse atque res ab ad- uentu Aeneae in Italiam deduxisse uerba quae ex eis deprompsit Seruius (fr. 1) testantur. praeterea nihii de eis addi potest, nisi illud quod ex loco Dionysiano elucet, eum in scribendo eandem fere uiam ingressum esse quam Catonem, Antiatem, Licinium atque ea re differre a Pictore, quod quae ille summatim perstrinxerat, hic prolixiore oratione persecutus est. Quae ex libris eius supersunt, perexigua atque ea ex dimidia parte dubia sunt. de Macrobii loco iam supra disseruimus. uerba Prisciani (fr. 3) ad Cunctatoris laudationem funebrem Q. filii ret- tulit Meyer (Orat. Rom. p. 5. cf. Vollmer Laudat. fun. p. 481), ad Q. Fabii Maximi Allobrogici Iaudationem P. Scipionis Africani minoris Hertz (ad Prisc. 1. s.). sub iudice lis manebit. porro uestigium eius Harless (uid. adn. ad fr. 1) apud Dionysium deprehendit, neque ta- men id sufficit, ut multa ex eo hausta esse statuamus. num ab aliis scriptoribus in usum uocatus sit, dignosci nequit.1) 1) Consilio hic negleximus Cic. de diu. 1, 26, 55, ubi ad Fahios pro- uocatum est. solum enim Q. Fabium Pictorem et Fabium Pictorem no- uit Cicero. de alio fragmento Pictoris (lat. ann. fr. 6), quod falso huc Du Rieu p. 397 rettulit, uid. supra p. clxxiv sq. C. SEMPRONIVS GKACCHVS C. Sempronium Gracchum1) in libello aliquo (av xivv $i$Xitt), qua causa adductus Tiberius frater inopiae plebis leuandae consilium cepisset, exposuisse auctor nobis est Plutarchus (fr. 2), eundemque de patris morte quaedam ad M. Pomponium scripsisse Cicero me- moriae prodidit (fr. 1 c. adn.). quas res propter argumentorum si- militudinem ex eodem libro sumptas esse uideri cum Nipperdey Opusc. p. 99 sq. animaduertisset, plerique ei adsensi sunt nisi pauci, qui a Cicerone epistulam2), orationem a Plutarcho dictam esse cen- serent. at Cicero scribens ut C. Gracchus scriptum reliquit nullo pacto epistulam in animo habere potuit, neque alio loco, quo Cicero eiusdem rei mentionem fecit, uerba C. Gracchus ad M. Pomponium scripsit intellegi possunt nisi de libro dedicato. cf. Cicero Brut. 29,112 (Scauri) tres ad L. Fufidium libri scripti de uita ipsius. Lael. 1, 5.3) Plutarchus autem, quamquam (lifiHov omne genus scriptorum significare potest, tamen, si orationem laudare uoluisset, aliud uocabulum praetulisset. contra illa Nipperdeyi sententia con> mendatur etiam ea re; quod quae Cicero ex Gracchi libro protulit, eadem etiam apud Plutarchum in uit. Tib. 1 exstant (adn. ad fr. 1). ne multa, quin et quae Plutarchus et quae Cicero secundum C. Gracchuni narrauerint, ex eodem eius libro repetenda sint, uix po- terit dubitari, neque nunc quisquam argumenti eum historici fuisse et Tiberii fratris res ita eo esse enarratas uideri, ut a fratre pien- tissimo omnibus criminibus liberatae celebrarentur, non concedet Mercklinio {I)e Corn. Gracch. matris uita etc. p. 36). Pomponius uero, ad quem C. Gracchus hunc libellum, qui haud ita amplus uidetur fuisse, misit, erat eques ille Romanus (Vell. 2, 6; 6) amicusque spectatae et exploratae fidei; qui usque ad mortem Gaium artissima amplexus est amicitia. nam cum eum manus sibi adferentem ab hoc consilio reuocasset et; ut fuga salutem peteret, persuasisset, corpore suo fugam protegens et inruentem hostium 1) Natus est a. fere 154. 600. quaestor fuit in Sardinia 126. 628. trib. pl. 123. 631 et 122—632. occisus 121. 633. 2) Sic etiam Meyer Orat. Bom. p. 249. 8) Cf. Be Plut. font. p. 95 sq. XII* CLXXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS manum arcens ad portam trigeminam occisus est.1) is tamen Pom- ponius Rufus, ex cuius collectorum libro Valerius Maximus (4, 4) narratiunculam illam lepidam inseruit, qua Cornelia matronae Cam- panae liberos ut sua ornamenta producit, inferiore aetate ad imita- tionem Phocionis uxoris illam finxisse litterisque mandauisse uide- tur; haec uiginti mariti sui praeturis ut suo ornatu gloriata erat.2) Neque tamen iusto iure C. Cracchum locum suum inter hos hi- storicos obtinere perseuerauerim. pietate enim incensus patris fra- trisque memoriam apud aequales narrasse uidetur, quemadmodum Tacitus Agricolae, ut eorum uirtutes laudaret, suamque gloriam a pietate, non ab arte oratoria repetisse. sed idem hominum animos ipsius doloris robore tantum mouit, ut ultra aetatem eius ille libellus maneret, insigne documentum amoris fraterni per se admirandum. Arripuit igitur Plutarchus eius mentionem, quamquam haec quaestio uix umquam ad Iiquidum perduci poterit, num etiam aliis locis eum inspexerit. mihi tamen esse probabilius uidetur ut Gai orationum sic etiam huius libri notitiam per Fannii annales in PIu- tarchi uitas transiisse, a quo scriptore, Gracchorum amico, eum non neglectum esse per se apparet.3) Ciceroni ipse notus esse potuit. 1) Haec enim recte Valer. Max. 4,7,2 et Aurel. Vict. de uir. ill. 65, 5 prodiderunt. Velleius 2, 6, 6 falso confudit Pomponii et Laetorii mortes, quorum uterque in siinili conatu uitam amisit. apud Plutar- chum aut ipsius aut librariorum errore (propter Liciniae, Gai uxoris, nomen saepe commemoratum, ut opinor) pro Laetorio Licinius substitutus est (Gai. Gracch. 16). tum minus accurate itQo rr?? ysyvQag utrumque pugnantem trucidatum esse scripsit (c. 17); portam enim trigeminam proxime pontem sublicium fuisse constat, in quo Laetorius Valerio Ma- ximo et Aurelio Victore testibus periit. 2) Plut. Phoc. 19. Muenzer B. E. IV c. 1593. 3) Vid. infra De u. et scr. Fann. L. CALPVKNIVS PISO CENSOBIVS FRVGP) Cicero in Bruto 27, 106 cum de C. Papirio Carbone ageret, haec \ de L. Pisone adnexuit: L. enim Piso tribunus plebis legem primus de pecuniis repetundis Censorino et Manilio consulibus tulit — ipse etiam J'iso et causas egit et multarum legum aut auctor aut dissuasor fuit; isque et orationes reliquit, quae iam euanuerunt, et annales sane exiliter scriptos. ex quo testimonio, quo quae de Pisone legis repetundarum latore memnriae prodita sunt ad anna- lium scriptorem referuntur, exorsi eius uitam adumbrabimus. quin- que igitur eius fuerunt nomina Lucii Calpurnii Pisonis Censorii Frugi, quae etsi non uno loco, diuersis tamen omnia a Dionysio Halicarnasensi allata sunt, cum ceteri scriptores eum citantes aut uno Pisonis nomine (ut semper Liuius, Varro, Macrobius, Seruius, deinde Plutarcbus, Tertullianus, Arnobius) aut tum uno tum duobus eum appellasse satis habeant (ut Priscianus et Censorinus) aut summum tria nouisse uideantur (ut Cicero, Plinius, Gellius). gens, unde ortus est, fuit plebeia sed ex qua iam complures ad summum honoris gra- dum enisi essent, quamquam non floruerunt insigni belli gloria. patre natus est Lucio2), qui quis fuerit, non licet detinire. Iam de magistratibus, quos gesserit, nolumus recoquere quae Pighius exco- gitauit aliique post eum quasi pro certo adfirmarunt; certa et ex- plorata haec sunt: maxime eius nomen inclaruit lege, qua primus de repetundis tribunus plebis a. 149. 605 3) quaestionem constituit et, ut loquar cum Cicerone (diuin. in Q. Caecil. 5, 18), ius extera- rum nationum arcemque tirmauit, tum tredecim annis post praetura functus4) a. 133. 621, cum P. Mucio Scaeuola consul creatus in Sici- liam missus est, ut bellum grauissimum aduersus fugitiuos, quos 1) De L. Pisone annalium scriptore scr. H. Liebaldt Progr. gymn. Numburg. 1836. W. Soltau Ber Annatist Piso in Philol. LVI p. 118— 129. Cichorius B. E. III c. 1392—95. 2) Huius nomen filii nomini aclditum exstat in glande quadam Hen- uensi in C. I. L. I p. 189 et in lege repet. u. LXXIV p. 62 Momms. Vid. de Pisonum familia Mommsen Ephem. epigr. I p. 144. 'A Xatus igitur uidetur esse ante a. 179. 575, si quidem plerosque \ tribunos plebis plus triginta annorum fuisse constat. 4) Vid. Groebe ad Drumanni hist. Rom. II p. 541. CLXXXIl DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS qui antecesseral C. Fuluius Flaccus consul debellare nondum potuerat, ad finem perduceret. contigitque ei, ut in oppido expugnato octo milia fugitiuorum interficeret (Oros. 5, 9,6); Hennam tamen, in quam urbem munitissimam (Strab. 6, 2, 6 p. 272) fugiliui ab omni- bus locis pulsi sese receperant (Flor. 2, 7 [19], 8), frustra oppugna- uit1). itaque bello 'uario euentu' gesto (Liu. per. 58) prouincia de- cessit laudemque eius prospere confecti reliquit P. Rupilio consuli, qui ei successit et fugitiuos Hennenses ffame quasi pestilentia con- sumptos' ad deditionem coegit (Oros. et Flor. 1. s. Cic. in Verr. 4, 50,112).2) Hoc igitur anno cum Roma abesset, non potuit optimatium cau- sam, cui se addixerat, a Tib. Graccbi legibus tueri, tum uero homo in foro et in iudiciis multum agitatus, posteaquam Gaius fratris quasi hereditate suscepta idem iter ingressus est, iniquitate legis frumen- tariae grauissime offensus omni uirium contcntione eum repellere conatus est atque orationibus suis (Meyer or. rel. p. 219) aduersario ita stomachum mouit, ut hic in Pisonem etiam maledictis inuehe- retur3) multaque turpia ac flagitiosa in hominem frugi effunderet (Cic. pr. Font. 17, 39 [13,29]). denique Piso etiam censuram ad- ministrauit, id quod, etsi nusquam diserte scriptum exstat, ex Cen- sorii cognomine, quo et a Dionysio (fr. 5. 25) et a Plinio (11) et a Censorino (39) ornatus est, uidemus. quaestio est, quo anno. atqui cum habeant omnia lustra, quibus per temporum rationem Piso censor esse potuerit, censores suos certis scriptorum testimoniis firmatos praeter unum a. 120. 634, hoc anno (tentio decimo post consula- tum) eum lustrum condidisse Pighius (III p. 74), Liebaldt (p. 4 sq.), Roor (Fasti cens. p. 22) ratiocinati sunt, pro quo Mommsen (Staatsr. III p. 970 n. 2) a. 108. 646 substituit. Atque haec quidem de uita. uirtutes autem Frugi cognomen satis testatur. erat enim non solum ipse summa cum abstinentia et innocentia in re publica administranda uersatus (uid. Cic. Verr. 1. s. s.) sed etiam, cum ab optimatibus staret acriterque oratione sua pro eis contra C. Gracchum contenderet, ita non ad eorum uilia caecus, 1) Vrbem ab eo oppugnatam esse glandes testantur ibi repertae (Mommsen C. I. L. I n. 642. 643). 2) Dubium est, utrum quod ait Florus 1. s. s. de hoc bello illud quoque ultimum dedeeus belli, capta sunt praetorum castra (nec nominare ipsos pudebit) castra Manlii, Lentuli, Pisonis, Hypsaei, cum minus ac- curate loqueretur, hunc Pisonem consulem in animo habuerit an alius Piso praetor illis annis contra fugitiuos bellum infeliciter gesserit. 3) Schol. Bob. in Cic. orat. pro Flacc. p. 96 St. uid. Meyer p. 243. L. CALPVRXIVS PISO CENSORIVS FRVGI CLXXXIII ut primus prouinciales a magislratuum Romanorum auaritia lege tueretur ac muniret neque in anaalibus adulescentium nobilium su- perbiae inludere dubitaret (fr. 27) aut senatum necis Maelianae in- uidia liberaret (fr. 24). idem antiqua seueritate usus est et in bello, cum praefectum equitum C. Titium, qui hostium multitudine circum- uentus arma eis tradidisset, exquisitis ignominiae generibus afficerc" (Valer. Max. 2, 7,9, ex eo Pseudo-Front. str. 4, 1,26), et domi, cum in adulescentium mores corruptos inueberetur (fr. 40). quae enim alia fuit causa Censorii cognominis, quo Catoni illi collega additus est? reliquas autem uirtutes eius enumerare longum est, quoniam Cicero Graecorum acocpQodvvrjv in sermonem Latinum uertens frugalitate ceteras contineri professus est (Tuscul. 3, 8, 16), con- stantem quidem sibi uere Romanum eum a ciuibus suis babitum esse etiam eo documento confirmatur, quod etsi nec aura populari fruebatur nec gloria bellica excellebat, cursum tamen bonorum us- que ad finem tenuit. Hic igitur Censorius Frugi ut cum rem p. administraret, id potissimum egit, ut ciues mores maiorum retinerent, ita etiam hi- storia conscribenda antiquae morum probitatis et disciplinae, quam labi uideret, memoriam renouare et repetere aequaliumque mores iam corruptos emendare conatus princeps moralem quae dicitur bistoriam condidit (Liebaldt p. 12 sq.). quam ob rem copiose expo- suit Romuli uitae et uictus simplicitatem (fr. 8) — boc quidem satis pueriliter — , bominis noui fiduciam constantiamque (fr. 27), Furii Chresimi in agro colendo industriam et adsiduitatem (fr. 33), in summa iectisterniorum licentia nemini iniuriam aut furtum fac- tum esse praedicat (fr. 25); at uero pudicitiam subuersam a M. Mes- sallae C. Cassii censorum lustro queritur (fr. 38) et Cn. Manlium Asia deuicta primum inuexisse triumpho triclinia aerata abacosque et monopodia, rsemina futurae luxuriae' (fr. 34 c. adn.).1) Inscriptio librorum, quos Latine composuerat (fr. 8. 19. 27. 17. 18), ab omnibus fere scriptoribus allata est annalium, a solo Prisciano (fr. 17) uno loco historiarum, commentariorum a Plinio (fr. 11). utrumque tamen, cum aliis locis (18. 10. 13) annales Pi- sonis libros appellauerit atque etiam Dionysius eviav6iovg ava- yoacpdg uel Ttoayiiardag (fr. 14. 25. 15), illos minus accurate ti- tulum citasse existimo neque Hertzio (Streifzug p. 19) adsentior, 1) Ipse filium suum in Sicilia propter fortitudinem corona aurea donauit (Val. Max. 4, 3, 10. Plin. n. h. 33, 18), qui postea in Hispania in pugna occisus est i^Cic. Verr. 4, 25, 56). CLXXXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS quod a Pisone Censorio etiam commentarios de rebus ad mytholo- giam et ad antiquitates pertinentibus compositos et a Plinio usur- patos esse censuit. nam res ab illo secundum Pisonem narrata optinie in Censorii primum annalem refertur et ita cum Liuio (uid. adn. ad. fr. 11), qui in hac operis sui parte haud raro iliius annales inspexit, concinit, ut utrique, et Liuio et Plinio, eosdem in manibus fuisse consentaneum sit. denique ei scriptores, quorum testimoniis diuersum illud opus maxime niti uisum est, Tertullianus, Arnobius, Seruius, Macrobius, magnam partem antiquitatum scientiae suae Varroni debent, hic autem tribus locis (6. 9. 41) res similis argu- menti se ex annalibus Pisonis hausisse ipse indicauit, ut omittam inscriptiones annalium uel historiarum et commentarios praesertim post Iulii Caesaris commentarios facile inter se permutari potuisse (Iahn 1. p. clxxxv n. 2 laudato p. 430 n.). Res autem quem ad modum qui ante eum scripsere, etiam Piso ab origine urbis (fr. 3) usque ad suam aetatem deduxit, minimum usque ad a. 146. 608 (fr. 39). libri uero annalium erant septem, nam cum septimo libro M.' Lepidi C. Popilii (coss. a. 158. 596) res tractauerit, qui annos superiores sex libris complexus esset, ei ad id quod restabat temporis spatium unum Iibrum satis fuisse proba- bile est. atque primus quidem liber regum res continebat (fr. 4 — 17), alter, si recte Lachmann de fr. 18 iudicauit, ab regum fuga initium fecit, in tertio Flauii aedilitas curulis a. 305. 449 narrata erat, in septimo res anni 146. 608. aliis fragmentis libri numerus non est adscriptus, ut cum fragmenta suis quaeque libris adsignare uellemus, interdum prorsus incerti haeserimus. Genus autem eius scribendi Cicero eo Bruti loco, unde exorsi sumus, exile dixit idemque iudicium cum de ceteris rerum scriptoribus eiusdem aetatis tum de Pisone etiam aliis locis (de legg. 1,2,6. de orat. 2,12,51) tulit, atque quamquam pro ea quam habebat de historia sententiam studiis rhetoricis occupatam,. de his historicis in uniuersum inique sentire uidetur, cum Pisonis tamen annalium exilitate faciunt et hominis ieiunitas et ipsa frag- menta quae ad uerbum seruata sunt (cf. 8. 27); etiam Gellius sim- plicitatem in eius oratione esse concedit (fr. 8), quam si alio loco (fr. 27) uenustam esse scripsit, uix opus erit peruersi illius aetatis iudicii memoriam reuocare, ut flocci facias. itaque Catonis uestigiis incedens artis oratoriae artificia et delenimenta spreuit et ueritatem nec suam ipse nec rerum gestarum consilio infucauit aut uelauit. Contra summa cum cura nomina et res ex fontibus diuersi ge- L. CALPVRNIVS PISO CENSORIVS FRVGI clxxxv neris, etiam eis quos Cato monstrauerat, uelut ex monumeutis pu- blicis, collegit et ea, quibus fidem habendam esse sibi persuasisset, litteris mandauit et, ut ab origine urbis annos spatio interuallo- rum numerare posset, in illa accuratius definienda operam posuit. aequauit enim primum urbis annum Olympiadi VII, 1 i. e. anno a. Chr. n. 752 x), binc uero profectus posteaquam ad certam memoriam peruenit, consulum nomina etiam patrum praenominibus additis unius cuiusque anni rebus praeponebat, id quod ex Liuii uerbis fr. 26 coll. 36 apparet, magistratuumque fastos annalibus inseruisse uidetur, ut uberrimi fontes fuerint Liuio, unde non solum consulum sed etiam aedilium uel tribunorum nomina (fr. 23. 28) bauriret. quae pluribus describere solebat, maxime ad res consuetudine tra- ditas pertinebant, qua ratione populus Romanus a Seruio rege census esset (14), qualis mos esset lectisterniorum (25), qui bonores Tar- peiae mortuae haberentur (5), quis primus myrto coronatus ludos circenses spectare solitus esset(31), qui fuissent diNouensiles (45); denique Catonis exemplum secutus etymologiae operam dedit, cum Italiae uocem a uitulis duceret (1), Pilumnum a pellendo (44), ui- tulam idem esse demonstraret quod uictoriam (43). neque enim Graeca doctrina carere potuit, quoniam Crates Mallotes, quem primum studium grammaticum in urbem intulisse Suetonius (de gramm. 2 p. lOORf.) tradidit, iam uiginti sex annis ante Pisonis consulatum iuuenibus Romanis adsidue audientibus plurimas acroasis fecerat, Aeliumque Stilonem, qui fuit unus ex grammaticae Latinae parentibus, initio saeculi septimi natum esse Ritschl computauit (Parerg. I p. 239). a Pisone autem etiam Panaetium auditum esse certum apud Philodemum in uolumine quodam Herculanensi exstare testimonium M. Hertz monuit (Teuffel-Schwabe5 p. 210), et Italiam secundum Timaeum de Graeco uocabulo ixaXot esse deductam etiam Gellius (fr. 1 c. adn.) prodidit. Raque recte M. Hertz (Streifzug p. 15 — 19) huic Censorio etiam fragmenta doctrinam Alexandrinam sapientia uindicauit, quamquam 0. Iahn2) talia ab eo scribi potuisse negauit et ab alio Pisone in- ferioris aetatis, scriptore grammatico et antiquario, composita ea esse suspicatus est, postea iniuria ad illum ut notiorem relata, ha- 1) Muenzer Herm. XXXI p. 308—312. impugnauit hanc rationem M. Rabenhorst QueUenstudien zur nat. hist. des Plinius p. 18. 2) Berichte ueber die Verhandl. d. saechs. Ges. d. Wiss. 1848 p. 429. Similiter iam anno 1841 R. Merkel (Praef. ad Ouid. fast. p. lxxx) Piso- nem Macrobii (fr. 42) et Plinii (fr. 11) et C. Pisonem (avdga Igtoqwov) Plutarchi (Mar. 45) eundem esse coniecerat. CLXXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS buitque Sclnveglerum I p. 89 et Pluessium (De Cinc. p. 29) con- sentientes. at ne Cato quidem studium origines nominum eruendi et explicandi renuit (fr. 46. 60. 59) aut Cassius Hemina (uid. s. p. CLXXVilsq.); M. Fuluius Nobilior, qui plus quinquaginta annis ante Pisonem consul fuit; in fastis suis mensium nomen etiam deri- uare conatus est; ita ut in Aprili explicando ad Aphroditen con- fugeret (Funaioli p. 15 sq.); denique M. Iunius Gracchanus; amicus C. Gracchi; totus in antiquitate tractanda uersatus est, ipsius autem Pisonis censoria ratio sentiendi scribendique maturitatem quandam prodit eumque aetate prouectum cursuque publico functum ad histo- riam accessisse probat.1) Natura autem cum excelleret acie quadam mentis idemque ieiu- nitate et siccitate (uid. impr. fr. 8), a se impetrare non potuit, ut quae ipse non crederet; delectationis causa ciuibus credenda trade- ret; praesertim cum per Ennium Euemerus eiusque de dis doctrina Romanis iam innotuisset.2) quam ob rem fabulas si quas uulgarem famam secutus narrabat, alienis auctoritatibus suam fidem tuebatur (fr. 8. 27 binis locis) atque quae de Romulo et Remo Fabius Pictor ex illa receperat; sub eius nomine exscripsit (fr. 3); aliarum tamen fabularum miraculis eius indoles offensa colorem mythicum; si pos- set; detergere eisque remotis; quae naturae legibus contraria essent, uitae cottidianae similitudine metiri maluit.3) Vt enim nunc ea sola respiciam quae sub Pisonis nomine tra- dita sunt, omittam quae cum magna ueri specie ad eum referri possunt; tria potissimum eius fragmenta peiiustrantibus nobis occur- runt; quibus haec eius indoles animi intellegatur. primum eum ar- tem criticam in Tarpeiae fabula exercuisse uidemus. nam cum loco sanctissimo sepulta esset et quotannis ei libaretur, uulgarem famam ferri nequire animaduertit, qua patriae arcem hostibus Sabinis pro- didisse dicebatur, itaque hoc nouauit; ut Tarpeiam arma Sabinorum concupiuisse et hostibus armis priuatis insidias parasse scriberet; sed cfraude uisam agere sua ipsam peremptam mercede' (Schwegler I p. 486 sqq.). ex simili dubitatione explanandum est; quod lacum Curtium a Sabino quodam nomen inuenisse memoriae mandauit 1) Hoc monui, ne quis ad L. Kelleri inuentum {Der ziceite punische Krieg p. 152 sqq.) relaberetur, qui Liuii Polybiique consensum ab boc Pisone repetendum esse coniecerat. 2) Vablen Ennius2 p. ccxx sqq. 3) Cf. Mebubr H. R. I p. 240 sq. 384. II p. 10 sqq. Praelect. I 29 sq. Liebaldt p. 9 sq. iniuria enim Scbwegler I p. 89 hunc rationalismum, ut ita dicam, a Pisonis simplicitate abborrere arbitratus est. L. CALPVRMVS PISO CEXSORIV3 FRVGI CLXXXVll {fr. 6), qui eodem bello, cum inter Romulum Tatiumque in fon> pugnaretur, in paludem illam pulsus esset, spreuit igitur fabulam illam scite excogitatam, M. Curtium iuuenem bello egregium, cum forum specu uasto in inmensam altitudinem collapsum esset et, quo plurimum populus Romanus posset, id illi loco dicandum esse uates cecinissent, in uoraginem illam equo insidentem se inmisisse. deni- que Dionysio teste (fr. 15) solus ex omnibus scriptoribus, qui ante eum fuerunt, per naturae leges non licere computauit, ut Arruns et Lucius Tarquinii Prisci filii essent, et nepotes eos fuisse posuit. banc enim ipsam ob indolem eius bistoria Dionysio maxime pla- euit, cuius ingenium magis ad loyov ulrt%-£6tEQov quam ad uv&a- de6T£Qov, quos distinguit, inclinat atque aliquot locis etiam Pisonis dubitationem superauit (uid. infra p. CLXXXViii sq.). Alia quaestio est, qua fide hic Gracchorum legis frumentariae aduersarius ueritatem tenuerit. non tacebo laudasse eum libertino- rum uirtutem in uita et publica et priuata (fr. 27. 33) et de pri- stina plebis memoria eum a cetera discessisse (fr. 22. 23), sed quae causa fuerit, nolui cum Nitzschio (Annalistik p. 333 sq. 337 sq.) certare. Sed ut erat Piso uir uere Romanus, ita etiam eius annalium auctoritas inter ciues magna uidetur fuisse. Cicero certe (de orat. 2, 12, 51) eum cum Pictore et Catone ut exemplar historiae Ro- manae ponit (cf. de leg. 1, 2, 6) unoque loco (fr. 40) etiam senten- tiam quandam eius epistulis suis inseruit, id quod etiam certius quam illa indicia Pisonem ipsum ei in manibus fuisse demonstrat eumque libros de re publica componentem secundum eius annales ueterem memoriam Romanam adumbrasse (2,2,4 — 23,40; 25,45; 37, 63). nam Scipio minor eius aequalis disputans loquacitate in- feriorum scriptorum abstinet, interuallis annorum consulumque no- minibus praemissis tempus rerum delinit, binis Romanorum nomini- bus contentus cognomina omittit, baud raro cum ipsis Pisonis frag- mentis consentit. recte haec Soltau in Philol. LVI p. 118 sqq. exposuit. Etiam magis eius memoriae Varro consuluit, ut Cassii Heminae quoque, Pisonisque ita, ut etiam in libris superstitibus illius aucto- ritas citetur (fr. 1. 6. 9. 41. uid. adn. ad fr. 38). ueri similius igitur quae ex Pisone seruauerunt Censorinus (fr. 36. 39), Arnobius (45), Tertullianus (7)1), Seruius (4 et Varrone coniuncto fr. 44), ad eum 1) In eius librum de spectaculis Varroniana per Suetonium fiuxisse Heifferscheid Suet. rel. p. 334 censuit. CLXXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS redeunt. sed mirabimur quod etiam Plinius maior; etsi studio materiae uarietatis allectus ipsum ut grauem auctorem (fr. 10. 38) inspexit idque libri numero indicato significauit (fr. 10. 11. 13), ma- iorem fragmentorum per octo libros naturalis historiae dispersorum partem (10. 11. 13. 20. 21. 29. 30. 31. 33. 34. 35. 37. 38) Varronis auctoritati debuit, ut docte subtiliterque Muenzer (Quellenkrit. p. 199 — 233) docuit. praeterea in libris XXIX et XXXVI Pisoniana delituerunt. x) in horum enim librorum indicibus est eius nomen7 cum in ipsis libris desideretur. denique Kiessling (mus. Rhen. n. XV [1860] p. 608), quod Piso in indice libri XXXIII tertius auctor sit neque tamen ante paragraphum 38 citetur, iam ante eam Pisonem excerptum esse ratus paragraphos 17 — 19 ad eum rettulit, quae prorsus consentiunt cum Pisonis uerbis a Gellio seruatis (fr. 27). intra hos tamen locos Plinii usum Pisonis se continuisse praeser- tim post Muenzeri disputationem uix existimabimus. huc denique referam Plutarchum, qui semel in uita Numae (fr. 17) Pisonem nominatim attulit et aliquot locis cum eo consentit in uitis Romuli (adn. ad fr. 6) et Poplicolae (adn. ad 15. 16. 19). at eius notitiam in uit. Num. et rem in u. Rom. expositam eidem Varroni uidetur debere (uid. Quellen d. Plut. p. 151. 170), alium consensum siue Dionysio siue alii auctori interposito, neutiquam ipsi. Sed pergamus ad Dionysium et Liuium, quorum senis uterque locis (ille 3. 5. 14. 15. 24. 25, hic 16. 22. 23. 26. 28. 32) addito nomine Pisonem ex- scripsere, etiam pluribus tacite. quamquam enim Dionysius fontes suos recensens (1, 7, 3) eum post Catonem, Fabium Maximum, Va- lerium Antiatem, Licinium Macrum secundario loco in grege Aelio- rum et Gelliorum collocat, tamen ei in primis criticae artis initia placuisse uidentur, quam Piso in regum potissimum rebus exer- cuerat, ut quae ille de Tarpeia (fr. 5) et Mettio Curtio ( adn. ad fr. 6) disputauerat, totus probauit et quod de Arruntis et Lucii Tarqui- niorum genere excogitauerat, cupidissimo animo aniplexus, ubi- cunque eius mentionem fecit, spreta uulgari fama eorum auum fuisse Priscum scripsit (4, 8, 1; 28, 1; 31, 1; 33,2; 34,3); eidemque de- bere uidetur, Collatinum non filium Egerii sed nepotem fuisse (4, 64, 3), Octauium Mamilium non generum Tarquinii Superbi sed 1) Roth p. 304 adiecit libros XII et XIV, sed cum libri XII et XIII atque XIV et XV (uid. Brunn De ind. Plin. p. 23) eundem habeant auc- torum indicem et in libris XIII et XV Pisonis nomen allatum sit (fr. 11 et 31), frustra nos in XII et XIV Pisonis uerba quaerere consenta- neum est. L. CALPVRNIVS PISO CENSORIVS FRVGI CLXXXIX generi lilium (6,4, 1), in proclio Hegillensi non Tarquinium patrem, quippe qui tum nonagesimum annum ageret, sed Titum lilium eius ex equo pugnantem uulneratum esse (6, 11, 1, cf. Gell. fr. 19). certe cadem ratio subest. praeterea Pisonis uestigia in Dionysii archaeologia exstare in adnotatione monuimus ad fr. 12. 13. 16. 20; pluribus locis ubi ad eos Dionysius prouocat ol ta itvd-cbdi] navTcc 7tsQicaQov(3iv ex rf/g i6roQiag uel ixl to tt/ &Xrtd-da {laXlov toixbg uno(pttlvov6i, res ambigua est, ulrum Pisonem ante se habuerit an illum alium scriptorem qui etiam plura no- uauit quam quae modo commemorauimus. inueniuntur autem illi Ioci maximam partem in quinque prioribus libris, in eis qui seque- bantur rarius Pisonem Dionysius fontem uidetur adiisse. x) Ouod idem de Liuio dici potest. nam etiam apud bunc in primis potis- simum libris annalium Pisonis uestigia apparent. sed cum Dionysii animus propensus esset ad tales quales Piso mouit dubitationes, Liuio quae fpoeticis magis decora fabulis quam incorruptis rerum gestarum monumentis traderentur, ea nec adfirmare nec refellere in animo erat'.2) itaque quamquam propter magnam auctoritatem, qua tum Pisonis annales florebant, eos lectitauerat fidemque eorum magni aestimabat (fr. 26. 28), tamen, cum indoles annalium nimis ieiuna et exilis esse uideretur, alios duces primarios esse maluit et plerumque satis habuit ea quae apud Pisonem diuersa ab aliis scrip- toribus inuenerat, breuiter adnotasse. ut fr. 16 eius auctoritatem quasi in parentbesi adnexuit, ut eam Fabio (fr. 13), quem antea in tenore narationis (c. 53, 3) secutus erat, posthabendam esse doceret. fr. 23 ex Pisonis sententia primo duos tribunos plebis creatos esse rettulit, tum a. 471. 283 tres additos, antea uero, cum secessionem in montem sacrum factam exponeret (2, 33, 2), iam in monte sacro quinque factos esse scripserat. 1, 46, 4 hoc quidem commemorauit Liuius fuisse, quibus L. Tarquinius nepos Prisci fuisse uideretur {fr. 15), postea tamen semper ad uulgarem sententiam reuersus non 1) Hoc enim clicere malim quam eum Kiesslingio (De Dion. font. p. 36 sq.) omnino neglectam esse a quinto libro Pisonis auctoritatem. pugnant non solum ei qui supra significati sunt loci libri sexti sed etiam duo fragmenta duodecimo libro a Dionysio inserta (24. 25), at eum qui- busdam locis horum librorum cum Pisone discrepare recte adnotauit. 2) Quamquam Liuius in praef. 6 boc consilium suum fuisse de eis tantum modo rebus profitetur, quae cante conditam condendamue' ur- bem factae esse dicerentur, idem tamen cadit in maiorem librorum par- tem. perraro enim acri iudicio in rebus diiudicandis usus est. Cxc DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS solum filium Prisci eum appellat sed etiam Tarquinium Superbum in pugna Regillensi ipsum equum infestum in Postumium dictatorem admisisse et ab latere ictum esse narrat (2, 19, 6) totusque pendet a uulgari fabulae chronologia. simiiiter omnibus primae decadis locis, quibus nominatim Pisonem adfert, ita loquitur; ut quasi in appendice uel in parenthesi eius uerba adnexa esse uideamus, et quae apud Liuium Pisoniana esse aliis locis comparatis scimus,. eadem partim aut inserta sunt ut refellantur (uid. adn. ad fr. 15 et Liu. 1, 18,2 coll. fr. 11) aut per uerba sunt qui extremae narrationi breuiter adspersa (adn. ad fr. 5 et 23). quae cum ita sint, incertus haereo, num, ubi in orationis tenore Liuius consentiat cum Pisone,. eum consensum ex ipso repetam. horum locorum plurimos iam in adnotatione (ad fr. 6. 13. 19. 22. 25. 27) tetigimus, de uno nunc agam. in libro enim 10, 9, 9 baec habet Liuius: itaque eam in- fectam rem M. Fuluius Paetus T. Manlius Torquatus noui consules- (a. 299. 455) acceperunt. in eum annum cum Q. Fabium consulem non petentem omnes dicerent centuriae, ipsum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero tradunt differendi sibi consulatus in bellicosiorem annum; eo anno maiori se usui rei publicae fore urbano gesto magistratu. ita nec dissimulantem quid mallet nec petentem tamen aedilem curulem cum L. Papirio Cursore factum- ipse tamen continuo hos scriptores erroris redarguit, cum Piso^ 'uetustior auctor', Fabium non enumerauerit in eius anni aedilibus (fr. 28). atqui per se mirum est eandem honoris repudiationero Fabii a Liuio etiam insequenti anno (c. 13, 5) iteratam esse, auge- turque suspicio, quod tertio quodam loco (c. 15, 9, cf. 22, 2), cum iterum Fabius ab omnibus centuriis consul dictus esset nec cum Appio Claudio collega eo munere fungi uellet, cde se eadem fere quae priore anno dicendo abnuentem' fecit, non scripsit p?ioribus annis. sed absoluitur res c. 13, 8, quo loco, quominus quartum consul anni 297. 457 fieret, impediturus Megem recitari iussit, qua intra decem annos eundem consulem refici non liceret'. x) nam, si Liuium (9, 40, 18) sequeris, anno 308. 446 Fabius tertium consul fuit, undecimque anni intercessissent inter tertium quartumque con- sulatum (Lachmann d. f. L. I p. 73). uerum tamen ipse Liuius signi- ficauit, qua ratione hunc nodum soluamus. adnotauit enim 9, 44, 3 (fr. 26) Pisonem consules annorum 307. 447 et 306. 448 omisisse,. unde secundum Pisonem a tertio usque ad quartum Fabii consula- 1) De ea lege uid. Mommsen Staatsr. I3 519 sq. L. CALPVRNIVS PISO CENSORIVS FRVGI CXCI tum nouem annos interiectos esse elucet Liuiumque ducibus, quibus 10, 9, 9 se addixerat1), desertis c. 13 in rebus enarrandis ad Pi- sonem uel ad aliquem, qui hunc exscripserat, se conuertisse. atque haec (]uidem de prima decade. In tertia uno loco libri XXV (fr. 32) Piso cum Valerio Antiate citatur, praeterea nusquam eius uestigia ceruuntur, neque de nostra sententia in hac decade ei est locus. idem cadit in quartam et quintam, in quibus quae Polybianae nar- rationi inspersit ClaudioQuadrigario et Valerio Antiati debet.2) nihilo minus in lihro XL c. 29 (uid. adn. ad fr. 11) certum annalium Pi- sonianorum indicium exstare arbitror, quamquam sub Valerii Antiatis nomine. tradit enim ibi Liuius in narrationis tenore, cum a. 181. 573 in agro L. Petillii scribae duae arcae inuentae essent, in altera fuisse duos fasces septenos continentes libros atque eorum septem Latinos de iure pontificio, septem Graecos de disciplina sapientiae, quae illius aetatis esse poluisset. tum Antiatem Valerium adiecisse scripsit, Ubros Pythagoricos fuisse, uulgatae opinioni, qua creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, mendacio probabili accom- modala /tde. at hanc ipsam famam, quam hic ut Valerianam edidit Liuius, Pisonis fuisse ex certo Plinii testimonio compertum habe- mus (fr. 11), Valerium contra Plutarchus et Plinius (fr. 7. 8) rettu- lisse consentiunt, duodecim libros pontificales fuisse totidemque Graecos praecepta philosophiae continentes. unde, si quid uideo, necessario consequitur, Liuium hoc loco Pisone et Valerio Antiate inter se confusis Valerii Antiatis nomen scripsisse pro Pisone et antea aut Valerium seculum numerum septem librorum, qui erat Pisonis, pro duodecim posuisse aut, cum Valeriana se transscribere arbitraretur, Pisonis narrationem reddidisse.3) sed etiam causa huius perturbationis explicari potest. nimirum Plinio teste et Piso et Va- lerius hanc rem, cum Numae res exponerent, ille in I, hic in II libro, rettulerant. quam ob rem, cum Liuium hos ipsos libros iterum inspicere taederet, aut eis quae excerpserat aut sola memoria temere fisus facile talem errorem committere potuit. simul uero hoc de- monstrasse nohis uidemur, non esse ueri simile Liuium hosce lihros 1) Licinio Macro, ut Klinger (De decimi Liuii l. fontibus p. 21 sqq.) suspicatus est. 2) Tertium auctorem eis adiunxit in his decadibus Pisonem Soltau, uid. indicem * Livius' p. 43 — 46. etiam latius eius usus ei uidetur pa- tere quam in tertia decade atque in prima, uid. indicem p. 206 sq. 3) Nissen Untersuch. p. 236 falsa Plinii scriptura deceptus rem non potuit ad liquidum perducere. CXCII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRJPTIS componentem Pisonis annales ad manus habuisse1), consensumque eius Iib. 39, 6; 7 (uid. adn. ad fr. 34) cum Pisone sic ortum, ut Liuius exscriberet auctorem aliquem, qui Pisonem secutus erat. optio datur inter Claudium et Valerium, quibuscum etiam in libro XXV (fr. 32) Piso a Liuio consociatus est, aliis tamen locis etiam cum Valerio solo, ut per hunc eius admiranda Plinio innotuisse censeam (Muenzer Quellenkr. p. 211 sqq.). Similis igitur ratio Liuio et Dionysio cum Pisone intercedere uidetur. nam uulgari eius auctoritate moti ab initio historici esse existumabant eum ad manus habere. ieiunitas tamen eius et breuitas primarium locum ei inuidebat et in secundum reiciebat, ut eo com- parato illi texturam suam corrigerent aut supplerent aut diligentiae suae indicium ederent. tum relanguescente opera paulatim rarius eum in usum uocabant aut eos auctores quos sequerentur, eo iam usos esse satis esse ducebant, tandem aliunde adfluente materiae ubertate eum omnino seposuerunt. apud utrumque certe eius uestigia in prima pentade frequentissima sunt, inde longioribus interuallis distantia et quasi fortuita.2) Vltimus, si eius uerbis fidem habes, Pisonis annales in manibus habuit Gellius, qui etiam eius ipsa uerba librorum numeris (I. II. III) adscriptis seruauit (fr. 8. 19. 27). post eum euanuere, nam ne Hadriani quidem Antoninorumque aetate in eis libris fuerant, ex quibus grammatici propter uetustum dicendi genus singularia quae- dam notarent inferioribusque exemplorum materiam suppeditarent. solus Priscianus in libro decimo duo fragmenta Pisonis (17. 18) ex lib. I et II proposuit. 1) Hactenus Vnger (in Philol. suppl. III p. 158 sqq.) mecum con- sentit, Liuium tamen crimine neglegentiae liberauit, uid. adn. ad fr. 11. 2) Nitzsch (Annalistik p. 333 sqq. 337 sq.) omnino Pisonem a Liuio ipso adhibitum esse negauit atque, ubi consentiunt, Fabium Pictorem et a Pisone et a Liuio exscriptum esse opinatus est. latius eius usus siue ipsius siue per alium apud Liuium Soltauio patere uidetur, qui post- quam in Philologo LII p. 676 sqq. LV p. 273 sqq. LVI p. 123 sqq. de eo disputauit, haec in libro suo de Liuio scripto comprehendit (uno con- spectu p. 200 sq.). contra eum quaedam monuit Luterbacher in Philol. LVII p. 510 sq. — Frustra Triemel in Fleckeiseni annal. 139 p. 345—354, Klimke (Die aeltesten Quellen zur Gesch. der Gracchen Koenigshiitte Progr. 1886) aliique ab eo Diodorum pendere exponere conati sunt. redarguerunt eos E. Meyer (mus. Rh. 37 p. 610 sqq.), Busolt (Fleckeis. ann. CXLI p. 321 sqq.), Bader (De Diodori auctoribus p. 29—32). ne in fr. 23 qui- dem (uid. adn.) consensus Diodori cum Pisone certus est. — De Valerii Maximi usu propter fr. 31 (uid. adn.) nemo cogitauit. C. FANNIYS1) Cirero in Bruto (26, 99) de duobus C. Fanniis haec protulit: Horwn [P. Crassi Muciani cos. 131. 623, Ser. Sulpicii Galbae cos. 144. 610] aetatibus adiuncti duo C. Fannii, C. et M. filii, faerunt; quorum Gai filius, qui consul cum Domitio fuit (a. 122. 632), unam orationem de sociis et nomine Latino contra C. Gracchum reliquii sane et bonum et nobilem. deinde contra dubitationem quandam Attici, hanc orationem a quibusdam Fannii fuisse negatum esse re- ferentis, praeter alia argumenta etiam hoc monet, Fannium num- quam esse habitum elinguem. nam, inquit, et causas defensitauit et tribunatus eius arbitrio et auctoritate P. Africani gestus non obscurus fuit. alter autem C. Fannius, M. filius, C. Laelii gener, et moribus et ipso genere dicendi durior. is soceri instituto, quem, quia cooptatus in augurum collegium non erat, non admodum dili- gebat, praesertim cum ille Q. Scaeuolam sibi minorem natu gene- rum praetulisset, — is tamen instituto Laelii Panaetium audiuerat. eius omnis in dicendo facultas ex historia ipsius non ineleganter scripta perspici potest, quae neque nimis est infans neque per- fecte diserta. In his tamen uerbis esse quae maximo opere offendant, iam dudum animaduersum est. ipse enim Cicero in epistula quadam, quam duobus annis posteaquam Brutum edidit, cum Laelium com- poneret, anno 44. 710 scripsit ad Atticum (16, 13 c), ex amico re- rum Bomanorum peritissimo quaerit, rquibus consulibus C. Fannius, Marci filius, tribunus pl. fuerit'. uideri sibi audisse P. Africano L. Mummio censoribus, a quibus censuram anno 142. 612 suscep- tam esse constat. ergo, quoniam sine dubio eundem Fannium Cicero in animo habet, alterutro loco eum in patris nomine errasse se- quitur. in Bruti autem uerbis errorem subesse Mommsen inscrip- tione quadam comparata perspexit. ita enim illa (C. I. L. I n. 560 p. 158. Bitschl tab. LVIc): C. Fanni M. f cos. de sena. sen. dedil. 1) Vid. Muenzer R. E. VI c. 1987—1991. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XIII CXCIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS nam cum duo tantum modo consules C. Fannii exstarent a. 161. 593 et 122. 632; prior uero in fastis Capitolinis diceretur C.f. C. n.1), in hoc titulo unum dictum esse ille uir doctissimus conclusit eum, qui cum Cn. Domitio Ahenobarbo anno 122. 632 consul fuisset, Ci- ceronem igitur falso in Bruto hunc Gaio patre natum dixisse. quae suspicio inde confirmatur, quod, cum Bruto scribendo operam daret, eum propter auctorum dissensum de his Fanniis ambiguum fuisse et, priusquam res ab Attico amico expedita esset, illa scripsisse ex ipsius litteris anni 45. 709 (ad Att. 12, 5, 3. fr. 9) comperimus. Iam haec sunt de C. Fanniis, qui illa aetate fuerint, memoriae tradita (Mommsen 1. s. p. 158): a. 146. 608 C. Fannius historicus, cum Tiberius Gracchus pri- mus Carthaginis urbis muros ascenderet, subsecutus est particeps- que illius laudis fuit (fr. 4). a. 142. 612 i. e. P. Africano L. Mummio censoribus C. Fannius M. f. tribunatum pleb. gessit (Cic. ad Att. 16, 13 c, 2. Brut. 26, 100, farbitrio et auctoritate P. Africani'). a. 141. 613 Fannius Laelii gener in Hispania ulteriore sub Fabio Maximo Seruiliano pro consule egregie pugnauit contra Viriatum (App. Hiber. 67. Liu. Oxyrh. 53 p. 141, 170 Rossb.). a. 132. 622 (certe inter annos 133. 621 et 131. 623) Fannius, M. f., praetor, ut Hyrcani legatis responsum daretur, senatum conuo- cauit (Ioseph. antiq. 13, 9, 2). a. 122. 632 C. Fannius, M. f., Gai Gracchi auctoritate consul factus (Plut. C. Gr. 11,2) C. Domitio Ahenobarbo collega in Galliam misso ipse ad res Romanas in urbe gerendas in urbe relictus ah amico desciuit et contra Gracchum de sociis et nomine Latino dixit (Meyer orat. p. 199 sqq.). Atque haec quidem de uita publica, de priuata C. Fannium, M. f., Laelii minorem filiam uxorem habuisse, minus tamen socero placuisse accepimus (Cic. Brut. 1. s. s. et Lael. 1, 3). Has uero res, quibuscum a multis commenta Pighiana mixta erant, cum plerique ita diuisissent, ut Ciceronis Brutum secuti C. filio tribunatum et consulatum tribuerent, cetera Marci filio, Momm- sen 1. s. omnia, cum eidem homini optime conuenirent, ad unum C. Fannium, Marci filium, Laelii generum, referenda et Gai filium ut subditum omnino expellendum esse posuit, contra quam senten- 1) Hic post consulatum a. 158. 596 et 154. 600 in orienteni ad res coniponendas missus est (Polyb. 32, 18, 3 — 5. 33, 6). Muenzer 1. s. c. 1994, 50. ' PANNIVS cxcv ti;nn quae prolata sunt, nihil ad eam infringendam ualent. narn quod quidam eundem eodem anno (142. 612) et in Africa contra Viria- tnm pugnare et Homae tribunatum plebis gerere potuisse negaue- runt, hoc nunc fragmento Liuiano Oxyrhynchi reperto Muenzer 1. s. c 1988 ita expediuit, ut a. 142. 612 Fannium Romae trihunum plebis creatum insequenti cum Fabio in Hispaniam discessisse cen- seret. neque enim quidquam Cicero scrihit nisi hoc, uideri sibi au- diuisse Fannium P. Africano L. Mummio censoribus tribunum fuisse, quibus consulibus, ex Attico quaerit. alio loco Cicero ipse a ueritate aberrauit. est de re p. 1, 12, 18, ubi cum Laelio socero C. Fannius et Q. Scaeuola generi inducuntur fdocti adulescentes, aetate iam <|uaestorii'. illum enim sermonem de re publica Cicero habitum lingit a. 129. 625, ut, quoniam Mommsen a. fere 174. 580 Fannium suum M. f. natum esse posuit, hic uix recte dici posse uideatur adulescens et aetate quaestorius, utpote iam quadraginta quinque fere annos natus. qui tamen error non est tantus quantum a Cice- rone commissum esse negemus, praesertim cum libros illos scripserit a. fere 54. 700 neque tum accuratius eum in Fannii uel Fanniorum res inquisiuisse ex dubitatione, quae decem annis post ei mota est? intellegamus. etiam Q. Scaeuola tum iam tricesimum unum annum agebat. Quae cum ita sint, et cum ea ipsa munera, quae Cicero looo Hruti s. s. Gaio Fannio Gaii filio tribuit, a Marci filio administrata esse certis testimoniis conuincatur, Ciceronis uerborum illorum auctoritate posthabita Mommseno nihil obstare concedemus, quomi- nus quae res optime ab uno homine geri poterant ad unum refe- rantur1), consentiemusque fuisse C. Fannium Marci filium et con- sularem et senerum Laelii et historicum. 1) Originem perturbationis Ciceronianae ita explicauit Moramsen : Putarim Atticum, cum legisset apud Ciceronem de duobus Fanniis, certis argumentis allatis amici errorem conuicisse, scilicet C. Fannium Laelii generum non fuisse diuersum a C. Fannio cons. a. 632. iam siue ipse Atticus ita scripseral siue tacente eo de praenominibus paternis ita sibi animo informarat Cicero, non duos C. Fannios fuisse C. et M. f. Cicero sibi persuasit sed unum solum Gaium Fannium C. f. at redarguerunt id postea inuenti Fanniani libri a Bruto in compendium redacti rerumque scriptorem fuisse ostenderunt non C. sed M. f. quare denuo cum consuleret Cicero doctiorem amicum, Juc uel resp07idit uel certe respondere debuit, C. Fannium fuisse cum unicum tum M., non C. f. itaque sublato ficticio illo C. Fannio C. f. rem facile expediri. Mommseno etiam E. Kornemaun iZur Gescltichte der Gracchenzeit. Klio. Erstes Beiheft der Beitraege zur XIII* CXCVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Apud Ciceronem autem multum eum uersantem uidemus cum Africano eiusque amicis partesque quasdam obtinentem in libris quos de re publica et de amicitia composuit, neque dissimilis fuisse uidetur eruditione et doctrina illorum hominum, si quidem Laelii soceri instituto et philosopbiae operam dedit Panaetiumque audiuit et causas defensitauit. facultates uero Fanniorum suorum duorum oratorias ita distinxit Cicero Bruti 1. s., ut Gai filium cos. a. 122. 632 etsi in mediocribus oratoribus, numquam tamen elinguem ha- bitum esse diceret unamque orationem bonam et nobilem ab eo relictam esse; Laelii generum duriorem genere dieendi fuisse neque multa e philosophiae studio ad dicendum attulisse exiguaque elo- quentia floruisse (31, 118). quae quidem iudicia non ita inter se discrepant, uix ut ex eiusdem hominis orationibus deducta esse possint, praesertim cum Ciceronis aetate fuerint qui orationem illam, qua nitebatur eius de priore Fannio iudicium, quippe quae melior «sset quam quae a Fannio scripta esse uideretur, ab aliis compo- sitam esse censerent (Brut. 26, 99 sq.). In historia, quam latine scripsit, medium quendam Fannio locum adsignauit Cicero in Bruto (1. s. 1.) frigidisque laudibus eum persecutus est, contra de legg. 1, 2, 6, ut ceteros illius aetatis rerum scriptores, ita etiam hunc idem summae exilitatis insimulauit, quae discrepantia ex consilii diuersitate, quo utroque loco eum recensuit, satis explicatur. grauioris momenti est quod M. Iunius Brutus ut Coelii et Polybii ita etiam Fannii historiae epitomam confecit (fr. 9. uid. uol. II p. lvi) et Sallustius, iudex acerrimus, in Fannio ueri- tatem fuisse scripsit (Victor. 1, 20 p.203 H. fr.3 p. 4 Rr. p. 4 M.), quam ipse uirtutem praeter breuitatem aemulatus est.1) admira- tione igitur Gracchorum usuque libelli illius Gai (uid. supra p. clxxxix sq.) ueritas non minuta esse ei uidebatur. lnscriptionem qui ipsam attulerunt, scripserunt annalium (fr. 1. 2. 3. 5. adn. 7), neque enim Cicero cum de Fannii 'historia' loqueretur (fr. 9adn. 7. Brut. 1. s. s.), ipsum titulum laudare uoluisse alten Geschichte p. 21 sq.) , adstipulatus est; dubitauerunt 0. Hirschfeld in stud. Vindob. VI (1884) p. 128, qui propter fr. 9 Attici auctoritatem Hortensio praefert, et Muenzer 1. s. c. 1988, qui alterius C. Fannii me- moriam apud Polybium (28, 4, 1) resuscitauit. 1) Cf. Catil. 4,3: igitur de Catilinae coniuratione quam uerissume po- tero, paucis absoluam. 38, 3: namque, ut paucis uerum absoluam, post illa [Sullae] tempora — bonum publicum simulantes pro sua quisque potentia certabant. C. FANNIVS CX( VII uidetur. liber aDnalium citalus est octauus, ita tamen ut, quid eo expositum sit, dubitemus et ne coniecturam quidem facere liceat de librorum numero. quid? quod ne hoc quidem exploratum est, unde exorsus sit Fannius, nam quae fragmenta ad certam aliquam rem referri possunt (fr. 4. 5. 6. 7. 9); omnia ad solam pertinent Gracchorum aetatem, contra annalium inscriptione ad urbis origi- nem reuocamur. Denique eius mentio fit a paucis scriptoribus, primum a Cice- rone (fr. 5. 6. 7 cum adn. 9). qui tamen, etsi ei Fannii annales notos fuisse non abnuerim, uereor, ne ipsi Fannio epitomam Bruti (fr. 9) praetulerit, quam eum in Bruto scribendo uoluisse et lecti- tasse ex epistulis uidemus. *) tum singulis locis uerba quaedam a Charisio (fr. 2) et in scholiis Veronensibus (fr. 3), duobus a Prisciano (fr. 1.82)) laudata quidem sunt, sed ipse in manibus eis uix fuit. restat Plutarchus, cuius uitas Tiberii et Gai Graccho- rum magnam partem redire ad Fannii auctoritatem Be Plut. font. p. 95 sqq. suspicati sumus. quamquam nunc difficultas quaedam subnata est. nam eundem Fannium et a C. Graccho ad consulatum promotum esse3) et consulem a. 12.2. G32 de sociis et nomine Latino contra eum orationem habuisse scimus. at quoniam Gracchus spe eius suffragationis deceptus legem illam praeter eius senatusque ex- pectationem tulit (Plut. 8, 2), consulem a se impetrare non potuisse sequitur, ut omnino a senatu uehementer perturbato (cf. App. b. c. 1, 23) deficeret consultoque eius non obsequerelur, praesertim cum solus consul Bomae remausisset exemplaque domestica imitaretur.4) 1) Cf. ad Att. 12, 5, 3 (fr. 9): sed tu me yscousTQixcog refelleras, te autem nunc Brutus et Fannius, ubi nos nunc miramur, quocl epitoma- torem eodem loco ponit quo eum ipsum, cuius liber in compendium redactus est. similia autem etiam ab aliis scriptoribus antiquis facta ease constat. 2) Quamquam hoc fr. tantum sub Fannii nomine est traditum, ta- men in annalium reliquiis id recensere non dubitauimus. solos enim annales nouisse uidetur Priscianus (uel eius auctor) neque usquam orationem eius commemorauit, ex qua soli Cicero, Iulius Victor, Chari- Bius quaedam seruauerunt. 3) Plut. Gai. Gr. 8, 1 : 'Kvotccvtcov Sh tcov vtio.tiy.cov aQ%aiQe6tcov kcxI LltTiCOQCOV UVTCOV UTCCiVTCOV COCf&T] [rQCCy%Os] TcLlOV v sinorwv ovzt t&v dvvcizwv. fr. 20 ovStv i^rjtaKotBg twv tzbqI rovg %govovg axpt- @co$ — sir.fj to nooGxv%bv unotpaivofitvoi. CCVIII DE SCRIPTORYM VITIS ET SCRIPTIS nomen latet recte a Schweglero restitutum (fr. 1), altero non est, cur Coelium diuersum esse ponamus ab Antipatro (fr. 52). itaque cum Krausio et Rothio Gnaei Gellii nomen restituendum est, quae mutatio intuenti codicum scripturas uix grauior ei uidebitur, qui Gellii nomen etiam cum simplici / scriptum esse meminerit (cf. C. I. L. I n. 347. 877 et cod. Neapol. scripturam a. pr. m. p. 54, 25 K.) atque etiam priore Solini loco in pluribus libris mss. pro Gellio esse exaratum Cellio. Tertius locus est Plinii (fr. 8), qui, quamquam et in indice et in ipso libro Gelliani nomen exstat, cum de Gelliano scriptore omnino nihil nec a Plinio nec a quoquam alio memoriae sit traditum et Gellii nomen ante Valerianum, qui utroque loco eum excipit, facillime transire potuerit in Gellianum, a nobis Gellio, quem quatercitauitPlinius, adsignatus est. uid. p. ccix. Praeterea Mercklin in obseru. ad Festum p. 13 (in indice lect. Dorpat. 1860) duobus eius scriptoris locis Cn. Gellii nomen lacunis haustum esse censet, quorum uno p. 351 agitur de Talassione, ipsius autem historiarum scriptoris nominis ne littera quidem in codice hodie conspicitur, altero (p. 181 fr. 64) litterae lius liistoriarum rectius litteris Coe praepositis, ut uulgo factum est, supplendae esse mihi uisae sunt. nam Coelius etiam alio loco (p. 352 fr. 47) a Festo citatus est, Gellius nusquam. priore loco coniectura incertior est, quam cuius ratio habeatur. Sed unum fragmentum etiam ex eorum numero, quae apud Krausium habes (p. 206), expulimus: Et Gellius, (Huius Chalcae', neque enim apud Charisium, in quem a Putschio — nescio quibus auctoribus — intrusum erat, posteaquam is Henrici Keili opera ex codice iSeapolitano emendatus est, nunc legitur. Fateor tamen etiam de aliis fragmentis suspicionem mihi subnatam esse, num huius Gellii essent, etsi ea eicere non sum ausus. quae enim sen- tentia, cum in praefatione facile locum habere posset, a me primo loco posita est, eandem praeter Gellium etiam Sallustium et Ca- tonem in litteras rettulisse Vopiscus dicit, unde cum Catonis uerba, quae ille in animo habet, Aulus Gellius noctibus suis Atticis inseru- erit (Cat. orig. fr. 83) Gelliumque historicum Vopiscus uix nouerit, ex errore quodam seu Vopisci seu eius quem transscripsit, Gellium grammaticum in historicorum numerum inlatum esse probabile est. hoc autem saepe factum est, ut, si ex scriptore aliquo alius auctoris uerba reciperentur, utriusque scriptoris nomina adscriberentur. De- nique etiam de uno Macrobii loco (fr. 27) dubitari potest, num recte receptus sit. Macrobius enim lib. 3, c. 17 de legibus Uomae contra CN. GELLIVS CCIX luxuriam latis egit, primum de lege Orchia, cuius uerba, quod prolixa sint, se praeterire dicit, tum de lege Fannia lata ranno post Romam con- ditam secundum Gellii opinionem quingentesimo octogesimo octauo' (sic liliri), de qua Serenum Sammonicum referentem facit iocumque Lucilii adnectit, quo centussem eam dixerit, denique de ceteris dein- ceps legibus sumptuariis. de eadem uero re etiam Gellius in noc- tibus Atticis 2, 24 disseruit plerumque Atei Capitonis, quem ad modnm ipse dicit, coniectanea secutus, ita tamen ut lege Orchia praetermissa exordiatur a lege Fannia, quae C. Fannio M. Valerio Messalla consulibus (anno Varroniano 593) lata sit, eiusdemque uersus Luciliani mentionem fecit. quae quidem apud utrumque scriptorem consensio tam mira est, ut fieri non possit quin Macrobio etiam hic Gellium ante oculos fuisse suspicio moueatur. quae cum ita essent, ut niliilo minus haec uerba locum suum in Gellii histo- rici fragmentis retinere paterer, non id me adduxit, quod annus ille Gellii Macrobiani (Mommseni chronol.2 p. 129) nec cum ratione Ca- toniana, quam fr. 25 secutus erat, nec cum Varroniana, qua Iex a. 161. 593 lata est, concinit, ut numerus nescio cuius leuitate cor- ruptus esse uideatur — sed potius illud; quod Macrobius quamuis saepe A. Gellii noctes Atticas expilaret, tamen numquam eius nomen apposuit, annales autem Gellii duobus aliis Iocis (fr. 24. 25) citauit. Sed ut redeaf unde digressa est oratio, primus Gellii mentionem fecit Cicero (fr. 21 cf. adn. ad 12); tum; cum Liuius nusquam eum attulerit neque adhibuisse uideatur, Dionysio Gnaei Gellii prolixi- tas magis adrisit; ut tribus locis ad eum solum (fr. 11. 16. 17), toti- dem una cum Licinio (18. 19. 20) ad eum nominatim prouocaret, multisque aliis auctoris nomine omisso eum Dionysii narrationi subesse ueri simile est. ut quae de Sabinarum raptu apud eum exposita habes, ad Gellii auctoritatem redire (fr. 12) reliquiis, quae ab A. Gellio seruatae sunt, collatis iam perspexit Merkel (proleg. in Ouid. fast. p. lxxxii), deinde aut ad Gellium aut ad Licinium Macrum quae 3, 39 scripsisset, recte ratione inita collegit Kiessling (De Dion. f. p. 30 sq. cf. fr. 18 c. adn.) idemque (p. 35) ad eum referri posse monuit; quae 1, 42 de Caco narrauit (fr. 7 c. adnot.). de fr. 10 cf. p. CCviii. praeterea Plinius in septimo (fr. 2. 4. 5. 6) et tertio libris (fr. 8) aliquot Cn. Gellii1) locos inseruit, tres (fr. 15. 30. unum cum libro 8 c. 14 euanuit) A. Gellius grammaticus. qui post hos 1) Gnaei praenomen in indice libri VII est adscriptum, in ipso libro simpliciter eum Gellium dicit. Hiat. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XIV CCX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Cn. Gellium, ut Censorinus (fr. 28), aut simplieiter Gellium lau- dauerunt, ut Vopiscus (fr. I)1), Seruius (fr. 10. 33), Macro- bius (24.25.27), Solinus (7.9), Marius Victorinus (fr. 3), Priscianus (adnot. ad fr. 26), uix ipsum excerpserunt, neque aliter iudicauerim de Charisio,apudquem septemfrustu!aGelIiana(12. 13. 14. 22. 23. 26. 29 p. 54 K.) uno loco coniuncta sunt propter formas in datiuo et ablatiuo plur. primae declinationis in abus exeuntes allata, praeterea tantum modo duo (fr. 31.32). Ex hoc tamen indice caue ne diuturnam Cn. Gellii memoriam et auctoritatem fuisse con- cludas; Plinii enim ceterorumque cognitionem eius a Varrone ori- ginem duxisse Muenzer Quellenkrit. p. 376 docuit. quid? quod ne a Dionysio quidem omnibus locis eum ipsum inspectum esse certum est, cum fr. 18. 19.20 cum Licinio (Macro) ita coniunctus sit, quasi huic auctori cessisset (uid. infra cap. de Licinio). Eandem igitur Cn. Gellius sortem passus est quam Sempronius Tuditanus, uir item antiquitatis studiosus (uid. supra p. CCin), nisi quod illius quaedam frustula ad uerbum a Varrone excerpta posteri- tati seruata sunt. 1) Vid. supra p. ccvni. L. COELIVS ANTIPATER1) Prorsus nouam uiam in historia scribenda7 cum res non modo narraret sed etiam exornaret, ingressum esse L. Coelium Antipatrum identidem Cicero praedieauit. nam illos, qui ante eum in annalibus conficiendis uersati essent, solam rem tenuisse, uerba minus curasse, bunc arte quadam et ratione uerba et elegisse et collocasse pri- mumque se erexisse et bistoriae maiorem uocis sonum addidisse. 1) B. A. Nauta et G. Groen van Prinsterer a. 1821 ex quaestione lit- teraria, quae a facultate Lugd. Bat. proposita erat De L. Coelio Anti- patro historico belli Punici secundi, tam diligenter et accurate egerunt, ut utriusque commentarius annalibus acad. Lugd. Bat. a. 1821 insertus praemio dignus esse iudicaretur. a quibus libris, quamquam Nauta in fragmentis ad res gestas referendis nimis ingenio suo indulsit, ut ali- quot eius coniecturas repetere inutile uisum sit, tamen in plerisque re- bus etiam nunc proficiscendum est. post eos de Coelio 0. Meltzer De L. Coelio Antipatro belli Punici secundi scriptore Lipsiae 1867 diligenter et docte egit, tum ipsa fragmenta tractauerunt 0. Gilbert (Die Fragm. d. L. C. A. in Fleckeiseni suppl. X p. 363—479, ex quo libro aliquot notae editionis prioris nunc suppletae sunt) et paulo post Gu. Sieglin (cum eadem inscr. in eisdem suppl. XI p. 1 — 92), qui illius argumenta magnam partem refutauit, sed ne ipse quidem aliorum plausum tulit, quod Coelium et bellum Punicum scripsisse posuit et aetate prouectum ori- ginem urbis usque ad suam aetatem continuatam; tres ei aduersarii in indice phil. X p. 384—400, G. F. Vnger, 0. Gilbert, R. Poehlmann exsti- tere(uid. infra p. ccxiv . Ex eo certamine, quo de auctoritate Coelii et usu apud inferiores scriptores uiri docti disputauerunt, eos commentarios, qui etiam nunc mentione digni mihi uisi sunt, infra p. ccxxv sq. citabo. Quoniam libri Vlr. Kahrstedtii (Geschichte der Karthager von ^18—146. 1913) et Frid. Leonis (Geschichte der roem. Literatur L 1913, quo de Coelio p. 336 — 341 agitur), postquam eae paginae quae antecedunt, iam typis exscriptae sunt totumque hoc uolumen iam ad finem perductum et abso- lutum, in manus meas peruenerunt, nunc, id quod doleo, filo meo paucas notulas inserere potui. In nomine Coelii scribendo, cum in talibus rebus libri mss. uix magnum momentum habeant, secutus sum titulorum lapidibus uel aeri incisorum auctoritatem. ex decem enim locis, in quibus hoc nomen in Mommseni C. I. L. uol. I exstat, unus incertae aetatis exhibet Caelius (n. 845j, alter (n. 844) Kailius, ceteri (n. 270. 382. 479. 571. 641. 858. XIV* CCXII DE SCRIPTORVM VITIS KT SCRIPTIS sed priusquam nirtutes eius explicem, pauca ea, quae de eius aetate memoriae prodita sunt, componam. atque Cicero quidem duobus locis (de legg. 1, 2, 6 et de orat. 2, 12, 52), quibus de bistoricis Latinis loquitur, eum post Pisonem (trib. pl. 149. 605. cons. 133. 621) re- censet, uno (Bruti 26, 102) ante eum. in quo loco uiri docti cum oflenderent, neglexerunt Pisonem non in ipso oratorum ordine a Cicerone adlatum esse, sed, cum iam usque ad Carbonem descen- disset et, ut cur Carbone forum tenente plura iudicia fieri coepissent, explicaretur, quaestiones perpetuas (quae illo adolescente a Pisone institutae essent) commemorasset, quasi in parenthesi etiam ora- tionis Pisonis et annalium mentionem adiectam esse (27, 106). sed cum reliquis Ciceronis locis egregie conuenit, quod in ipso Bruto Coelius Fannium (cos. a. 122. 632) excipit idemque de legg. I. s. aetati Fannii, quem modo una cum Catone, Pisone, Vennonio nomi- nauerat, coniunctus fuisse dicitur. fac igitur eum natum esse eodem fere quo Fannium anno, 174. 580 x), uel paucis annis post: nibil cum hac sententia pugnabit, immo optime consentient uerba quae- cunque omnino de Coelio prodita sunt. ita enim, quod Cicero in Brut. et de orat. 1. s. scripsit, et magister familiarisque L. Crassi esse potuit, qui anno fere 140. 614 natus est, et consuetudine uti Gai Graccbi (fr. 50), qui anno 153. 601 natus est, illo tamen minor natu fuit, si quidem Coelius in eorum numero in Bruto positus est, de quibus ut de senioribus se ante Carbonem et Graccbos dicturum esse Cicero professus erat (25, 96). 2) utique historias edidit post C. Gracchi mortem, cum aperte de eq ut de mortuo locutus sit (fr. 50) 3), et ante Asellionem, quem ei successisse Cicero scripsit (de legg. I. s.). 1125) Coelius uel Coilius, in quibus numua (382) est cusus a. 109. 645, inscriptiones lapidi incisae a. 94. 660 (n. 571) et a. fere 54. 700 (n. 479. 641). unde Antipatri historici aetate Caelii formain iam Coelio cessisse apparet. 1) Ad eundem annum etiam Meltzer p. 6 peruenit aliunde in ratio- cinando profectus. 2) Mitto locos leuioris momenti, ut Vell. 2, 9, 6, ubi Coelius fSi- senna uetustior' dicitur, uel Pompon. de orig. iur. 1, 2, 40 p. 4 Momms., ubi in eis qui profecti sint a P. Mucio et Bruto et Manilio, propter iuris scientiam positus est. 3) Si Coelius fr. 56 se uidisse scripsit, qui ex Hispania in Aethio- piam nauigasset, alienis fabulis deceptus est, quarum ubertate tum homines delectabantur. Eudoxus ille non fuit, qui aut Africam non circumnauigauit aut, si nauigauit, redux non est factus. Vid. Berger Erdkunde d. Griechen2 p. 569 sqq. L. COELIVS ANTIPATER CCXM De ipso autem Coelio perpauca comperta habemus. fuit igitur oriundus gente plebeia illa quidein sed nobili.1) nam quod fuerunt qui euni propter Antipatri cognomen ad libertinos detruderent, loci illius Suetoniani inmemores fuerunt, quo primum omnium liberti- norum L. Voltacilium Pitholum Cn. Pompeii Magni magistrum liisto- riam scribere orsum esse ex Nepote discimus cnon nisi ab honestis- simo scribi solitam ad id tempus' (Suet. de gram. et rhet. 27 p. 124 III'.). aut quis illa aetate Iibertinum in foro uersatum esse credet? nam Coelius in Bruto propler elo(juentiam et artem oratoriam locum aliquem obtinet. denique idem docuit iuris scientiam et cum multos tum L. Crassum discipulos babuit (Brut. 1. s. s.)2), idque, qui tum mos erat, et exemplo suo forensi et consultus responsis de iure diitis. Graecis autem studiis eum ingenium suum excoluisse cum omni eius liberali eruditione appareat, et generis dicendi illa aetate usitati et litterarum cognitinnis, qua instructus etiam Hannibalis asseclas explorauit et in usum suum conuertit, tum quod relicta ceterorum bistoricorum Romanorum uia, qua res ab urbis origine repetere solebant, unum bellum grauissimum maximeque anceps Thucvdidis exemplo motus scribendum suscepit.3) fuit autem id bellum Ilannibalis. narn quod Cicero, ubi fprooemium belli Punici' citauit (or. 69, 229 fr. 1), bella numeris non distinxit, superuaca- neum id esse duxit, cum tum Coelii historiae in multorum manibus essent1), tum uero ipsis reliquiis demonstratur, quarum ut certissima 1) In magistratibus illius aetatis L. Coelii Antipatri nomen nusquam inuenitur. nam quod Closset p. 475 eum uergente saeculo urbis sexto natum esse et a. 137. 617 quaesturam administrasse adfirmauit, Pighii coniecturae temere credidit. 2) Caue tamen Coelium domi Crasso fuisse existimes eum studii iuris ciuilis et hortatorem et magistrum, qui significatur a Cicerone de orat. 1, 65, 234. is fuit C. Aculeo, id quod recte monuit Meltzer p. 8. cf. de orat. 1, 43, 191. 2, 1, 2. 3) Quod tamen Sieglin p. 55 sqq., cui E. Zarncke Der Einfluss d. griech. Litt. p. 37 sqq. adsensus est, ut prooemium eius a Coelio etiam exscriptum esse demonstraret, Liuii tertiae decadis prooemio ut Coeliano usus est, hoc argumentum nullum est, atque etiam aliis locis, quos adfert, Thucydidis imitatio apud Liuium conspicua est, non continuo etiam Coelii probatur, cuius uerborum reliquiae tenuiores sunt, quam ut pro Liuio in hac quaestione substitui possint. Etiam Xenophontis descriptio pugnae Cunaxensis Liuio Cirtensem describenti (30, 11 sq.) exemplo fuit (Zielinski Die letzten Jahre des ziveiten pun. Kriegs p. 150); de Coelio nihil constat. 4) Brut. 1. s. scriptor, quem ad modum xiidetis, fuit — luculentus. CCXTV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS argumenta adferam, iam primo libro et Sagunti urbis mentionem fecerat (fr. 10) et a Sempronio consule a. 218. 536 celocem in Africam missam esse narrauerat, ut uiseret locum, ubi exercitum exponeret (fr. 12). quis igitur, cum ceteri alterius beili anni septem libros explerent, et totum primum bellum Punicum et secundi pri- mos annos uno libro absoluta esse credet? accedit quod fragmenta pleraque ad alterius belli certas quasdam res pertinent, nullum ad primum. quae si concessa erunt; tertii belli uix quisquam patronus exsistet, praesertim cum buius uestigio in reliquiis Coelianis careamus. Verum tamen exstant fragmenta quaedam (49. 50. 52. 53. 56), quae ad res non solum extra belli Punici alterius sed etiam om- nium trium fines positas pertineant, quae causa fuerat Lachmanno (II p. 20) et Krausio p. 184, ut usque ad suam aetatem eum res deduxisse censerent, Pluessio (De Cinc. p. 48), ut eum praeter belli Punici historiam prouectiorem aetate rerum Romanarum annales scripsisse suspicaretur, eamque sententiam Gu. Sieglin 1. s. s. multis aliis fragmentis Coelianis ad eos tractis confirmasse sibi uisus est. uerum tamen oblitus est Theopompum aliosque rhetores digressio- num multitudine et uarietate se iactasse rerumqne scriptores apud Graecos eorum exemplum secutos plerosque magnam inde historiae partem eis, quibus Iegentes delectaret, explere solitos esse.1) multis igitur locis etiam nunc, unde Coelius in belli Hannibalici enarratione exorsus sit, uidemus, ut de urbis Capuae origine (fr. 52) aut de urbis Petiliae natura (53 cf. 31), de loco quodam Tarenti, unde nomen inuenisset (35), de Cumano Apojline (54), de Auerni natura (51), Alpium longitudine (13), Africae incolis (55) et circumnaui- gatione (56), de somniorum miraculis (49. 50), quibus ut animos titillaret, occasionem somnii Hannibalici arripuerat. alia apud Sieg- linum fragmenta aut aliorum scriptorum sunt (Gellii fr. 7. 9. Coelii Rufi oratoris, uid. infra p. cccxxxvi, Acilii fr. 1) aut ab omni rerum narratione abhorrere uidentur (fr. 31) aut non habent quo referri possint (47. 48. 64). denique ueteres scriptores unum Coelii opus historicum nouerunt; nam aut solo nomine eum citauerunt (Cicero praeter fr. 1, Liuius, Plinius omnibus locis) aut uel sic uel, idque saepius, inscriptione numeroque libri addito (annalium semper No- nius, historiarum commentarii Vergilii et grammatici). itaque frag- menta inter duo opera partiri noluimus. 1) Vid. etiam 0. Gilbert in ind. phil. 1. s. s. p. 38. Seeck Kalender- tafel p. 106 sq. L. COELIVS ANTIPATER ccxv Inscriptio ipsa accuratius a solo Cicerone (fr. 1) indicata est; belli Punici , quae uerba u. alterius supplenda esse modo uidimus. nominatiuus, quo caremus, dubius est. neque historiarum neque annalium mihi placet; additus enim diuerse a duobus auctoribus erat, qui ip.sa uerba excerpserant, et ab inferioris aetatis scriploribus diligenter descriptus est. restat 'libri' et fortasse nomen eius, ad quem Coelius eos miserat, L. Aelii, ut post alios (Popmam; Vossium, Nautam; Krausium) Fr. Marx scita disputatione1) restituit. nam cum in fragm. 24 B meliorum codicum consensus pro uulgata scriptura ' LuciUus' hoc nomen exhibeat, de eadem autem uerborum transiec- tione, quae uituperatur, in prooemio belli Punici L. Coelium Anti- patrum egisse Cicero testis sit (fr. 1), quem saepe cum illo ignoto auclore, qui rhetorica ad Herennium composuit, concinere constat, non ad Laelium, ut hic uulgatur, eum scripsisse consequitur, sed ad L. Aelium, philologum illum et Graecae et Latinae linguae peritissimum; quod nomen apud Ciceronem facile Laelii nomine obscurari potuit. accedunt aliae causae. nam C. Laelius Scipionis amicus iam a. 128. 626 mortuus erat; at uero Coelius post C. Gracchi necem (fr. 50) opus suum confecit; L. Aelius autem etiam a. 100. 654 Q. Metellum INumidicum in exilium comi- tatus est et redux magister Varronis et Ciceronis fuit. tum quo uno loco Coelius inler Fabios et Cornelios; utris faueret; aperuit; his etiam obtrectauit (cf.fr. 17 c. adn.) Fabiumque Pictorem citasse uidetur (fr. 49). Forsitan in inscriptione additus sit etiam libro- rum numerus, qui septem fuisse uidentur. nam tot laudati sunt neque plures fuisse uidentur, quoniam libro septimo iam ad proe- lium quoddam a. 203. 551 commissum Coelius descenderat (fr. 44); quod etiam Liuius in eodem libro; quo toti bello finem imposuit, narrauit.2) ut uero singulorum librorum; quoad lieri poterit, bre- uiter argumenla distribuamus; primum prooemio de sermonis genere; quo usurus esset; rhetorum more exposuit et fortasse, si recte Roth de fr. 2 iudicauit, de fontibus a se adhibitis. num deinde quaedam; quem ad modum Polybius, de primo bello et de rebus ante bellum Ilannibalicum gestis praefatus sit; discerni non potest. sed termi- nauit primum librum clade ipsa Cannensi narrata (fr. 22). quae post eam in castris Punicis facta sunt; iam pertinebant ad alterum (25). 1) Stud. Lueiliana p. 96 — 98. Proleg. auct. ad Herenn. p. 136 sqq. 2) Ne incerta cum certis miscerem, consilio in adn. fr. 46 Cartha- ginis mentionem non feci. CCXVI I>E SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS libro tertio forsitan iam peruenerit oratio usque ad pugnam Senen- sem (30), sexto usque ad Scipionis aduentum in Africam (41), de- nique septimo ad belli exitum.1) Inscriptio igitur baec euasit: fL. Coelii Antipatri belli Punici alterius libri septem ad L. Aelium.' De genere dicendi haec sunt Ciceronis praeter fr. 1 testi- monia: De legg. 1, 2, 6 (quo loco adhortatur Ciceronem Atticus, ut ad historiam aggrediatur): Fannii aetate coniunctus Antipater paulo inflauit uehementius2) habuitque uires agrestis ille quidem atque horridas, sine nitore ac palaestra, sed tamen admonere reliquos potuit, ut adcuratius scriberent. De orat. 2, 12, 54 (loquitur Anto- nius): Paulhm se erexit et addidit historiae maiorem sonum uocis uir optimus, Crassi familiaris, Antipater. ceteri non exornatores rerum sed tantum modo narratores fuerunt.s) Est, inquit Catulus, ut dicis, sed iste ipse Coelius neque distinxit historiam uarietate colorum neque uerborum collocatione et tractu orationis leni et aequabili perpoliuit illud opus; sed ut homo neque doctus neque maxime aptus ad dicendum, sicut potuit, dolauit; uicit tamen, ut dicis, superiores. Brut. 26, 102: L. Coelius Antipater scriptor, quem ad modum uidetis, fuit ut iemporibus illis luculentus, iuris ualde peritus, multorum etiam ut L. Crassi magister. Arte igitur dicendi Coelius non solum ipse ingenium iudiciumque excoluerat eorumque exemplum imitatus est, qui ante eum uiri nobiles Graece historiam scripserant, sed etiam alios sua et auctoritate et eruditione docuit; in eis multis summam laudem L. Licinium Crassum, oratorum sua aetate principem, consecutum esse constat, cuiu& speciem splendidam Cicero in libris de oratore oculis subiecit, in quibus quod eum adhortan- tem fecit (3,49, 184 sqq.), ut non modo orationis perpetuitas et conuersio uerborum (i. e. ambitus uel periodus) numeris astringatur sed etiam inflatum et tumidum dicendi genus membris minutioribus discerpatur, quae tamen ipsa numeris uincienda sint, audimus stili Asiani praecepta habemusque etiam nunc eius documenta in Crassi 1) Vnger (Philol. 40 p. 183 sqq.) primis quinque libris Coelium bi- nos annos, ceteris ternos complexum esse statuit idque ita ut ab initio anni etiam liber inciperet. mutandus tamen ei fuit in fr. 22 numerus Prisciani (in II). 2) Cf. Dionys. ad Pomp. 4, 4 (de Xenophonte): xav izots SisysiQai fiovhi&y xi]v cpodaiv, oXiyov iivnvsvoccg (aansg cntoyeios aaSpa ra^icog 6§ivvvtai. 3) Cf. Cic. pro Marc. 2, 4: copia, quae non dicam exomare sed enar- rare res tuas gestas possit. L. COELIVS ANTIPATEK CCXVII orationum fragmentis, quae Cicero seruauit. *) atqui in uulgari di- sciplina nondum Komae illa tradita esse ipse Crassus uel Cicero (de orat. o, 49, 188) professus est, Coelius autem illud praeeeptum membris minutioribus et numerosis orationem discerpendi, quod Hegesias in rhetorum scholas inuexerat, tam inscite arripuerat (fr. 8. 9. 41. 49), ut etiam eius ineptias, quas Cicero acerbe castigat (orat. 67, 226), imitaretur et propter numerum ne nomen (piidem discin- dere uereretur (fr. 24 B). est et hoc manufestum tirocmii indicium et numerus etiam in formam usitatorum uersuum fictus, uelut hexa- metri dactylici (fr. 24 B) uel tetrametri trochaici partis (fr. 5)2), quae uitia Coelii discipulus Crassus orator uitauit, qui quamquam item conuersionem orationis membris minutioribus numerosisque carpsit, Ciceroni eam perpoliuisse uidebatur, non dolauisse ut eius magisler. hinc summa admiratione oratorem effert, Coelium autem, quem primum maiorem historiae sonum addidisse resque exornasse, non tantum narrasse Atticum historicum et Antonium contemptorem uerborum elegantiae laudantes fecit, ipse rudem dicit cuius uires agrestes horridaeque sint, opponitque illis 0. Lutatium Catulum, Graecae doctrinae elegantem arbitrum, omnibus artis disciplinae praeceptis eum defuisse iudicantem. denique eius excusationem cauillatus est, qua propter uerborum traiectionem numerosamque sententiarum conclusionem a L. Aelio ueniam petierat (fr. 1), quem fexili littera' obscura linguae monumenta 'expedientem' (Varro de 1. 1. 7,2) talium elegantiae artificiorum taeduisse consentaneum est.3) contra Frontoni Coelii breuitas sententiarum (hunc enim dixit histo- riam scripsisse uerbis multiiugis, Coelium singulis notans, ad Ver. 1, 1 p. 114, uid. s. p. cxlvi) uerborumque exquisitissimorum stu- dium, quo etiam Ennium cstudiose aemulatus esset'4), uehementer adrisit. 1) Vid. Marx ad Herenn. p. 136 sqq. Norden Kunstprosa p. 134 sqq. 174 sqq. 2) Clausulas quasdam in eius fr. Leo 1. s. p. 339 notauit. 3) Inter eos, qui in adnotationibus Ennii et Lucilii et historicorum certis notis usi essent, Fragm. Parisinum de notis apud Keilium VII p. 534 enumerauit Aelium, rpostremo Probum' (cf. Gell. 6, 9, 11 sq.). — Proprietates quasdam scribendi Coelii Ad. M. A. Schmidt in Sertis Har- telianis p. 204 — 207 collegit; paucae tamen sunt neque ullius pretii. 4) Ad M. Caes. 4, 3 p. 62 N., quem locum Vahlen Enn.2 p. xxvi sq. recte interpretatus non poetam aliquem, ut Naber in indice p. 269 aliique, sed hunc Antipatrum dictum esse monuit. Claudii quidem Quadrigarii poeticum colorem etiam Gellius (17, 2, 3), item antiquitatis CCXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Descriptio tamen geueris dicendi a Cicerone non est absoluta. deest enim orationum a Coelio fictarum mentio, quibus primus exempla Graeca imitatus historiam exornauit, id quod explicari non potest nisi ita, ut illum orationes ab historiae arte separare non potuisse neque fictas ah eis; quae uere habitae essent, distinxisse censeamus. nam Cato eas tantum modo quas ipse dixerat orationes, ut rerum quasi monumenta essent, in origines suas receperat, Coe- lius uero in annalibus suis etiam Poenos loquentes et Romanos uel Poenos inter se in senatu uerbis certantes induxerat (fr. 5. 6. 16. 26. 47. 58), quas orationes, ut ornamentis et luminibus historiam inlustraret, ipsum commentum esse uix quisquam negabit. quid? quod nescio an earum orationum summae, quae apud Liuium libri XXI initio leguntur neque ex Polybio originem ducunt, ad ipsius Coelii artem reuocandae sint. neque enim Liuius quas inseruit orationes omnes totas suo ingenio suaeque inuentioni debebat.1) uidetur autem Coelius adiutus esse in hoc suo consilio ea re quod Silenus, quem primarium auctorem ei fuisse mox ostendemus, multas orationes historiae inseruit. nam etsi ad Chaeream et Sosylum pertinent, quas ineptias Polybius (3, 20) acerbe reprehendit, antea tamen etiam aliorum loquacitatem a ueritate aberrantium inprobauerat, in quibus etiam Silenum fuisse ueri simile est. Polybii autem uerba etiam huc transferenda sunt: 01 ds 'Pco^cdoi 7tQo67tsitxcoxvlag avxolg 7]drt xrjg xcov Zaxav&aCcov dXco6scog ov [id ^Jia %sq\ xov TtoXs- fiov xoxs diafiovXiov ijyov, v.a&ditSQ svioi xcov 6vyyQacpscov cpa6i, TtQogxaxaxdxxovxsg sxi zal xovg sig sxdxsQa Qtj&svxag Xoyovg, ltdvxcov dxoxcbxaxov 7tQay[ia xoiovvxsg. — JtQog tisv ovv xd xoiavxa xcov 6vyyQanjidxav ola yQacpsi XatQsag xal 2Ja6vXog ovdsv dv dsoc TtXsov Xsystv. ov yaQ i6roQiag dXXd xovQsaxijg xal Ttavdrj^tov XaXidg sptotys doxov6t xd%iv s%stv xai dvvapttv. Quoniam hisce uerbis Coelii dicendi proprietatem exposuimus, nunc ad fidem eius historicam examinandam et aestimandam transimus. quae quaestio in illis rerum scriptoribus fere tota pendet ab auctorihus, qui ab eis in usum uocati esse uideantur. Coelius Enniique admirator , laudauit. superuacanea igitur est Duentzeri con- iectura (Ztsch. f. Gymnasialw. 1877 p. 424), qua non solum Aquilium pro L. Coelio substituit sed etiam uerba 'eumque studiose aemulatus Aq.' post *J?lautwm> transposuit. 1) Vid. Lachmann De f. Liu. II 114 sq. Nissen Untersuch. p. 27 sq. 92. 263 sq. Gesch. Litt. II p. 299 sq. L. COELIVS ANTIPATER CCXIX uero polliticus eral se cex scriptis eorum qui ueri arbitrantur' (fr. 2) hausturum esse, Hecataei ueritatis professionem (fr. 332) in pro- oemio imitatus, neque eum in uno fonte exscribendo acquieuisse ex Liuio (fr. 29) diseimus, ubi de Marcelli morte triplicem gestae rei memoriam ab eo editam certiores nos fecit, unam traditam fama; alteram scriptam laudatione filii, qui rei gestae interfuisset, tertiam qnam ipse (Coelius) pro inquisita ac sibi comperta attulisset. quibus uerbis hercle haud exigua ut illis temporibus laudatur diligentia et industria, ut per se credibile sit clarissimos scriptores, qui antea bellum Hannibalicum scripsere, ei haud ignotos fuisse. ac de Catone quidem id constat. etenim quod post uictoriam Cannensem Maharhal Hannibali suaserat, A. Gellio teste paene ad uerhum secundum Ca- tonem narrauerat (fr. 25 c. adn.) *), tum Fabius (fr. 49) ita a Cice- rone cum Coelio consociatur, ut si non ipsum nomen Fabii apud Coelium at consensum tamen quendam inter eos Cicero inuenisse uideatur; Liuius autem postquam 22, 8, 5 famam ad Fabii Cunc- tatoris laudem propensam sine duhitatione recepit, in adnotatione c, 31, 8 — 11, uhi ipse eam refutauit, illam non solum posteros auxisse concessit sed etiam Coelium (fr. 21) eiusdem erroris pro- pagationis insimulauit. quid? quod, quoniam in ea libr. XXI et XXII parte, quae ex Polybio non uersa est, Liuio Coelium potissimum ducem fuisse infra uidehimus, hac autem Fabiana belli gerendi ratio summis laudibus celebratur, aduersariorum consiliis obtrectatur, certe ueri simile est Fabiana lectione eum ad hanc de rebus illius aetatis Romanis sententiam perductum esse.2) iuxta Fabium tamen primarium inter eius fontes locum obtinet Silenus Siculus.3) nam et illum et Sosylum Lacedaemonium in Hannibalis castris uixisse, quamdiu fortuna passa esset, eiusque belli gesta ut multos memoriae prodidisse ex Cornelio Nepote (uit. Hann. 13, 3) comperimus. imi- tatus igitur ille Alexandrum Magnum et ipse res gerere et gestas a uirtutis suae praeconibus inlustrari cupiuerat. quin etiam usque eo uestigia eorum, qui Alexandri res scriptis ornauerant, pressisse ui- 1) Vis tamen uerborum Catonianorum inminuta est a Coelio. 2) Falso Nauta p. 16 et Krause p. 186 M. Fuluii Nobilioris fastos in fontibus a Coelio adhibitis enumerauerunt, loco quodam Charisii (1 p. 138 K.) usi. qui quamquam nondum sanatus est, tamen hoc con- stat, Coelii nomen nulla auctoritate a Fabricio intrusum esse. uid. Keilii adnot. a. h. 1. 3) Vid. G. Bujack De Sileno scriptore Hannibalis. Regim. 1859. p. 5. 14. 18. Zielinski Die letztcn Jahre p. 120 sqq. CCXX DE SCRIPTOEVM VITIS ET SCRIPTIS dentur Sosylus et Silenus, quibus tertium Polybio auctore (uid. I. s. s.) adiungimus Chaeream, ul, quemadmodimi illi, ita ipsi quoque, ut quasi heros dux suus in praecipua deorum tutela fuisse uideretur, somnia, portenta, prodigia fingerent, quibus illius aut res adiulae essent aut magnitudo significata. haec enim causa fuit Chareti, Alexandri rerum scriptori, ut ab Hercule, Apolline, Satyro iden- tidem sonmiis Alexandro Tyri expugnationem praedictam esse emen- tiretur (Plut. Alex. 24. Geier Alex. M. rer. script. p. 294 sq.)1), eadem Sileno, ut Hannibalem, cum Saguntum cepisset, in somnis a Ioue in deorum concilium uocari uisum esse scriberet; quo cum uenisset, Iouem imperauisse, ut Italiae bellum inferret, ducemque ei dedisse unum e concilio, iuuenem diuina specie, quem sequeretur (uid. Coel. fr. 11 c. adn.). quibus exposilis nemo, opinor, dubitabit, quin ad Silenum eiusque similes scriptores referenda sint quae dicit Poly- bius 3, 47, 6: "Evioi ds tcov ysyQcccpotcov Tteoi tr)g VTtsQfioXrjg tavtr\g [Alpium], fiovXousvoL rovg dvayLVCo6xovrag sxTtXrjttSLV tfj itsol rcov TtQOSLQrjusvcov roncov 7taQudo£,oXoyia, Xavd~dvov6LV iuTtiTtrovrsg sig dvo ta 7tu6r\g i6roQiag dXXorQLcorara. xul yuQ 4'SvdoXoysiv xul [ia%6[isva yQucpsLv avtolg dvuyxdt,ovtuL. ujxu uev yuQ tbv Idvvifiuv d^iiiirjtov ttva 7taQSt6dyovteg 6tQutrjybv xal t6X[i}j xul TtQovoiu tovtov bpLoXoyovuevcog ditodsLXVvovGLv r)uiv dXoyt6totutov , upu ds xutcc6tQocpr)v ov dvvdpLSVOL Xuu- (idvsLV ovd' s%odov tov -tysvdovg frsovg xal ftscov Ttuidug sig 7tQayj.iatLxr)v c6tOQiav 7tuQSt6uyov6LV. et c. 48, 5: bfioicog ds xal td ttsqI rr)g SQrjuiag, stL d' SQvpLvorrjrog xa\ 8v6%coQiag tcov tdTtcov sxdrjXov tiolsl to il>svdog avtcov. — rtQco ttvd f] yi.vs6&at. cv^aivj) trjv dir\- yrfiw, Q-qziov av ft'rj, ito&sv onurjCag kvvifias v.al tivag %al Ttocovg SisX- &tov xoTtovg ilg Ttola u£qt] xaTijOE T))g 'haXiag. QrjTSOV 6' ovx avrag tug ovo[iaGiag tcov roftoiv v.al noraiiwv xal Ttolscov, oksq Xvioi noiovGl Tcov GvyyQacpscov , v7toXau@dvovTeg iv Ttavrl TtQog yvcoGiv yial cacpi]V£iav uvTorsi.8g slvai xovxo xb itkoog. 1) Yid. C. Peter Liuius u. Polybius p. 75. Kritik p. 82 — 99. 2) Similia tamen plus quinquaginta annis post etiam Tubero qui legerent, credere uoluit. uid. fr. 8. 3) Nescio an a Gracchis etiam ad eius familiae tablinum aditus ei patefactus sit. certe Weissenborn ad Liu. 23, 35, 19, quaecunque ad Ti. Sempronii Gracchi (cons. 215. 539) res gestas pertinerent, copiosissime a Liuio exposita esse recte animaduertit. Liuius autem in his partibus Coelio usus est. 4) Vid. Woelfflin Herm. XXIII p. 307— 310. CCXXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS oblitteratum esse quam lilii celeberrimi per se probabilius est. quodsi gentes nobiles de memoria rerum conibrmanda cum ira et studio inter se certasse supra (p. xliii sqq.) recte disseruimus, Fabianam autem a Coelio redintegratam esse aliis quibusdam indiciis apparet, laudes Cornelias si non iniuria inminutas, tamen non ultra ueritatem elatas esse consequitur. baec autem gens multarum aliarum bonores ex monumentis expulit, et cum Coelius ad bistoriam scribendam aggre- deretur, modo Polybius praeconio belli improspere incepti, gloriose confecti eam cumulauerat. ita mibi utriusque et dissensus et con- sensus explicari uidetur. neque enim Graecus materia Fabiana ca- rere potuit, cuius usum Romanus aperte professus est1), ut nobili- tatis uterque iram et inuidiam in C. Flaminium euomuerit. nam cum in consulatu suo patrum uoluntatem et auspicia, quae penes patres essent, minus curaret, illi eum non cum senatu modo sed etiam cum dis immortalibus bellum gerere criminati sunt, eamque ob causam, quod religionem et signa rerum futurarum neglexisset (fr. 19. 20), ad Trasumennum cecidisse cum magno rei publicae uul- nere narrauerunt. 2) deinde ut Fabium arte oratoris exornaret cum Coelii consilium et ratio esset, idem unum ex eis ipsis Hannibalis scriptoribus adhibuit, in quos ille eius artis acerbus aduersarius et ini- micus grauissimis criminibus inuectus erat. quamquam igitur per tempus Coelio licuit historiam Graecam belli Punici alterius cogno- scere, tamen, si cognouit3), opus toto caelo distans spreuit tacuitque rediitque ad Silenum. Magna uero apud aequales Coelii historia auctoritate et fama floruit. testis est incerti auctoris ad Herennium liber de ratione di- cendi, annis 86.668 — 82.672 scriptus4), in quo uel ipse uel eius auctor (Marx Proleg. p. 119) exempla se sumpsisse profitetur ab oratoribus Catone, Gracchis, Laelio, Scipione, Galba, Porcina, Crasso, Antonio, ceteris, item a poetis et historiarum scriptoribus (4, 5, 7), in ipso tamen opere oratorum et poetarum ternos auctores nomina- tim citauit eosque raro, historicorum unum Coelium, ut eius uitium uerborum transiectionis reprehendat (fr. 24B). causa autem haec 1) Narn famae de seruo auctorem (fr. 17) Fabium Coelius nomina- uisse uidetur. cf. s. p. ccxv. 2) Quod iudicium huic simile de Terentio Varrone apud Liuium exstat, fortasse item Coelii fuit. 3) Sic Niese Goetting. gel. Anz. 1890 p. 894. Wachsmuth Einlcit. p. 655 aliique. Sieglini contraria opinio (p. 6(J) ab omnibus inprobata est. 4) Omitto b. 1. Valerium Antiatem, de quo num Coelio usus sit infra agam. L. COELIVS ANTIPATER CCXXV fuisse uidetur, quod nou solum artem oratoriam exercuit sed etiam cum C. Graccho usque ad necem eius familiaritate coniunctus (fr. 50) eiusque gens plebeia erat. sed quamquam rhetor ille sub domina- tione Mariana librum suum composuit ueriusque ipse animo Gracchis quam optimatibus fauebat (cf. 4, 22, 31; 54, 67; 55; 68; 9; 13), tamen ne nobilitatem a scholis suis deterreret, mediam quandam uiam ingressus neque nobilium oratorum exempla spreuit et de histo- ricis Coelium nominauit ut familiarem C. Gracchi eundemque nobili- tatis fautorem, — praeter Corneliam gentem, in quam tam uehementi odio ardebat, ut exemplum quoddam insereret, cuius testimonio Tib. Gracchus a Scipione Nasica ipso ferociter trucidatus esset.1) Khetorum scholis etiam Cicero ad Coelii cognitionem deductus est. nam adulescentibus ut scriptoris tum uulgati genus dicendi stili iudiciique exercendi causa proponebatur notusque fuit etiam Bruto et Attico amicis (Brut. 26, 102). meminit ille aliquot locis eius de arte historiae meritorum (uid. p. ccxvi) et a. 45. 709 cum libros de diui- natione scriberet, ab Attico petiit (ep. 13, 8), ut fepitomen Bruti Coelianorum' (praeter Panaetii tisqI TtQOvoCag) sibi mitteret. nam Brutus ut Fannii (uid. s. cxcvi) et Polybii (Plut. Brut. 4), sic etiam huius epitomam confecerat, idque ita, ut fabulas multas in eam trans- ferret'2), nisi Cicero epitoma admonitus ipsas Coelii historias in ma- nus sumpsit; de septem quidem Iocis, quibus eas citauit, quinque (fr. 11. 20. 34.49. 50) in primo de diuinatione libro exstant, unus (fr. 19) in eo, quem de natura deorum eodem tempore scripsit (de fr. 1 uid. s. ccxvn). In primis autem Liuius per tertiam decadem Coelium exscrip- sit3); nam cum Polybius scriptor Graecus eius desideria non omni ex 1) 4, 55, 68. cf. 4, 22, 31. Marx 1. s. p. 152 sq. 2) Inseruit eas eis, quae secundum Posidonium jvsqI (iccvriytfjg ex- posuerat (usque ad 1, 40, 86). cf. Th. Stiche De fontib. lib. Cic. de diuin. (Diss. Jen. 1875) p. 15sqq. 3) Nitzsch (Annal. p. 13 sqq.) Liuium in tertia decade Polybio non esse usum sed eorum consensum inde esse natum, quod Silenus et a Po- lybio et a Coelio esset exscriptus, hic autem (exceptis ultimis eius libria) primarius Liuio dux fuisset, contendit idque pluribus exsecutus est C. Boettcher (Kritische Untersuchungen iiber die Quellen des Livius itn XXI u. XXII Buch in Fleckeiseni suppl. Y). alii ab ea sententia exorsi, inter se tamen diuersi frustula Liuii discerpti pluribus auctoribus (Claudio Quadrigario, Valerio Antiati) tribuerunt, ex quibus nomino H. Hesselbar- thium (Historisch-kritische Untersuchu?igen zur dritten Dekade des L. 1889), G. Soltauium (in progr. Zabernensibus a. 18*J4. 1896, omnia complexum Liuius p. 56 — 94), H. Sandersium (Die Quellenkontamination im XXI u. Hist. Rom. rel. I, od. Peter. Bd. alt XV CCXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS parte expleret, eius et narrationem rebus urbanis multis ne pietati erga patriam deesset, ex Coelio suppleuit et sobrietatem fabulis aliisque nugis, quarum uarietate delectaret.1) ipsius tamen aucto- ritatem Coelii tanti Liuius aestimauit, ut rem quandam, quam et ille et alii scriptores 'haud sine causa' praetermisissent, pro certo ponere uereretur (23, 6, 8), de morte Marcelli, de qua uariarent auc- tores, aliis spretis solam Coelii famam protulisse satis haberet (fr. 29) cumque ceteros scriptores cum fastidio quodam refellere soleret, de hoc, ubi ab eo recedit, leniter et honorifice loqueretur (fr. 14. 18) et quasi doleret (fr. 17), id quod post Nautam p. 17 recte animad- uertit Meltzer p. 46 sq. nominatim uero laudauit eum undecim locis (praeter locos modo allatos 21. 28. 29. 33. 39. 40. 42), plerumque ita ut eum aut reiceret aut rem a Polybio praetermissam inde ex- tremae narrationi adnecteret. multo saepius in ipso orationis Liuianae XXII B. d. L. 1891), alii Polybii usum intra partem quandam decadis Liuianae se continuisse, fueruntque qui omnino uel Polybiuni uel Coelium a Liuio in usum uocatum esse negarent. at dubitari non posse quin Polybius et Liuius paene ad uerbum saepe consentiant, etiatn Nitzscb concessit, argumentaque eius redarguit C. Peter (Zur Kritik der Quellen d. roem. Geschichte 1879 p. 91 — 99), postquam Niebubrii, Fr. Lacbmanni, Scbwegleri sententiam secutus pluribus exposuit a Polybio Liuium per totam decadem pendere ( Ueber die Quellen des XXI u. XXII Buchs des Livius in programm. Portensi a. 1863). nouis argumentis maxime ex di- cendi genere petitis eam Woelfflin (Antiochos von Syrakus und Coelius p. 22 sqq.), Luterbacber (De font. libr. XXI et XXII T. Liuii), Gutscbmid (Kl. Schr. IV p. 212 sq.) aliique confirmauerunt. sed eas opiniones omnes recensere non est huius loci; indicem uirorum doctorum, qui eam quae- stionem plus minusue feliciter tractauerunt uel tetigerunt, Soltau in libro suo Livius p. 10 — 12 composuit. — Nuper Vd. Kabrstedt (Gesch. d. Kar- thager III p. 141 — 362) singulas quasque tertiae Liuii decadis partes denuo acriter persecutus eum ab initio Coelium, ex quo etiam praefationem belli Hannibalis exscripsisset, in manibus babuisse contendit; cum autem bic Silenum, Fabium aliosque annales adbibuisset et cum Polybio com- parasset, Liuium ad eum delatum primum de rebus in Sicilia et Graecia magna gestis ipsum adisse, tum ab a. 206. 548 etiam de Hispania et Graecia primoque loco de Africa. quacum disputatione id consentio, fundamenta Liuiana tertiae decadis in Coelio et Polybio posita et ipsum opus admixta ex annalibus Romanis materia constructum Polybiique auctoritatem ceteris longe praeferendam esse; quod tamen omnia, quae ei ex annalibus Romanis fluxisse uiderentur, continuo commenticia ueri- tatisque ratione contempta ad libidinem ficta esse arbitratus in bistoria pro nibilo duxit, hoc ne rerum Cartbaginiensium quidem scriptori concedo. 1) Ita haud raro factum esse, ut ipse Liuius secum pugnaret, post alios a C. Petero (Quellen des Livius p. 7 sqq. 45. Kritik p. 82 — 99) plu- ribus expositum est. L. COELIVS ANTIPATER CCXXVII tenore Coelii uestigia plus minusue expressa agnoscimus. cuius rei aliquol exempla libet proponere. Velut pugnam ad Trasumennum commissam explicans Liuius in plurimis rebus ita consentit cum Polybio, ut, <|uoniam mibi quidem enm a Liuio in usum uocatum esse abunde constat, etiam hic quae- dam ex boc hausta esse censeam.1) cf. Liu. 22 c. 1, 3. c. 2. c. 3, 1 —3; 5—10. c. 4, 1; 3-4; 6—7. c. 5,3. c. 6,5—12. c. 7, 1; 5— iussisset; 6 — 7 cum Polyb. 3, 77 — 85. Si unum Polybium aucto- rein eius pugnae haberemus, diu res esset conclamata, nam iam ante hos centum annos is locus inuentus et postea saepe numero commendatus est, quem nunc certis argumentis Kromayer euicit {Antike Schlaehlfelder III 1 p. 148 — 213). est in ripae lacus parte orientali, ubi uia inter uicum Torricella montemque Colognola a lacu discedit, ut ad Perusiam uersa iugum ascendat. hic Hannibali, ut sequamur Polybium, dum iter inter montes Cortonenses a si- nistra parte, lacum Trasumennum a dextra facit, locum insidiis speculanti ille xccra xv\v dCodov se obtulit avl(ov BTtCicsdog^ in quem ab omnibus lateribus uel natura uel ab hostibus inclusum Flaminius prima Iuce ex castris ad ipsum lacum positis profectus iter iuxta eum permensus intrauit et fortiter cum suis pugnans trucidatus est, cum ceteri in itinere inter lacum et montes (i. e. inter uicos Montigeto et Torricella) turpiter perirent. Turbauit ta- men rem Liuius. nam eum alio loco decertatum esse opinari iam in editione priore (p. ccxxvn) exposui, post me etiam Kromayer2), quod locum illum natum insidiis fuisse dixit, cubi maxime montes Cortonenses Trasumennus subiret', Romanosque fuixdum satis certa luce angustiis superalis, postquam in patentiorem campum agmen pandi coepisset' (c. 4, 2 sqq.), fa lateribus montibus ac lacu, a fronte et ab tergo hostium acie clausos esse' (c. 5, 6). diuersae igitur de situ loci opiniones Liuio Polybioque subiectae erant. illum tamen non te- mere ab hoc discessisse, sed certum aliquem auctorem secutum esse, qui illa loca bene sciret, ex multis disputationibus apparet, quibus post alios maxime a INissenio (mus. Rhen. XXII p. 565 — 582) et a Stueren- burgio (in program. Thom. Lips. 1883. 1889) multis uirisdoctis per- suasum est castra a Flaminio extra montem Gualandro, ubi nunc uia a Cortona Perusiam ducens lacum tangit, pridie pugnae posita 1) Vid. C. Peter Kritik p. 29—33. 2) N. Jahrb. XXV p. 189, postea tamen (Ant. Schlachtf. p. 154) ab ea sententia discessit. XV* CCXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS esse, tum uero cladem acceptam esse in eo campo; qui per arcus speciem per quinque milia passuum a lacu ad montes patet et ab occidente iuxla illum montem perangusta uia intrari potuit, ab oriente (prope uicum Passignano) alio colle clausus est. non est meum in certamen, ubi re uera pugna commissa sit; descendere; restant enim dubitationes de locis accuratius definiendis, illud addo uiam Roma- nam antiquitus, cum mons Gualandro undis lacus allueretur; super eum montem ductam esse Flaminiumque intra eum castra locasse, quo graui argumento Kromayer recte sententiam suam defendit.1) denique ne fugit quidem Liuium diuersitas loci. nam apud Polybium Hannibal ab utraque parte post montes milites suos circumduxit (rovg BafottQSig zal Xoy%ocp6Qovg xard rr\v itQcoroTCOQeiav exne- Qtdycov v%b xovg hv de^tcl fiovvovg rcov ■n.aQa rbv avXcova xet- [tevav eiti itoXv ftaQaretvag vneGretXe' rovg d' ljt7telg v.al rovg KeXrovg b^iotcog rcov evcovvficov (iovvcov xvxXco neQtayaycov TtaQ- f|£T£t^£ 6vve%elg c. 83, 3sq.); contra apud Liuium (c. 4;3) rBa- liares ceteramque leuem armaturam post montes circumducit; equites ad ipsas fauces saltus tumulis apte tegentibus locat'; nimirum ab bac parte lacus Romanos incluserat.2). etiam in ipsius pugnae descrip- tione discrepantias quasdam Liuii Polybiique offendimus. nam se- cundum Liuium Hannibal cum Afris Hispanisque in aperto castra locauit (c. 4;3); ita ut Flaminius quod bostium ex aduerso erat; cerneret, ab tergo modo ac super caput deciperent insidiae3); atque tum demum, cum (omnes) Romanos clausos lacu ac montibus et cir- cumfusos suis copiis haberet, signum inuadendi dedit (c. 4;4sq.). Atqui ex eis ipsis rebus; quas Liuius Polybio inseruit, casu quo- dam contigit; ut quasdam ex Coelio sumptas esse compertum habea- mus (fr. 19. 20 c. adnot.). haud dubitanter igitur quae Liuiana non 1) Scripta uirorum doctorum omnia, quibus de hac quaestione actum est, Kromayer 1. s. p. 148 — 150 enumerauit, quorum quattuordecim cau- sam montis Colognola susceperunt, triginta duo eam, cuius patronus Nissen exstitit (prope uicum Tuoro), sex in diuersas partes abierunt uel de certo loco desperauerunt; praeter suam quinque tabulis tabulas di- versarum sententiaram depinxit. 2) Longe alia ratione Kahrstedt 1. s. p. 191 sq. in hac pugna descri- benda Polybio Liuium nondum usum esse sed memoriam suam ex anna- libus et auctore Carthaginiensi, qui quidem raaiorem ei materiae partem praebuisset, contaminatam Coelio debei-e, quam nihil aliud quam scite et dramatice exposuisset. at qui arte contaminandi Coelii Liuium spoliat, pro re certa paene obscuram substituit. 3) In hac re facit cum Liuio Zonaras 8, 25 inl (iztswqov 6vv 6XL- yoig avvbv ISmv (Flaminius Hannibalem). L. COELIVS ANTIPATER CCXXIX ex Polybio originem ducunt in primis septem libri XXII eapitibus, ad Antipatrum referemus. sunt autem baec: c. 1 (except. paragr. 3 dimid.). 3, 11 — 14 (cf. adnot. ad fr. 19), ex cap. 4 ea quae iam commemcrauimus, 5, 1 — 2; 6; 8. 6, 1 — 4. 7, 5 (de Flaminii cor- pore); 8 nomen praetoris; 9 — 14. sunt autem baec ita comparata, ut et artem oratoriam facile prodant, maxime exornationes, quae prae leuibus minutiis accuratam ipsarum rerum diligentiam absterserint uel obscurauerint multaque poetarum more de hominum affectibus narrauerint, quae ab bistoriae Polybianae maiestate et religione ab- horrerent, et Romanum auctorem militum suorum uirtutem alque etiam Flaminii constantiam defendentem clademque soli Punicae aslutiae tribuentem. Similiter res se habet in cladis Cannensis narratione (Liu. 22, 44—50. Polyb. 3,112—116. cf. C. Peter 1. s. p. 46— 48). nam etiam hic pleraque Liuius sumpsit ex Polybio, sed dilucidam expositionem neglegenter excerpendo aliasque res addendo rem peruertit et ob- scurauit. iam Liuii enim aetate etiam alia de clade illa fama incre- buerat, qua flde historica posthabita id agebatur, ut Fabii laus eius- que qui eum secutus est, Aemilii Pauli praedicaretur, omnis culpa in Varronem neglectamque ab eo religionem auerteretur, uictoria autem Hannibalis non ingenio aut uirtuti sed solis strategematis (quae et inepte excogitata sunt et partim illis locis inutilia erant, cf. C. Peter 1. s. p. 68) tribueretur.1) huic famae se addixerunt Ap- pianus et Dio2), quaedam ex ea inspersit Liuius: c. 44, 5 — 7 (de consulum discordia), c. 46, 9 (Volturnus uentus aduersus Romanis coortus), 48,2 — 4 (Numidarum strategema), 49, 1 — 12 (Pauli mors); 16—18 (Romanorum occisorum quaedam nomina et ordines). 50.51 (quae post pugnam in castris Romanis Punicisque gesta sint). contra res quasdam ad pugnam recte intellegendam necessarias omnino omisit, expugnatam ab Hannibale arcem Cannensem, in quam a Ca- nusio commeatus aliaeque res ad bellum administrandumutiles trans- 1) Cf. Appian. Hannib. 26: vixrtv aQierr^v ts -auI endviov H-svsyv.a- psvog r]n£oag uiag 6VQatr}yi](iaai r£66aQ6i. 2) Noli enim existimare Dioni bellum Punicum alterum scribenti (XIII — XVII) Liuium primarium fontem fuisse uid. infra p. ccxxxn n. hoc ea re refutatur, quod eae ipsae res, quas Liuius respuit uel breuiter commemorat, apud Zonaram uel Dionem tamquam unice uerae scriptae exstant. cf. C. Peter 1. s. p. 67. 69. E. Schwartz R. E. III c. 1694 sq. — Kahrstedt p. 362 et Coelio et annalibus Liuio non ignotis eum usum esse censet. — De Plutarcho cf. Quellen d. Pl. p. 51—57. 74 — 80 et supra p. xcix sq. CCXXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS portatae erant (Polyb. 3, 1077 2 — 5), proelium ante cladem a Varrone feliciter commissum, quo Romanorum animi fiducia erecti erant (c. 110,5 — 7), castrorum positorum et mutatorum accuratas de- scriptiones numerosque additos (c. 110;8sqq. c. 111, 11); denique eam rem, in qua pugnae discrimen positum esset, initio neglexit, Romanorum legiones magis densatas quam mos esset, Carthaginien- sium mediam aciem in lunae formam a cetera prominentem et te- nuem (c. 113,3; 9), tum uero, quasi nota esset, ipsam narrationem instituit (22, 47, 5 sqq.) aliasque res ita turbauit et obscurauit, ut Polybio ad eas ordinandas et perspiciendas opus esset.1) etiam dis- crepantiae inter Liuium Polybiumque inueniuntur (C. Peter p. 46 sq.). uelut M. Atilius proconsul Polybio teste pugnae interfuit, Liuio (c.40,6) morbum excusans ex castris Romam rediit; dextro Poenorum cornu apud Polybium (c. 114,7) praefuit Hanno, apud Liuium (c. 46, 7) Maharbal, denique numerus Romanorum occisorum Liuianus multo maior est quam Polybianus. cum uero etiam in hac narrationis Li- uianae parte, quae non redeat ad Polybium, quaedam cum fragmentis Coelianis (fr. 22. 25 cf. adnot.) concinant, Coelium nos habere apud Liuium contaminatum cum Polybio constare uidetur. Sed certa quaedam Coelii uestigia etiam in aliis partibus narra- tionis Liuianae apparere adnotauimus ad Fab. fr. 11 et Coel. fr. 21, ubi quam postea reiecit de Fabii dictatura Coelii sententiam, eam antea sine ulla dubitatione eum amplexum esse uidimus.2) sed multo maior eorum euadat numerus, si Zonarae uel Dioni et Appiano Silenum primarium ducem fuisse cum Rujackio p. 31 et Meltzero p. 49 arbi- trati, in quibuscunque Liuius cum eis consentit, illos Sileno, hunc Coelio — a quo Silenum in usum uocatum esse supra exposuimus — usum esse statuerimus. at etsi multa sunt quae huic opinioni fauere uideantur, atque certa quaedam ratio intercedit inter eam Liuii partem, quae non tluxerit ex Polybio, et Zonaram Appianum- que uel inter illam et horum alterutrum 3), tamen hoc mihi certum 1) Vid. Kromayer 1. s. III 1 p. 330 sqq., ubi Polybii et Liuii uerba inter se comparata sunt, et p. 383 sqq. hinc editionis meae prioris in- dicem errorum Liuianorum cumulaui. contra Kahrstedt 1. s. p. 212 sqq. contaminationem duorum auctorum etiam bic a Coelio repetiit, uid. s. p. CCXXVIII. 2) Etiam Sileni nomen Liu. 26, 49, 3 cum re ex Coelio desumptum uideri supra monuimus. 3) Vid. adnot. ad fr. 11. 18. 19. 33. 42 et quae exposita babes apud C. Peterum 1. s. p. 65sqq. cf. Schwartz 1. s. II c. 218. L. COELIVS ANTIPATER CCXXXI est, ipsum Silenum ab eis non esse exscriptum. plurima enim in eorum libris inueniuntur, quae, cum minus decerent Hannibalem, a Sileno eius amico omnino non potuerint memoriae prodi, multaque prodigia aliaeque res, quas nisi Romanus uix quisquam memoria dignas esse putauerit, quae tamen pleraque ita ab utroque exposita sunt, ut non ipsos sed eorum auctorem (uel auctores) et Sileni et Romani alicuius scriptoris famam contexuisse manufestum sit. quis autem ille auctor fuerit uel qui auctores, ne coniectura quidem ad- sequi poterimus, illud iure meo adfirmare posse mihi uideor, fabulas et narratiunculas ab eis etiam magis quam a Coelio factum erat, auctas, fidem autem historicam minutam esse. Sed ut ad rem redeamus, Liuius praeter Polybium et Coelium in libris XXI — XXX etiam alios fontes citauit Cincium 21, 38, 3, Fabium 22,7,4, Pisonem 25,39,15, Claudium Acilii interpretem 25,39,12, Valerium Antiatem 25,39,14. 26,49,3. 28,46,14. 29, 35,2. 30,3,6; 19,11; 29,7, Ennium 30,26 et, ut eos locos mit- tam, ubi (ut 21,47) diuersas eiusdem rei expositiones inscite mi- scuit et confudit, 23, 6, 6. 26, 49, 1 sqq. 30, 16, 12 quae tres auctores de eadem re memoriae prodidissent, aperte distinxit. ergo, quoniam de eis Liuii partibus, quae non sint ex Polybio uersae, nisi aliis testimoniis ad Coelium reuocamur, quaestio ambigua est, num recte ad eius auctoritatem referantur, ne coniecturas coniecturis cumula- remus, eas hoc loco enumerare noluimus, praesertim cum de Iibris XXI et XXII hoc iam absoluerit pater meus, de 1. XXIII — XXVII susceperit G. Michael1): satis mihi esse uisum est stemma quoddam depinxisse, ut quae sit nostra de Liuio sententia, dilucide explanetur: Fabius Cincius Philinu8 Silenus (Sosylug Chaereas) Polybius Piso Claudiii9 Q. Liuiuir (Kb. XXI— XXX) 1) De ratione, qua L. in tertia decade opere Polybiano usus sit. Disa. Bonn. 1867. Kahrstedt quid ipse sentiret, 1. s. p. 143 — 362 persecu- tus est. CCXXXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Insequenti aetate post Liuium Coelium citauerunt Valerius Maximus, qui tamen sua sumpsit aut ex Liuio (fr. 11. 19) aut ex Cicerone (fr. 50)1), tum Plinius tribus locis (13.51.56 cf. adnot. ad fr. 19) 2) et Festus duobus (47. 64). Quintilianus de eo tacuit. Denuo autem Hadriani aetate eius memoria resuscitata est, qui im- perator, ut erat uetusti generis dicendi cupidus, Ciceroni Catonem, Vergilio Ennium, Sallustio Coelium praetulit (Spart. Hadr. 16,6) alios- que ut eum legerent adduxit. itaque factum est, ut Pomponius eum nosset, Fronto (uid. supra p. lviii)3) identidem eius mentionem fa- ceret atque quaedam ex eo etiam Gellius (in libro X: fr. 25. 59) noctibus suis insereret.4) denique eius amicus Iulius Paulus poeta, 'uir bonus et rerum litterarumque ueterum impense peritus' et propter summam doctrinam ab eo laudatus (1,22,9. 5,4,1. 16,10,9. 19, 7, 1), quem etiam consultum de uocum quarundam ui ^ex- quisite et comperte' disserentem induxit, esse idem uidetur, qui in Coelii historiarum libro primo5) uocabula singularia notauerat et ex- plicauerat (Krause p. 189). sic enim ipsum loquentem induxit Cha- risius 2 p. 217 K.: Coelius hist. I: ' Commodum est, satis uidetur (fr. 24).' 'Nec enim pro sufficientf inquit Paulus 'accipi debet sed pro pari et aequo.' praeterea Charisius eodem se usum esse dicit 1 p. 143 K. (fr. 10): ' ' Saguntinorum1 Coelius, ' Saguntium'' Sallustius, 1) Longam Prinsterer p. 82 sq. deduxit serieni scriptorum, qui Coelio usi essent, multa tamen quae uana sunt, pro certis affirmauit. neque enim hic agitur, qui scriptores Coelium adhibere potuerint, sed a qui- bus eum adhibitum esse certa uestigia exstent. 2) Praeter indd. lib. II. III. XXXI, in quibus Coelius citatus est, eius nomen etiam in indice libri XXXVI exstat. ibi tamen pro Coelio, Galba ex cod. Bambergensi Brunn de indic. Plin. p. 44 scripsit C. Galba. certa usus Coeliani uestigia apud Plinium praeter 1. s. indicatos nusquam de- prehendimus. De Antipatro 8, 11 uid. infra p. ccxxxvi sq. — Cornelium Nepotem supra omisimus, cum Silenum descripsisse uideatur. cf. Bujack p. 8. 14. C. Peter p. 72. 3) Coelianum excerptum, cuius meminit Antoninus ad Fronton. ep. gr. 6 p. 253 est Coelii Rufi oratoris, id quod ex sententiarum conexu ap- paret: Materiam cruentam misisti mihi. necdum legi Coelianum excerp- tum, quod misisti, nec legam priusquam sensus ipse uenatus fuero. sed me Caesaris oratio uncis unguibus adtinet. 4) Neque Cassium Dionem neque Appianum ipsum Coelium adhi- buisse mihi satis certis argumentis Zielinski (Die letztenJahre p. 118 sqq. 144 sqq.) demonstrasse uidetur. uid. s. p. ccxxix n. ccxxx sq. apud Plu- tarchum nullum eius uestigium cernitur. 5) Hunc enim solum librum addito libri numero laudauit Charisius. eimiliter ex Sisennae Milesiis solum laudauit librum tertium decimum. L. COELIVS ANTIPATER CCXXXIII ut Paulus in Coelii hist. lib. I notat1) et p. 126 K. quo loco item illa duo nomina coniuncta sunt, neque dubito, quin etiam ceteri Coelii loci; quos citauit Charisius (12. 15. 27. 60), non ex ipso ex- cerpti sint sed cum interpretatione ex Pauli libro, qui etiam in Afra- nio similem curam posuisse uidetur (Charis. 2 p. 241 K. *Spattaro' Afranius in Aequalibus, quam uocem frequenter apud eum positam ait Paulus e^ovdsvL6^ov uim sensumque sufferre).2) Num uero praeter hunc Paulum etiam alii grammatici, quorum stu- dium talia aucupandi ultra Hadrianum durauit, ut Statilii Maximi, sin- gularium apudCatonem etCiceronem interpretis, exCoelio uerba singu- iaria collecta explicauerint, nunc discerni nequit. illud uix quisquam dubitabit, quinNonius, quiduodecimlocisCoeliumlaudauit(cannales' 5. 7. 9. 23. 30. 38. 41. 43. 44. 45. 46. 57), aut Priscianus, qui tredecim (Miistorias' 2. 3. 4. 6. 8. 22. 26. 32. 36. 37 c. adn.), non ipsum Coelium excerpserint sed aliorum thesauros Hadriani aetate completos, in quibus exempla, qualia requirebant, iam congesta in- uenirent, expilauerint. idemque cadit in eos, qui excerpta Bobiensia de uerbo (fr. 16) et scholia Vergilii Leidensia et Bernensia compo- suerunt (fr. 35 cum adn.), et in Philargyrium (48), qui singulis locis Coelii meminerunt, denique in Seruium, qui septies (31. 35. 52. 53. 54. 55. 58) aut uerborum aut rerum causa Coeliana protulit. Martianum Capellam Coelii notitiam debere Plinio (adn. fr. 56) et Macrobium Gellio (adn. fr. 25) 3) in adnotatione monuimus. No- minis igitur memoria a grammaticis propagata est, ipse tamen legi desitus, neque inter fragmenta Ammiani 1. 15, 10, 10 recepi, ubi Woelfflin (Antiochos u. Coelius p. 55) sagaci illa quidem sed parum firma coniectura eius uestigium indagasse sibi uisus est; quae de usu Coelii apud Diodorum, Florum, Eutropium, Aurelium Victorem, Oro- sium coniecturae prolatae sunt, uix ad ueri similitudinem accedunt. Superest ut de fragmentis quo iure ea receperimus, dis- putemus. atque de eis quidem quae num. 1 — 60 insigniuimus, uix 1) Cf. similem dictionem Gell. 6, 9, 11: Aelium quoque Tuberonem libro ad C. Oppium scripto ' occecurrif dixisse, Probus adnotauit et haec eius uerba posuit: — Idem Probus Valerium Antiatem libro historiarum XXII ' speponderanf scripsisse annotauit uerbaque eius haec posuit: fr. 57. 2) Suidas IV p. 147 Bhdy in septem scriptorum numero qui Pauli nomen gesserunt, etiam Paulum quendam Tyrium rhetorem adfert, qui Hadriani aetate Tiyvr\v ^toqiktjv, IlQoyviivdG^azcc, MsXizccs composuit, sed in neminem melius ille de Coelio liber quadrare uidetur quam in Gellii litteratum amicum. 3 Vnde famam Coelianam fr. 17 nouerit, non liquet. CCXXXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS lis exorietur. nam quamquam fr. 2 et 26 Meyer orat. p. 469 in Coelio Rufi orationum reliquiis posuit, tamen illud quiuis rectius Coelii historico tribui concedet, atque etiam alterum (26) eam ob causam eiusdem esse sine dubitatione censeo, quia nusquam1) Priscianus, apud quem utrumque exstat, Coelium Rufum laudauit, saepe Coelium Antipatrum, eumque (ut hic) semper uno Coelii nomine, cui aliis quidem locis etiam libri, unde quodque fragmenlum originem du- ceret, numerum adscripsit. ne ex eis quidem fragmentis (5. 57, uid. appar. cr.), quae sub Caecilii nomine in quibusdam Nonii libris manu scriptis propagata sunt, cum argumento ex historiis aut ora- tionibus ea sumpta esse indicetur, timeo, ne aliquod 0. Ribbeck Cae- cilio uindicet.2) de Coelio autem Rufo etiam hic cogitari ideo nequit, quod apud Nonium alia eius uestigia non reperiuntur, cum ex oratio- nibus, quas Antipater finxit, idem etiam alia fr. seruauerit (23. 45). At dubia res est, num fr. 61 — 65 ad Antipatrum recte perti- neant. etenim fr. 61 etiam ex Coelii Rufi orationibus decerptum esse potest, quem, cum de aquis orationem habuerit, haud improbabiliter Meyer p. 470 in illa his uocabulis perpetuum salientem usum esse suspicatur. magis mireris, quod fr. 62 in incertis exstare uolui. semper tamen Priscianus, cui hoc fr. debemus, uno Coelii nomine Antipatrum, etiam p. 383 IL, qui locus proxime antecedit, significa- uit; itaque quoniam in 1. vn paulo ante de eadem re agens (p. 380), item inter multa alia testimonia, Lucium Caesarem citauit3), in sexto autem p. 270 H. 'Caesarem in auguralibus' , errore L. Caesaris no- men post uarias corruptelas L. Caelio cessisse uidetur. cf. Nipperdey in edit. Caes. mai. p. 785. — fr. 63 et 64 lacunis ita sunt deprauata, ut certum iudicium ferre non sim ausus. fr. 64 ne Coelii quidem nomen integrum mansit; solis enim litteris lius libri Festi incen- dium pepercit, etsi Mercklinium (Obseru. ad Fest. p. 14 ind. lect. Dor- pat. 1860) uerum uidisse uix concedam Gellii nomine lacunam ex- plentem; Coelius enim etiam alio loco (fr. 47) a Festo laudatus est, Gellii historiae numquam. — at fr. 65 libenter Gellio tribui, quo- 1) In codd. Prisciani XIII p. 8 H. oratio quaedam M. Coelii de uestitu et uehiculis laudatur, sed ex altero loco, ubi eadem uerba in- serta sunt VI p. 226 H. , nunc recte M. Catonis nomen restitutum est. cf. Hertz adn. a. h. 1. 2) Contra quae alia fr. Caecilii comoediae inscriptione omissa a Nonio proferuntur, aperte numeros et originem comicam prae se ferunt. 3) In omnibus libris mss. utroque loco ubi Lucius Caesar laudatur, uel Lucii praenomen omnibus litteris exaratum est uel Lucilii substi- tutum. L COELIVS ANTIPATER CCXXXV niam eandem caluariae formam Charisius duobus loris et Priscianus (uid. Cn. Gell. fr. 26 c. adn.) ex (iellio notauerunt, ex his autem scrip- torihus Flauium Caprum uel quisquis illa de orthographia conscripsit, sua hausisse ueri simile est. Haec igitur, cum de eis dubitationi locus sit, infra in fragmentis deesse noluimus. contra exclusimus baec quae uulgo Coelio Anti- patro trihuebantur: 1. Charis. I p. 138 K. (Krause p. 194. Roth. fr. 3 p. 314): Coelius tamen ait per i locutos quippe fastos omnes et libros a Fuluio No- biliori scriptum rettulisse. sed hic locus ita in codice Neapolitano scriptus est: NobiJiore comparatiua Plinius e putat abla finiri stn ait per i locutos quippe fastos omnes et libros a Fuluio Nobiliori scripta retulis. nusquam igilur Coelii nominis uestigia uides, et ne locus quidem, ubi historici alicuius fragmentum latere uideatur, ibi indagari potest. de emendatione horum uerborum adeas H. Keilii adnotationem. 2. Quae fragmenta Gellius ex Claudii Quadrigarii primo annali laudauit (fr. Claud. 13. 22. 23. 24), eadem Nonius ut ex Coelii an- nali primo sumpta esse inseruerat (Krause p. 119), quam rem C. Peter (Das Verhaeltniss des Liu. u. Dion. zu einander etc. p. 5) ita expe- dire studuit, ut ex more, quo illorum temporum historici aliorum uerba non mutata in suos libros transferre solebant, etiam haec Claudium ex Coelio mutuatum esse coniceret. sed primo quas res Claudius primo libro tractauit (ab anno 390. 364 usque ad a. 311. 443 uel ad fmem belli Samnitici), Coelius aut omnino non attigit aut, si attigit, breuiter et in transcursu, ut Claudius in hac narra- tionis suae parte uix Coelio fonte uti potuerit, deinde certa quaedam uestigia exstant, quibus Nonium ut multa ita etiam haec ex Gellio neglegenter exscripsisse indicetur. unum enim ex fr. illis (22) ita exhibuit Nonius Arma plerique abiciunt atque inermis in latebras se inlatebrant. ubi quod Kretzschmer {De Gell.font. p. 33) com- paratis Gellii uerbis Arma plerique abiciunt atque inermi inlate- brani sese. inlatebrant uerbum poeticum uisum est, Nonii illud in latebras sese illatebrant nisi ex Claudii uerbis Gelliique interpreta- tione temere confusis explicari non posse censuit7 idem etiam hic Nonium ex Gellio pendere neque quidquam ualere Nonii in historici nomine discrepantiam docuit. cf. Hertzii Gelliana p. 106 sqq. et adnot. nostras ad Claud. fr. s. s. 3. Quintil. 1,5,61: Ne in ea' quidem atque V litteras exire temerc masculina Graeca nomina recto casu patiebantur, ideoque CCXXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS et apud Caelium legimus (Pelia cincinnalus'' et apud Messalam ' Benc fecit Euthia'' et apud Ciceronem *ffermagora% ne miremur, quod ab antiquorum plerisque 'Aenea' et *Anchisa' sit dictus. et 1,6, 42: Neque enim Uuburchinabundum' et 'lurchinabundum1 iam in nobis quisquam ferat, licet Cato sit auctor, nec chos lodices', quamquam id Pollioni placet, nec *gladiola\ atqui Messala dicit, nec tparricidatumi , quod in Caelio uix tolerabile uidetur, nec 'collos' mihi Caluus persuaserit ; quae nec ipsi iam dicerent (Krause p. 194. 195). Haec uerba recte rettulerunt Prinsterer p. 74 sq. et Meyer p. 467 sq. ad M. Coelium Rufum, cuius saepe meminit Quin- tilianus. suadet hoc et Messallae, Ciceronis, Calui uicinitas et Taciti iudicium (dial.21), quo antiquitatem sectatum esse Rufum confirma- tur. Coelium autem Antipatrum nusquam nominauit Quintilianus.1) 4. Cic. de orat. 3, 38, 153: Inusitata sunt prisca fere ac uetu- state ab usu quotidiani sermonis iam diu intermissa, quae sunt poetarum licentiae liberiora quam nosirae. sed tamen raro habet etiam in oratione poeticum aliquod uerbum dignitatem. neque enim illud fugerim dicere, ut Caelius ' Qua tempestate Poenus in Italiam uenit\ nec 'prolem' aut 'subolem' aut 'effarV aut *nuncupari\ aut, ut tu soles, Catule *non rebar' aut 'opinabar', aut alia multa, quibus loco positis grandior atque antiquior oratio saepe uideri solet. Haec uerba propter Poeni commemorationem ab omnibus sine dubitatione Antipatro assignabantur, donecMeltzer p.36 potius C. Coelium Caldum oratorem (cf. Muenzer R. E. IV c. 195 sq.) significatum esse perspexit. cum enim aperte loqueretur Crassus de eis tantum modo praeceptis, quae oratoribus essent seruanda, ex historiis exemplum petere omnino non poluit. at C. Coelius Caldus, qui tribunus a. 107. 647, consul 94. 660 fuit et tum maxime (habi- tum enim de oratore dialogum Cicero a. 91. (563 fingit) eloquentia florebat, quem etiam 1, 25, 117 Crassus aequalem suum dicit, optime hic locum suum habet. 5. Duos Solini locos, quos etiam Krause p. 201 dubitanter in Coelianorum fr. numero posuit, unum ex librorum auctoritate, alte- rum de coniectura nos Cn. Gellio reddidimus ( fr. 7 et 9). uide supra p. CCVII sq. 6. Plin. n. h. 8, 11: Antipater auctor est duos [elephantos] An- 1) Quod Nauta p. 51 huius Coelii fr. 41 posuit: Quintil. 8, 3, 35 Coe- lius ac Sisenna " Albenti coelo\ enanuit codicibus diligenter excussiB. nunc enini locus ille sic scribitur: Idem putat a Terentio primum dic- tum esse obsequium, Caecilius a Sisenna *Albenti caelo\ L. COELIVS ANTIPATER CCXXXVII tiocho regi in bellicis usibus, celebres etiam nominibus fuisse. eliam nouere ea (Krause p. 200). sed hic Antipater, quod iam Vossius mo- nuil De hist. graec. III p. SOlWesterm., non fiiit Coelius sed scriptor quidam Graecus, uel is «jui librum conscripsit tceqI ttftcov (schol. Apoll. 89 p. 392 M.), uel cognatus et dux regis Antiochi Magni (Wilcken B. E. I c. 2512). nomen eius in externis eius libri auctorihus a Plinio allatum est, idque propter hunc locum; ita enim respondent auctores indicis ipsis laudationihus: Ilerodotus paragr. 7. Antipater paragr. 11. Aristoteles paragr. 28. Demetrius physicus paragr. 59. Democritus paragr. 61. Coelii nomen in liuius lihri indice non exstat. 7. In Strabonis loco quodam (5, 3, 3 p. 230), quo de Romae ori- gine agitur, Cramer et Meineke de coniectura — lihri enim exhi- bent 6 y.sxvhog uel o ys xvXiog — Coelii nomen substituerant. sed Schwegleri coniecturam, qua o y* lixvliog emendauit, multo praeferendam esse docuimus supra p. cxxnsq. itaque apud nos est fr. C. Acilii primum. Denique ne quid desideretur, non persuasit mihi Nipperdey (Opusc. p. 401) apud Festum s. u. Mamertini p. 158, ubi, postquam phuibus, unde Mamertini nomen inuenissent, exposuit, haec adiecit Cuius historiae auctor est Alfius libro primo belli Carthaginiensis, pro Alfio reponendum esse Coelium. nulla enim est causa cur de Alfii nomine, ex qua familia etiam alii scriptorum laude inclaruerunt, dubitemus. accedit quod ne ueri simile quidem est, Coelium tam copiose in belli alterius Punici hisloria de Mamertinorum nomine egisse. itaque Alfius infra locum suum obtinuit. Etiam apud Arnobium 3,40, qui Caesium quendam de dis penatibus disserentem inducit, iniuria Caesii nomen Canterus in Caelium mutauit. intellegendus est Caesius Bassus et poeta et grammaticus, de quo Persii amico uid. 0. Iahnium in comm. ad Pers. p. 211 — 214. proleg. p. xxviii et Skutschium R. E. III c. 1312 sqq. Agmen claudat hic locus a Pri- sciano laudatus (8 p. 382 H.): Inpubes libripens esse non potest ne- que antestari. quem altera codicis Halherstadiensis manus Coelio assignauerat, nunc uero Hertz meliores libros, qui tantum non omnes melius praebent, secutus detraxit et aut ad C. Aelium Gallum, qui librum de significatione uerhorum, quae ad ius ciuile pertinent, scrip- sit, aut ad M. Liuium Drusum, quorum uterque iuri operam dedit, rettulit (uid. eius adnot. ad Prisc. 1. s. et I)e Liuii fr. comment. parl. 7/p. 17sq.). Fragmentis Coelianis duo fragmenta subiunxi feorum, qui Puni- cum hellum secundum scripserunt'; horum enim ille Antipater quasi chorum duxit. (PAVLVS) CLODIVS1) C. Clodium Licinum hinc in alterum uolumen relegaui (p. cvn sq. 77sq.)7 sed etiam quae hic relicta sunt duo fragmenta incerta sunt. eorum prius titulo a Q. Claudii Quadrigarii annalibus distat, argu- mento ut initium eorum defendens2) consentit, alterum praenomine ab eis distinguitur. itaque quoniam frustra in TlavXcp nomine mu- tando laboratum est3) (nam etiam praenomine Pauli Romani usi sunt, Mommsen R. F. I p. 34sq.); temporum autem ratione Quadri- garius ex Ciceronis indice ueterum historicorum Latinorum saepe laudato excluditur, hunc Paulum cum Ciceronis Clodio coniunximus et hoc loco inter Coelium et Asellionem interposuimus. haec enim 1) Vt numerum eorum, qui tum ad historiam accedere possent, angustum fuisse monstrem, alios Clodios uel Claudios (praeter Quadri- garium) recensebo: Appius Claudius Pulcher cos. a. 54. 700, mortuus a. 49. 705. is, ut ait Cicero (Brut. 77, 267) fet satis studiosus et ualde doctus, tum etiam exercitatus orator et cum auguralis tum publici iuris antiquitatisque nostrae bene peritus fuit', librique eius augurales, quo- rum etiam fragmenta pauca apud Festum ad nos peruenerunt (Bremer Iur. anteh. I p. 243 sq.), commemorantur a Cicerone eius amico in epi- stula quadam ad eum data (ad fam. 3, 11,3), praeterea nihil de studio eius litterarum accepimus. cf. de eo Drumann-Groebe II p. 186 (160) sqq. Muenzer _R. E. III c. 2849. Hic certe nobilis fuit ut ceteri eius aetatis historici, at inter eos locum non obtinuerunt Seruius Clodius, eques Romanus, Aelii Stilonis gener, grammaticus (Suet. de gr. 2 p. 101 Rf.), qui multum in glossis interpretandis uersatus est (Goetz B. E. IV c. 65 sq.), Sex. Clodius rhetor (Suet. de gr. et rh. 29 p. 124 Rf.), M. Antonii trium- uiri magister, fortasse idem, qui Graece de diis scripsit (Arnob. 5, 18. Lactant. inst. 1, 22, 11), Clodius Tuscus, item grammaticus, is qui ephe- meridem Augusti aetate scripsit (Funaioli p. 467. Schanz II l3 p. 529 sq.). 2) Niebuhr H. Rom. II 3. Schwegler I 39 n. H 11 n. 5. Niese B. E. HI c. 2859. 3) Kotvrco uel KovadQiyuoicp Schweighaeuser, IlovfiXicp uel IIoTt&icp Lachmann De font. Liu. I p. 36 n., HcoUcovi Hulleman De Paulo qui fertur Claudio p. 4. CLODIVS CCXXXIX ille (de legg. 1,2,6): Ecce autem successere huic belli Clodius1), Asellio, nihil ad Coelium sed polius ad antiquorum languorem et inscitiam. quem autem citauit Plutarchus Iibellum tleyxov iqovov (ovxco ycco xcog iTiiyiyQaiixai xb (iifiXlov), is item in temporibus examinandis uersatus erat et quasi fundamenta xalg %Qovixalg 6vv- xateai Appiani substruxerat, ut baud absurde baee fragmenta ad idem opus referri potuerint. 1) Sic exhibet liber Heinsianus a sec. m. glodius Vosb. 84 et 86 a sec. m., gladius Voss. 86 a pr. m. CN. AVFIDIVS1) Cn. Aufidii historiae memoria una mentione continetur Cieeronis (Tusc. 5;38;112): Pueris nobis Cn. Aufidius praetorius et in senatu sententiam dicebat [etsi caecus erat] nec amicis deliberantibus de- erat et Graecam scribebat historiam et uidebat2) in litteris. eun- demque etiam ipse uiderat et audiuerat (de fin. 5, 19,54): Equidem e Cn. Aufidio praetorio, erudito homine oculis capto, saepe audie- batn, cum se lucis magis quam utilitatis desiderio moueri diceret. Praeterea certo hoc accepimus, cum liberis orbatus esset (quem dolorem fortiter sustinuit; Cicero p. 991 ed. Orell.2 p. 337 M.); adop- tatum esse ab eo Oresten e gente Aurelia (Cic. de dom. 13, 35), ce- tera tamen quae de eo identidem recocta sunt; aut dubia aut falsa sunt, tribunatus a. 114. 640 ; quem Plinii nat. hist. loco quodam (8; 64) abusus Pighius finxit, ab Harlessio (p. 48) ad tribunatum alius Cn. Aufidii a. 170. 584 rectius relatus (cf. Klebs R. E. II c. 2288sq.); aut praetura Asiatica a. 107. 647, quae utrum ab hoc patre an ab eius filio cos. a. 71. 683 administrata sit; incertum est. neque enim annus constat.3) Reliquiae eius historiae a. fere 90. 664 scriptae ad nos non per- uenerunt. nam unus locus; quem in eis posuit Krause p. 298 (et Roth p. 326) ; prodiit ex officina eius qui librum de origine gentis 1) W. Harless De Fabiis et Aufidiis rerum Bom. scriptoribus (diss. Bonn. 1853) p. 45—52. 2) Sic enim recte libri, minus apte Bentley uiuebat. 3) Hanc quaestionem Rothius p. 326 mouit, qui primus inscriptionis cuiusdam (apud Boeckh. C. I. Gr. tom. II p. 1063 n. 2349b) meminit, quo Adramyteni iudicibus ex aliis ciuitatibus ut lites dirimerent arcessitis gratias agunt; eius prima uerba haec sunt: 'Aq%6vxa>v yv(o\ty\ tisqI mv 7tQoeyQ TtaQccysyovotatv 8iv.a6Tcov anb rfjs [^wjS [dediJxaxoTav zdg xe xaTU Tovg v6{iovg 6vvs- 6Tr\v.viag Siv.ag y,a[l t\c\ [a]vajts^,cp9,tvTa [ddyftar]a vnb rvaio[v A]vcpi- Siov Tvaiov vov xov av[Ti\6TQUTTiyov. aupplementa sunt Boeckhii. CN. AVFIDIVS CCXLI Homanae(18;4) Gcticiis laudationihus exornauit, alter; quo uniuersae Armeniae magnitudo ( ap. Plin. n. h. 6; 27) definitur, iuit Aufidii Bassi, ut nunc in uolum. II p. 98 suo loco repositus sit. neque enim ple- heia gens Aufidia, quae uix centum annis ante in uitam puhlicam processerat, multas res hahuit quibus gloriaretur, aut multos gen- tiles qui legerent et diuulgarent, praesertim cum doctrinam suam iactans Graeco sermone (hoc enim Graeca historia dicit, uid. supra p. cxvm sq.) usus esset Latinusque tum historiam Romanam occu- passet. In litteris tamen post eum etiam alii Aufidii uixerunt. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt XVI SEMPKONIVS ASELLIO1) I)e uita Sempronii Asellionis, cui qua auctoritate a Popma, Lach- manno, Krausio Publii praenomen adscriptum esset frustra quaesiui, hoc a Gellio accepimus, eum sub P. Scipione Africano tribunum mi- litum (cum Rutilio Rufo, item tribuno militum App. Iber. 88 et C. Lucilio, qui satiras scripsit, Vellei. 2, 9, 4) ad Numantiam fuisse (fr. 6), id est annis 134. 620 et 133. 621, quibus Scipio in Hispania rem gessit. libri autem eius descenderunt minimum usque ad an- num 91. 663 (fr. 11, uel 86. 668 aut 83. 671 cf. adn. ad fr. 13), unde eum et summa senectute ad historiam sese conuertisse apparet et perpaucis annis, postquam uel equo uel inter contubernales comitesue merere coepit, ad illum tribuni magistratum prouectum. natus igitur est ante a. 150. 604 i. e. duodeuiginti annis ante tri- bunatum, ita tamen ut ultra annum 160. 594 uix regredi liceat. historiae scriptae esse uidentur inter annos 90. 664 et 80. 674. quocum tempore optime concinit Cicero, qui 1. s. s. eum post CIo- dium Coelio Antipatro successisse scripsit. 2) Appellauit autem eum, ut eius languorem et inscitiam repre- henderet. de ratione tamen historiam scribendi se diligenter medita- tum esse ipse pluribus in prooemio professus est (fr. 1. 2). duas enim res sibi proposuerat, non tantum modo ipsa facta enumerare sed etiam quo consilio quaque ratione gesta essent demonstrare, 1) W. Stelkens, Der roemische Geschiclitssclireiber Sempronius Asellio (Progr.) Crefeld 1867. W. Eggert, Sempr. As. quem lociim quamque uim inter hist. Rom. habuerit. Diss. Rostoch. 1869. ex illo libello pauca ad- notaui, ex hoc nihil. 2) A. quidam Sempronius Asellio a. 89. 665 praetor, quoniam se- cundum debitoree ius dicebat, ab eis qui faenerabant, in foro occisus est. Liu. per. 74. Valer. Max. 9, 7, 4. App. b. c. 1, 54. quem caue cum Rothio p. 323 confundas cum historico. nam qui, ut de aliis difficul- tatibus taceam, a. 134. 620 tribunus militum fuit, uix quadraginta quin- que annis post praetor creatus est. meliore iure eundem hunc histori- cum esse censeas cum Lucio Asellione, a quo praetore a. 100. 654 egregie Siciliam prouinciam administratam esse scripsit Diodorus 36, 8, id quod post alios suasit Stelkens p. 11. SEMPRONIVS ASELLIO CCXLIII tum bonis uiris ad reni publicam defendendam excitatis, segnibus a prauis rebus deterritis rei p. prodesse1); denique aliquo loco res, nisi quibus ipse interfuisset, se non seripturum esse eum praedicasse ex fr. 6 consequitur. atqui iuuenes illos in Scipionis contubernio Numantino de Polybii bistoria collocutos esse Asellionemque eam cognouisse exponere uix pluribus uerbis opus est. itaque quae in Asellionis prooemio cum ea consentiunt, haec ab ipsa didicit, de uxodsiKTixij LGTogCa, quam nos pragmaticam dicimus, et de utili- tate historiae, quam non ut Cato et Piso ad mores ciuium emen- dandos rettulit, sed ut Polybius ad rationem rei p. administrandae perspiciendam, et de materiae circumscriptione.2) simul Ciceroni Coelii admiratori lantruidam et inscitam eius historiam uisam esse 1) Duae in fr. 2 insunt difficultates diuersis rationibus temptatae (quas in appar. crit. enumeratas reperies, ipse codd. scripturam maxima ex parte retinui). nam primum accusatiui adiect. alacriores et segniores adiectiuorum prolepticorum modo cum uerbo commouere coniuncti sunt, quorum usus apud poetaa frequens est, ab historicis non spretus (cf. ex exemplis apud Kuehnerum Ausfuehrl. Lat. Gramm. II p. 179: Liu. 21, 33, 3: utraque simul obiecta res oculis animisque inmobiles parum- per eos defixit et Weissenborn-Mueller a. h. I.), tum formae comparat. adi. et alacer et segnis cum praepositione ad construi solent: Auet. ad Herenn. 2, 30, 48: multos alacriores ad maleficia futuros. 2, 31, 50: nos alacriores ad relicum persoluendum. Cic. de fin. 1, 10, 34: nec segniorem ad respondendum reddidisti. pro Font. 7, 17: segniores ad imperandum. Liu. 24, 13, 11: segnior ad credendum factus. cf. Nep. Thras. 2, 2. segnis autem non modo est is, qui piger in faciendo sed omnino is, qui in- habiiis ad faciendum (cf. Verg. Aen. 10, 619), oppositus strenuo (noUxiK Polybii, cf. Plaut. Truc. 493: Strenui nimio plus prosunt populo quam argute cati). denique omnis ofifensio subleuatur, si pro quicquam re- posueris quosquam. in altero enuntiato fr. 2 duplex illud 'iterare id fabulas' suspicionem plerisque uiris doctis mouit; alterutrum igitur ab eis de contextu expulsum est. uerum tamen, si leniter ex eo libro in ex eo bello mutaueris, usque ad prius iterare oratio bene fluit, sed etiam, nisi uerba quaedam delere mauis (cf. app. crit.), reliquum, dummodo ad prius fabulas ex seqq. subaudias narrare est, et hoc dilatum et post uncinos, intra quos quae breuius iam fr. 1 extr. professus erat commonet, cum ampliticatione puerorum repetitum sententiam clausisse concedas. 2) Cf. Polyb. 4, 2, 2 [ubi se ad opus suum adductum esse primum Arati historia exposuerat]: dsvrsQOv 6h dicc rb xccl tovg %Qovovg ovrcog cvvxQ^ysiv roi>s t^fjg y-al xovg Ttiitxovxag vitb rrjv r}fist^Quv i6toQiav coerf tovg (ilv nafr' i)^iag tlvai tovg 8i v.atu tovg natiQag rj^imv , i£ ov 6V(i- fiuivsi toig (ihv avtovg i](iug ituQaytyovivui tu dt naQtx tmv icoQuxottav U-X.T\Y.oivUl. XVI* CCXLIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS intellegimus sprelumque eum esse in rhetorum scholis et ah eorum imitatoribus. De inscriptione autem operis hoc quidem ex ipsius uerbis (fr. 1) certo constat, Asellionem libros suos non inscripsisse annales, neque umquam hoc nomine citati sunt. sed utrum rerum gestarum libros an historias praeferamus, incerti haeremus. utrumque enim haud spernendis testimoniis nititur, illud Gellii (fr. 6. 10. 11. cf. etiam Charis. fr. 13), hoc Charisii (12), Nonii (4. 2a), Seruii (14) et schol. Bernensis (9), Prisciani (3). x) cum autem Asellio fr. 1 se eorum sententiam, qui fres gestas' a Romanis perscribere conati essent, amplexum esse significauerit atque Gellius ipsum Asellionem in manibus habuisse uideatur, magis inclino ad eam inscriptionem, quam auctoritas tuetur, quam ad historias, quas testium numerus. forsitan rerum gestarum libros inscribens uertere in animo habuerit Graecorum 7iQccy[iatSLUv.2) Sermo librorum fuit patrius (fr. 1 — 6. 10 — 14). non omnes autem res a Romanis gestas enarrandas suscepit, sed a ratione ue- terum annalium scriptorum etiam in hac re digressus Graecosque imitatus eas tantum modo, rquibus gerendis ipse interfuit' (fr. 6), ita tamen, ut illorum exemplo terminum illum ultra suae uitae spa- tium remoueret et de Lepidi consulatu a. 137. 617 (fr. 4) et de extremis belli Numantini annis (uid. fr. 5 cum adn.) iam in libro quarto ageret; tum quinto libro Ti. Gracchi mortem exposuit (fr. 7), quarto decimo, si Rothii coniecturam admodum probabilem sequi- mur, M. Liuii Drusi necem (fr. 11). sed quod Charisius rem quan- dam ex quadragesimo libro se sumpsisse adfirmat (13), procul dubio aut ipse aut librarii errorem commiserunt. nam siue illa ad a. 86. 668 siue ad a. 83. 671, ultra quos annos propter aetatem uix descen- dere potuit, pertinet (cf. adn. ad fr. 13), quis, cum antea circiter quaternorum annorum res singulis libris complexus esset, tunc sin- gulorum annorum rebus etiam ternos libros eum expleuisse credat? minus mihi ut in re incerta esse exploratum uidetur, quo modo numerus ille corruptus restituendus sit.3) De fide Asellionis nihil compertum habemus. nam quamquam quibus rebus gerendis aut ipse interfuisset aut quas ab aliis; qui 1) Minus accurate Gellium fr. 5 citare uoluisse per se rnanifestum est. 2) Etiam Stelkens p. 14 hanc inscriptionem praefert, sic eam con- stituens Asellionis rerum a Eomanis gestarum libri XIV (uel XV). 3) Muenzer (Herm. XXXII p. 472) hunc numerum uanitate gram- matici alicuius fictum esse coniecit. SEMPP.ONIVS ASELLIO CCXLV interfuissent, audire posset, scripsit, tamen nemo rerum scriptor eum laudauit, ut quae ex eius libris fragmenta seruata sunt, soii grammaticorum diligentiae, qui uerborum causa eius libros peruol- uerant, debeamus. quid? quod praeter Ciceronem ante Hadriani aetatem omnino nemo eius ne mentionem quidem iniecit1) atque ne in Gellii quidem notitiam, apud quem dimidia fragmentorum pars (1. 2. 5. 6. 7. 8. 10. 11) exstat, peruenil; nisi posteaquam noctes Atticae iam ad finem perductae sunt (Mercklin Citiermethode d. Gell. p. 704 adn.). cetera fragmenta leguntur duo apud Nonium (4. 2a)> singula apud Seruium (14), Priscianum (3), in scholiis Vergilii Bernen- sibus (9), duo apud Cbarisium (in eo capite quod est de aduerbio, fr. 12. 13). de his tamen uix dubium erit, quin ipsi Asellionem non inspexerint sed ex libris aliorum grammaticorum, qui accurate etiam numeros librorum addiderant, eius fragmenta transtulerint, id quod de Charisio etiam pro certo haberi potest, nam is, cum alteri loco (fr. 13) adscripserit ubi Fl. Coper 'quamuis artificiosus dici non possit, ut malitiosus\ aperte significat se Asellionis uerba sumpsisse ex Fl. Capro, qui — incertum est qua aetate — de dubio sermone libros conscripsit et, ut erat uerborum antiquorum studiosus, multa ex antiquis potissimum scriptoribus exempla collegit. 1) Hic illic coiisensus quidam curn Appiano (cf. adn. ad fr. 5. 7. 11) animaduersus est, etiam cum Plutarcho (adn. ad fr. 7), neque tamen eos Asellione usos esse crediderim. M. AEMILIVS SCAVRVS Vidimus medio saeculo urbis septimo duo noua historiae genera effloruisse; rhetoricum et pragmaticum. sed eodem tempore homines quidam nobilissimi etiam uitas ipsi suas describere coeperunt, M. Aemilius Scaurus et P. Rutilius Rufus, Q. Lutatius Catulus et L. Cor- nelius Sulla.1) quamquam enim iam antea fuerant qui res a populo Romano gestas enarrantes etiam suas res innecterent atque — id quod Catonem fecisse certo accepimus — in eis laudandis et prae- dicandis haud parci essent, tamen illi ut eis tantum modo factis; quae ad rem publicam spectarent, aliquid tribuendum esse existi- mauerant, ita quae memoriae mandarentur solas has res dignas duxerant, quibus rei publicae utilitatibus seruiissent, neque eas in historia a re publica ausi erant separare. itaque quod ei de quibus nunc loquimur suas uitas separatim edidere; imitati sunt eorum adro- gantiam; qui inter maiorum suorum statuas etiam suis templa aliaque publica aedificia ornauerunt {Wahrheit u. Kunst p. 297 sq. 212sq.); fortasse etiam Arati opus a Polybio propter ueritatem et diligentiam laudatum; est tamen hoc senescentis patriae amoris et ingrauescentis sui ipsorum partiumque cupiditatis, qulae et in re p. et iu litteris tum prouenire coepit. Atque Sullam quidem postea demonstrabimus id commentariis suis egisse, ut res suas; quippe quas diuinitus adiutus gessisset, ce- lebraret et crimina in se collata defenderet; neque pepercisse eum laudi suae gloriaeque et per se credibile est et compluribus locis confirmatur. etiam Catuli aliquot uestigiis indicatur hoc consilium fuisse, ut laudem suam; quam Marius obscurauerat, in lucem reuo- caret et inlustraret. at de eis; qui primi huic historico generi ope- 1) De eis peculiaribus libris egere L.Wiese, Commentatio de uita- rum scriptoribus Eomanis. Progr. gyrnn. Ioachimsth. 1840. W. H. D. Su- ringar, De Romanis autobiographis siue iis qui de sua ipsi seripserunt uita. Lugd. Bat. 1846. G. Misch, Gesch. d. Autobiographie I p. 110 sqq. 126 sqq. — E. Pais, I frammenti all' autobiografia di M. Emitio Scauro e la Lex Varia de maiestate. Estratto dai Bendiconti d. acad. dei lincei X 2 p. 50—60. M. AEMILIVS SCAVRVS CCXLVII rani dederunt, de Scauro et Ilufo nihil nisi hoc memoriae traditum est; spreta eos modestiae specie, qua qui nunc uitas suas legendas proponunt, uti decorum esse existimant uel potius existimabant; cum in suis rebus praedicandis aliena esset ueteribus; non esse ueritos de se quod sentiebant aperte proferre1), quae Iaudatio sui tum omnino fastidium aut molestiam non excitabat, quamquam Scau- rus in narrando etiam suam personam induxit (fr. 3. 6). haec enim sunt Taciti uerba memoratu digna in uita Agricolae c. 1 : Sed apud priores ut agere digna memoratu pronum magisque in aperto erat, ita celeberrimus quisque ingenio ad prodendam uirtutis memoriam sine gratia aut ambitione bonae tantum conscientiae pretio duce- batur. ac plerique suam ipsi uitam narrare fiduciam potius morum quam adrogantiam arbitrati sunt, nec id Rutilio et Scawo citra fidem aut obtrectationi fuit: adeo uirtutes isdem temporibus optime aestimantur, quibus facillime gignuntur. M. igitur Aemilius Scaurus2) anno 162. 592 3) genere ille qui- dem patricio sed pauperibus parentibus et obscuris maioribus natus erat. nam pater; Marci praenomine (act. triumph. Capit. C. I. L. I2 p. 49 Momms.), carbonarium negotium exercuerat (Aurel.Vict.de uir. 111. 72). etiam ipse aliquamdiu num patris uestigia secutus argen- tariam faceret dubitauit (Aur. Vict. 1. s.); tum uero cum summo ar- deret potentiae et honorum studio rem p. capessere statuit atque; etsi paraulam hereditatem a patre acceperat (fr. 1) et haud raro rerum inopia impediebatur, industria; ingenio; prudentia, calliditate hoc effecit, ut iam in consulatu princeps senatus dictus cmemoriam prope intermortuam generis sui renouaret' (Cic. pro Muren. 7; 16). ad hunc tamen honoris gradum ei aeque ac nouo homini enitendum et laborandum erat (Ascon. 1. s.). primo autem in Hispania publice 1) Cf. Cicero ad fam. 5, 12 (ad Lucceium), 8: Scribam ipse de me multorum excmplo et clarorum uirorum. Plutarchus in libello suo f IIeqI rov iuvrbv t-itcavsiv avsTtKf&ova)^ rbv 7toXirfnbv avSgcc se ipsum lau- dare etiam debere exemplis docuit. uid. Wiesep. 13 sq. Suringar p. 1 sq. 2) Eius uitam exposuere Des Brosses, Vie de Scaurus pour servir de supplement aux memoires ecrits par lui-meme. Memoir. des inscr. XXIV p. 235—260. Drumann I p. 25—28, Groebe p. 18—20. Suringar p. 4—8. Klebs B. E. I c. 584 — 588. ipse summa quaeque ex ea tetigisse satis esse duxi, sed neque haec ex ea sumpta esse et alia multa a me omissa esse concedo. 3) Hic annus apparet ex Asconio ad Scaur. p. 20 K.-Sch. 24 St., qui Scaurum anno 90.664, cum a Q. Vario tribuno plebis reus citaretur, septuagesimum alterum annum egisse scripsit. CCXLVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS eius opera laudata est, cum corniculum mereret, tum in Sardinia stipendia fecit sub L. Aurelio Oreste (Aur. Vict. 1. s.), qui consul a. 126. 628 bellantes Sardos subegit, et paulo post aedilitatem cu- rulem adeptus est, in qua cum propter paupertatem ludorum appa- ratu et magnificentia populi oculos in se conuertere non posset, Huri reddendo magis quam muneri edendo studuit' (Aur. Vict. 1. s. cf. Asc. 1. s.), tum praeturam et ex ea Sardiniam prouinciam (Asc. 1.8.). tandem, posteaquam a. 117. 637 repulsam tulit (Cic. pro Muren. 17, 36), ad consulatum enisus est a. 115. 639 cum M. Caecilio Me- tello eodemque anno cum nondum censorius esset, a L. Metello Cn. Domitio censoribus princeps senatus dictus est (cf. locos a Drumanno I p. 26 n. 67 [p. 19 n. 4] collectos). consul uero domi militiaeque de ciuitate bene meritus est. domi enim legem de sumptibus tulit (Aur. Vict. 1. s.), ex qua hoc inseruit Plinius n. h. 8, 223 : Saurices et ipsos hieme condi auctor est Nigidius, sicut glires, quos censoriae leges princepsque M. Scaurus in consulatu non alio modo cenis ademere quam conchylia aut ex alio orbe conuectas aues. quo cum instituto quae Gellius de lege quadam Aemilia proposuit, *qua non sumptus cenarum sed ciborum genus et modus praefinitus esset' (2, 24, 12) ita concinunt, ut etsi Gellius hanc legem post Sullae leges recenset et Macrobius (3, 17, 13) seu Gellio ipso seu eodem quo Gellius fonte usus Sulla mortuo Lepidum consulem a. 78. 676 eam tulisse adfirmat, tamen eandem legem ab utrisque dictam esse censuerim tribuerimque Plinii auctoritatem amplexus Scauro. hunc enim ut hominem nobilitatis studiosum ueterem parsimoniam atque cenarum tenuitatem reuocare conatum esse multo magis est ueri simile quam Lepidum, qui in ceteris Sullae aduersans in hac re eius consilia (Gell. et Macr. 1. s. s.) uix secutus est. tum uero idem Scaurus legem rogauit de libertinorum suffragiis (Aur. Vict.), qua sui ordinis potestatem eum auxisse probabile est (Mommsen Staatsv. III 1 p. 438), eodemque anno etiam in Gallia feliciter bellauit et ?de Galleis Rarneis' mense Nouembri uel Decembri triumphauit. l) Itaque Scaurus tum primum locum in ciuitate obtinuit et ut iam a. 117. 637, cum Iugurtha legatos, qui Atherbalis crimina re- 1) Haec enim acta triumphalia Capitolina (p. 491) exhibent: M. Ae- milius M. f. L. n. Scaurus cos. [an.J DCXXXIIX (= 639 sec. Varronem) de Galleis Earneis. contra Aurelms Victor eum consulem Ligures et Tauriscos, [sic enim cum Mommseno H. R. II p. 169 scribendum est, Cauriscos uel Gaur. libri, Gantiscos uulg.] gentem Carnis finitimam domuisse atque de his triumphasse scripsit. M. AEMILIVS SCAVKVS CCXLIX pellerent, auro argentoque onustos Bomam misisset, largitionum in- lecebris restiterat, non quo ipsam rem respueret sed quia largitionem famosam inpudentemque uidebat inuidiamque uerebatur (Sall. lug. 25, 3 . sic etiam quinque annis post(112. 642) in Africam legatus missus, ut lugurtham ab Atherbale Cirtaque obsidenda reuoearet, animi integritatem seruasse uidetur, certe Sallustius, qui liaud ita aeque de eo iudicat, de hac legatione, etsi legati infecta re disces- sere, nihil ei exprobrare ausus esl (cf. 29, 2). tum uero anno in- sequenti, posteaquam L. Calpurnius Bestia consul bellum contra Iu- gurtham gerere coepit, ab eo socius et administer omnium consi- liorum adsumptus (Sall. 28, 4. 40, 4) magnitudini pecuniae osten- tatae succubuit et cum Bestia consule a Iugurtha expugnatus pacem Numidis dedit (c. 29). Tanta autem eius erat Bomae auctoritas et potentia, ipsius calliditas et dexteritas, ut etsi plebs summa exar- descebat Bestiae inuidia atque Scaurus auctor et socius eius fere- batur, tamen non solum anni 109. 645 cum M. Liuio Druso cen- suram adipisceretur sed etiam eodem anno, cum censor esset et C. Mamilius Limetanus tribunus pl. rogauisset, ut quaereretur in eos, qui a Iugurtha in legationibus aut imperiis pecunias accepissent, in trium quaesitorum numero crearetur (c. 40), quo iudicio condem- nauit eos (Cic. Brut. 34, 128), quibuscum Iugurthae pecunias partitus erat. ciuium tamen utilitati censor seruiit, cum pontem Muluium, qui tum omnino dirutus fuisse uidetur, restitueret, ut postea eius monumentum diceretur (Aur. Vict. 1. s. Ammian. Marcell. 27, 3, 9), uiam Aemiliam, quae a Pisis per Lunam usque ad Dertonam ferebat, muniret (Aur. Vict., Strab. 5, 1, 11 p. 217), agros Galliae cisalpinae palustres exsiccaret (Strab. 1. s.). Sed ut eius honores et laudes usque ad finem persequamur, et augur fuit (cf. Ascon. 1. s.) et rem frumentariam, quae ad eum a L. Appuleio Saturnino translata erat, procurauit (Cic. p. Sext. 17,39. de harusp. resp. 20,43). tum uero cum a. 100. 654 Saturninus tri- bunus pl. et Glaucia praetor grauissimas seditiones mouissent nec quisquam eis resistere auderet, Scaurus primus arma sibi afferri iussit Mariumque consulem hortatus est, ut libertatem legesque manu defenderet; sic, ut cum Cicerone (pro Sest. 47, 101) loquar, fa C. Graccho usque ad Q. Varium seditiosis omnibus restitit, neque um- quam ulla uis, ullae minae, ulla inuidia eum lahefecit'.1) ultra eum 1) Cf. pro Rabir. perd. reo 7, 21. 9, 26. haec Valerius Max. 3, 2, 18 et Aur. Vict. de uir. ill. 72, 9 rhetorice exornauerunt. CCL DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS diem etiam per duodecim paene annos uitam produxit; nam a. 88. 666 eius uxor Caecilia Sullae nupsit.1) Multis igitur rebus publice gestis eius uita abundauit largamque praebuit scribenti materiam. neque tamen ab omnibus pariter cele- brata, immo multorum ciuium inuidiam, quam ipse prouocauerat, experta est. nimirum, ut erat uebemens et acer; nec suae nec alienae dignitati parcebat, ut suam potentiam, bonorem, dignitatem augeret, ut erat impiger et callidus; arte sua inimicitias se repulsurum tela- que in aduersarios retro uersurum esse confidebat idemque, si diffi- deret, in tempore a consilio causaque desistere non dedignabatur (Sall. Iug. 15,4). itaque ex omnibus indiciis incolumis euasit. frustra igitur Cn. Domitius iratus Scauro; quod eum in augurum collegium non cooptauerat, diem dixit apud populum, quod eius opera sacra pu- blica populi Romani deum penatium; quae Lauinii fierent, minus recte casteque flerent (a. 104. 650. Ascon. in Scaur. p. 18 K.-Sch. 24 St. cf. Cic. pr. Deiot. 11, 31. Valer. Max. 6; 5, 5. Cass. Dion. fr. 90), P. Ruti- lium autem, qui simul cum eo consulatum petierat et superatus com- petitorem ambitus reum fecerat, absolutione sua non placatus eodem crimine ipse etiam in ius uocauit (Cic. Rrut. 30, 113. de or. 2,69, 280), et cum Q. Seruilius Caepio et M. Brutus eum de repetundis accu- sauissent, ea crimina non solum refutauit, sed etiam Caepionem reum deferre ausus est (a. 91. 663. Ascon. 1. s. p. 19 K.-Sch. p. 24 St. p. Fon- teio 17,38 cf. infra fragm. eius orat.). denique cum insequenti anno Q. Varius Hybrida tribunus pl. legem tulisset, ut quaereretur de eis, quorum ope consilioue socii contra populum Romanum arma sump- sissent, idem Q. Caepio, uetus Scauri inimicus, illi persuasit; ut Scau- rum belli concitati crimine in ius uocaret. una autem Scauri uoce accusator repulsus est, cum accepto respondendi loco diceret: Q. Va- rius Hispanus M. Scaurum principem senatus socios in arma ait conuocasse; M. Scaurus princeps senatus negat; testis nemo est: utri uos, Quirites, conucnit credere? (Ascon. 1. s. p. 20 (25). Quintil. 5; 12, 10. Aur. Vict. 1. s.). 2) sic omnes impetus aduersariorum auctori- tate sua repressit et ne consuetudini quidem cessit, qua cum in cen- sura collega mortuus esset; priusquam munere esset defunctus, alteri censori magislratu abeundum esset, dum tribuni plebis se eum in 1) Qui a Lucilio comruemoratus est Aemilius, aut incertus est (L. Mueller p. 200) aut L. Aemilius Paulus, Scipionis Aemiliani pater (Marx, fr. 2, 63 cf. 6, 221. Comment. p. 90). 2) Valerius Max. 3, 7, 8 ad aliam rem falso Scauri uerba notissima rettulit. M. AEMILIVS SCAVRVS CCLI uinrula coniecturos esse minarentur (Plut. quaest. Hom. 50). neque tamen facere potuit, quin populus, cum Scauras, quem pauperrimum uidisset, subito omnibus copiis omniumque rerum abundantia circum- tlueret et propter mercaturam auiditatemque pecuniae etiam inter nobiles male audiret (Cic. de or. 2, 70, 283), maleuola suspicione et rumore se uexaret. quid? quod cum in C. Fimbriam, C. Memmium, C. Norbanum iuratus testimonium diceret, ne creditum quidem ei est.1) Baec autem eius animum tam grauiter sollicitabant et urebant, ut quem ad modum in iure aduersariorum crimina suis in eos con- uersis refutabat, sic rumorum maleuolentiam, qua ardebat, litterarum scriptarum auctoritate restingueret, non libellorum sed trium libro- rum de uita sua patrio sermone compositorum et orationum in publi- cum editarum2), quas, ut Cato Censorius coeperat, partim etiam illis inseruit3), ut fructus laudationum, quibus maiores a posteris cole- bantur, uiuus praeciperet. itaque Cicero etsi Scaurum laudibus suis non pepercisse aperte concedit4), in summa eius praesidii et patro- cinii admiratione perseuerat atque etiam Tacitus (1. s. s.) fidem ta- lium librorum eis inminutam esse negat, nec historia eas respuit, si quidem de Scauro plura accepimus quam de aliis uiris eiusdem dignitatis, ut etiam in numerum uirorum illustrium corporis Aure- liani receptus sit. ipsi autem libri uix quinquaginta annis post (nam Scaurum prouectum aetate scribendo operam dedisse consentaneum est) nancti non sunt qui legerent, id quod Cicero cum Mectu utiles' essent, scilicet ad institutionem Romanam, uebementer doluit (Bruti 1. s.). causa repetenda est a genere scribendi. nam ut eius testi- monio in orationibus Scauri grauitas quidem summa et naturalis quaedam inerat auctoritas, desiderabatur ars et suauitas (tjjv%ccyG)yCct y.ui ThQi\)iq), ita etiam historia incompta et sicca uidetur fuisse, eaque ctiam gloriatus est. inscripsit enim eam ad L. Fufidium praetorium, qui etiam in aliquo patronorum numero fuit, hominem antiquae se- ueritatis et integritatis (Cic. Brut. 29,110. 35,132. Plin. n. h.33,21), ut Coelium Antipatrum imitatus suam operisque sui indolem ciuibus suis commendaret.5) sed adscribam ipsa Ciceronis uerba: De Scauro 1) Cic. pro Font. 11, 24. de or. 2, 58, 203. Val. Max. 8, 5, 2. 2) Fragmenta earum tantum modo orationum, quas scriptas et editas esse constaret, infra recepimus. de ceteris cf. Meyer p. 253 — 261. 3) Sic etiam Pais 1. s. p. 53. 4) Cf. Brut. 29, 112: At Cyri uitam et disciplinam legunt, praecla- ram illain quidem, sed neque tam nostris rebus aptam nec tamen Scauri laudibus anteponendam. 5) De aliorum autobiographorum inscriptionibus uid. infra. CClii DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS et Rutilio breuiier licet dicere, quorum neuter summi oratoris ha- buit laudem, et est uterque in multis causis uersatus. erat in quibus- dam laudandis uiris, etiam si maxumi ingeni non essent, probabilis tamen industria; quamquam his quidem non omnino ingenium, sed oratorium ingenium defuit. — in Scauri oratione, sapientis homi- nis et recti, grauitas summa et naturalis quaedam inerat auctori- tas, non ut causam, sed ut testimonium dicere putares, cum pro reo diceret. hoc dicendi genus ad patrocinia mediocriter aptum uidebatur, ad senatoriam uero sententiam, cuius erat ille princeps, uel maxume; significabat enim non prudentiam solum sed, quod maxime rem continebat, fidem. habebat hoc a natura ipsa, quod a doctrina non facile posset; quamquam huius quoque ipsius rei, quem ad modum scis, praecepta sunt. In causis igitur non orationes sed testimonia eum pro reo di- xisse Cicero iudicat, multo tamen magis Scaurus habuit, cur in lihro suo grauitate et auctoritate indolis suae animos eorum qui legerent moueret propositaque uirtutis et constantiae suae specie omnia op- probria et crimina; quibus petebatur, amoliretur et dilueret. haec tamen ratio eum fefellit. nam quod commentariorum (y7io^vrj^d- to?v) formam induerat, ipse non ea uerecundia motus est, qua Cicero simulata a Lucceio (ad fam. 5; 12, 8) petiit, ut commentariis a se scriptis usus ornatius de se scriberet; nam ab eius natura et aetate et artificiosus ornatus orationis et ille quaesitus pudor afuit, ut libere spem memoriae sentiret et expectaret atque omnia adiu- menta auctoritatis propagandae sperne/et. sed cum omnino hoc potissimum commentariorum genus per breue temporis spatium integrum manserit atque ab aliis exscriptum et arte exornatum ob- litteratum sit, non mirabimur, quod Scauri opus omni arte elocutionis destitutum eam sortem passum est7 praesertim postquam Sallustius ipsius Ciceronisque laudes moderatus ad ueritatem redegit.1) Vnus Asconius tam diligens fuit, ut orationis Aemilianae expli- candae causa ad hunc fontem eruendum penetraret2), apud alios 1) Iugurth. 15, 3: At contra pauci, quibus bonum et aequom diuitiis carius erat, siibueniundum Adherbali et Hiempsalis mortem seuere uindi- candam censebant, sed ex omnibus maxume Aemilius Scaurus, homo no- bilis, inpiger, factiosus, auidus potentiae, honoris, diuitiarum, ceterum uitia sua callide occultans. cf. C. Lauckner Die kuenstlerischen und po- litischen Ziele der Monographie Sallusts ueber den Iugurth. Krieg (Diss. Lips. 1911). 2) Lichtenfeldt (De Asc. fontibus ac fide) haec jib eo repetiuit: M. AEMILIVS SCAVRVS CCLIII autem scriptores numquam nobis contigit, ut eius uestigia indagare- mus, elsi multa ex eius uita sumpta latere non nescio.1) nomine autem citata sunt fragmenta singula a Valerio Maximo (1) et ab eo qui quartum librum Frontini strategematis addidit (7; quod iam Pi- ghius ann. III p. 103 ad lios Scauri libros rettulit), quae forsitan per unum aliquem medium auctorem ex ipsa uita originem duxerint, cetera per plures: nam nescio quis, uel Iulius Romanus uel huius auctor, et Scauri et Hutilii libros ex obliuione, qua iam obruti erant, protractos excerpsit, cuius diligentiae Charisius omnia Scauri et ora- tionum (1 — 4) et uitae (fr. 2)2) et Rutilii (fr. 7 — 12) uitae frag- menta debet. in eis solis quidem capitibus (117 de analogia et II 13 de aduerbiis) quae pendent a lulio Romano (uid. supra p. ccxlv) inueniuntur. ex eodem auctore etiam Diomedes Scauri et Rutilii notitiam bausisse uidetur. certe ipsis usus non est. quod si sumes, qua ratione factum esse explicabis, ut ab hoc quinquies (Scaur. fr. 3. 4. 5. Rutil. 14. 15) laudarentur in solis p. 374 — 385 K. (in eo ca- pite quod est de coniugationibus uerborum), nusquam alibi? ad Ser- uium denique quo casu unum fr. 6 delatum sit, ne suspicari quidem possumus. p. 18, 20—19, 5. p. 19, 11—17. p. 19, 22—20, 9. p. 20, 18—23. p. 24, 11 — 13. uid. Pais 1. s. p. 52 sqq. 1) Pais 1. s. p. 51 sqq. apud Valerium Maximum ut fr. 1 ita etiam alios locos, quibus de eis egit, inter fragmenta eius recipienda esse censuit (3, 2, 18; 7, 8. 5, 8, 4. 6, 5, 5. 8, 5, 2), maxirne ea quae de lege Varia memoriae tradita sunt. 2) An etiam orationes ex uita excerpsit, ut is cui historiarum Sal- lustii orationes debemus? P. RVTILIVS EVFVS1) P. Rutilius Rufus, qui nulla auctoritate uulgo Sp. f. Sp. n. dictus est, primum inclaruit, cum tribunus militum esset in Scipionis exercitu ad Numantiam ( App. Iber. 88. Cic. de rep. 1, 11, 17). tum legatus erat Q. Caecilii Metelli consulis in bello Iugurtbino (a. 109. 645) eiusque iussu complures res feliciter gessit. sed a. 107. 647 con- sulatum petens a Scauro repulsus est atque frustra competitore am- bitus reo facto eam repulsam ulcisci conatus est (cf. supra p. CCl). melius ei res cessit tertio anno post, quo cum Cn. Mallio eum bono- rem adeptus est (a. 105. 649), primus ex sua gente. sed quibus gradibus ad consulalum ascenderit, ignoramus, illud unum certo accepimus (Cic. pro Planc. 21, 52), eum in tribunatu petendo repul- sam accepisse; cetera quae apud plerosque de Rutilii quaestura, tribunatu, praetura secundum Pigbium decantata leguntur omisi. de ipso tamen consulatu perpauca memoriae tradita sunt. nam cum Cn. Mallius collega una cum Q. Seruilio Caepione proconsule in Gallia infeliciter contra Cimbros et Teutonos pugnaret, ipse in Italia re- mansit et, cum summus metus Romanorum animos, ne Germani Alpes transgressi in Italiam descenderent, inuasisset, et nouo exer- citu conscripto (Frontin. strateg. 4, 1, 12) et aliis rebus (Gran. Lic. p. 14 FI.) rei p. prouidit militumque animos ita confirmare studuit, ut gladiatorum doctoribus de Iudo Cn. Aurelii Scauri arcessitis ui- tandi atque inferendi ictus subtiliore ratione legiones inbueret (Valer. Max. 2, 3, 2). praeterea tunc eius auspiciis data est Puteolanis lex parieti faciendo in area quae est ante aedem Serapi trans uiam, quae etiam nunc exstat in lapide incisa in C. I. L. I. p. 163 n. 577. Vt uero per totam uitam, ita etiam a. 100. 654 senatus atque nobilitatis auctoritatem defendit et cum Scauro contra Saturninum arma cepit (Cic. pro Rab. perd. r. 7, 21). paullo post (c. a. 98. 656) legatus Q. Mucium Scaeuolam pontificem proconsulem, cum esset eius amicissimus, in Asiam secutus omnibus eius consiliis et rebus 1) Vid. E. Pais Uautobiografia ed il processo Eepctundarum di P. Eutilio Eufo. Studi storici per Vantichita classica. Vol. I p. 85—122. P. RVTILIVS RVFVS CCLV interfuit1), quibus id agebatur, ut prouiucialiuni angustiae et inopia leuarentur, defenderentur autem publicanorum iniuriae. quam ob rem etsi nouem menses Scaeuola Asiae praefuit (Cic. ad Att, 5, 17, 5), tamen eo breui tempore continentia; iustitia, liberalitate Asia- norum amorem tantum sibi conciliauit; ut in eius honorem diem testum Mucia nominarent (Pseudo-Asc. 1. s.) et usque ad Mithridatis aetatem celebrarent (Cic. Verr. 2;21;51). non minus autem publi- canorum odium in se contraxit (Cic. ad fam. 1, 9, 26. pro Planc. 13, 33), qui cum iudicia tum penes equites essent; et odia; quibus in Rutilium atque in Scaeuolam flagrabant; 1'acile expleri et optimatium partem debilitari adtligique posse arbitrati Rutilium; qui in Asia remansisse2) et eadem qua Mucius beneuolentia prouinciam admi- nistrasse uidetur; a. 92. 662 uel 93. 661 3) repetundarum reum fe- cere. de ipso autem iudicio, etsi saepissime cum Rutilio uirtutem ipsam in exilium missam esse conqueruntur; perpauca ueteres scrip- tores memoriae prodidere. inmissus igitur a publicanis Apicius quidam; qui propter luxuriam male audiebat (Athen. 4; 66 p. 168 d); Rutilio non solum multa furtim ex prouincia ablata corruptumque pecunia ab eo Q. Mucium exprobrauit (Cass. Dion. fr. 95; 1) sed etiam stupra ac lubidines (Cic. pro Font. 11, 38); sed cum perorasset; Rutilius; ut erat integritatis et innocentiae suae sibi conscius; paene Socratieo, ut ait Quintilianus (11, 1, 12), genere defensionis usus ?non modo supplex iudicibus esse noluit, sed ne ornatius quidem aut liberius causam dici suam quam simplex ratio ueritatis ferebat' (Cicer. de orat. 1, 53, 229. cf. Oros. 5, 17, 12), et cum eo ipso tempore eloquentissimi uiri florerent, L. Crassus et M. Antonius con- 1) Haec enim tradidit Liuius per. 70, quocum facit Diodorus 37, 5,1: ixitsucp&elg yu.Q tig xrtv 'Aaiav axQaxr\ybg iniXe^dusvog xbv aQiaxov xcbv (pi/.av avufiovXov Koivxov 'PoxiXiov (isr' avxov avvt]dQ8v£ povXsvo- [isvog xal navxa Siaxaxrwv xal ytQivav xu xaxa xi]v inaQyiav. prae hisce testimoniis spernendus est Pseudo-Asconius (p. 122 Or. 202 St.): Huius [Scaeuolae] quaestor Butilius Rufus damnatus est, quod cum praetore consenserit suo, ne publicani aliquid agerent in prouincia sua. 2) Secutus sum Haakhium (Pauly Eealenc>/kl. VI 1 p. 587), qui ad hanc sententiam peruenit collatis uerbis Pomponii (de orig. iur. 2, 40 p. 4 Momms.): P. liutilius Rufus, qui Romae consul et Asiae pro- consul fuit. etiam hoc inde facile explicatur, quod Rutilius anno demum 92. 662 a publicanis reus factus est, cum iam annis minimum septem ante Mucius ex Asia decessisset. 3) Hic annus computatus est ex loco quo Liuius (per. 70) illorum annorum res persequens Rulilium in exilium missum esse memorat. cf. Fischer, Zcittaf. ad a. 93 p. 170. CCLVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS sulares, tamen eorum eloquentia spreta praeter se ipsum neminem nisi quibusdam ex parlibus sororis filium C. Cottam et Q. Mucium amicum causam suam dicere passus est (Cic. de orat. 1. s. Brut. 30, 115), eosque, ut uidetur, ea tantum modo condicione, ut nullo apparatu et simpliciter se defenderent. haec autem ipsa animi aequitas etiam magis iudices exacerbasse uidetur, et cum nobilitas tum se non auderet commouere, contra etiam Marius post bellum Iugurthinum eius inimicus summa ope niteretur (fr. 4. Dio 1. s.), Rutilius bonis exutus in exilium eiectus est.1) Periurio tamen iudicum eum condemnatum esse tum omnium consensu ferebatur, quae opinio eo magis aucta et confirmata est, cum in eius domo minor pecunia inueniretur, quam eum ex Asia deportauisse accusator insimulauerat, eaque ad legitimam et iustam originem referretur (Dio 1. s.). ne multa, non propter scelus sed propter animi integritatem, qua inueterata rei p. mala euellere stu- duerat, et propler optimatium inuidiam uir ille "non saeculi sui sed omnis aeui optimus' (Vellei. 2, 13, 2) fortunae cedere coactus est. Migrauit in Asiam et, si innocentiae documento opus est, quasi triumphans illic receptus et ab omnibus ciuitatibus rogatus est, ut in sua urbe domicilium collocaret (Val. Max. 2, 10, 5). sed primo Mytilenen se contulit, tum, cum a. 88. 666 Mithridates Bomanos, quos in Asia consequi posset, trucidaret, fugit (Cic. pr. Rab. Post. 10, 27) 2) Smyrnam ibique a Smyrnaeis maxime honoratus et in ciui- tatem receptus (Cic. pro Ralb. 11, 28. Tacit. ann. 4, 43) a Sulla frustra in patriam reuocatus (Quint. Ls. Senec. epist. 24, 5. 79, 14. 98, 12. cf. Val. Max. 6, 4, 4) consenuit et diem supremum obiit. de anno minus constat. utique uixit a. 78. 676, quo Cicero in itinere Asiatico Smyrnae cum eo collocutus est (Brut. 22, 85. de rep. 1, 8, 13), et anno 77. 677, quo cum sermonem de natura deorum habitum esse fingeret, Cicero eum ut uiuentem commemorauit (3, 32, 80). Paullo certiora de anno eius natali adfirmare possumus. cum enim a. 134. 620 tribunus militum ad Numantiam fuerit et P. Scipionem et D. Brutum a. 138. 616 ex ipsius testimonio (ap. Cic. Brut. 1. s.), cum adulescentulus esset, uiderit, ante annum fere 156. 598 eum natum esse Pais 1. s. p. 101 computauit. minimum igitur usque ad annum aetatis septuagesimum nonum peruenit. 1) Ante ipsum iudicium eum secessisse Dionem testari (fr. 95, 3 ccTta^iwaag xoiovxm 'ixi av%qto%(a [Mario] 6v£fj(>ai i£s%a>QT]6s (iridsvbg avayy.d^ovxog) monuit Pais 1. s. p. 98. 2) Forsitan causa etiam alia fuerit, Cichorius Eom u. MytUene p. 6. P. RVTILIVS RVFVS CCLVII Quoniam uitam Rutilii publieam propter exilii iniuriam multum in scholis tractatam adumbrauimus, pergimus ad priuatam, in qua non solum eisdem uirtutibus excellebat quibus in publica, summa seueritate et in se et in suos (Front. str. 4, 1, 12), parsimonia (Atben. 6, 108 p. 274 c), grauitate, innocentia, temperantia, sed etiam ardenti et adsiduo doctrinae studio, quam tanto amore coluit, ut etiam sub ipsis Numantiae moenibus cum Scipione de rebus cae- lestibus disputare soleret (Cic. de rep. 1, 11, 17) atque artam ibi amicitiam cum C. Lucilio poeta iungeret.1) auxerat uero insitam ingenii facultatem etiam multa opera et industria (Cic. Brut. 30, 113). nam adulescentulus se ad P. Mucium Scaeuolam, tum ad Bru- tum et Manilium, equi fundauerunt ius ciuile', contulerat, ut ab eis iuris scientiam disceret, et postea celeberrimus iuris consultus Bomanus fuit magnumque munus de iure respondendi sustinuit (Pompon. de orig. iur. 1, 2, 40 p. 4 M. Cic. de off. 2, 13, 47. Brut. 1. s.2)). Aurelius autem Opilius, philosophus, rhetor, grammaticus, eius consuetudine ita non carere potuit, ut eum etiam in exilium comi- tatus sit, quemadmodum paucis annis ante Aelius Stilo Q. Caecilium Metellum, et cum eo Smyrnae consenuerit (Suet. de gram. 6. 2). fre- quentissime tamen Paenaetium stoicum audiuit maximeque admi- ratus est (Cic. Brut. 1. s. de off. 3, 2, 10) atque totum se stoicis ad- dixit, quorum disciplina maxime eius indoli accommodata mores etiam seueriores et rigidiores reddidit totamque naturam inbuit. quamquam hoc ipsum, si Ciceroni credimus (Brut. 29, 110 sqq.), impediuit, quominus, cum orator ad forum accederet, popularis esset (abhorrebat enim genus orationis stoicum, acutum illud qui- dem et artis plenum sed exile, ieiunum, obscurum, ab uulgi auri- bus), sed tamen cum ut stoicus nihil auram popularem curaret in multis causis uersatus est et aliquot orationes etiam litteris man- dauit. uelut quam habuit de modo aedificiorum, Augustus, ut iam antiquis hanc rem curae fuisse demonstraret, in senatu recitauit (Suet. Aug. c. 89). neque uero ipsa orationum uerba ulla ad nos per- uenerunt.8) pendebat enim lectio e genere dicendi, quod, cum in 1) Vid. Cichorius Untersuchungen z. Lucil. p. 62. 2) Quod Cicero h. 1. scripsit: sunt eius orationes ieiunae; multa praeclara de iure, haec laus ad orationes pertinere uidetur, non ad libros 8eparatim de iure editos, cf. Bremer Iurispr. anteh. q. s. p. 45. itaque fr. 1 inter hist. fr. locum suum obtinere uolui, uid. adn. ad h. 1. 3) Etiam id fragmentum, quod uulgo sub eius nomine ferebatur, cum Iordano Prol. ad Cat. p. XCI eiectum ad Catonem relegauimua. haec enim apud Diomedem p. 376 K. uulgo leguntur: Ostendor ostentus, Hiat. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XVII CCLVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS historia etiam magis nitor quidam argutiaeque requirerentur, etiam a Rutilii uita deterruit, quam ob eausam ne Cicero quidem eius men- tionem fecit neque quisquam ante Tacitum (in Agric. c. 1), contine- turque eius memoria unius grammatici diligentia, ex quo pauca fragmenta (7 — 15) Diomedes et Charisius (unum etiam Isidorus) excerpserunt (uid. supra p. CCLili). Simile igitur fuit genus dicendi Scauri et Rutilii, diuersa indoles et doctrina. itaque hunc Cicero in Bruto (30, 116) inter Stoicos numerauit, illum inter antiquos, ilie callide de consilio suo recessit (Sallust Iug. 15, 4), hic conslanter, ut cprope perfectus in stoicis' (Brut. 30, 14), personam suam et locum obtinuit. quod si uterque eadem ratione uitam suam scriptione explicare et defendere conatus est, non sponte id Rutilius suscepisse uidetur. nam ut in uita ipsa saepe grauissimas inimicitias exercuit, sic etiam in libro suo Scau- rum sua sponte uehementiam suam effudisse consentaneum est, hic autem iniuriis, mendaciis, periuriis commotus a se uix impetrauit, ut, praesertim cum etiam aliorum famae inique et acerbe maledictum esset amicorumque cohors, qua comitatus in Asiam secesserat, eum instigaret, talia silentio transmitteret. cum igitur Smyrnae litterarum studiis intentus consenesceret (Oros. 5, 17, 13), respondit apud La- tinos libris minimum quinque item Latine scriptis. idem uero doctus ille uir et Graecis litteris eruditus (Brut. 1. s.) etiam ititooCag com- posuit, quas Plutarchus citauit (fr. 5), Athenaeus significauit (6, 108 p. 274 c 'PovtiXiog 'Povcpog 6 trjv nidtoiov l6tooCav ysyoayag), quarum tria fragmenta (4 — 6) aperte ad, eius uitam pertinent inimi- citiasque contra aduersarios spirant. confirmatur hoc Appiani testimonio (Iber. 88), quo 6vyyoacpsvg tavds tcbv soycov i. e. rerum ab eo Scipionis iussu ad Numantiam gestarum dicitur. utroque igitur opere quoniam sit tendor tentus. nam ostentatus est frequens: P. Butilius de uita sua: fVni una ostentata est.'' idem pro L. Cesutio [sic enim duo codcl. Parisini; vlem . . . sutio Monac.] ad populum ex hoc deriuuuit participium rquod ego me spero ostenturum, , non ostensurum neque ten- surum. at eadem uerba, quae hic Diomedes ex Rutilii oratione, Pri- scianus 10 p. 520 H. ut ex oratione Catonis pro Lucio Caesare ad po- pulum sumpta adtulit, et cum Festus p. 301 uerba quaedam ex oratione Catonis, quam pro L. Caesetio dixerit, laudet (p. 63 Iord.), nusquam orationis, quam Rutilius pro eodem aut similis nominis homine habuerit, mentio fiat, nullus dubito, quin Prisciano de nomine oratoris, Diomedi de cliente fides habenda sit et apud Diomedem lacuna ante u. idem statuenda, qua haustum sit Catonis aliquod fragmentum. De aliis eius orationibus, quas dixit contra Scaurum et contra Apicium, quae comperta habemus, iam supra collegimus. cf. Meyer p. 263 sqq. P. RVTILIVS RVFVS CCLIX multa exposita esse sequitur (Nissen Untersuch. p. 43). atqui quae infra Latini fragmenta collecta sunt, omnia inscriptionem praeferunt, pleraque etiam numero libri addito, redeuntque ad unum aliquem grammaticum; supersunt fr. 1 — 3, quae indicio originis omnino ca- rent. primum dubitatum est num suum locum inuenerit (uid. adn.); alterum tamen et tertium cum Polybii auctoritate coniunctum est, tum illud propter patrocinium Africani minoris, hoc propter tempus rei intra uitae eius spatium gestae cum eius uita cohaeret. ad uerba tamen Latiuam uitam in Graecorum usum uix interpretatus est, sed uitra eius fines progressus latiore ambitu res, quae apud illos, qui rerum Romae gestarum partiumque inuidiae ignari essent, ad se defendendum necessariae essent consiliumque suum aliqua ex [iarte detegerent, explicauit et enarrauit. uidetur etiam alia causa fuisse, qua Graecis potissimum uitae suae integritatem probaret. nam Theophanes, amicus Cn. Pompeii, in Mithridatis castris eius litteras inuentas esse prodidit, quibus regem ad Romanos trucidan- dos incitasset, quas calumnias etsi a plerisque refutatas esse Plu- tarehus addidit, tamen ex inuidia, qua Rutilius in publicanos incensus erat, facile talis rumor redundare potuit. sed utut haec res se hahuit, offensionibus, quas ipse mouerat uel passus erat, magnum spatium concessit, Marii (fr. 4), quem aduersarium et publice et priuatim ex- pertus erat, Cn. Pompeii Strabonis (fr. 5), chominis illius dis ac nobili- tati inuisi', ut Cicero in Corneliana dixit (Ascon. p. 70 K.-Sch. 61 St.), Apicii (adn. ad fr. 6), qui a publicanis corruptus ipsum in ius uoca- uerat. sed stoicae disciplinae obsecutus cdamnationem suam sic tulit, tamquam nihil illi molestum esset nisi quod male iudicaretur' (Seneca epist. 24, 4), eademque ratione etiam priuatas inimicitias sic trac- tasse uidetur, tamquam rei p. salutis interesset crimina uel scelera exprobare ut emendarentur. Quod autem supra monuimus dignitatem Aemilii Scauri memo- ria celebratam esse, idem in Rutilium Rufum cadit, de quo etiam plura tradita sunt, quo saepius de eius damnatione et exilio in scholis declamatum est, id quod ut rectius existumetur, ieiunitas Sallustii comparanda est, qua eius in bello Iugurthino merita, etsi eis omnino non inuidet, persequitur (c. f>0, 1. 52, 5. 86, 4). enar- ratae igitur sunt (uid. Pais p. 114 — 119) res eius quaedam in Hispania sub Scipione gestae apud Appianum Iber. 88, colloquium cum Fimbria a Sulla institutum apud eundem Mithrid. 60, iusta administratio Asiae prouinciae cum Mucio Scaeuola apud Diodorum fr. 37, 5, laudatae eius uirtutes militares apud Ps.-Frontinum 4, 1, 12; XVII* CCLX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS 2, 2, apud Valerium Maximum 2, 3, 2, Granium Licinianum p. 14 (Fl.). nolui tamen talia inter fragmenta recipere, quod Pais 1. s. suasit, ne dicta quidem, quibus patriae amorem uel integritatem suam professus est (Senec. de benef. 6, 37, 2. Valer. Max. 6, 4, 4), aut excerptum de periurio iudicum ipsiusque constantia apud Dio- nem fr. 95. nam quamuis res ingenium eius apte repraesentent, illos auctores eius bistorias non inspexisse pro comperto habendum est. Vnum tamen apud Graecos praeconem Rutilius inuenit, cuius auctoritate et arte eius laudes diuulgatae sunt, Posidonium Apa- mensem, qui cum frequenti consuetudine cum eo coniunctus esset (Cic. de off. 3, 2, 10), facere non potuit, quin eius opus ad supplen- dam cognitionem rerum ante aetatem suam gestarum adhiberet. nam ut stoicus stoicum continuauit, Posidonius Polybium, sic commenta- rios sodalium praeter ceteros eos in historias transscripsisse consen- taneum est. itaque Rutilius ex Polybio eas res sumpsit, quas ille testatus erat; nam quod etLiuiuset Gellius eis locis, quibus solisRu- tilium citauerunt (fr. 2. 3), eos consociauerunt, hinc explicandum est eademque ratio inter Rutilium et Posidonium intercessisse uidetur (Diels Sibyll. Blatter p. 23), quoniam et acerba Posidonii repre- hensio, qua Apicium propter luxuriam insectatus est, illius causam defendit (adn. ad. fr. 6), et auaritia Cn. Pompeii, patris Magni, per eum Plutarcho (Pomp. 1. 4. 37. Crass. 6) innotuit. sic igitur Posi- donii historiae laudes Rutilii diffuderunt, ut etiam inferiores auctores ei fauerent, contrarie de aduersariis sentirent, sed eadem sorte eius ipsius historia oblitterata est. uelut in -Diodori libro xxxvn multa eius indicia conspicua sunt, quae sub Posidonii auctoritate delitue- runt1), Plutarchus uno loco eius crimini Theophanis refutationem adiunxit (fr. 5), altero ipsius iniquo de Mario iudicio laudem *xa psv alla (ptkatoi&rig avijQ xal ^p^tfrdg' (fr. 4); Appianus de ea tantum quaestione lis est utrum Posidonium ipsum in manibus habuerit an fontem ex eo deriuatum adierit (cognouerat certe Rutilium per illum Roer. 88) 2), nam saepe mirum in modum cum Plutarcho concinit, atque praeter ceteros illo auctore usus est. Alios Graecos scriptores, apud quos quidam Rutilii uestigia indagasse sibi uisi sunt, ut Polyae- num (uid. Woelfflini praef. p. xiv), perlustrare operae non est pretium. Latinam historiam Rutilii a Liuio inspectam esse propter fr. 2 1) Vid. Busolt in Fleckeiseni annal. 141 p. 321 sqq. 405 sqq. 2) Ex Appiano Suidas eius nomen sumpsit (p. 626 Bdy.). R RVTILIVS RVFVS CCLXI ueri simile est.1) etiam 'fraus Cn. Pompei' Strabonis (per. 79) et crimina, quae a Floro (3, 18, 14) et Orosio (5, 18, 18 sqq.) ei ex- probrantur, itemque quae Mario (cf. adn. ad. fr. 4), eodem ducunt, sed de ratione, qua illo usus sit, iudicium cohibeo.2) 1) Vid. Nissen Untersuch. p. 41 sq. Busolt 1. s. p. 345. 2) De fragmentis uitae Latinae, quae ab eisdem grammaticis tra- dita sunt a quibus Scauri, iam s. p. ccliii egi. accedit unum Isidori, quod corruptum ab Areualo restitutum est, nisi quod perperam ex quibusdam codicibus pro uita sua recepit uita Scipionis, quod nomen ex argu- mento fr. inrepserat (uid. adn. ad fr. 13). — E Granio fragmenta augere nolui. nam quod Flemisch coDtextum suuin ita incohauit Rutilius me- morat, in palimpsesto exstant litterae RTILIVM . . . SAT neque quo Rutilii testimonium pertineat habemus. (De Ratilio iam Camozzi cogi- tauerat.) Q. LVTATIVS CATVLVS1) Q. Lutatio Catulo pater fuit Quintus (C. I. L. I n. 591 et 592 p. 170), mater Popilia (Cic. de orat. 2, 11, 44), gens plebeia sed familia summa (Cic. pro Planc. 5, 12). Quos gesserit magistratus ante consulatum, memoriae non est proditum. consulatum uero ter frustra petiuit, primum a. 107. 647, quo C. Atilio Serrano cessit, deinde a. 106. 648, quo Cn. Mallio, tum a. 105. 649, quo C. Flauio Fimbriae (Cic. pro Muren. 17, 36. pro Planc. 5, 12). denique con- tigit ei consulatus anni 102. H52 et C. Marius collega. missus uero hic est in Galliam contra Teutonos, Catulus in Galliam cisalpinam, ut Cimbros ab Italia arceret. quam ob rem obsedit Alpium fauces, quae per Brixentes ad Athesim ferebant, sed a Cimbris repulsus2) primo Athesis transitum defendere conabatur, cuius tutandi causa in utraque ripa castella posuerat. ipse cum maiore exercitus parte in dextra fluminis ripa castra habebat, una legio (Plin. 22, 11) sinistrae ripae castellum tutabatur. cum uero Cimbri arborum truncis supra in flumen inmissis pontis, qui castella iungebat, sublicas labe- factarent corporumque robora et proceritates ostentarent, qui erant in maioribus castris milites Romani, animis conciderunt atque in fugam se praecipitauerunt; contra altera exercitus pars, quae in sinistra Athesis ripa deserta erat, fuirtute sua explicata' per hostes erupit proconsulemque fugientem consecuta est.3) 1) Cf. R. Buettner Porcius Licinus u. der litterarische Kreis des Q. Lutatius Catulus (1893). 2) Haec enim tradidit Liuius per. 68 (cf. Frontin. str. 1, 5, 3), cui malo fidem habere quam Plutarcho Mar. 23, qui sua sponte, ne copiarum uires dispergeret, ex Alpium faucibus Catulum decessisse scripsit, cf. Muellenhoff Deutsche Altertumsk. II p. 137 sqq. uidetur hoc Catulus ipse in uita sua memoriae mandasse. 3) Supra Liuium secutus sum, nam Plutarchus (c. 23) ita Catuli famam restituit, ut eum £>67iSQ xqij xbv aya&ov v.al riXsiov aQ%ovta, cum frustra milites ut manerent adhortatus esset, ne effuse Romani fugere uiderentur, ipsum cum aquila antecessisse narraret, at uero legiouem illaru trans Athesim tam fortiter castra oppugnata defendisse, ut eis expugnatis factoque foedere hostes saluos milites dimitterent, ubi quod aeneum taurum, per quem illud iuratum esset, tamquam spolium post Q. LVTATIVS CATVLVS CCLXIII Ua opus erat Marii auxilio, ut Cimbrorum impetui resisteretur. is quintum consul creatus ineunte a. 101. 653 copias suas cum Catulo, cui imperium prorogatum erat, coniunxit Padumque trans- gressus in campis Raudiis prope Vercellas Cimbros felicissimo proelio fudit fugauitque. cuius uictoriae partem etsi postea Catulus oplimatium in Marium inuidia adiutus, cum mediae aciei praefuisset et ipse potissimum cum Cimbris rem gessisset, et libris suis et aedificiis, quae in eius belli memoriam exstruxit (Plut. Mar. 23. Valer. Max. 6, 3, 1), ad se trabere studuit triumpbique bonore cum Mario dignatus est (Plut. Mar. 27. 44), uulgo tamen fama obtinuit, qua uni Mario baec laus tribuebatur. Anno insequenti Catulus cum ceteris nobilitatis principibus arma contra Saturninum cepit; tumper decem fere annos eius uita latet, credo quia litteris unice deditus erat, donec bello Marsico, ne rei p. deesset, ad militiam euocatus le- gati munere functus est. etiam in bello ciuili, quod Marsicum ex- cepit, et oratione et manu usus optimatium partes uidetur defendisse. certe Marius cum in urbem ingressus principes nobilitatis, quos nancisci posset, indicta causa trucidaret, Catulum capitis apud po- pulum tribunum quendam accusare iussit, quamquam, si Diodoro credimus, antea benigno in eum fuerat animo.1) intellegebat Catulus banc accusationem nibil differre a condemnatione et, cum necessariis eius uitam deprecantibus boc unum Marius respondisset Moriatur2), ipse sibi (a. 87. 6(57) mortem consciuit3). peruenerat uero minimum usque ad annum aetatis sexagesimum alterum. nam quoniam anno 107. 647 primum consulatum petiuit, ante annum 149. 605 eum natum esse sequilur, quo cum tempore fere consentit, quod eum Cicero de oratore 2. 3, 12 (cf. ad Att. 13, 19, 4), quod colloquium a. 91. 663 babitum esse uult, senem dicit. Mores autem Catuli diuersissimi erant et a Scauro et a Rutilio. summa enim in eo erat comitas, elegantia, bumanitas, lenitas, ut uictoriam Cimbricam in Catuli domum reportatum esse adiecit, aucto- rem satis aperte ipse significauit (cf. fr. 3). 1) 38, 4, 3: 6 ds rb (ihv s^imqoo&sv iysyovsi (piXog, xbxs S' sx rivog vrtoipiag aXXoxQimg ty^(av TtQog avxbv v.xX. 2) Cic. Tusc. 5, 19, 56. apud Diodorum 1. s. ipse Catuhis Marium precibus adiit, quocum iacere uidetur Cicero de orat. 3, 3, 9. 3) Cicero multis eius memoriam honoribus ornauit, etiam propter filium patronum suum ueramque patris effigiem (mort. a. 60. 694), qui saepe eum in senatu patrem patriae nominauit; locos collectos habes in Orellii onomastico p. 367 sqq. et in Kayseri indice p. 36o sqq. mors patris crudelissima saepe ab eo aliisque descripta et deplorata est. CCLXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS non solum apud optimates magno in honore esset sed ne apud populum quidem gratia careret (Plut. Mar. 14), desiderabatur in summa inte- gritate seueritas, constantia, grauitas, quam ob rem haud inepte Cicero eum comparauit cum altero Laelio (Tuscul. 5? 19, 56). atque Graecae quidem linguae tum omnes nohiles Romae periti erant, hic uero ita, ut etiam Graecos ipsos ei suae linguae subtilitatem elegan- tiamque concessisse Cicero Antonium de oratore 2, 7, 28 dicentem faciat, idemque litteratus et eruditus, non antiquo more sed recenti doctrina Graeca imbutus (Brut. 35, 132. de off. 1, 37, 133) philoso- phiaeque Carneadis academicae addictus, qua percipi nihil posse putabat, adsensurum tamen non percepto, id est opinaturum sapien- tem, sed ita ut intellegeret se opinari sciretque nihil esse quod comprehendi et percipi posset.1) sic non mirabimur, quod ipse ut fmullarum litterarum' cognitionem suam publice ostentaret, Alexan- drinorum uirorum doctorum artem imitatus in carminibus, orationi- bus, historiis componendis uersatus est.2) Scribendi autem genus respondebat eius naturae et uitae. laudatur enim a Cicerone etiam orationis eius comitas quaedam et mollitia, tum incorrupta Latini sermonis integritas (Brut. 1. s. de orat. 3, 8, 29). maxime tamen ut in uictu cultuque elegantia et nitore delectabatur (Plin. 17, 2. Varro de r. r. 3, 5, 12), ita etiam in dicendo suauitate uocis et leni appellatione litterarum, ut Cicero huic potissimum rei laudem eius oratoriam tribueret (Brut. 74, 259. Quint. inst. 11, 3, 35). Ex libris autem quos scripsit primum commemoratur is liber fquem de consulatu et de rebus gestis suis conscriptum molli et Xenophonteo genere sermonis misit ad A. Furium poetam, familiarem suum' (Brut. 35, 132), cuius Iibri sermonem Latinum fuisse inde apparet, quod Cicero ut Latini sermonis integritatem, qua Catulus usus esset, perspicerent, Atticum Brutumque ad eum reuo- cauit. quamquam H. Iordan (Herm. VI p. 68 — 81) ex numero histo- riarum uel commentariorum eum expellendum et libellis adsignandum esse censuit, qui non scientiae rerum sed partium uel unius alicuius hominis consiliis et studiis seruirent, exorsus a loco quodam Fron- tonis (p. 126 N.), quo Verum imperatorem ita adulatur, ut epistulam eius de rebus bellicis ad senatum scriptam cum aliis clarorum ui- 1) Cicer. acad. 2, 48, 148. Zeller in hist. phil. Graec. 1 3 p. 525 eum solum Romanum inter Carneadis discipulos nominauit. 2) Etiam artium scientia quadam insignis erat, si quidem Phidiae duobus signis aedem Fortunae Romae ornauit (Plin. n. h. 34, 54). Q. LVTATIVS CATVLVS CCLXV rorum comparet, non cum eis, quae ab historiarum uel annalium scriptoribus compositae eisque insertae essent, sed cum Catuli lit- teris, quibus res gestas exemplo bistorici senatui exposuisset. boc quidem ex loco lacunis et corruptelis obscurato elucet.1) at Fronto ipse Catuli auctoritate parum feliciter usus est; nam Veri litterae ex more solito a duce publice ad senatum missae erant, Catuli autem ad amicum aliquem; tum ante Caesarem ad senatum epistulae a consulibus et ducibus non nisi transuersa cbarta missae erant (Suet. Caes. 56, 6), Catuli opus a Cicerone bis fliber' dicitur (erat igitur ad paginas redactum) atque cum tribus Scauri fIibris? et cum Xenophonte comparatur, qui de orat. 2, 14, 58 inter bistoricos enu- meratur et ut Catulus propter lenitatem soni dulcitudinemque lau- datur. cmittebantur' autem ad aliquem non modo litterae sed etiam libri, quorum prooemio bonori satis flebat (fier roem. Brief p. 243 sqq.), similiterque Coelius ad L. Aelium res gestas 'misit' (fr. 24 B). Scripiis itaque etsi E. Hauler (Eran. Vindob. p. 213 sqq.) rectius quam lor- dani auctor iteratis curis Frontonis uerba legit et sic suppleuit: ue(runi) turgent elate (pyrolata teneris prope (u}erbis. historia tamen potius splendide perscribenda ; si ad senatum scriberetur, etiam caute, Catulum laudi suae non pepercisse comperimus, id quod per se probabile est, nibil tamen quod Ciceronis testimonium infringat, quod si coniectura supplere licet, epistulae illius ab eo ad L. Lucceium datae (ep. 5, 12) reminiscamur, qua si consulatum suum scribendum suscepisset, commentarios de eo confecturum se esse scripsit, ut eum arte et auctoritate sua ornaret. nam cum A. Furium annales composuisse constet Ennii annales, ut uidetur, continuantem, Lutatius babebat, cur eum idonea materia instrueret Mariumque aemularetur, cuius gratia Archias poeta Cimbricas res tetigerat (Cic. pro Arch. 9, 19. cf. 3, 5 sq.).2) Sed omnino dubito, num Fronto Lutatii opus ipse in manibus habuerit; nam iam sua aetate nibilo notiorem eum fuisse Cicero testatur quam Scauri Iibros Brutumque umquam in suas manus in- cidisse negantem facit. quae igitur ex eo ad nos peruenerunl reliquiae, omnes exstant in Plutarchi uita Marii et ad pugnam Vercellensem pertinent insertaeque sunt ab eo ita, ut. uno quoque loco se Catuli 1) Buettner 1. s. p. 178 in eo explicando omnino aliam rationem ingressus epistulam minoris Catuli fuisse suspicatus est scriptamque tempore belli eius Lepidique. 2) Vid. Fleckeiseni ann. CXV p. 751. Buettner 1. s. p. 176 sqq. Schan/, I 1 3 p. 28'J. infra p. cclxvi. CCLXVl DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS uerborum notitiam aliis debere aperte fateretur. atqui Plutarchus antea, cum res a Lutatio consule infeliciter gestas descriheret, eas ipsas mutauerat eique fauerat, tum uero posteaquam Sulla hello interesse coepit; Mario primas trihuit atque etiam facete dictis eum cum liostihus depugnantem fecit, neque tamen omnino a Lutatio desci- uit eiusque causae ita subscripsit, ut ex fonte primario ter eius aucto- ritatem interponeret. illum autem Sullam fuisse ipse Plutarchus signi- ficauit, cuius narrationem Catuli testimonio (fr. 1) sic confirmauit: b[ioia ds %a\ KdtXov avtbv aiioXoysl6%ai tcsqi tovtcov i6toQOt>- g nugiXufiov iv. zcbv v.OLVcbv iazogicbv, u v.aziXupov t)lllv oi ro-ug (Siovg zcbv dvSgcbv 6vvra£aLLSvoi, ngosinslv. CCLXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS sic omnia fragmenta cum una inscriptione comprehendi possint, non partienda sunt inter duo opera. Sed quaestio mota est; num idem Q. Lutatius Catulus consularis et de rebus a se gestis et de grammaticis scripsisse uideretur. emerat enim septingentis milibus numum grammaticum Daphnin, quem breui manumisit1), cuius doctrina uti magni eius interfuisse ex pretio apparet. itaque quamquam 0. Iahn (Proleg. ad Pers. CXLIII n. 2), cui ipse in Fragm. hist.2) adsensus eram; communes historias a liberto Lutatio Daphni et compositas et editas esse coniecit, nunc nihil obstare ratus, quin suo nomine uir consularis utrumque opus publicauerit, Daphnin ex horum scriptorum serie exclusi et ne illud quidem Buettnero (1. s. p. 191 sqq.) concedo a Q. Lutatio commu- nionem operae, in qua a liberto adiutus esset, inscriptione historia- rum significatam esse. Sic ordinem numerosque fr. ex editione priore retinere potui satisque habui fr. 10 cancellis inclusisse.3) Vsus communium historiarum se intra Verrium, qui etiam ad idus Ianuar. in fastis Praenestinis (p. 2312 Momms.) Lutatium cita- uerat (restant solae litterae LVTA), et Varronem4) continuisse ui- 1) Suet. de grarn. 3 p. 103 Rf. Plinius (n. h. 1, 128) tamen emisse eum eodem pretio ab Accio Pisaurensi Aemilium Scaurum principem 6enatus prodidit: nisi subest error, postea hic eum uendidit Lutatio. uid. Detlefsen in mus. Rh. XVIII p 236 sqq., qui recte a patre eum emptum esse uideri exposuit. 2) p. 125—127. cf. Fleckeis. ann. CV p. 750 sq. 3) Pro Catullo iam Scaliger Pacuuiunu restituit; eundem enim lo- cum Varro de re rust. 1, 2, 5 citauit, ubi sub paculi nomine Pacuuius latet (cf. H. Keil in comment. p. 10 et Ribbeck Fragm. trag.2 p. xxxviii. 78). frustra Baehrens in Catullianis I p. 114 Catullum defendit. 4) Varro ubi de lacu Curtio agere coepit, 5, 148, haec praemisit: In foro lacum Curtium a Curtio dictum constat, et de eo triceps historia: uam et Procilius non idem prodidit quod Piso, nec (juod is Cornelius Stilo secutus, tum singulas sententias persequitur, primum Procilii, tum Pisonis, denique Cornelii et Lutatii, qui quidem idem prodiderint. hinc apparet in uoce illa secutus, quam corruptam esse nemo negabit, Lutatii nomen latere. sed etiam comelius stilo emendatione eget, pro quo etsi iam antiquitus Aelius substitutus est, L. Aelius ille Stilo a Varrone in his de 1. lat. libris nusquam cognomine addito sed semper simpliciter Aelius nominatus est (5, 18; 21; 25; 66; 101. 6, 7; 59). unde, nisi hic locus grauioribus mendis deprauatus est, aut sic eum scribendum esse conicio: nec quod is, Aelius et Lutatius, aut sic: nec quod is, Cor- nelius et Lutatius. Goetz et Schoell p. 258 (ubi aliae coniecturae minus probabiles collectae sunt) praetulerunt Cornelius Stilo(nemy se- cutus; ipse tamen h. 1. Lutatium aegre desidero, qui duabus para- Q. LVTATIVS CATVLVS CCLXIX detur, ad quos testimonia commentariorum Vergilii1) et singula So- lini [oannisque Lydi redeunt2) graphis post (frg. 9) noniinatus est. De hoc Cornelio uid. infra p. cclxxi n. Funaioli p. 103—105. 1) Ex his etiam is, qui originem gentis Romanae hctis auctoribus exornauit, fLutatium' cognouerat (c. 9, 2. 11, 3. 13, 7. 18, 1) simulque A. Postumii rDe aduentu Aeneae' (c. 15, 4), quocum a Seruio (cf. fr. 8) citatus erat. 2) Denique ne quid in hoc corpore desideraretur, hunc locum ex commentis Bern. ad Lucanum 1, 544 ab Vsenero editis excerpsi, quem ut ad certum aliquem scriptorem referret, ne Vsenero quidem contigit. est hic: Atreus Tliyestis fratris sui filios ob adulterium Aeropae uxoris suae ad aram mactauit simulato saerificio. uinum sanguine mixtum uisceraque filiorum eius pro epulis Thyesbi adposuisse dicitur, quod nefas ne sol aspiceret, nubibus se abscondit, hoc est eclipsin passus est, Mycenisque nox fuit. sed hoc fabulosum esse inueni in libro Catulli, qui scribitur per mimologiam [sic Vsener p. 35. tisqi ui(io).oyL(bv L. Mueller mus. Rh. XXIV p. 622. liber mimologiarum Buettner p. 189 quis cribilus permimologiarum cod.], qui ait (Atreumy primum ciuibus suis solis cursus ueros et ante inauditos ostendisse ae persuasisse illum con- trarium signis omnibus aseendere et quod ceterae uagae stellae facere di- cuntur: et ob hanc scientiam inclutum summoto fratre regnum accepisse. quod in prodigium minores tragoedi conuerterunt. L. COENELIVS SVLLA1) L. Cornelium Sullam, cuius uitam resque gestas enarrare non est nostrum sed historicorum, cum a. 79. 675 dictatura abdicata in agros Puteolos se recepisset, ut (quem ad modum centum fere annis post Tiberius) liber negotiis publicis quiete et otio frueretur, ibi et piscando et uenando corpus exercuisse et praeter Bacchi Venerisque uoluptates litteris multum oblectatum etiam historiae scribendae operam dedisse constat (Drumann II p. 496). in qua re tanto studio et tanta adsiduitate uersatus est, ut duobus diebus ante mortem ui- cesimum alterum librum ad finem perduceret (Plut. Sull. 37). utrum tamen in secessu Puteolano adgressus sit ad hos libros compo- nendos, quos nouissimos Sullae fuisse Suetonius (de gram. 12 p. 110 Rf.) tradidit, ita ut eum omnes uiginti duos libros uno anno absoluisse existimandum sit, an iam cum rei publicae praeesset, initium fecerit, certo diiudicari nequit: illud tamen et per se ueri similius est et extrema uerba fr. 8 eum uix dicturum fuisse arbi- tror nisi toto suo opere iam perfecto et re publica bene, ut putabat, constituta. Enarrauerat autem hisce libris res a se gestas, ita ut etiam in secundo de familia sua praefaretur, in cuius fr. 2 de uno ex eius maioribus sermo est, qui anno 212. 542 praetor fuerat; nam cum eius ffamilia prope iam extincta maiorum ignauia' esset (Sallust. lug. 95, 3), eorum rebus erutis et explicatis hanc memoriam restituere magnopere eius intererat, quo quidem in studio et aliarum gentium exemplum imilatus aemulatusque et suam ipse auctoritatem slabiii- uisse sibi uisus est.2) libro decimo (fr. 16) progressus erat usque ad eas res, quae post pugnam Chaeroneensem gestae sunt (a. 86. 668).3) 1) C. Vitelli, Note ed appunti sitlV autobiografia di L. Corn. Silla. Estratto dagli Studi italiani di Filologia classica. Vol. VI p. 353 — 394 (1S98). 2) Vid. infra. 3) Quae Heeren De font. Plut. p. 151 scripsit Sullarn profectum esse a bello sociali idque leuiter tantum perstrinxisse, omni fundamento carent. L CORNELIVS SVLLA CCLXXI deinde eum ila nt singulos annos ne singulis quidem libris coer- ceret, duodecim libros adiecisse et de pugna ad Sacriportum com- missa atque in libro XXII quodam modo (tqoxov tivcx) de morte sua, quam filius mortuus per somnium praedixisset, locutum esse ex Plutarcho (fr. 19. 21) discimus. nihilo minus imperfectam hanc uitam a Sulla relictam et a L. Cornelio Epicado Sullae liherto sup- pletam esse diserte Suetonius (1. s.) memorauit. id quod ita expli- camus, Epicadum, quae nemo quisquam uitam suam scrihens relerre potest, suppleuisse, ipsam mortem funusque patroni mortui.1) a ceteris eum, si qua in eo erat pietas2), manus ahstinuisse inde colligitur, quod Sulla ipse lihrum suum miserat ad Lucullum, quem eundem fiiii tutorem esse uoluerat3), ut ille homo Graece Latineque doctus et elegans res gestas melius disponeret orationemque limaret et perpoliret. quo quidem -desiderio Sullam quod sentiret dixisse credemus, certius quam Ciceronem commentarios suos Graecos de consulatu ad Posidonium mittentem, ut ornatius de isdem rebus 1) Cf. de Epicado Osann, Beitrdge zur grieclt. u. roem. Eitteratur- gesch. II p. 359. Goetz R. E. IV c. 1311. Funaioli p. 103 sqq. apud Krausiurn inter ceteros historicos suum obtinet locum. ego tamen eum remoui, quia nihil aliud quam patroni libros ad finem perduxit neque quidquam ad eius auctoritatem refertur, quod ex historiis sumptum esse possit. Edidit uero Epicadus librum de cognominibus (Charis. 1 p. 110 K. cf. Sulla fr. 2 c. adn.) et de rnetris (Max. Victor. VI p. 209 K.) et de antiquitatibus. in tali enim libro locum habere poterant, quae Macro- bius sat. 1. 11, 47, ut sigillarium originem explicaret, ex eo inseruit. Etiam a Varrone, ubi de 1. 1. 5, 150. 7, 39 (unde lacus Curtius et Luca bos nomen inuenerint) citatur Cornelius, nil obstat, quominus Epicadum dictum putemus, quae est sententia Osanni 1. s. s. idem enim sub no- mine Epicadi a Varrone etiam ap. Seru. in Aen. 1, 649 laudatur (de arboribus in Sicilia quae lanam ferant) et ap. Plin. loco item ex Var- rone excerpto (17, 243), ubi eius nomen pro Epidio restituendum est (C. Epicadi commentarii, in quibus arbores locutae quoque reperiuntur, uid. Muenzer QuellenJcr. d. PUn. p. 154 sq.), praesertim cum a Varrone d. 1. 1. 7, 39 Epicadi commentarius citatus sit et in indice Pliniano auc- torum quidam codd. Epidicum exhibeant. uid. Iabni Prolegg. in Pers. p. cxliii. haud ignobilem grammaticum eum fuisse uidemus ex Arnobio 1, 59, ubi pro epicam deos, quod exhibet codex, recte Epicadi nomen restitutum est. 2) Cf. Suet. 1. s. : filio quoque eius Fausto gratissimus fuit ; quare numquam no)i utriusque se libertum edidit. 3) Vid. fr. 1 Plut. Sull. 6: "Etl 8h Asvy.oIIco (ihv iv xolg V7C0Livrr [LaGiv, mv iy.sivoj xr\v yQcccpijv avuti&siy.s, naQcavsl y..r.X. Luc. 4: ccXXa rr]v xt yQucpi]v — xcov vicouvr]Lidxcov ixsivcp o*l' svvoiav avi&r^s. cf. Wiese p. 15. CCLXXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS scriberet (uid.Vol. II p.iv), aut Iuslinum (in hist. Philipp. praef. 5) se epitonien suam non tam cognoscendi quam emendandi causa ad amicum aliquem transmisisse simulantem aut Ausonium (p. 169 P. 104 Sch.) Drepanium proconsulem adhortantem, ut lihrum transmissum reti- neat, nisi placuerit. sed Lucullus utrum amici precihus ohsecutus sit an eius indoli et generi suhito scrihendi uerecunde parcere neque quidquam mutare maluerit, nescimus. hoc si fecit, eadem iudicii elegantia ductus est, qua Cicero, etsi Caesar commentarios suos com- ponens alios hahere uoluisset parata, unde sumerent, qui uellent scrihere historiam, eum pura et inlustri sua breuitate sanos quidem iudicii homines deterruisse adnotauit.1) Fuerunt quidem qui cum Heerenio (De font. Plut. p. 151) Sul- lam sermone patrio usum esse negarent, sed, cum Sallustius (Iug. 95, 3) eum litteris Graecis atque Latinis iuxta atque doc- tissime eruditum fuisse dixerit, atque ille etiam comoedias Laiino sermone condiderit2), non uideo, cur uersionem, de qua nihil accepi- mus, non ipsos Sullae commentarios inspexerint Gellius et Priscianus uel eorum auctores, cum Latina eius uerba adferrent (fr. 2. 3. 20). accedit etiam aliud. ubi enim Plutarchus de Felicis cognomine agit (c. 34), haec facit uerba: iy.ilsvtisv iccvtbv hti xovxoig Evxv%rj 7CQo6ayoQ£v£ad-ai. xovxo yu.Q 6 CE»rjAt| uafodxa (SovXtxai drjXovv. avxbg 6s xolg rEXXr]6i yQacpcov xal iQr^iaxCt^cov iavxbv EnacpQo- dixov ainjyoQEVB. nam si Graece commentarii scripti essent, cur Latinam interpretationem addidit? Inscriptionem octies Plutarchus.(fr. 8. 10 A. 11. 12. 13. 16. 17. 21) vTtouvrjuaxa dicit, Cicero (fr. 9) historiam; Gellius frerum gestarum librum secundum' bis (fr. 2. 3) citat, Priscianus (fr. 20) uicesimum primum ererum suarum', quibuscum consentit uno loco Plutarchus (fr. 1): xal IDvlkag xag iavxov 7CQa£,sig dvayQacpcov ixsivG) 7tQo0£(p(bv7]6£v. unde (neglecto Ciceronis testimonio ut parum accurato) cum aliqua probabilitatis specie libros inscriptos fuisse efficitur commentarios rerum gestarum.3) 1) Brut. 75, 262. cf. Hirt. b. Gall. 8 pr. 5. 2) Athen. 6 p. 261 c: NixoXaog d' iv vyj sfidofir] %ai gxaroffrjj zcov isTOQicov Svllav cpr\oi rbv Pwiiaicov 6TQatr\ybv ovtco %aiQiiv LiiLioig xal yzXcoTonoLoig cpikoyilcov ysvo^isvov, cog v.ai itoXXa yi)g LLiTQa avTolg %aQi- gso&aL Ti)g SmLoaiag. iLicpavi£ovOL S' avTov to ntQi zavza iXaQOV ai vit wbrov yQacpsloui oaTVQixai ■xcoLicodiai iv itaTQLCp cpcovrj. 3) Cf. Cicer. in epistula illa ad Lucceium data 5, 12, 10, ubi se fcominentarios rerum omnium' in illius usum confecturum esse polli- cetur. L. CORNELIVS SVLLA CCLXXIII De consilio autem et ratione, quam secutus Sulla commen- tariorum libros uiginli et duos scripserit, grauissima documenta Plutarcho1) debemus, cuius uita Sullae praeter ceteras multitudine testimoniorum unius scriptoris numeratorumque librorum excellit, idque eius; cuius res gestae narrantur, sed numerus eorum etiam augetur multis aliis indiciis, quae et argumento suo et loco, quo in narratione cum illis testimoniis saepe coniuncta apparent; adeandem auctoritatem trahuntur (uid. infra p. CCLXXVisqq.). uerum tamen Plutarchus etiam aduersariorum sententiam cognitam habuit neque eam aspernatus multis criminibus Sullae uitam moresque cumulauit. nam iam Posidonius, etsi eius indoli et doctrinae SuIIae super- stitionem maxime placuisse consentaneum est2); mediam quandam inter Sullae laudatores et obtrectatores ingressus est uiam habuitque sequentes Diodorum et de bello Mithridatico Appianum3), fortasse etiam Strabonem;4) de Latinis autem L. Cornelius Sisenna primum eius laudes propagauerat, tum uero Sallustius eas temperauit; cum bonis initiis malos euentus eum babuisse scriberet, ut incertus esset; utrum quae post uictoriam ciuilem fecisset, puderet magis quam pigeret disserere (Catil. 4;4. Iug. 95;4); chorum tamen inferiorum Liuius ducit; qui cum Sulla de numero militum ad Cbaeroneam in utraque acie (uid. adn. ad fr. 15) et de multitudine hostium ad Tifata montem caesorum consentit, Sullanorum tamen in Italia pau- citatem auxit5), denique pulcherrimam uictoriam (ante portam Col- linam) crudelitate, quanta in nullo hominum fuisset; inquinatam esse concedit (perioch. 88). ex hac sententia Velleius (2, 2b, 3) adeo eum dissimilem fuisse bellatorem ac uictorem declamat, ut dum uinceret; aequissimo lenior, post uictoriam audito fuerit crudelior. itaque Plutarchus in prima parte uitae per particulas modo Sullae modo eius aduersariis fauet miscetque laudes calumniasque, in pensi- tandis tamen eis saepius ad obtrectatores quam ad admiratores in- clinat.6) tum autem; postquam ad res in Graecia et prope patriam 1) Nunc in multis rebus ab ea sententia, quam De Plutarchi fon- tibus olim proposui, dissentio. 2) Vid. Zelleri hist. Graec. phil. III 1 s p. 575 sq. 3) Vitelli 1. s. p. 380 sqq. 4) Busolt 1. s. p. 436 sqq. 5) Cf. Eutrop. 5, 7. Oros. 5, 2, 2. hoc loco consulto Liuius numerum mutauerat, aliis Eutropius et Orosius inter se differunt atque etiam eorum libri mss. inter se, sed ita ut multitudinem hostium occisorum seruauerint; neglegentia igitur subest. cf. adn. ad Claud. fr. 84. 6) Vitelli 1. s. eas particulas, quae Sullae aequae, et eas, quae in- Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XVIII CCLXXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS urbem gestas transiit, telani ex Sullanis filis pertexere incipit om- niaque in Sullac gratiam composuit. quae addidit, ex sua locorum, hominum, temporum scientia hausit (c. 15. 24), atque ut quam diligentissime res exploraret, etiam ad senum Atheniensium me- moriam prouocauit (c. 14); sic cum iactatione quadam praefatus ipsas pugnas Chaeroneensem, ubi hostium multitudo oratoria qua- dam arte exornata esl, et Orchomeniam (c. 18 — 21) multo accu- ratius el copiosius descrihit quam ceteras eius uitae.1) itaque hic cum in Plutarchi ipsius officinam introspicere eiusque industriam, si qua re postulabatur, cognoscere nobis uideamur, t.um et penetrasse eum usque ad eum fontem, ex quo largissimam et certissimam uhertatem haurire posset, et eius fide explorata alius auctoris adiumentum non interposuisse intellegimus.2) iam uero quo propius ad discrimen rerum explicandum Plutarchus accedit, eo longius a Sullae auctori- tate discedit, atque quod in prima uitae parte conatus erat, textu- ram Sullanam narrationi suae subdere, primo nunc repetit atque a miraculis ei faustis exorsus eum identidem citat (c. 27. 28); tum de defensione rerum ab eo gestarum, quam c. 23 incohauerat, om- nino desperauit eaque uia incessit, quae a Sallustio Liuioque et a Posidonio monstrata erat3), neque per cap. 29 — 36 commentario- fensae, comparatis uitis Marii et Sullae aceurate discernere conatus est, auctores non nominauit, nisi in uniuersum Posidonium, Strabonem, Liuium. — Aliquot exempla adferam: cf. c. 5 Sullam praeturam adep- tum esse t6 iiiv xi ftsQaTtsLa, xb ds xcc\ %Qrju.a6L 7tQ06ayayoLisvos, in eodem cap. eum quod ad Euphratem Orobazem ut Romanus tractasset, alios laudasse, alios uituperasse, quod cpoQxc/.bs v.a.1 av.alQcog cpiXoxiicos fuisset, c. 6 crimina de naturae eius uarietate et inconstantia (dvcoiiaXLa), c. 9 Romam a Sulla incensam esse v.ax' ovdivcc Xoyieuov, c. 10 in Marii mortem praemium propositum esse ovv. svyvcouovcos oiSt jrolinxws, cum haud multo ante ab aduersario eius uita seruata esset. 1) Etiam Kromayer (Antike Schlachtfelder II p. 394 sqq.) has (et Appiani) pugnarum descriptiones ex Sullae commentariis repetiit. 2) Iubae mentio c. 16 ex aliis excerptis inserta est; nam paulo post in c. 17 in tenore narrationis eam memoriam, cuius uarietatem ex illo adnotauerat, denuo admisit. 3) Vid. maxime c. 30: UvXXag llsxqicos xa TtQcoxa v.a\ TtoXtxntcos 6uilr}6ag xfj xv%r) v.a\ do^av aQioxoxQaxixov v.a\ Sr\uocpiXovs r,ysuovos 7iaQa6%cov — sixoxcog 7tQ06sxQLipaxo xalg usydXais i£ov6Laig dca^oXrjv cbs %d ij&r) uivsiv ovv. ico6ais irtl %cov i'% aQ%r\s xqoticov ccXX tu7tXr\v.xa v.al %avva vcal aTtdv&QcoTta aoiov6aig. c. 28: 6 ^vXXag diicp&siQS xovg tisqi 2xr\7tLcova xolg savxov 6%Qa%iw%ais r\6%r\[iivoLg 71qos and%r\v -na\ yor\xsLav una6av, S>67tSQ avxbs 6 r)ySLicov. comp. 3: xovs 7tSQi yducov v.a\ 6cocpQO- 6vvr\s sl6r\yslxo voiiovg xotg 7toX'ixaig avrbg iQcov v.al uol%svcov, cog cprfii 2Jalov6XLOg. L. CORNELIVS SVLLA CCLX.w runi ralionem habuit, dum mors c. 37 describenda esset, quam ipse diuinalione praeceperat. in illis tamen capitibus non uni alicui auc- tori se addixit. nam modo per singulas particulas cum Appiano con- cinit modo discrepat. sed quoniam Busolt1) pluribus exposuit et Posidonio e1 Liuio <'os usos esse itemque bunc illo, omnes igitur ae- quitati cuidam studuisse, auctores nominare admodum difficile est7 constare tamen uidetur, si Plutarchus et Appianus de Sulla ad uerbum consentiant, hoc ex scriptore Graeco i. e. ex Posidonio sumptum esse2) el quo quid Sullae eiusque superstitioni magis faueat, eo certius eius commenfarios subesse, id quod ad Plutarcbum potissimum pertinet, cuius omina et prodigia longe plura sunt quam apud ceteros atque etiam ad res suscipiendas et exsequendas ita ualent, ut descriptio ab illis separari non possit. Neque enim Sulla, ut uetus ille Cato Censorius rbaudquaquam obtrectator laudum suarum'; aperte se resque a se gestas laudauit sed callide boc consilium modestiae specie oblexit. omnes enim illas [iraeclaras res se non suae suorumque uirtuti et prudentiae sed miro cuidam deorum fauori et beneuolentiae debere dixit3), qui se sin^ulariter in omnibus coeptis adiuuissent. hinc ex mediis hostium insidiis se incolumem euasisse, hinc repugnantibus et aduersantibus nobilissimis uiris auctoritatem et gratiam consecutum esse, hinc exiguo militum numero incredibiles hostium copias se fudisse fu- gasseque paucosque ipsum amisisse. Vt autem Fortunae se quasi filium fuisse omnibus persuaderet, duas potissimum res excogitauit, quae ad id facere uiderentur.4) primum enim omnia uaticinia, prodigia, ostenta, somnia diligen- tissime conquisiuit librisque suis inseruit, ut his luculentis exemplis 1) Fleckeiseni ann. 141 p. 321—349. 405—438. 2) Cf. C. F. Arnold Untersuch. uber Theophanes von Jlyt. u. Posi- donius von Ap. in Fleckeiseni ann. suppl. XIII p. 114 sqq. Busolt 1. s. p. 323. 437. 3) Cf. Plut. Sull. 6: txi St xca 8l wv (pnoi itgbg xvyr\v sv TttcpVKtvai uuXXov 7/ 7tQus- noXsuov. rij xvyn xfjs ccQSTfjs nXiov ioixt viuttv xal SXtog iuvxbv xov Saitiovog Ttoitlv (fr. 8). c. 34: ovxco ds uQa ov xais ■JtQai>s6iv d>s ^ois tvxvyr)u-a6iv inloxEvsv. 4) Vid. Misch 1. s. p. 139 sqq. Sallustius postquam Sullae uirtutes bonorum initiorum maxime laudauit, eius fortunae ita meminit, ut scite adderet Clug. 95, 4): multique dubitauere, fortior an felicior esset. cf. Plut. Sull. 6: JSvXXas 6*e TtoXXu dQu6as a^iu Xoyov do^uv t6ytv i\ys- uovos LttydXov utv tluqu xois TtoXixuLs, utyioxov dt itaQu xois (piXoLs, tvxvysoxdxov dt -Aal TtaQu xois iffiQois. fr. 8. XVIII* CCLXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS demonstraret; quam diligenti cura di se semper prosecuti essent, eosque non solum futuram magnitudinem portendisse seque ipsum ad omnes res; quae postea eis auspicibus prospere euenissent, ad- hortatos esse sed etiam aliorum hominum animos in se conuertisse gloriamque auxisse.1) Ita a Postumio haruspice oratum florentissima Samnitium castra se cepisse narrauit (fr. 9), Chaldaeos sibi; cum iuuenis obscuri no- minis esset, caelestem uitam et memoriam esse futuram uaticinatos esse (fr. 21 c. adn.); Graecum quendam haud ignobilem diuinitus monitum sibi; cum in Graecia esset; uictoriam Orchomeniam, militem eodem tempore quae in Italia futura essent praedixisse (fr. 16), plurimaque omnia secunda sibi contigisse, cum e Graecia in Italiam traiecturus esset (fr. 18). atque haec quidem sub ipsius Sullae nomine memoriae prodita sunt, sed praeterea etiam haec omina et somuia Sullae propitia, hostibus infesta Plutarcho Sullanam copiam suppeditasse paene pro certo adfirmauerim: C. 5. 'iGTOQSlTCa 6s Ttg dvijQ TCOV IISTCC 'Opo/3a£ov xaTa(5s(5rj- xotcov Xaldalog slg to tov £vkla tlqoGcoxov dxtdcov — ftavLid- t^slv — Ttcog dvsysTat ciij TtQcoTog cov ditdvT.cov, quod uaticinium ex ipso Sulla fluxisse etiam aliunde confirmatur, uid. adnot. ad fr. 21. accedit quod in c. 4 et 5 bis ipse citatus est; in c. 6 quater usque ad uerba Tavta lisv ovv itSQt Tfjg ftstoTrjTog. c. 7. cbg xal to datixovtov avTolg TtQos^rjixr^vs. %vq llsv yaQ avTo\xaTov sx tcov tcc 6rjLisia doQaTcav VTtocpsQOVTCov dvshajxips 1) Adduci non possurn, ut id re uera sensisse credam Sullam, de quo grauiter monuit L. Lucullum LL7]Siv ovrcog aE,io7iLGtov r)ysiG&ca kccI fiifiaiov, cog ozi uv u7toar}Liav&i) diu xcov ivvTtvicov (fr. 8 c. adnot.), eum- que hominem tam superstitiosum fuisse, qualem se haberi uult. nam- etsi superstitione non liber erat, prorsus discrepant cum hac natura ea quae Sulla fecit, templa Delphis, Epidauri, Olympiae sine ullo pudore diripiens atque Delphis et deum et sacerdotem superbis facetiis inlu- dens (Plut. Sull. 12). etiam Plutarchus dubitauit, num uera essent quae Sulla de daemonio suo gloriaretur, cf. Sull. 6: 2s6X%ag Si ov llovov i)dicog TtQoati^Lsvog tbv toiovtov svSaiLLOVtacibv v.a\ ^fjlov allu xat avvav^cov ycal avvsTti&sid^cov tu TtQattousvu vfjg rv%r\g ifffijltsv, sits v.OLntcp %qco- Lisvog si&' ovtcog i%cov tfj §6t,rj TtQog tb &stov. imitatus autem est Sulla hac in re Scipionem Africanum maiorem, qui item, ut populus impei-ia consiliaque sua uelut sorte oraculi missa sine cunctatione exsequeretur, carte quoque quadam ab iuuenta in ostentationem uirtutum compositus pleraque apud multitudinem aut ut per nocturnas uisa species aut uelut diuinitus monita' egit, ut ait Liuius 26, 19, 3, qui haec exscripsit ex Polybio 10, 2 Lycurgi eum id exemplo fecisse exponente. L. CORNELIVS SVLLA CCLXXVII et quae sequuntur multa prodigia usque ad tuvta usv ovv ol Xoyicb- xaxoi Tvqqxjvcov xcd ztXiov n xcov uXXcov sidivca doxovvtsg iuv&oXoyovv et quae seq. usque ad finem capitis. c. 9. OC (ihv oi»»' xeqI xbv Muqlov iv 7CUQu6X£vulg {]6av — xi]v i6%utrtv 6Cxrtv v7to6%Elv (iovX6u£vog. quae ex Sulla sumpta esse Cicero testatur. uid. fr. 9 c. adnot. AiyEtui de xal xaxd xovg vjtvovg avxco UvXXcc cpavf]vaL &ebv — &uQ6r]6ug de ty ot^et xal cpQu6ag xcp 6wuQ%ovtc iie& rjaeQUv iitl xr)v fPcbpcr]v r)yelxo. c. 11. Aiyexat de vrtb xag ijuiQug exeCvag, iv aig 6 UvXXug UTib xfjg 'IxuXCug ixivei xbv 6x6Xov, uXXu xe tcoXXu Mi&QLddxt] 6luxqlj3ovxl tceql xb TJiQyuuov l%i6xr]i)ui 6ulu6vlu — eXjtCdog ■xiQU 7CQ0%C0Q0VVtC0V. c. 14. xul xb duL[i6viov evfrvg S7t£6r]ur]V£ — S7tXr']Qco6Ev vdu- xog xi]v ccxqoxoXlv. c. 27. "Exi de MuQxog shvxoXXog, sig tcov vitb UvXXu 6xqu- xrtyovvxcov — coxvel. — yevopevoi de VTtb tovtov [prodigio] 7iQO\Tvu6teQOL 6vvi(luXov xul VLxr]6uvteg 6xtuxi6%LXCovg STtl {ivQCoig uTtixtELvav xal tb 6tQut6it£dov siXov. antecesserant tria Suliae testimonia. c. 28. 6 de [Sulla] xul tcuvv TtQO&vuog r)v diccycovC6u6d~UL xcct ' ixeCvr^v ti]v r]uiQuv [contra Marium]. etvy%ave yccQ oipcv ecoQa- xcog toiuvde xatd tovg vTtvovg. — dv6tv%Cuv cpiQov6uv. quo cum somnio arte cohaeret pugnae quae sequitur descriptio, cf. ev- tuv&cc tco HvXXcc ti]V xutu tovg vitvovg cpcovi]v 6 SaCcccov 6vve- tiXsc. paulo post etiam hic Sulla citatus est. c. 29. AiyEtui de i%cov tc %qv6ovv IdTtoXXcovog ccyaXuutcov ix ZlsXtpcov uel uev uvtb xutd tccg uu%ug TtEQicpiQEtv iv tco xoXtcco — tolg EUVtOV 6VVU7toXovU£VOV TtoXCtULg.1} Neque tamen satis habuit Sulla hanc deorum gratiam et uolun- tatem declarasse, sed etiam ita eos fauorem significasse uideri uoluit ut; cum hostes in pugnis innumerabiles homines amisissent, ipse 1) Quae c. 38 addita sunt de Sullae funere, ita prae se ferunt sin- gularem deorum benignitatem , ut haec ex Epicadi epilogo, qui eodem animo esse scriptus uidetur atque ipsi commentarii, hausta esse existi- mauerim. — Fortasse etiam oraculum Sullae datum et qui uersus de illo a Sulla rescripti sunt ex Sullae commentariis in Appiani bell. ciu. 1, 97 (quamquam per alium auctorem) fluxerunt: TovSs goi ccvtoxqutcoq £vl\ag «fsO^rjx', 'AopqoSLtt], wg aSov Y.ax ovsiqov avu gzqc(tit)v SieTtovaav Tiv%£Gi Totg "AQSog nuQvauivrjV ivoTtXov. CCLXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS paucissimos desideraret. ut ad Chaeroneam undecim hostium milia, Sullae duodecim homines occisi sunt (fr. 15 c. adn.), ad Sacripor- tum hostium uiginti milia interfecta, oclo milia capta, Sullae uiginti tres perierunt (fr. 19), id quod de altera quidem pugna, quoniam Romani cum Romanis pugnauerunt, nemini, credo, Sulla persua- debit, de priore paucis. Sed grauius est, quod sine ulla religione ac fide memoriam rerum modo gestarum libere mutare et corrumpere ausus, cum eas inuidia et maleuolentia obscurari aut in deterius uerti uidisset, hominum uoluntates et offensiones superbe contempsit omniaque suo studio suaque ira infecit. nolo quaerere, num Archelaum Mithridatis ducem, quem ut hostem Plutarchus satis magnis laudibus effert, suo iure Sulla a proditoris crimine defenderit (fr. 17)1), illud paucis nunc adumbrare lubet, quam iniqua et infensa inuidia Marium per- secutus sit, idque ita, ut ea eius uitae Plutarchi capita, quibus res ab eo aut cum Sulla aut contra eum gestae continentur, maxime c. 8 — 10 (bellum lugurlhinum), c. 23 — 27 maiorem partem (b. Cimbricum), c. 28 — 35 med. (b. ciuile) comparem. nam cum eam post Sullam scripserit, materiam ad illam uitam collectam eum hic non spreuisse per se ueri simile est et Sullae auctoritate bis laudata confirmatur.2) primum igitur in Africa Metellus apud Plutarchum debellauit, non Marius; et quod solum restabat, ut Iugurtha ipse in manus hostium ueniret, id opus periculosissimum Mario ipse Sulla praeripuit: TCeQLTjXd-e xtg ve^iedLg (ut ait Mar. 10) iv xcp xiXsi x&v TiQcz^ecov Mccqlov. dcprjQe&rj yaQ wro HvXXa xr\v xov xccxoq- &cb[iaxog do%av, cbg vtc ' exeCvov Mixellog. quas res prorsus aliter a Sallustio narratas esse quis est qui nesciat? atque quod hic b. lug. 69,4 dicit: Turpilius, quem praefectum oppidi unum ex omni- bus profugisse supra ostendimus , iussus a Metello causam dicere postquam sese parum expurgat, condemnatus uerberatusque capite poenas soluit, propter eam rem Plutarchus (Mar. 8) in Marii inpro- bitatem et malignitatem uehementer inuehitur, qui, ut Metelli ani- mum offenderet, quem amicum esse sciret Turpilii, omni studio id 1) Haec fuit Suringario causa, ut p. 18 quae Plutarchus rettulit c. "22 et 24 de colloquiis inter Sullam et Arcbelaum Mithridatemque factis in ipsis Sullae reliquiis poneret. sed eodem iure potuit maiorem uitae Sullanae partem addere a c. 3 — 30. 2) Sic enim, ut breuitatem excuset, in u. Marii c. 10 Sullanae me- minit: insl xa -/.a&' sv.aE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Krause (p. 243) suspicatus est; id unum pro certo ponere licet, eum non duxisse originem e patricia Claudiorum familia aut ex plebeia Marcellorum, in quibus Quinti praenomen nisi semel omnino non datum esse constet (cf. Mommsen Roem. Forsch.l p. 15). unde Qua- drigarius nominatus sit aut ipsene primus an iam unus ex eius ma- ioribus, dubium est; nam illud adminiculum defecit, quo L. Voltaci- lium Pitbolaum cprimum omnium libertinorum scribere bistoriam orsum esse' didicimus, cum eum aequalem fere fuisse huius Quadri- garii existimandum sit (cf. p. CCLXXXlii), quem quidem item gram- matlcorum doctrina rhetorumque arte eruditum fuisse ex fragmen- tis elucet.1) Quoniam igitur nobis non contigit, ut de hominis uita plura af- ferremus; pergamus ad libros, quorum haud exigua et certa uestigia ad nos peruenere, quales fuerint adumbrandos, unde etiam ad natu- ram ingeniumque eius qui scripsit cognoscendum pauca redundabunt. Inscriptio traditur annalium, a solis Diomede et Prisciano singulis locis (fr. 71. 49) historiarum. Res deductas esse a clade Gallica a. 390. 364 ex fragmentis, quorum nullum rem tangit ante incendium illud gestam, percepimus, neque tamen quibus causis adduclus ab hoc anno scribendi initium fecerit hic Claudius. quam- quam uix poterit dubitari, quin eaedem fuerint quae Liuio, cum initio libri 6 c. 1 se "clariora deinceps certioraque ab secunda origine uelut ab stirpibus laetius feraciusque renatae urbis gesta domi militiaeque' expositurum esse diceret. res enim ante id tempus gestas cum ue- tustate nimia obscuras esse, uelut quae magno ex interuallo loci uix cernerentur, tum quod paruae et rarae per eadem tempora litterae fuissent, una custodia Gdelis memoriae rerum gestarum, et quod, etiam si quae in commentariis pontiticum aliisque publicis priuatis- que fuissent monumentis, incensa urbe pleraeque interissent. quid? quod ueri simile mihi est Liuium; quem Claudium fontem potissi- mum in hoc libro secutum esse in notis nostris ostendimus, etiam hic eum imitatum esse.2) Magis tamen ipse alia causa esse commotus uidetur. nam aemu- latio illa, qua antiquitus ueteres gentes etiam patriciae in uita publica inter se certauerant, tum litterarum studio resuscitata est. ut igitur 1) Dolendum est quod ad quem annales suos miserit, ne suspicari quidem possumus; miserat enim ad patronum aliquem uel amicum, quia fr. 79 (Si pro tua bonitate et nostra uoluntate tibi ualitudo subpetit et q. s.) in principio libri duodeuicesimi scriptum erat. 2) Cf. Niebuhr H. R. II p. 2 sq. Thouret 1. s. p. 149 sq. Q. CLAVDIVS QVADRIGARIVS CCLXXXVII L. M. Aemilius Scaurus, I'. Kulilius Rufus, Q. Lutatius Catulus, V. Cor- nelius Sulla suis uitis scriptis id egerunt, ut in historia Homana lo- cum silii aperirenl el confirmarent, si<- T. Pomponius Atticus, liomo litteratus, clarorum uirorum rogatu (M. lunii Bruti, M. Claudii Mar- celli cos. 50. 704, Cornelii Scipionis cos. 52. 702, Q. Fabii Maximi cos. 45. 709) familias luniorum, Marcellorum, Fabiorum, Aemiliorum a stirjte usque ad suani aetatem enarrauit, multosque alios erudi- tionis suae commentis ei fastui gentili seruisse stemmata Vergiliana docent (uid. uol. II p. xxviii sq.). sed eodem studio fieri non potuit quin inler singulas familias de pristinis honoribus dubitaliones et inuidiae excitarentur; multae enim alias minus industrias uel colla- bentes collapsasue suis fraudauerant, praecipue Fabia, cuius laudes a Pictore aliisque gentilibus inuentas tum Q. Fabius Maximus, qui postea a. 45. 709 consul mortuus est, in memoriam bominum etiam fornice Fabiano restituto reuocabat.1) buic autem principatui obsti- tere Claudii, bis Valerii. de bis infra uidebimus, Claudiae tamen gentis patriciae gloria diu tenebris inuoluta postquam exeunte tertio urbis saeculo paulatim enituit et maxime post App. Claudium Caecum (cos. 307.447; 296.458) multis consulatibus, dictaturis, censuris, trium- [ihis aucta est2), post Punica bella ita relanguescebat, ut post a. 130. 624 primus ex ea a. 92. Q62 consul crearetur, eademque sors in- signis plebeiae familiae Marcellorum fuit, quae centum annis (152. 602 — 51. 703) consulatibus omnino caruit. itaque cum bello fere sociali ea gens ad noua incrementa adsurgeret, auctoritatem suam publicam etiam litterarum auxilio adscito restituebat et stabiliebat. indicia eius curae fuerunt clupei, quos App. Claudius Pulcher (cos. 79. 675, mortuus 76. 678) maiorum suorum imaginibus ornatos in Bellonae aede posuit3), filiique eius (cos. 54. 700, mortui 48. 706) auguratus librique auguralis disciplinae et petitio pontiticatus (Muenzer R. E. III c. 2853), denique is Clodius, quem Cicero (de legg. 1, 2, 6) post Coelium Antipatrum ante Asellionem, Macrum, Sisennam inter bistoricos enumerauit, fortasse idem, qui quae scripta res ante in- cendium Callicum gestas testata essent, ea illo deleta esse libello quo- dam exposuerat, ut quae pro eis uenditarentur, in nobiliurn gentium 1) Vid. supra p. xLinsq. xci sqq. 2) Suet. Tib. 1 uid. Morumsen B. F. I p. 290 sq. Luebbert De Clau- diae gentis comrn. dom. p. 8sqq. Muenzer B. E. III c. 12G2sqq. 3) Plin. n. h. 35, 12. cf. Muenzer Quellenkr. d. Plin. p. 125. — In hac adnotatione certe hoc notandum est bis in fr. (57. 64) Claudium histori- cum de talibus clupeis uerba fecisse. CCLXXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS gratiam a quibusdam ficta esse appareret (uid. supra p. ccxxxvmsq.). nimirum Claudiorum intererat auctoritatem et fidem fastorum uete- rum consularium si non frangere, attamen quam maxime minuere, ne suae gentis memoria multitudine aliorum honorum obrueretur, imi- tarique Q. Fabii Pictoris, historiae Romanae parentis, exemplum, cuius opus a gentilibus propagatum cum multas res ab aliis feliciter gestas ad suae gentis laudem conuertisset mutauissetque, tum ma- xime Claudiorum admirationi obtrectauerat (uid. s. p.XLVilsq. Lsqq.). itaque hi uni ex suis mandauisse uidentur, ut quod ille Clodius argu- mentatione sua demonstrauerat, neglectis praeconiis rerum ante in- cendium illud gestarum familiarumque Troianarum fastu ea tempora, quibus Claudii effloruissent, enarraret. Aduersatum autem esse hunc Claudium maxime Fahiae genti hoc certum habemus testimonium. neque enim ut alii rerum scrip- tores Q. Fahii Pictoris traditioni tamquam uulgatae temere credidit sed diligenter perpensis rebus (cf. fr. 89) auctoribusque etiam artem nesciendi exercuit (fr. 25) atque C. Acilii, qui de gente plebeia et cum antiquis patriciis neque aetate neque laudibus concurrente et aemulante originem duxit, annales eorumque auctoritatem tam aperte se sequi professus est, ut Liuius, id quod raro fecit, utrumque no- men in suos transtulerit; nam 35, 14,5 haec eius uerba sunt: Clau- dius secutus Graecos Acilianos libros — tradit, unde etiam alius locus (25,39, 12) ad eosdem trahitur: auctor est Claudius, qui anna- les Acilianos ex Graeco in Latinum sermonem ueriit; quodsi duohus aliis eorum uestigia apud Liuium comparent (uid. adn. ad Acil. fr. 3), praesertim in tanta fragmentorum Acilii paucitate a Claudio eius annales haud raro in usum uocatos esse sequitur. etiam M. Claudii Marcelli laudationem, quam tilius, qui 'rei gestae interfuit', habuerat, a Coelio Liuioque (27, 27, 13) citatam ei notam fuisse ueri simile est; neque enim Claudios fastu gentili tahlinoque suo caruisse existi- mabimus. denique, ut erat Claudius et Mario eiusque sociis infestis- simus1), Cornelio Sullae2) se addixit atque, si scriptura sana est, numerum hostium ad Sacriportum occisorum etiam ultra illius com- mentarios auxit(fr.84). illud miramur, quodClaudiae uirtutis exempla frustra in eius fragmentis quaerimus, idque eo magis, quo inten- tius artihciis oratoriis opus suum exornauit; consulum quidem C. Fa- bricii et Q. Aemilii ad regem Pyrrhum epistula a Gellio ex eo relata 1) fr. 87. cf. fr. 79. Pluess in Fleckeis. annal. 103 p. 287 sq. 2) Fabium Pictorem etiam Corneliorum rebus gestis obtrectavisse supra p. xLvnsqq. vidimus; communis igitur fuit utriusque gentis causa. Q. CLAVDIVS QVADRIGARIVS CCLXXXIX (fr. 41) sine duhio ficta est atque etiam edicta tribunicia, quae fex annalium monumentis' Cornelius Nepos exscripsit (fiell. 6, 19), ean- dem officinam prae se ferunt (Mommsen It. F. II p. 425 sq.), itemque epistulae regis Pyrrhi et P. Valerii Laeuini apud Dionysium Halic. 18,15 — 18. etiam aliis ornamentis rhetoricis usus, ut homines Ie- gendo delectarentur artemque suam admirarentur, accurate multis uerhis nohilium adulescentum Romanorum cum harharis certamina quaedam enarrauit quid? quod non solum apostrophe ab eo inducta est (fr. 83) sed etiam uerhorum figurae in fragmentis inueniuntur (fr. 88), exempla et poetici coloris1) et numeri oratorii (fr. 89. 78). quo studio ahreptus a. 367. 387 T. Manlium gladio Hispanico cum Gallo pugnantem fecit (fr. 10b, nam consentiunt Gellius et Liuius in ea re), cum illud gladiorum genus apud Romanos hello Hannibalico demum in consuetudinem uenerit (uid. Weissenborn ad Liu. 7,10,5); nec loci communes deerant (fr. 9). Materia tamen hoc ferehaf, ut quo propius ad suam aetatem ac- cederet, eo largiorem copiam effundere posset minuereturque anno- rum numerus, quos quique libri comprehenderent. neque enim aequabilitatem illam affectauit, qua Dionysius Hal. excellebat, ad cuius ubertatem praestandam ingenium eius nec satis fecundum nec audax fuisse uidetur. at offendimur saepe eius magnitudine nume- rorum. nam etsi soli Valerio Antiati a Liuio turpissima haec men- dacii nota inusta est, tamen Claudius ei non multum in ea ueritatis superlatione cessit (cf. fr. 62. 68) atque quihusdam locis eum etiam superauit (fr. 57 a. 63.66). sed cum alii rhetores horrenda descrip- tione rerum animos commouerent, hi numerorum ratione et modo maxime hominum occisorum ex sua aetate in antiquitatem translato idem spectauerunt2) atque et Sullae exemplo eos defendere potu- erunt et tabularum pontiticum imitatione, in quibus numeri de uic- toriis partis in urbem rumorihus delati publice expositi erant.3) Complexus autem est Claudius libro primo res ab a. 390. 364 minimum usque ad a. 320. 434 (uel si uera de fr. 22 suspicati su- mus, usque ad a. 311. 443), fortasse usque ad finem alterius belli Samnitici (304. 450). quae reliquiae ex altero libro supersunt ex 1) Cf. Gellium 17, 2, 3 de fr. 22 : ' Inlatebrant, uerbum poeticum uisum est sed non absurdum neque asperum. uid. Maass in Arch. f. Lexigr. XII p. 540 et Woelfflin ibid. XV p. 16sqq. 2) Vid. Wahrheit u. Kunst p 305. 3) Ex more per omnia tempora uulgato talia luserunt etiam poetae, uid. adn. ad fr. 62. Hist. Kom. rel I, ed. Peter. Ed. alt. XIX CCXC DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS quo orationis tenore decerptae sint, frustra studuimus indagare, pau- corum tamen annorum res eo enarratae esse uidentur, cum bellum contra Pyrrhum gestum iam in tertio libro occurrat1) (fr. 40. 41). ex eodem libro Gellius factum quoddam Laberii (fr. 42. 43) rettulit, quod in annum 258. 496 incidisse constat. unde si memorabili qua- dam re libris suis finem Claudium imposuisse statuendum est, bel- lum Carthaginiense primum tertio libro absolutum esse probabile est. deinde, qui fuit mos historicorum illorum, crescente materie res accuratius et fusius exposuit, nam libri quinti fr. 53 mentio iit cladis Cannensis (216. 538), sexti fr. 57 Q. Fabii Maximi consulis a. 213. 541. hoc igitur libro fortasse bellum alterum Carthaginiense ad finem perduxit. libro septimo adsignauimus de coniectura quae Liuius in libris XXXIII et XXXIV ex eo seruauit (fr. 62 — 67 ex annis 197. 557—169. 585), libro octauo quae Orosius (fr. 68. 69) ex anno 146. 608; fr. 73 et 74 fortasse pertinent ad belium Nu- mantinum eiusque annum 137. 617; libro tertio decimo reditum Caecilii Metelli Numidici (a. 99. 655) narrauerat (fr. 76), libro duo- deuicesimo (fr. 80) fortasse bellum Marsicum (88. 666), undeuice- simo bellum a Sulla contra Archelaum a. 87. 667 gestum (fr. 81) et septimum Marii consulalum eiusdem anni (fr. 82. 83). praeterea citantur libri unus et uicesimus atque uicesimus tertius, nullum ta- men eorum fragmentum ad certam aliquam rem aut annum potuit referri, neque potest conici, ex quo libro sumpta sint quae Orosius habet de pugna a. 82. 672 ad Sacriportum commissa. nolo tamen refragari, si quis cum Krausio (p. 247) desiisse Claudium in Sullae morte existumet. Genus scribendi Fronto I. s. s. et Gellius summis laudibus efferunt, quorum ille id lepidum fuisse dicit2), Gellius Claudium, fuirum modesti atque puri et prope cotidiani sermonis' (13,29,2), Manlii certamen ^purissime atque illustrissime simplicique et incor- rupta orationis antiquae suauitate' descripsisse (9,13,4); alio loco (15, 1, 4) uerba Claudii tamquam coptumi et sincerissimi scriptoris' laudat, alia poetice, iucunde et amoene, non insuaui uetustate, ele- ganter, non inscite nec ineleganter (17,2,3; 6; 10; 23; 26) dicta 1) Quod fragmentum a Krausio p. 254 ex Prisciano XIII p. 8 H. iu quo mentio fit Pyrrhi) ad librum II refertur non est Quinti Claudii sed Gai Licinii (apud nos fr. 20). 2) Cf. Fronton. ad Ant. imp. 2, 2 p. 106 N., ubi imperatori suasit, ut 'uel graues ex orationibus ueterum sententias arriperet uel dulces ex poematis uel ex historia splendidas'. Q. CLAVDIVS QVADRIGARIVS CCXCI esse existimat. sed perparuam esse fidem habendam nemo nescit eis iudiciis, quae ab illius aetatis scriptoribus de priscis liunt; in ipsis reliquiis, quae ad uerba traditae sunt, omnium primum inuenimus concisum quoddam atque tenue dicendi genus, membris breuibus aique pressis. cf. IV. 70: Romam uenit, uix superat, quin triumphus decernatur. fr. 76: Contione dimissa Metellus irt Capitolium uenit cum mortalibus multis. inde domum proficiscitur. tota ciuitas eum reduxit. fr. 81: uenit, accessit, ligna subdidit, submouit Graecos, ignem admouit. satis sunt diu conati, numquam quiuerunt incen- dere: ita Archelaus omnem materiam obleuerat alumine. qvod Sulla atque ?nililes mirabantur, el postquam non succendit, reduxit copias. quae breuitas membrorum quamquam minus molesta est in amplioribus certaminum Galiorum narrationibus (fr. 10b et 12), et in epistula ad Pyrrbum data (i'r. 41) baud exigua inest et uerborum grauitas et sententiarum, tieri sane non potuit, quin baec siccitas ei, qui multa legebat, taedium moueret, praesertim cum exigua uo- cabulorum copia ei suppeditasse uideatur neque magna in narratio- nibus illis duabus (fr. 10b. 12) sit uarietas, cum saepe non solum sententiae sed etiam uerba quaedam recurrant.1) etiam Gellii et. Frontones uereor ne magis laudauerint quam ipsum Claudium uolu- tauerint. sedhancobantiquitatem.Norden(A'?//^//?ro5« p.176. 178sq.) eum inter exiles bistoricos, qui ante Coelium Antipatrum arte ca- ruissent, recensuit. at ex rbetorum scbolis eum euasisse artificia rbetorica atque poetici coloris et numeri oratorii exempla (uid. s. p. cclxxxix), quae Nordenum non fugerunt, probant. itaque Claudius si ad anliquorum languorem Ciceroni recidisse uidetur, conuersione uerborum postbabita Hegesiae praeceptis obsecutus membris illis mi- nutinribus narrationis filum discerpsit, praesertim ) Macrobius, ubi Quadrigarium citauit, ad uerbum descripsit Gellium. uid. Iani indicem Macr. auct. II p. 655 et Wissowa De Macr. font. p. 3 sqq. idemque de fr. 45 recte suspicatus est G. Thilo quaestt. Seru. (Hal. 1867) p. 8 com- parato Gellii lemmate 8, 1. 4) De Orosio, qui Liuium in epitomen redegit, cf. adn. ad fr. 68. CCCIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS 1. (p. 254 Kr.) Quintus in II: Peruersum esse, alii modi postulare Pyrrhum in te atque in ceteris fnisse. Prisc. 13 p. 8 H. — Hic iam Krelil ex codicibus C. Licinii nomen restituit, quam ob rem C. Licinii Macri fragmentis insertum est (fr. 20). 2. (p. 263 Kr.) Calidius: Senatus, inquit, censuit referentibus sufetis. Paui. Piac. p. 308 M. — Quia uulgo tribueretur Claudio, Krause in eius fragmentis etiam hoc posuit. ipse Calidio oratori sua reddenda esse existumo. haec enim Festi (p. 309) uerba ex- cerpsit Paulus: 'Sufes dktus Poenorum ;w«gistratus ut Osconim Meddix tuticus. Calidius in oratione in Q. Gallium: — Senatus censuit referentibus sufetis.' 3. (p. 265 Kr.) Claudius oratione in Quintium Gallum: quo- rum iacent murena, ulla horrea, curiaque et tabulariae publicae. INonius s. u. horrea p. 208. — Hoc fragmentum Meyer in fragm. orat. Rom. p. 437 ita emendauit: Calidius oratione in Quintum Gal- lium eiusque fragmentis inseruit, Giesebrecht quidem (p. 9) ex ora- tione quadam, quam in annales recepisset Quadrigarius, haec sumpta esse arbitratus est, sed cum Meyero id facit, quod in Q. Gallium, quem defendit M. Tullius Cicero, orationem Calidium habuisse etiam aliunde constat. cf. Meyer 1. s. p. 436 sq. ipsa uerba sic scripsit L. Mueller 1. s.: quarum [scil. urbium] iacent muri, nec ullae [na- ualia Maduig. Aduers. H p. 659] horreae curiaeque et tabulariae publicae. 4. (p. 259 Kr.) Claudius rerum Romanarum libro duodecimo: Quinque pristis nauigium ea forma a marina bellua dictum est. Non. s. u. pristis p. 535. — Hoc fr. ita scriptum 'quinque pristis (na- uigiiim ea forma a marina bellua dicta estf Clodio Licino tribui. uid. uol. II p. cvn. 78. VALERIVS ANTIAS1) Quae supra de Q. Claudii Quadrigarii aetate ac uita testimonia pauca et incerta allata sunt(p. cclxxxv), nuncadValerium Antiatem pergentibus nobis iterum adbibenda sunt et ut illic sic etiam hic eis adquiescendum. Vixit igitur uterque eadem qua Cornelius Sisenna aetate, ita tamen ut Antias, quoniam et a Velleio et a Frontone illius aetatis bistoricos enumerantibus post Claudium recensetur, aetate Claudio inferior fuisse uideatur (uid. infra p. CCCXI sqq.). quod autem Claudii annalium uestigia descendunt usque ad annum 82. 672 (fr. 84), buius usque ad a. 91. (363 (fr. 64), omnino Antiatis libro- rum posteriorum reliquiae multo rariores sunt quam Quadrigarii. Quae praeterea de eo apud plerosque, qui de eo egerunt, scripta exstant, omni fundamento carent: primum Quinti praenomen, quo Vossius eum nulla auctoritate insigniuit ceterique usque ad Krau- sium (p. 266) et Clossetium (p. 503), aut Publii, quod Schottus ex- cogitauit (cf. Liebaldt p. 2); tum praetura anni 84. 670, qua Krause (1. s.) eum ornauit, errore Lachmanni (De font. Liu. I p. 37 n. 4) in- ductus.2) denique, quod fuerunt qui propter cognomen contenderent eum Antii natum Romam migrasse, hi non uiderunt iam bello Han- nibalico anno 215. 539 L. Valerium quendam Antiatem quinque na- uibus praefectum esse, ut legatos captos Romam deportaret (Liu. 23, 34, 9) 3), unde, quia tum M. Valerius Laeuinus in Italia inferiore praetura fuugebatur, P. Valerius Flaccus autem legatus Laeuini prae- fectusque classis quinque illis nauibus Antiatem praeesse iusserat, 1) Liebaldt DeValerio Antiate annalium scriptore, progr. Numburg. 1840. Gutschmid Kleine Sckriften V p. 526 — 531. Fr. Muenzer De gente Valeria (dissert. Berol. 1891) p. 54— 71. 2) Cadunt igitur etiam quae Krause de anno, quo natus esset An- tias, effecisse sibi uisus est. 3) Pighius ann. II p. 176 hunc Antiatem historias scripsisse suspi- catus est nanctusque est sibi obsequentes. sed hanc coniecturam per- uersam esse non est cur demonstremus. Hist. Eom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. XX CCCVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Muenzer (1. s. p. 60) et illum et hunc historicum clientem patriciae gentis fuisse argumentatus est.1) lta<|ue rebus gestis Antiatis historici nomen non inclaruit, me- moria continetur libris, qui aut historiae aut annales inscribe- bantur. ex quattuor enim locis, quibus auctori liber accurate additus est; duo hanc (Prisc. fr. 16. Gell. 60), duo illam (Gell. 57. 62. cf. fr. 1.21) inscriptionem exhibent. libri minimum fuerunt septuaginta quinque (fr. 62), de quo numero a Gellio tradito certa dubitandi causa non subest; nam etiam libri septuagesimi quarti uerba quae- dam Priscianus seruauit (fr. 61), ita ut, quoniam L. Licinii Grassi mortem (a. 91. 663. fr. 64) commemorauit, libro septuagesimo sep- timo usque ad Suliae mortem peruenisse uideatur.2) cum uero qui ante eum scripsere, iam discessissent ab illo ueterum historicorum more res Romanas ab urbis initio deducendi et partem quandam, quam melius nossent, accuratius tractandam suscepissent, hic ad priscam illam rationem regressus etiam ea tempora, quae historiae luce care- rent et ante eum paucis et ieiunis uerbis descripta essent, copiosa et fusa narratione illustrare conatus est. itaque altero libro ad Numam peruenerat (fr. 5. 6), uicesimo altero, quem Gellius fr. 57 (et praeter eum Charisius fr. 58) citauit, ad a. 136. 618 3), ceteris rebus mini- mum quinquaginta tres libros expieuit, plures quam Liuius eodem temporis spatio. Genus scribendi inuenustum fuisse iudicauit Fronto (1. s. s. p. cclxxxv), prisci sermonis laudator, qui solus hanc rem tetigit, 1) Qui uulgo affertur locus Plin. u. h. praefat. 24 ad Antiatis co- gnomen explicandum, est profectus ex Rhenani interpolatione ; in codi- cibus nec Antiatis nec Valerii nomen exstat. cf. Priscian. 5 p. 155 H.: in 'as' Latina si sint patriae, communis sunt generis. — inueniuntur tamen alia quoque propria in formam gentilium prolata, ut Antias historicus. 2) Gutschmid 1. s. p. 527. Muenzer (Zu den Fragmenten des Val. A. Hermes 32 p. 469— 474) numeros fr. 60 (lib. XLV), 61 (LXXIV), 62 (LXXV) uanitate grammaticorum fictos esse suspicatus numerum annalium us- que ad triginta fere minuit. 3) Consulto omisi quod Plinius, ut nunc uulgo scribitur, ab eo rem quandam a. 181. 573 in tertio libro enarratam esse commemorare uide- tur (fr. 15). nam is numerus est corruptus, nisi Numae libros inuentos et combustos esse per duos libros enarratum esse suspicaris aut Antia- tem eas res, quae a Numa usque ad a. 181. 573 gestae sunt, uno libro complexum esse, annis qui sequebantur uix quinquaginta undeuiginti libros explesse. Vnger igitur (in Philol. suppl. III 2 p. 160) restituit XXIII, Gutschmid 1. s. p. 527 cum Mpperdeio XIII. VALERIVS ANTIAS CCCVII cum itlem Claudii Iepidum diceret. quae iudiciorum diuersitas itaex- plicanda erit, ut Claudium antiquitatis in scribendo studiosum fuisse existimemus, Valerium suae aetatis sermone usum gratia et uenere ca- ruisse, quae illi aetati nisi studio et cura comparari nonposset1), po- sita tamen in incorrupta antiquitate nideretur.2) eademque de causa erit repetendum, quod qui grammatici formas priscas et insolitas secta- rentur, multa exempla prompserunt e Claudio, perpauca e Valerio. nam plerisque locis, quibus Antiatis mentio facta est, non uerborum sed rerum causa est inspectus et laudatus, fragmenta eius ipsis uerbis pertenuia nobis tradita sunt. nihilo minus de ea re boc pro- ponemus, artem nec a Claudio nec a Valerio spretam esse. neque enim boc par ad utilitatem Polybii aspirabat, quoniam ipsi in uitam publicam administrandam non processerant, cuius cognitione et ex- perientia bistoricis opus esse ille docuerat (12, 28, 3sqq.). itaque ad delectationem redibant, ille colore antiquitatis in dicendo affec- tato, Valerius imitatione scriptorum bellenisticorum, qui materia tra- gice conformata animos grauiter commouerant, id quod infra pluri- bus exponemus. Certius de eius fide iudicare posse nobis uidebimur. nam Liuius cum eum auctorem nominat, aut cum alio aliquo eum consociat aut, si eum solum, hac occasione arrepta ei crimen aliquod exprobrat, maxime immodicorum numerorum. itaque primo loco, quo eius mentionem fecit, ne ei fides habeatur cauere iubet (3,5, 12) et, postea- quam propter antiquitatem rei (a. 464. 290) difficile esse monuit, quot pugnauerint ceciderintue, exacto affirmare numero, sic pergit: *audet iamen Antias Valerius concipere summas'] Romanorum enim cecidisse 5200, Aequorum 4230 (fr. 19). alia eius rei exempla haec sunt: ad Illiturgi Celtiberorum occisa 12000 (de 20000 fr. 35), ad Aoum amnem a Villio totidem Macedonum (fr. 31: ceteri Graeci Latinique auctores, quorum quidem ego legi annales, nihil memo- rabile a Villio actum- — tradunt Liu.), in Olympo monte 10000 1) Quintil. 6, 3, 18. cf. Fronto p. 18: nam pleraquc propria uenustate carentia gratiam sibimet alienam extrinsecus mutuantur. p. 150, ubi Marci imperatoris laudat reludendi uenustatem'. contra desideratur in Ciceronis genere dicendi explicando (p. 63): quom tamen in omnibus eius orationibus paucissima admodum reperias insperata atque inopinata uerba, quae non nisi cum studio atque cura atque uigiiia atque multa ue- terum carminum memoria indagantur. 2) Cf. Gellii iudicia de Claudii suauitate incorruptae antiquitatis eiusque suaui uetustate, iucunditate, amoenitate p. cclxxxix; de Valerii genere dicendi omnino tacet XX* CCCVIIl DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS (fr. 44. V. A. qui magis immodicus in numero augendo esse solet Liu.), Ligurum incerto loco 28000 (ex victoribus 1484, fr. 41: ubi ut in numero scriptori parum /idei sit, quia in augendo eo non alins intemperantior est Liu.), a. 212. 542 in Hispania a Romanis, qui Scipionuni cladibus attriti erant, 17000 (fr. 23), a. 203. 551 in pugna, cuius fama obscura est, 5000 Carthaginiensium (fr. 29: quae tanta res est, ut aut impudenter ficta sit aut neglegenter praetermissa), anno insequenti in Africa antequam ad Zamam de- certaretur, 12000 (fr. 30), denique ad Cynoscephalas (fr. 32: si Valerio qui credat omnium rerum immodice numerum augenti Liu.), ad Comum (fr. 34), ad Emporias (fr. 36), ad Thermopylas (fr. 39: quid si Antiati Valerio credamus? Liu.) quadragena milia bostium.1) idem quot homines capti, quot signa militaria, si cum Gallis pugnatum est, quot carpenta, quae summae auri argentique (fr. 53. 54), accurate detiniuit, neque milia adtulisse contentus fuit sed usque ad numeros denarios exacta eius scientia descendit, id- que uel antiquissimis temporibus fr. 19. cf. 34. 41. ut uero ad uir- tutis Romanae admirationem mouendam hostium, qui occisi essent, numeros immodice auxit, ita etiam, si quid Romanis minus prospere cessisset, ut legentium animos terrore percuteret, Romanorum cla- dem multo atrociorem finxit, uelut ad Arausionem octoginta milia Romanorum sociorumque, quadraginta milia calonum atque lixarum a Cimbris interfecta esse scripsit, ut ex omni exercitu decem tan- tum modo homines, qui miserum nuntium ad augendas miserias reportarent, superessent (fr. 63). etiam ad res ciuiies haec uanitas pertinebat (fr. 47: si Valerio Antiati credere libet). Sed excusatur aliqua ex parte haec Valerii inmodestia numero- rum, quos saepissime ipse Liuius ab aliis cum nulla nota mutuari non dubitauit. nam rhetorum et uanitate et incuria hic mos iam apud Graecos in historiam inuaserat. quid? quod Duris (apud Dio- dorum fr. 40) numerum hostium ad Sentinum occisorum (apud Li- uium 10,29,17: 25000) etiam usque ad centum milia auxerat. quamquam Valerium superiectionis crimine Iiberare nolo; nam si Polybium nouit, id quod compluribus de causis ueri simillimum est, decem milia militum, quos ab Antiocho in Graeciam missos esse ille tradiderat, Antias ut quadraginta eius milia militum occisa esse re- ferre posset, quinque capta, sexies multiplificauerat (fr. 39), si Coe- 1) Hunc numerum Gallorurn in Olympo monte caesorum etiani Clau- dius edidit (fr. 66), cf. s. p. cclxxxix. VALERIVS ANTIAS , ( , ,x lium, Sileni auctoris ab eo citati scorpionum maiorum sexaginta nu- merum, quos Scipio Carthagine noua expugnata ceperat, etiam cen- fies (fr. 24).1) Grauius historiam etiam totis pugnis fictis aliisque rebus cor- rupit nam pugnae a T. Villio in Macedonia prospere commissae Liuius praeter eum Latinos Graecosque auctores non legerat (fr. 31) nec rumoris de Romanis imperatoribus ab Antiocho in Asia captis (fr. 42) aut famae malignae de Africani maioris moribus (fr. 25). Romanorum autem laudi ut seruiret, populi Romani res gestas eum exnrnasse hostibusque obtrectasse per se ueri simile est, quamquam exemplis non abundamus; nam ceteri scriptores in hac re cum eo consentiebant neque habebant, cur eum reprehenderent. unum tamen exstat, quo Liuius eum a 'pluribus annalibus et quibus credidisse malis', decessisse testatur (fr. 51. cf. fr. 52); id enim agebat, ut iniuriam Eumeni a senatu illatam excusaret. (uid. adn. ad fr. 51). Alia, prae- cipue ut animos hominum delectaret, mutauit neque omnia ornamenta artis oratoriae spreuit, ut erat homo litteratus sermonisque Graeci peritus. id quod senatus consulto inserto (fr. 15) aut rogatione Pe- tilliorum (fr. 45n) confirmatur, quae documenta ex tabulinis sena- toriis aliisue publicis exscripta esse uix quisquam credet, tum imi- tatione Theopompi (fr. 76), cuius fabulam Sileni a Mida uino decepti in res Romanas transtulit (fr. 6), etymologia Graeca (fr. 10), studio fabulas uel miraculis exornandi (fr. 6. 24) uel Pisonis Euhemerique exemplo ad naturam rationemque referendi (fr. 1. 6. 12), libidinosas praeferendi uel in libidinem detorquendi (fr. 25. 48), denique ru- mores ab omnibus partibus corripiendi et temere litteris mandandi (fr. 42). Multa uero et ampla librorum spatia Valerio erant hac histo- riae ratione explenda. atqui cum in ludis rhetorum ars propositam aliquam materiam dilatandi2) uel abbreuiandi tradita et exercitata esset, Valerius eius rei peritus ad historiam accessit. sed neque ut ueteres annalium scriptores in rebus publicis administrandis uersa- 1) Ratio superiectionis hoc loco manifesta est, sed etiam multis aliis apud Liuium conspicitur, maxime in prima decade, uelut 10, 31, 7 ab Appio Claudio et Volumnio 16 300 (16 200 = G.2700) Samnites caesi, 2700 capti sunt, idemque numerus Romanorum caesomm fuit; 10, 36, 14 in Apulia 4800 hostes caesi, 7800 capti totidemque Romani caesi. cf. Wellhausen Israel. u. jiid. Gesch. p. 31. 2) Cf. Theonis progymn. 3 p. 75 Sp. : insxrsivousv ds xag iv ta> uv&q> TtQOGcoTtortOuccg n,r\v.vvovrs g — to ivccvxiov 61 7Coiovvrsg cvcriXXousv, quae in seqq. exemplis illustrat. CCCX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS tus erat neque ut liberti Iitterati scientiae antiquitatis augendae operam nauauerat. itaque id uimm agebat, ut res quam copiosissime explicatas oculis bominum quasi subiceret eosque legentes delectaret, nec mirabimur quod facile eiuel iuuitouel uolenti accidit, utRomano- rum antiquorum animos et sensus ex sua consuetudine describeret atque quae ipse de sua aetate audiuisset uel cognouisset7 in illa tem- pora transferret. ut igitur fuere, qui cladem Caudinam secundum C. Hostilii inclusionem Numantinam depingerent (Nissen Mus. Rb. XXV p. 42 sqq.) aut Graccbos imitati Sp. Cassios, M. Manlios, Sp. Mae- lios (Mommsen R. F. II p. 150 sqq.), sic exeunte septimo urbis saeculo cum ciuiles dissensiones animos uehementer commouissent, recentes rhetores qui quae ieiune et exiliter memorata in annalibus inuenis- sent, ad artis suae praecepta dilatarent et exornarent atque, cum fecunditas ingenii exigua esset, res; quarum ipsi periti essent, in uetustatem insererent. eius corruptionis satis multa exempla apud Liuium et Dionysium habemus, qui cum de summis rerum uelut de uetere plebe Romana in eodem errore consentirent, iam ante eos tali ratione historiam Romae deprauatam esse constat, neque eo cri- mine Antiatem, qui quasi ueterum annalium proprietates complexus est, liberabimus.1) nam a diligentia auctores circumspiciendi et ra- tione ueritatem inquirendi historia eius longe aberat, quamquam illud ei cum Liuio non exprobrabimus, quod nec magistratuum libros (uid. adn. ad fr. 451) nec Catonis orationem quandam legerit (fr. 48). Polybium quidem cognouerat propter rerum Graecarum ubertatem, ut etiam Claudius; nam baud raro in illis auctoritas eius narratio- nibus subesse uidetur aut discrepantiarum adnotationes ab ea pro- fectae esse, neque Liuium, nisi in lineamentis bellorum ibi gesto- rum eos inter se consentire sibi persuasisset, numerorum tantum aliarumque minutiarum diuersitates adnotaturum fuisse ueri si- mile est (uid. supra p. ccxcvn); etiam ad Calpurnium Pisonem (Muenzer De g. V. p. 13 sq.) Coeliumque Antipatrum uestigia conso- ciatae utriusque a Liuio aliisque auctoritatis deducunt^j, sed proxi- 1) Vid. E. Schwartz Notae de Bomanis annalibus (Gotting. 1903), qui iniquiu8 historiam in gradum libellorum uel inuectiuarum detrusit; ipse eam cum fabulis romanensibus comparare malo, quae quasdam res uere gestas fictionibus suis quasi nube obducunt uulgusque decipiunt. 2) Etiam Sileni notitiam, quem Liuius 26, 49, 1 idque hoc solo loco nomiuauit, ex Coelio sumpsit; etenim scriptio rhetorum, praesertim Alexandrinorum, inter suos peregrinosque auctores ita non distinxit, ut etiam horum nomina praeferret. nimirum ad hostes inimicosque lau- dandos in illa disciplina etiam instituebantur adulescentes. itaque Coe- VALERIVS ANTIAS CCCXI nuim et tempore et usu ei luisse Claudium Quadrigarium supra (p. CCIx) pluribus e\|)osuimus confirmabimusque ita ut Valerium etiam gentili aemulatione inuidiaque permotum in certamen et laudis gentium et historiae descendisse et ut aetate inferiorem abundantia rerum illecebrisque oratoriis iucundiorem se pro illo in aequalium suorum lectionem insinuasse doceamus. quamquam lioc studium in ipsis fragmentis (praeter fr. 17) oblitteratum est, cuius uestigia Li- uius nimietate ofiensus obscurare maluit, ut antea Valerius eiusdem Quadrigarii studii; nihilo minus et apud hunc et apud Dionysium Halicarnasensem Plutarchumque in uita Poplicolae, quorum scripto- rum memoriam ad Antiatem redire compertum est1), quaerentihus satis multa indagata sunt, quae nunc perlustrabimus. nam etsi iam commentarios gentiles de ueterum Valeriorum honoribus multa men- dacia ei suppeditauisse, quos Antiatem excussisse consentaneum est, ex elogiis didicimus, hic tamen eflecit, ut ex illorum thesauris in litteras propagarentur, ita ut etiam nunc Claudii Valeriorum frequentia honorum superentur diuque in memoria nostra inique tractati sint. Itaque omnes Valerios, qui ante Antiatem censura luncti sunt, praeter unum de seueritate sua laudatos esse Muenzer I. s. p. 62 animaduertit idemque p. 59 sqq.2) octo Valerios enumerauit, 'quo- rum res in bellis bene gestae aliunde non notae in eis Liuii parti- bus enarrantur, quae ex Antiate fluxerunt', uel legatorum clarorum uirorum Papirii, Marcelli, Furii (Camilli, cui ut 'socium imperii' lium, primum historicum, qui arte historiam Romanam exornauit, non puduit ex Hannibalis cohorte suum opus aperte supplere (Scheller 1. s. p. 49 sq. Polyb 1,14,5). Liuius autem ut in sexta septimaque pentade Valerium cum altero atque etiarn tertio auctore (fr. 23) coniungere so- litus est, ita nunc iuxta Polybium et Valerium pro Coelio eius aucto- rem Silenum interposuit, quo Coelium multum usum esse Ciceronis testi- monio (fr. 11) constat, Coelio autem Valerium comparatis fr. 26. 27 ueri simile est, sed quod Silenus Carthagine noua scorpiones maiores mino- resque ad sexaginta captos esse scripserat, Valerius numerum maiorum centies auxit. similis ratio inter eos intercedit atque inter Polybium Valeriumque. 1) Quoniam post Antiatem simili studio amplificandae Valeriae gentis gloriae historiam deprauatara esse non accepimus, argumenta desunt, quibus inferiore scriptore Plutarchum usum esse suspicemur, ut quidam uoluerunt. nam si Liuio et Dionysio ueritatis superlationes quas- dam addidit, circumscripserunt hi Antiatis arrogantiam gentilem, quam non diminuere biographi intererat. uid. de eius uita infra p. cccxnsqq. 2) Vid. eius cap. VI in diss. fDe rebus in Valeriorum honorem fic- tis' p. 54—71. CCCXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS a. 386. 368 P. uel L. Valerium, cuius memoria annalibus Liuii et Piodori continetur, adiunxit, uid. Muenzer p. 36 sq.), Aemilii Pauli, uel tribunorum militum, etiam unius sine magistratu, ex memoria a. 325. 429 — 181. 573, quam, ut illi locum suum iure obtinere uiderentur, rebus quae traditae erant uel diligentius enarratis uel auctis uel mutatis uel etiam fictis infectam et corruptam esse idem docte exposuit. baec tamen nomina si quis casu a solo Liuio ser- uata esse existumauerit, orationes quasdam afferam a Valeriis habi- tas et ab illo et a Dionysio eo consilio insertas, ut Claudiorum lau- dem minuant. nam apud illum a. 460. 294 P. Valerius consul po- pulo oratione persuadet, ut contra Herdonium arma ferat, collega Appio Claudio in senatu remanente, tum hostibus Aequis et Volscis appropinquantibus eodem collega ad portarum praesidia relicto ipse 'inter primores pugnam ciens interficitur' (3, 17 sq.), Dionysius autem sexiesValerios (drj^iotixcotatovg^ cpiXodtfiiovg, drj^ioxoXar.ag) contra App. Claudium orationibus inuehentes inducit, partim non sine errori- bus eas breuiter commemorans, partim explicans.1) has igitur orationes Liuius et Dionysius Antiatis uestigia uel exempla secuti finxerunt. Maxime tamen Poplicolae laus ultra modum et ueritatem a Plutarcho aucta est. nam legatio a Tarquiniis, ut plebem commoueret, Romam missa, cuius nemo scriptor praeter illum mentionem fecit, cum con- sules non prohiberent, sola Poplicolae prudentia et constantia ad irritum redacta est (c. 2). deinde iterum legatis missis Vindicius seruus cum iuuenum coniuratorum sermones excepisset, rem non ad consules sed ad Valerium detulit, qui aduocato Marco fratre con- iurationem patefecit (c. 4. 5).2) iuuenibus autem sceleris conuictis Brutus consul de filiis supplicium sumpsit, tum uero Plutarchus eum, ut domus suae calamitate fractum, admodum inscite de foro remouit, ut Poplicolae partes quasdam insereret. paene enim in eo fuisse, ut Collatinus Aquillios, item coniurationis socios, sororis suae filios, ex poena eximeret, ni Poplicola restitisset et rem usque ad aduentum Bruti, qui continuo arcessitur, distulisset (c. 7).3) etiam 1) 5, 64 sq. 6,23; 58; 88. 7,54—56. 9,49. 2) Dionysius 5, 7, qui Valerio item esse usus uidetur, haec eodem modo narrat, de fratre tamen tacet. apud Liuium (2, 4) res ad consu- les delata est. 3) De hac Valerii opera nihil babet Dionysius. apud hunc enim Brutus ajtoxtelvag tovg viovg sv&vg ixdXsi tovg aSs^qiidovg xov 6vv- ccQ^ovtog jL-AvXXLovg 5, 9, 1. Liuius antiquiorem suum auctorem secutus 8impliciter haec narrat. VALERIVS ANTIAS CCCXn] in Porsinae bello egregiam operam rei publicae idem nauat, neque prius ad pontem sublicium Tusci penetrant, ([uam ille consul pro- pugnans graui uulnere afflictus ex pugna asportatus est (c. 1<> in bac re consentiens cum Dion. 5, 2'd), qui breui |>ost optima ualetu- dine usus excursione facta quinque bostium milia occidit (c. 17). pax autem solis Poplicolae consiliis el arte conciliatur, idque tam aequis condicionibus, ut etiam castra omnibus copiis referta Homanis relinquantur (c. 18. 19). tum pace facta ad augendas uires Roma- nas Appium Claudium Rornam aduocat (c. 21)1) et7 posteaquam ite- rum res ad arma cum Sabinis uenit, bellum ita gerit, ut uictoriam omnes ad unum Poplicolam referant* (ivbg eoyov ijyovvro rov etgwtrjyov yeyovivai c. 22. 23). denique idem primus ex consuli- bus triumphauit, laudationum morem instituit(c. 9), ludos saeculares (juartum consul (a. 505. 249) instituit (c. 21) 2) multasque rogauit 1) xavx' ovv 6 IJonXfnoXag ov [tovov tlStvcu 7iotovn?vos IzQyov uXXk xcd nivsiv Kctl 6vvet,0Q[L&v XT[V gxugiv si%8v avdQdg iitixtqSsiovg, ol xa> KluvGcp SisXeyovxo jrap' avxov xoiavxa xxl. de his colloquiis tacet Dionysius. 2) Ludorum saecularium apud Censorinum (17, lOsq.) hi anni Va- lerii Antiatis testimoniis confirmati sunt: tertiorum a. 249. 505 P. Clau- dio Pulchro L. Iunio Pullo coss. fr. 22, quartorum a. 141). 605 L. Marcio Censorino M'. Manilio coss. fr. 55; sine auctore primorum a. 509. 245 a Valerio Poplicola institutorum, secundorum a. 348. 406 P. Valerio Coruo II L. Iulio Poetelio coss. Censorinus tamen cum binas auctoritates singu- lorum annorum attulerit inmiscueritque spatia centenaria atque XV ui- rorum centenaria et denaria, etiam librarii lacunis et mendis textum corruperint, res admodum dubia est neque definiri poterit, utrum con- sules a nobis nondum commemoratos M. Valerium Sp. Verginium ad primos ludos an ad secundos rettulerit. illud constare uidetur negle- genter eum scripsisse ludos a (P.) Valerio Poplicola primum cons. a. 509. 245 institutos esse (quarto consulatu Plut., uid. adnot. ad fr. 18) neque annos ludorum tertiorum et quartorum cum his consentire. itaque pri- mos ab anno 449. 305, quo L. Valerius Poplicola M. Horatius Barbatus cos8. fuerunt, ut uetustate alios ludos superarent, usque ad P. Val. Popli- colam remotos esse ueri simile est, id quod cum Antiatis historia op- time conuenit. distinxit autem rationem Valerianam gentili aliquo mi- raculo instauratam (cf. Val. Max. 2, 4, 5), quae de centenario numero sibi non constabat, sed usque ad a. 348. 406 omnes ludos a Valeriis institu- tos esse ferebat (a. 509. 245, 504. 250, 456. 298, quibus a. 449.305 ad- dendus est), Th. Mommsen in chronol.2 p. 180 sqq. (cf. Soltauii chronol. p. 386 — 391) ab ea, qua ludi Terentini a. 249. 505 primum celebrati et centum annis post relati sunt, ita ut ludos a. 146. 608 Hemina (fr. 39), Piso (fr. 39), Gellius (fr. 28) tertium factos esse affirmarent neque Va- lerii inter instauratores comparerent. Antias tamen utramque confudit CCCXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS leges populares, quae ab aliis scriptoribus certioribus paene omnes ad alios auctores referuntur et aut cum temporum ratione discrepanl aut plebi non profuerunt (Schwegler II p. 9. Muenzer p. 54sqq.). Sed etiam personas ex eiusdem Antiatis officina euasisse reperie- mus, uelut Valerium proauum, cuius maxime opera sub Romulo Sa- bini cum Romanis conciliati sunt1), Valeriam Poplicolae filiam pro Cloelia, uirgine illa fortissima et statua honorata, apud Plutarchum substitutam, filios eius P. et M. ad lacum Regillum mortem obeuntes (Dion. 6, 12, 2) aut Postumium Ralbum generum in bello Sabino exercitui praefectum (Plut. Popl. 22), M.* Valerium M. f. Larcium prima dictatura a. 494. 260 spoliantem (cf. Liu. 2,18,6), tum apud Dionysium contra App. Claudium quater declamantem (uid. supra p. CCCXii), iam quinque annis ante plebis secessionem in senatu ad eius miseriam leuandam dicentem (5, 63 — 65) et seditione facta iuxta Menenium partes aliquas in reducenda plebe et in concordia reconcilianda occupantem2), etiam Valeriam matri uxorique Corio- lani persuadentem, ut ad eum pergant (Dion. 8,39. Plut. Cor. 33). denique uix ullum genus honorum non adhibitum est, quo gloria Valeriorum augeretur, cum ceteri scriptores taceant.3) Hinc uero etiam illud explicatur, quod Antias in historia Romana pertexenda ultra Callicum incendium regressus est. nimirum gens eius rebus ante illud egregie feliciterque gestis ita abundabat, ut facile splendorem Claudianum obscurare posset, praesertim multo recentiorem suaeque genlis prudentia Romam de Sabinis traductum; Fabiam autem famam ut sperneret de antiquissimis temporibus do- minantem, nulla ei causa erat; neque enim inimicitiae ut inter Fa- bios et Claudios sic inter illos et Valerios intercedebant. Sed contigit ut etiam accuratius in eius officinam introspicere possimus. aperuit enim portam Th. Mommsen4) demonstrauitque quod ludos a. 249. 505 et 149. 605. in tertium (fr. 22) quartumque locum (fr. 55) recepit eosque ludis Valeriis adnexuit. 1) Plutarch Popl. 1. Hic eam potissimum ob causam in memoriam insertus est, ut Valerios multo ante Claudios Romam migrasse testare- tur, cuius fabulae reliquiae exstant apud Valerium Max. 2, 4, 5. Zosim. 2, 1. uid. Mommsen E. F. I p. 293 sq. Muenzer 1. s. p. 5sq. 2) 6,69,5; 71; 88, 2. uid. Schwegler II p. 246. Muenzer p. 56sq. Ce- terum Poplicolae cognati raro inter se accurate distincti sunt. 3) Etiam in elogia quidam ficti inrepserunt. uid. supra p. xlii sq. xxxvii sqq. Muenzer p. 63 et de pugna ad Aegates insulas, cuius parta gloria Q. Valerius Falto pro praetore Lutatium Catulum spoliauit, p. 48. 60 sq. 4) 'Die Scipionenprocesse'' R.F. II p. 417 — 510. de disputationibus VALERIVS ANTIAS CCCXV Antiatem causas Scipiomim elaborantem, quae cum animos Romanos grauiter mouissent, mnllnm sermonibus agitatae ansam aptam prae- buerunt exornandi fingendique uel partium studio consiiioque, ut ueritatem corrumperent, uel fabulis, ut alios delectarent. (|uin etiam decreta in historiis componebantur, quorum tides eodem loco po- nenda est, quo orationum similiumque artis rhetoricae ornamento- rum (Mommsen p. 419), orationesque separatim edebantur, (piae ad eas pertinerent, P. Scipionis Africani, Ti. Sempronii Gracehi, M. Porcii Catonis, a Liuio citalae, ita tamen ut Gracchi Africanique fides, cuius quidem Cicero omnino orationes ignorauit, quod in argumentis nomina non occurrerent, ei ipsi duhia esse uideretur (38, 56, 6sq.), Africani etiam aliis, ut ait Cellius (4,19,6) uel Cornelius Nepos1): rhetorum scilicet . artificia fuerunt2); Catonis autem 'De pecunia regis Antiochi' solo Liuii testimonio ( I. s. c. 54, 11) nitilur. diuersa igitur cum etiam in annalihus narrata essent, Liuius c. 56, 1 se non ha- bere confessus est, cui famae, quibus scriptoribus de P. Scipionis exitu dieque dicta, morte, funere, sepulcro adsentiatur. Ab hoc enim lilum disputationis nostrae deducendum est, quoniam largissimam de eis causis materiam effudit (38, 50, 4 — 60) et propter duhitationem suam diuersas famas auctoresque proponere maluit quam ex eis unam aliquam contaminare. ex trihus igitur haec eius narratio composita est partibus: I: c. 50, 4 — 55,7. II: c. 55, 8 — 57. III: c. 58—60, quarum prima et tertia arte inter se cohaerent, ita ut nihil altera seclusa in eis desideretur, immo oratio sic apte pro- cedat. altera quasi appendicis amplioris locum obtinet. illae autem et testimoniis Valerii Antiatis ab utroque latere circumscribuntur, id quod nullo alio loco Liuius similiter fecit, et tempus, quo P. Afri- canus in priore parte mortuum esse tradiderat, in libro proximo (39,52, 1) ab ipso ut Valerianum refellitur, denique ea Lucii causae lineamenta, quae Antiatis esse Cornelius Nepos uel Gellius 6, 19, 8 prodidit, partibus Liuianis primae et tertiae subsunt. itaque ultra recentioribus nomino Vngeri Philol. suppl. III 2 p. 121 — 131, Muenzeri B. E. IV c. 1475 — 1483. — B. Niese in obseru. alteris de annal. Rom. (in indic. aest. Marburg. 1888) fundamenta argumentationis Mommsenianae, qua Liuio Antiatem subesse docuit, non concussit. 1) Iure enim pro Gelliana auctoritate Cornelium et 4,19,6 et 6,19 substituere licet; uid. Mercklin Citiermethode d. Gcll. p. 668. 2) Cf. Muenzer B. E. IV c. 1477 sq. Mommsen 1. s. p. 502 sqq. illam orationem fictam esse suspicatus est post 44. 710 contra Caesarem per- sona Africani indutani. , , | xvi DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Liuium ascendentes in his Valerium Antiatem nos quasi in manibus habere, postquam iam alii suspicati sunt, certa sua argumentatione Mommsen 1. s. euicit.1) Vberi autem iam Valerius Antias diuersarum famarum materia abundabat, ut boc quasi lenocinium ei esset eas contaminandi exi- tusque celebris Scipionum quam maxime arte componendi dilatandi- que atque hominum animos excitandi et quam grauissime commo- uendi. ob hanc igitur rem tragica ratione summum triumphum P. Africani die Zamensi per totam urbem omniaque templa cum po- pulo Romano circumeuntis2) decessumque Literninum continuauit neque has fortunae uicissitudines intra unius anni terminos coartare ueritus est3), quod inuentum siue, ut Latine loquar, mendacium et Cornelius Nepos 1. s. notauit et ipse in proximo libro (39, 52, 1 sqq., ubi recte Publium a. 183. 571 mortuum esse exposuit) Antiati ex- probrauit neque tamen in hoc correxit. Exorsus igitur a Polybio, cuius fragmenta Gellii siue Cornelii testimoniis augemus4), pro M. Naeuio, a quo Africanum primum apud populum accusatum esse legerat, duos Q. Petillios substituit; illum enim a. 184. 570 tribu- num fuisse Liuius (39, 52, 3) meminerat, Petillios autem a. 187. 567 a Catone contra Scipiones inmissos: itaque hos propter regnum superbiamque in Publium inuectos esse narrauit, hunc autem pro- 1) Apud alios scriptores fragmenta tantum modo eius causae habe- mus; antiquissima auctoritas est Polybii (24, 9, 6; 9% 1 — 5), quam e ge- nuino textu excerptam et Cornelii testimonio (ap. Gell. 4, 18) supplendam esse ueri simile est; antiquioris famae meminerunt Cicero (de orat. 2,61, 249. de prouinc. consul. 8, 18), Liuius in appendice; aliae aut ad An- tiatem redeunt (ut Appian. Syr. 40 et fortasse Aurel. Vict. de uir. ill. 49. 53) aut ad Liuium (Orosii, Plutarchi, Dionis-Zonarae). Vide Momm- sen p. 419— 432. 2) Quod Antias Scipionis illam continentiam, qua Carthagine noua expugnata usus est, malignis rumoribus' de eius cpiXoyvvia (cf. Polyb. 10,19,3), quibus maxime Naeuius indulsit, adductus in deterius detor- sit, eius neglegentiae in excerpendis auctoribus et studio talium rerum tribuendum est. 3) Cf. Ciceronis epistulam ad Lucceium scribentis (5,12,4): Nihil est enim aptius ad delectationem lectoris quam tcmporum uarietates for- tunaeque uiciesitudines. 4) Certe hic cum Polybio omnino non discrepat, nominaque, quae nunc apud illum desunt, facile ex hoc inseri atque res quaeque accura- tius definiri possunt. fragmentum quidem alterum ex duabus particulis uix coniunctis (ndXiv d£ nots loyov ccnaixovvto? rivog) constat, quarum priorem re uera arte cum altera cohaerere ex Liuio c. 55,10 — 13 disci- mus. excerpendi igitur indicium manufestum est. YALERIVS ANTIAS CCCXVII xinio die uictoria Zamensi in memoriam reuocata nniuersae contioni persuasisse, ut se in Capitolium prosequerentur tribunosque in foro relinquerent. tum uero Antiochinae pecuniae mentione, quae a Cor- nelio hoc loco facta est, ne eadem res saepius iteraretur, omissa P. Scipionem V.erto consilio ne ad causam dicendam adesset' in Li- terninum deduxit (c. 51,4 — 14) atque, uhi dies dicta uenit, eam actionem interposuit (c. 52, 1 — 53,8), qua Lucius Puhlii fratris morhum absentiamque longa oratione excusat, quam quidem id iu- dicium, quo Lucius in ius uocatus est, imitatus ita finxit, ut Tih. Gracchi (qui trihus annis post ad tribunatum peruenit) pro Publio intercessione tribunos motos in contione siluisse, in senatu autem Graccho etiam gratias ingentes actas, Petillios probris uexatos esse narraret: sic praefatus ad laudationem Publii modo mortui nec ullius culpae damnati transiit. Alterum igitur iudicium Antias in duas partes diuisit, quarum in priore (ap. Liu. c. 54, 1 — 55, 8) primum et Cato (ut apud Cor- nelium) suasor rogationis Scipionibus infestae exsistit et Antiochina pecunia commemoratur sed etiam nunc simul cum nobilitate et regno fratrum in senatu accusatis, ita ut narratio inter Publium et Lucium defendendos fiuctuet, redeat tamen eo, ut hic legatique eius pecula- tus, non multae, ut Polybius et Cornelius uolunt, rei apud praeto- rem fiant. itaque in altera parte Valerii (tertiae ap. Liu. c. 58, 1 — 59, 11) Lucius cum pecuniam se goluere posse negaret et in uincula duci esset coeptus, P. Cornelius Nasica, qui pro Africano apud Ne- potem fratri auxilium ferente (Gell. 6, 19, 5) substituendus erat, tri- bunis appellatis longa oratione eius patrocinium suscepit, sed nihil effecisset, nisi Tib. Gracchus decreto suo et oratione ne ille in car- cerem duceretur, intercessisset. pecunia iudicata cum Lucius egeret, ab cognatis amicisque et ciientibus collata est. Omnia igitur Antiatem, utPublii mortem quasi in fastigio poneret, miscuisse et confudisse uidimus, id quod iam Cornelius Nepos repre- henderat (ap. Gell. 1. s.), idem uero, ne quid quod in materia iucundum et sibi aptum inuenisset, relinqueret, alienis locis usus est aut quae minus idonea essent, omnino spreuit. uelut decretum Gracchi, quod ille 1. s. inseruit, etiam bis commemorauit, semel in prima actione de Publio, ne Gracchi magnitudinem laudandi occasione, quae nisi Puhlio uiuo nulla erat, se priuaret, iterum in altera de Lucio, ad quem illud decretum uere pertinebat; nam etsi fictum est, rhetorica tamen expositio Antiatis (c. 60, 4 — 6) accurate cum Corneliano concinit, ut sola arte sua uel quam putaret inductus id discerpsisse uideatur. CCCXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS al uero C. Minucium Augurinum tribunum plebis in causa Lucii pri- mas agentem, quod a. 184. 570 id munus obtinuit, omnino ex ea expulil, ut etiam alias res, quas consilio suo aduersari existumaret. molestissimam autem necessitatem remoto post primam actionem de scaena Romana P. Africano sibi imposuit, non solum propter res uel aliis locis disponendas uel ipsas mutandas, de quibus iam egimus: abicienda ei erat etiam superbia, qua, cum pecuniae illius nondum mentionem fecisset, in altera actione ille libellum rationis de pecu- nia illa Antiochi, qui ut recitaretur tribuni postulauerant, aperte discidit, narrata a Polybio Cornelioque, impotentiaque, qua cum frater Lucius pecuniae illius damnatus in uincula duceretur, subito ex Etruria reuersus tribunis plebis uim fecit (Liu. c. 5G, 8 sqq.). Multa igitur uerba de rebus ab Africano feliciter gestis alios facien- tes introduxit, quibus eius admirationem moueret, ipse rerum ordine mutato eius miserationem auxit, minuit speciem uiri illius, capitis columinisque imperii Romani summaque animi fiducia impleti, ob- scurauitque Lucii fratris persona cum illa mixta, cuius ut innocen- tiam paupertatemque inlustraret, praedibus omissis peculatuque pro multa interposito (Mommsen p. 422 — 455. 471) et parum diligenter distinctis inter contionem ue! concilium senatumque actionibus alte- ram causam etiam magis turbauit. Nunc uero facile quis dicat haec mendacia iam ab auctore An- tiatis inuenta esse. at iam supra (p. CCXCVIH sq.) Nissenum secutus Liuii lectionem in his libris componendis intra Polybium, Claudium, Valerium se continuisse disputaui, ita ut per se in appendice omnia, quae non ex Polybio sumpta sint, ad Claudium redire ueri simile sit. sed ut omittamus dubitationem Liuii motam ab Antiate de sum- mis auri et argenti post bellum Antiochi in aerarium relatis (nam ea opinio, quam ad ueritatem propius accedere putat, errore non uacat, Mommsen p. 422 sqq.), fabulae, quam Antiati opposuit, haec linea- menta fuerunt: poslquam M. Naeuius trib. pl. P. Scipioni diem dixit, hic librum rationis a Lucio allatum in senatu suis manibus con- cerpsit et aerarium, si quaestores non auderent, se aperturum esse minatus est, tum cum Lucius pecuniae captae ab Antiocho accusatus et damnatus esset, ex Etruria, quo legatus erat (quam ob causam nescimus), Romam properauit et tribunos pl. a fratris corpore ui reppulit; pro Lucio autem Ti. Gracchus oratione sua intercessit et id praemium magnanimitatis senatu petente accepit, ut Africanus filiam suam ei desponderet. uidit ergo hic damnationem fratris et Romae mortuus est ibique sepultus (cf. c. 55, 1 sqq.). haec uero VALKHIVS ANTIAS CCCXIX quamuis a Claudio arle exornata sint, rerum ordinem lamen non turbauerunt neque a ueritate Polybii decedunt. rum hac autem me- moria quoniam Nepos concinit, etiam duo decreta, quibus Valeria- nani refutal cum ea conectenda sunt el ad eiusdem scriptoris artem referenda, qua Claudium insignem fuisse litterarum consulum ad regem Pyrrhum missarum exemplo (fr. 41) discimus. de hac qui- dem re Nissen p. 204. 219, Mommsen p. 426, Vnger 1. s. s. aliique consentiunt. Nobis autem per Liuianam artem Valeriana satis perlucet, primum eius malignitas, qua contra Claudios Fabiis patrocinatus Corneliae genli Fabiis infestae obtrectauit (uid. p. XLVHsqq.). ne- que enim ipse P. Africani min. mortui laudes persecutus est , sed cum eas omnino tacere non posset, oblique eius aduersarios eas perorantes et inminuentes fecit (Liu. 38, 51, 1— 4) resque a ueri- tate saepe discedens ita conformauit, ut eius constantiam fiduciam- que animi initio seruatam paulatim remouerel eumque tribuno- rum certamina auersatum causa sua desperata muliebriter in Li- terninum decessisse narraret fratremque Lucium aliis uiris defen- dendum reliquisse. aperte tamen ne uulgatae admirationi obuiam iret, misericordia eam deturbauit proposuitque exemplum subitae fortunae hominum uicissitudinis, argumentum rhetorum artificiis ad- modum opportunum, nam tota poetarum tragicorum ubertas eis pate- bat. itaque postquam Coelius traiectionem uerborum numerosamque sententiarum conclusionem ex rhetorum arte in hisloriam inuexit, Claudius antiquitatem orationis sibi redintegrasse uisus est, Valerius, praesertim ut hunc etiam arte superaret et obscuraret, spretis uer- borum artificiis noua rerum conformatione eorum qui legerent non solum animos delectare sed etiam commouere et detinere conabatur. sic se ad eos Theophrasti discipulos uertit, qui apud Graecos de secta Isocratis defecerant et rebus ex uitae ipsius uarietate conqui- rendis et tragicorum exemplo accurate depingendis operam nauare malebant quam uerbis anxie perpoliendis.1) principes eorum fuerunt Duris et Phylarchus, quorum ille, quod ipsam uitam curiose imitatus erat, etiam uitiis (potandi et saltandi) descriptis, mulierum potissi- mum, cum ne Penelopae quidem pudicitiae parceret (fr. 42), et im- prouisis rebus homines minime opinantes occupauerat, ueritatem etiam numeris, quos addere solebat, immodice amplificatis (fr. 40) 1) Cf. P. Scheller De hellenistica historiae conscribendae arte (diss. Lips. 1911). CCCXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS audacter contempserat, sed singulari opere de Agathocle composito facultatem suam eius artis exprompserat; Phylarchus misericordiam pro admiratione et uenustate induxerat, cum ah Aristotelia tragoe- diae definitione profectus confusaque poesi et historia slg sksov sxxaXsi6tra rovg dvayivco6xovTag xal 6v[i7ta&sig noislv xolg Xsyopsvoig uellet (Polyh. 2,55,7): Valerius Antias utrumque con- iungere consilium cepit. itaque et rerum memoriam tragice auxit, (piem ad modum Duris de saeuitia Atheniensium Samo patria capta, cuius nec Thucydides nec Ephorus nec Aristoteles mentionem feeerat, 'sTtSToaycpdifesv' atque omnino in narrando a ueritate leuiter de- flexerat (Plut. Per. 18. Dur. fr. 60), sed idem etiam materiam traditam sic conformauit, ut uim et effectum tragoediae (uid. Wahrheit u. Kunst p. 214 sq.) ex ueritatis carcerihus in historiam libere inmit- teret et rerum scientia spreta animos misericordia impleret.1) ue- rum tamen numquam ars nisi singularis ingenii quasi diuino instinctu concitati ipsum itd&og hominum imitatione sua consequitur, multo minus eruditio et doctrina materiam aliquam commentis et fictioni- bus auctam. ad hanc enim sententia eius, qui ztsol vil>ovg scripsit, pertinet: sv&ov6iav savTolg doxovvTsg ov fiax%svov6iv dlXcczaC- t,ov6vv (3, 2). luserunt igitur et Phylarchus et Antias, ille autem, si mortes Agidis et Cleomenis a Plutarcho secundum eius exemplum depictas comparauerimus, multo aptius quam hic, quem materiam tra- gice mutantem sincera admiratio summi illius uiri ardorque ingenii de- fecit. in sola opera speciosum illum diem triumphi, quo inuidiam ad- uersariorum deuicit, et secessum Literninum continuandi tragica uis non est absoluta et expleta, neque igitur Romanus politiore doctrinae elegantiaeque institutione carens exempla sua hellenistica aequauit. etiam aucta est eius difficultas materiae qualitate; nam in Phylar- chum Polybius acerbe inuectus, quod discrimen historiae, cui ueri- tate ante oculos proposita homines docendi moresque emendandi essent, et tragoediae, cui animi quouis argumento percutiendi et de- lectandi essent, artium omnino diuersarum, oblitterauerit (2,56, 10 sqq.), causam a nimio eius animi studio repetiit, quo regum Lace- daemoniorum tristem sortem miserabatur. contra Valerius res Ro- manas ab origine urbis usque ad suam aetatem persecutus neque tractum uel lenem uel tumidum orationis neque imperii constitutio- 1) Quoniam Phylarchus in tali luxuria descriptionis secum ipse pu- gnavit (Wahrheit u. Kunst p. 218 n.), non mirabimur quod etiam Liuius uel Valerius in eundem errorem incidit nec personarum mores et in- genia constanter tuitus est. VALERIVS ANTIAS CCCXXI iiein per complura saecula perfectam arte uicissitudinis {xaQim- reiecg Pol. 1, 13, 10) comprehendere poterat. itaque materiam dis- cerpsit et scaenas quasdam depinxit, quibus taedium similitudinis interrumperet artemque suam misericordiae excitandae ostentaret. oeque tamen scite Scipionum cansam elegit ubertate rerum et gloria uiri allectus sed sui animi studio et alfectione destitutus, etiam oc- cupatus iniqua diccfreasL et rtdsL. Hanc tamen ipsam ob artem Antias sua aetate multos esse nanc- tus uidetur, qui eum legerent et admirarentur. nec id mirum. de- lectabantur enim tum Romani talibus fabulis et narrationibus, quae animos uariis motibus perfunderent sensusque quasi titillarent, et qui Sisennae Milesias lectitarent, etiam bosce annales cupidissime arripuisse probabile est. Cicero tamen nusE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS amplexus esi, ut etiam Dionysium baud raro superaret numerorum magnitudine narrationisque prohxitate, neque tamen eum semper nominauit sed postquam paucis capitibus ante (c. 5,2. fr. 19) eius Hcentiam in numeris concipiendis castigauit, c. 8; 10 eius indolem significasse satis habuit: Ibi [a Lucretio consule a. 462. 292] Vol- scum nomenprope deletam est. tredecim milia quadringentos septua- ginta cecidisse in acie ac fuga, mitte ac septingentos quinquaginta viuos captos, signa1) uiginti septem militaria relata in quibusdam annalibus inuenio. ubi etsi adiectum aliquid numero sit, magna certe clades fuit. etiam ingentes et accurati numeri capitum, quae Romae iam antiquis temporibus censa sint; cum omnem fidem excedant, Antiatem sapiunt: c. 3;9: Census deinde [a. 465. 289] actus et conditum ab Quinctio lustrum. censa ciuium capita centum quattuor milia ac centum quattuordecim dicuntur praeter orbos or- basque. c. 24; 10: Census, res priore anno inchoata, perficitur [459. 295], idque lustrum ab origine urbis decimum conditum ferunt. censa ciuirun capita centum septemdecim milia trecenta undeuiginti. (cf. Schwegler II p. 680 sq.). Iterum laudatur Antias in libro quarto (fr. 20), postea uero in prima decade nusquam. neque tamen Antiatem Liuius totum sepo- suisse uidetur. nam quae M. Valerium Maximum dictatorem a. 302. 452 magnifice in Etruria gerentem facit 10, 3 — 52), cum fine narrationis suae subderet: Habeo auctores sine utto memorabili proelio pacatam ab dictatore Etruriam esse seditionibus tantum Arretinorum compositis et Cilnio genere cum plebe in gratiam reducto, ipse baec originem ducere ex auctore aliquo, qui Valeriae genti faueret, satis aperte adnotauit.3) primarium tamen ducem, cum librum quintum scriberet, Liuius elegit Claudium Quadrigarium, quam ob rem; quoniam haud minus immodicus ille fuit in numeris augendis quam Antias, dubium est; ad utrum Liuii uerba (10,30,4) sint referenda: Magna eius diei, quo in Sentinaii agro bettatum, fama esi etiam uero stanti, sed superiecere quidam augendo fidem, qui in hostium exercitu peditum deciens centena milia^), equitum sex et quadraginta milia, mille carpentorum scripsere fuisse, sci- 1) Etiam aliis locis Valerius signorum militarium potissimum nume- rum addere solet. 2) Vid. G. Klinger De decimi Liuii libri fontihus (diss. Lips. 1884). 3) Cf. Ihne hist. Rom. I p. 387 sq. 4) De codd. scriptura uid. Weissenborn-Mueller in ed. Weidm. a. h. 1. p. 230. VALERIVS ANTIAS CCCXW licet cum Vmbris Tuscisque, quos et ipsos pugnae adfuisse.1) nec minus inter utrumque ambigendum est de aliis numeris, uelut lib. 7,36,13, ubi P. Deeius (a. 343. 411) postquam Samnites fugauit, castris expugnatis Iriginta hostium milia cecidit, c. 37, 16, ubi M. Valerius consul eodem anno ad Suessulam quadraginta milia scuto- iuiii e1 signa militaria ad centum septuaginta cepit2), 9,19,2, ubi Alexandri Magni copias Romanis comparans quasi per transitum a. fere 319. 435 ducena quinquagena milia capitum censa esse scrip- sit, 10,47,2 ubi lustra, postquam a libro tertio in narrationis or- dine praetermisit, denuo commemorauit: Lustrum conditum eo atino [293. 461] est a P. Cornelio Aruina C. Marcio Rutilo censoribus. censa capitum milia ducenta sexaginta duo trecenta uiginti unum. censores uicesimi sexti a primis censoribus, lustrum undeuicesi- mum fuit. In tertia decade Liuius Antiatem saepius citauit, septem lo< is librorum XXV (fr. 23), XXVI (24), XXVIII (26), XXIX (27), XXX (28. 29. 30); haec causa fuit Nitzschio (Annal p. 13—21), ut in altera eius decadis parte Coelium propter colorem nimis poeticum a Liuio remotum Antiati cessisse existimaret. quin etiam hanc suspi- cionem idem proposuit, quae ex Polybio apud Liuium originem du- cere uiderentur, de rebus in Africa potissimum gestis, non ex ipso Polybio petita esse sed per Valerium Antiatem in Liuii libros trans- iisse. at uir ille doctissimus eorum sententia animo occupatus, qui in liis libris Polybium Liuio in fontibus fuisse negant, cum quae- dam ita apud Liuium comparata esse intellegeret, ut non possent non fluxisse ex Polybio, recto itinere spreto ad has ambages con- fugit. ipse in ea sententia perseuero, ut, in quibus rebus Polybius et Liuius consentiant, eas a Liuio ex ipso Polybio uersa esse dicam et ut in quarta decade Claudium Quadrigarium et Valerium, ita in hac Coelium et Valerium ad supplendum primarium auctorem, i. e. Polybium, in subsidium uocatos esse (uid. supra p. ccxxxi). itaque quamquam ex Valerio esse sumpti uidentur qui numeri ingentes ho- minum caesorum et captorum, signorum et equorum captorum ex- hibentui" a Liuio 30,6,8 et c. 36, 83), lamen eius ipsius rei, quam 1) In ipsa tamen narratione hunc auetorem non est secutus, nam cap. 27, 11 eos expertes fuisse pugnae scripserat. 2) Nomen Valerii et res 9upra modum auctae ad Antiatem fcrahunt, cf. Muenzer p. 29sqq. 3) Numeri Romanorum Poenorumque ad Zamam caesorum a Liuio (30, 35, 3) allati Polybii (15, 15, 9) sunt, qua de re Nitzsch Annal. p. 18 CCCXXVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS ex horum annorum spatio a Valerio narratam esse aliunde cognitum habemus (fr. 25), Liuius non modo mentionem non fecit sed etiam prorsus contraria (26, 50) exposuit, idque posteaquam eum cap. 49 nominatim bis citauit. unde Valerium Liuio in hac quidem parte ducem primarium perpetuumque non fuisse apparet. De ceteris libris res paucis transigi potest, quoniam iam supra in uniuersum nos cum Nissenio facere professi eas partes comme- morauimus, quas aut ex Claudio aut ex Valerio sumptas Liuius Po- lybio inseruisset (uid. p. ccxcm sq). nec tamen solis eis libris qui aetatem tulerunt, Valerii usus continebatur. etenim in libro XLIX cum de ludis saecularibus ageret, Valerii auctoritatem eum secutum esse adnotauimus ad fr. 22, tum in libris LVI et LXVI eam etiam citatam esse discimus ex Orosio (fr. 56. 63), qui sua debet Liuio. itaque per sex decades (I. III. IV. V. VI. VII.) apud Liuium Valerii indicia babemus, id quod de nullo alio Liuii auctore dici potest. Pergimus adDionysium Halicarnasensem, Liuii aequalem, qui Valerium Antiatem in notissimorum bistoricorum Romanoium numero recensuit (1, 7, 3) unoque loco libri alterius nominatim lau- dauit (fr. 2), multis tacite exscripsisse uidetur. plurima enim apud eum Antiatis uestigia sagaciter inuestigauit et indicauit Kiessling (De Dion. font, p. 20 — 29). atque primum quidem quae de miraculo, quo futura Seruii Tulli dignitas portenta est, secundum Antiatem Plutarchus narrauit, eadem redeunt apud Dionysium (in lib. IV. fr. 12 c. adn.), et quae de Valerii Maximi honoribus Asconius, apud eun- dem in libro V (fr. 17 c. adn.). tum in libro primo Dionysius eam de Celere famam profert, quam Valerii fuisse ipse postea addidit (fr. 2 c. adn.). Plutarchi autem uitam Poplicolae cum totam a Va- lerio pendere uideri infra ostendemus, tum ex eis duabus narratio- nibus, quae de Numae cum dis commercio insertae sunt, priorem ex eo desumptam esse fragmento quodam (fr. 6), quod seruauit Arnobius, comparato uidemus. nemo igitur dubitabit, quin utraque ad auctoritatem Antiatis referenda sit, et cum prior eodem modo apud Dionysium exposita exstaret, etiam hanc ab eo ex illo depromp- tam esse Kiessling p. 21 suspicatus est. sed utriusque uerba hic errauit. idem praeterea p. 17 hos locos adnotauit, qui, cum caesorum numeris quot sigua militaria capta essent, additum esset, ad Valerii auctoritatem redirent: 23, 35, 19; 37, 11 ; 40,11. 26,6,8. 27,12,17; 42,7. numeri tamen ipsi satis modici sunt nec ad numeros supra allatos accedunt. VALERIVS ANTIAS CCCXXVII appnnam uam infra in fragmenta recipere consilio huius operis prohibemur — , ut quam similia sinl clare appareat: Plutarchus (c. 15): Dionysius (2,60): Xsysxat yovv ztots xa- xaXe6avta 'PouaCcov xoXXovs xai Xe6as ixl tijv tQdite^av dya&ovs sls trjv oixCav^ ev r\ diat- ovx blCyovs tcov ■noXtxdrv xcouevos sxvy%avsv, srtstxa dsC^avxa 6xsvr\ xs cpavXa xal dsi- xols sXfrov6t xd hvdov xf} xs aXXr, Ttvov svxsXss Ttdvv xqo- xaxacjxsvfi cpavXcos xs%OQr]yr]\isva xa\ %s6ftai xal drtiioxLx6v. di) xal tcov sls s6tCa6iv 6%Xixr)v ent- aQ^ausvcov 81 deiTtveiv xrjdsCav aitoQa, tots u\v d:taXXdrrc- sufia/.iov Xoyov, tbs r) 6&at xsXsvstv, sis s6itSQav dh xa?.slv frfde, r) 6vvs6xiv, rjxoi avxovs STtl xo dsiztvov TtaQaysvops- xqos avxov, alcpvCdiov vois 0s xatd xijv an,odsi%&si6av coQav exideitat xov xs oixov ejttdsi^at 6tQco\tvds xs noXvtsXsis xa\ exTtcoudxcov xXrtQr] TtoXv- XQaxet,as sxitco\idxcov ys\iov6as ztoX- xe?.av xal xds XQa7tst,as Xcov xa\ xaXav^ s6xCa6Cv xs avtois oipcov xs TtavxodaTtcov xcd 7taQccdsivat xaxaxXi\fsi6iv a%a6r\s 7taQa6xsvv\s datptXovs ys- sdatdr)s-, r]v ovd' dv ix xoXXov ltdvv uov6as. iqovov 7taQa6xsvd6a6&ai—Qadiovr)v. Maxime uero quae Valerii cum Sabinis gesserunt bella, quam quasi prouinciam illa gens sibi depoposcisse uidetur ut Fabia Veiens aut Furia Gallicum, copiose et prolixe cum effusa Valeriorum laude Dionvsius pertexuit (5,37—39 a.505. 249. 5,40—42 a.504. 250. 5,44—49 a. 503. 251. 6,31 a. 495. 259; 42—43 a. 494. 260. 9,34 — 35 a. 475. 279), cum Liuius ea aut perpaucis uerbis aut omnino non commemoraret (2,16,1; 6; 31,1 — 3), in priore alte- rius libri parte antiquiores auctores secutus. qua de causa haud iniuria illarum rerum enarrationem Dionysianam ad Antiatis aucto- ritatem iam Schwegler II p. 733 sq. rettulit. accedit quod quem im- modicum Sabinorum in altero bello occisorum numerum (13,500: 5, 42, 4) Dionysius indicauit, eundem etiam apud Plutarchum in uita Poplicolae (c. 20) habes, quamquam hic per errorem primo bello tot hnstes caesos esse scripsit. etiam iuuenum, qui Romae censi sint, ingentes numeri apud Dionysium inueniuntur 5,20 (a. 246. 508 svQed-i] xcov ev rfirj 'PcouaCcov TteQt XQi6xaC6sxa uvQiddas, quo- cum numero consentit Plutarch. 12), c. 75,4 (a. 256. 498: 150,700), 6,96,4 (a. 261. 493: 111,000, qui numerus multo minor conlirma- tur 9,25,2), 9,36 (a. 280.474: 133,000. cf.SchwegIerIIp.689sq.); aliique numeri Romanorum hostiumque, qui inter se conflixerint CCCXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS (2, 37, 5. 6,5, 5) et qui occisi captique sint (5, 49, 1: 10,400. 6,12,6: 33,000 occisi; 17,2: 5,400 capti) maiores, quam quibus fides haberi possit (Kiessling p. 23). denique, ut alia quae argu- mentis minus certis Kiessling stabiliuit, praeteream, Dionysium ma- xime Antiatis laudibus Valeriorum occaecatum historiam suam cor- rupisse supra uidimus. Sed exoritur quaestio, num ipsum Antiatem Dionysius ante ocu- los habuerit. nam etsi quibusdam locis Antiatem in eius libris agno- scere nobis uidemur, tamen in talibus quoque narrationibus nobis occurrunt, quae cum Valerio minus concinant; maxime Poplicolae res multo magis ab Antiate auctas et exornatas esse ex Plutarcho discimus quam a Dionysio factum est, qua de causa Nitzsch {Annal. p. 42sqq. 48. 70 sqq. passim) in libris V — IX inferiorem aliquem auctorem (Licinium dicit), qui Antiatem cum alio contarninasset, a Dionysio in usum uocatum uel descriptum esse contendit. at, quia deest nobis certum adminiculum, quo nisi qua ratione fontibus suis usus sit statuamus, admodum difficile est certum de eo iudicium proferre. uerum tamen cum nusquam apud Dionysium recentioris alicuius auctoris, a quo Antiatem exscriptum esse probabile sit, uestigia exstent, si quisquam duorum auctorum narrationes inter se confudit et copulauit, nonne ueri est similius, illum, quem ut arti suae satisfaceret, libere materiae suae uerba et res exornasse con- staret, eundem hac diligentia et hoc iudicio usum id fecisse, quam alium scriptorem Romanum, qui ante eum fuerit"? quam ob rem magis inclino ad Kiesslingii sententiam, qua ipsum Valerium a Dio- nysio in usum uocatum esse censet, quam ad Nitzschium, praesertim qui post nonum libr. secundum ipsum Antiatem tenorem narrationis a Dionysio expositum esse concesserit.1) Praeterea ex Liuii Dionysiique aequalibus Antiate usus est, cum fastos componeret, Ouidius, uid. adnot. ad fr. 6 et append. ed. meae ad 3, 285 p. 453 et Merkel prolegg. ad fast. p. LXXXIV, qui tamen quod quae Ouidius 4,255 — 348 et Arnobius 7,46 inter se consen- tientes de magna matre e Phrygia arcessita tradunt, cum ab utroque Antiatem lectitatum esse constaret, haec ex eo fluxisse coniecit, certa causa deest. Insequenti aetate Valerius Maximus solus de Pyrrhi prodi- 1) Annal. p. 94 sqq. 105 sqq. 146 sqq. — Ed. Schwartz R. E. V c. 943. 949 et historiae nomine quod suo arbitrio iudicioque Dionysius usus auctores suos elegerit et ad artem suam redegerit conqueritur et de no- minando auctore cuiusque narrationis desperandum esse statuit. VALEKIVS ANTIAS CCCXXIX tione cum Valerio Antiate coogruil (fr.21 c. adn.); ut gentilem ab eo compilatum esse existimes. ideni uero, cum Antiatem transscri- bere posset; Liuium anteposuit; uid. adn. ad fr. 23. 45d,n-x; atque hoc tantum gentilitati tribuit; ut 2;9;3 de Lucii Flaminini flagitio, de quo duplicem famam Liuius protulerat, Antiatem praeferret (fr. 48 c. adn.). itaque etiam eo; quem primum posuimus; loco Liuii libros non Antiatis inspectos esse probabilius est; Liuium autem in textu sini utramque famam commemorasse, de quibus periocha (libri XIII) Claudianam, Valerius Maximus Valerianam excerpsit (uid. adn. ad Claud. fr. 40. Val. fr.21. Mommsen 11. F. II p.499sqq.). Tum Asconius Pedianus duobus locis (fr. 17. 37) Antiatem citauit, Plinius maior in naturali historia quinque (fr. 8. 11. 15. 64. adn. ad fr. 23). praeterea indicibus teslibus in bisce libris eius uerba latent: XII, XXI uel XXII (unum enim indieem habent), XXVIII, XXIX, XXXIV. num tamen Antiatem omnibus locis in manibus ba- buerit; dubium est (Muenzer Quellenkr. p. 177 sqq.); aliquot certe eius testimonia Varroni debuit, quo etiam societas auctorum in in- dicibus ducil (M. Varronis; L. Pisonis; Antiatis, Flacci Verrii libr. 28. 29. 34); cui seriei nunc addidi etiam 3; 108 (fr. 66); quamipiam et in indice et in textu nomen in Valerianus corruptum est; ut antea Cellii in Gellianus (fr. 6); neque praeterea a Plinio ille Valerius (aut cValerius Antias'; ut Muenzer coll. fr. 13 1. s. p. 376 sq. propo- suit ) nominatus est sed semper Antias. nam separandus hic est a Cornelio Valeriano, quem Plinius semper his duobus nominibus ap- pellauit (uid. de eo Muenzer 1. s. p. 370 — 384) et in indicibus ple- rumijue inter alios auctores enumerauit, nusquam una cum Antiate. quae quidem corruptela orta est ex diuersitate auctorum, quos Pli- niii- excerpsit, ex quorum alterutro haec duo nomina Cellii et Va- lerii similiter deprauata libro et indice iam confecto adspersit.1) sed etiam addam hunc Plinii (n. h. 34; 25) locum; quem ex Antiate sump- 1) Mire accidit quod quae Pliuius 34, 29 ex Annio Fetiale rettulit (Annius Fetialis equestrem, quae fuerit eontra Iouis Statoris aedem in uestibulo Superbi domus, Valeriae fuisse, Publicolae consulis filiae, eam- que solam refugisse Tiberimque transnatauisse ceteris obsidibus, qui Por- sinae mittebantur, interemptis Tarquinii insidiis), cum eis concinunt, quae Plutarchu? Cloeliae laude inminuta tradidit (Popl. 19. de uirt. mul. 14): ratio igitur quaedam inter Antiatem et Annium et hic inter- cedit et loco illo Plinii, quo Annii auctoritatem Piso antecedit et sub- sequitur, qui in indicibus et antea in eodem libro (par. 14) etiam cum Antiate coniunctus est. forsitan illa ex usu Pisonis, Fetialis, Antiatis Varroniano repetenda sit; uid. Muenzer Quellenkr. p. 167 sqq. CCCXXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS lum esse etiam alia indicia significant (Muenzer De g. Val. p. 10. Quellenkr. p. 235): Inuenitur statua decreta et Taraciae Gaiae siue Fufetiae uirgini Vestali, "ut poneretur ubi uellef, quod adiec- tum non minus honoris habet quam feminae esse decretum. meri- tum eius ipsius ponam annalium uerbis ^quod campum Tiberinum gratificata esset ea populo'. INunc peruenimus ad FMutarehum, cuius iam saepe propter Valeriae gentis admirationem mentionem fecimus. nam cum eius interesset Poplicolam quam maxime ad uirtutem Solonis, quocum eum comparauit, extollere et inlustrare, nemo ei uberiorem et com- modiorem materiam praebere potuit quam Antias, qui ei ex Varrone, Liuio, Dionysio satis notus erat. itaque eum in libris Romuli (fr. 3), Numae (fr. 7), Flaminini (fr. 48 adn.) et in libro de fort. Rom. (fr. 12) citauit.1) sed etiam totam uitam principis gentis Valeriae secundum illius auctoritatem pertexuit, id quod post Kiesslingium p. 21 sq. pluribus exposuimus nouisque argumentis stabiliuimus De font. Plut. p. 45 — 51. 2) primum enim haec Plinii uerba ad Antiatem redire Kiessling indicis ope conclusit 28, 16: Iterum id accidisse tradunt, cum in fastigium eiusdem delubri praeparatae quadrigae ftctiles in fornace creuissent, iterum simili modo retentum augurium, eademque narrasse Plutarchum monuit (c. 13): Tav dh Tvqqi]vg)v dta7i87cXa6^svov zb TS&QiTtTtov s^ifialovrau £ig yAulvov ovxeiza- &£V, a 7lQ06f\KE 7t&6%UV 7tt]X0V EV 7tVQt\ 7tvxvov6&at %a\ Gvvt- %avhtv, sxtrjxo^evTjg rfjg vyQoryrog' aXV e%e6tt] xal ] Ulcjsvvcc, nyvbg Mcctov. ex quibus uerbis a. 78. 676 L. Cornelium Sisennam praetorem fuisse et iuris dictione et urbana et peregrina5) functum esse in- tellegimus. Hunc uero Sisennam eundem esse atque eum; qui scripsit histo- rias; ex fragmento quodam orationis Ciceronis Cornelianae eisque quae addidit Asconius discimus. tulerat enim C. Cornelius tribunus plebis a. 67. 687 legem, ut praetores ex edictis suis perpetuis ius dicerent (Ascon. argum. in Corn. p. 52 K.-Sch. p. 48 St.). quae lex quam apta esset; ita Cicero demonstrauit7 ut aliquot praetores affer- 1) A. Riese Ueber clas Geschichtstcerk des L. C. S. in Festschrift zur Begrue/oiing der 24. Versammlung deutscher Philologen . . . zu Beidelberg. 1865. A. Sckneider De L. C. S. historiarum reUquiis (Diasert. Ien. 1882, in explicandis fragmentis uersatur. Cali La vita e le opere di L. C. S. (Catana 1894. mihi ignotum). 2) L. Cornelii S. historici Roma>ii uitam conscripsit C. L. Both. Basil. 1834, qui caute et diligenter rem transegit atque in plerisque me ha- buit assentientem. 3) Itaque iniuria quod apud Gruterum (inscr. p. 503 sq.) dubia Vr- sini auctoritate uteretur, hunc titulum in suspicionem uocauit Maduig Opusc. p. 100. 4) Mommsen C. I. L. Ip.llln.203. Bruns Fontes iur. Rom.5p.l58sqq. 5) Falso de sola iuris dictione peregrina intellexerunt Vrsinus, Gru- ter, Popma. cf. Roth p. 17. L. CORNELIVS SISENNA CCCXXXV ret, (|iii euarie ius dicere' soliti essent, id(jue eos facturos fuisse negaret, si iam tum lex illa Cornelia lata esset: Jon Cn. Dolabella, Cicero inquit, C. Volcacium, honestissimum uirum, communi el coti- diano iure priuasset, non denique homo illorum et uita et pruden- tiit longe dissimilis, sed tamen nimis in gratificando iure liber, L. Sisenna, bonorum Cn. Comelii possessionem ex edicto suo L. Scipioni, adulescenti summa nobilitate, eximia uirtute praedito, non dedisset. Cum autem Dolabella qui priore loco collocatus est, a. 81. 673 (Drumann II2 p. 484) praetor fuerit, lex illa data sit a. 67. 687, hoc temporis spatio hunc L. Sisennam, qui ultimus reprehensus est, praetura functum iam esse sequitur eundemque esse atque eum, cuius praeturae a. 78. 676 titulus ille mentionem facit, ut iure suo Asconius ad Ciceronis uerha adnotauerit (p. 66 K. 58 St.): hunc esse L. Sisennam, qui res Romanas scripsit. denique eum in senatu sententiam dixisse ex Varrone (ap. Gell. 2, 25,9) et Quintiliano (inst. 1,5,13) compertum hahemus. Hinc igitur proficiscendum est. atque primum eum natum esse ante a. 118. 636 ex eis, quae lege Villia annali constituta erant, ap- paret, neque tamen multo ante hunc terminum inde quod Cicero (Brut. 64, 228) eum interiectum fuisse dicit inter duas aetates Hor- tensii et Sulpicii. Hortensius uero natus est annoll4. 640, Sulpi- cius decem annis ante (Brut. 88, 301). itaque, quoniam Sisenna minor natu fuit quam Sulpicius, eum inter annos 124. 630 et 118. 636 natum esse statuemus. cum hoc uero tempore egregie conci- nunt et amicorum, quorum familiaritate usus est, aetates — nam Atticus, qui in Ciceronis Bruto (75,260) familiarem suum Sisen- nam dicit, natus est a. 109. 645, Lucullus et Hortensius, quibuscum colloquentem Sisennam Plutarchus ( Lucull. c. 1) facit, aliquot annis ante (cf. Roth p. 5sq.) — et locus, quo ihidem (74,259) a Cicerone recensetur, inter C. Aurelium Cottam natum a. 124. 630 et C. lulium Caesarem natum a. 100. 654. Itaque aliter interpretabimur uerba Velleii 2,9,5, atque fere fieri solet. postquam enim ille res gestas deduxit usque ad Cimbros Teu- tonosque triumphumque, quem a. 108. 646 Minucius ex Scordiscis egit, breui eos Bomanos enumerat. qui 'eodem tractu temporum ni- tuerunt' eloquenlia et carminibus, et haec de Lucilio, poetarum agmen qui claudit, uerba facit: Celebre et Lucilii nomen fuit, qui sub P. Africano .Xumantino bello eques militaverat. quo quidem tempore iuuenes adhuc Iugurtha ac Marius sub eodem Africano militanies in isdem castris didicere, quae postea in contrariis fa- C< CXXXVJ DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS rerenl. deinde sic pergit: Historiarum auctor iam tum Sisenna erat iuuenis; sed opjis belli ciuilis Sullanique post aliquot annps ab eo seniore editum est. lmec uerba plerique, eliamNiese (fi.E. IV c. 1512), ila interpretati sunt, ut belli Numantini aetate Sisennam iuuenem fuisse argumentarentur natumque esse anno fere 151. 603, quae fuit ratio Weicherti {Bc L. Licinio Caluo p. 99 sqq.).1) id autem cum titulo illo aheneo discrepat, cum praetor septuaginta trium an- norum euaderet, et cum disertis Ciceronis testimoniis, de quibus modo disputauimus. iam uero Velleius eam quae subsequitur seriem historicorum ita oratoribus et poetis adnexuit, ut ab eo tempore ex- ordiretur, quo Iugurtha et Marius in contrariis castris conflixissent, i. e. ab ultimis belli Iugurthini annis. id autem agebat, ut 'eminen- tissima cuiusque professionis ingenia in eandem formam et in idem artata temporis congruere spatium' demonstraret (1, 16, 2). qua de causa prima digressione (1,17, 2) 'Catonem et quosdam ueteres et obscuros' omnino de historicis exclusit, tum hac altera, ut omnes usque ad Liuium minus octoginta annis circumscriberet, a Coelio bistoriae oratoriae conditore initium facere noluit, sed ad inferius tempus descendit primumque nominauit Sisennam, tum hoc uetu- stiorem Coelium fuisse addit aequalesque eius Rutilium Claudium- que Quadrigarium et Valerium Antiatem. tertia denique (2, 36, 2) similiter nominat eos, qui a. sexagesimo tertio ingeniis floruissent, Ciceronem et Hortensium, deinde eos, qui ante hos, et eos, quicmox', eorumque alumnos, inter hos Sallustium. sic peruenit ad suum aeuum, quo iuxta Vergilium, Rabirium, Tibullum, Nasonem etiam Liuium enumerat, quem ut epriori' aeuo adstruere possit, Sallustium *con- secutum' esse uult. hoc artificio historiam Romanam intra illud annorum spatium (a Sisenna, qui opus suum csenior' edidit, usque ad Liuianum, ab anno 70. 6842) usque ad a. 6. 759, quo Velleius Romam rediit) coartauit, quod quidem etsi eum suo arbitrio tem- porum rationis parum curiose construxisse aut alienam artem inscile repraesentasse concedes, ab eius tamen indole non abhorret; con- sensum certe eius de Sisennae aetate et cum Cicerone restituisse nobis uidemur3) et cum Hieronymo, qui a. 1928 Abr. i. e. 89. 665 1) Quam falso Weichert uerba Ciceronis Bruti ut cum hac ratione conciliaret, intellexerit, demonstrauit Maduig Opusc. p. 100. De Velleii digressionibus peculiari libello egit A. Schoeb Velleius u. seine literar- historischen Abschnitte (1908, diss. Tubing.), a quo tamen in interpre- tando hoc loco discessimus. 2) ' 'Dignitatem? Sisennae eo anno Cicero Verr. 4, 15, 33 laudauit. 3) Vid. Berl. philol. Wochenschr. 1909 p. 591. L. CORNELIVS SISENNA CCCXXXVH L. Pomponium lSononiensem Atellanarum scriptorum clarum fuisse tradidit, eundem, quem eadem aetate i. e. Sisennae iuuentute fuisse Velleius ultimo loco adnexuit.1) Quibus gradibus ad praeturam ascenderit, nescimus. certum tamen est quaestura eum antea functum esse. nam creatus est prae- tor Sulla uiuo, MstsXXca qpsi- oatf-fro:/ tav Sr]ynov, ov ftsvtoi kuX avxsTtoa^i xi fii] 7tsi6ag. — uyava- y.xr]6ug ovv iitl xovxco 6 Oxxuoviog ovxs&' i]6vxu6sv, ulXu tcqotsqov usv xco xov 2i6Svvov 6xquxu> (vo6T]6ug yuQ ixsivog ixs&vrjxsi) XQmusvog i%s- Porj&si x. x. I. Weichert quidem 1. s. p. 102 hunc Sisennam Gnaeum appellat diuersumque esse ab hoc Lucio putat. decipi tamen se passus est ab Vrsino, qui sine ulla auctoritate hunc Sisennam confuderat cum Cn. L. CURNELIVS SISENNA CCCXXXIX uius autem, qui Sisennae exercitus imperio suscepto palam contra Melelluni arma tulit, infelieissime re gesta a Metello captus est. Ili< igitur L. Cornelius Sisenna, uir primarius et diuitissimus, scripsit historias1), de quarum libris minimum uiginti tribus fragmenta plurima ad nos peruenerunt librorum III et IV, pauca lihr. 1. II. VI, singula I. IX. XII. XXIII. argumento autem eas Velle- ium significasse uidimus "opus belli ciuilis Sullaniquey, ubi ut bella anmirum 91. 063 — 82. 672 eum complexum esse censeamus, suadet hoc Sallustii locus infra citandus, quo Sisennam Sullae rerum prae- cipuum auctorem praedieat, tum Ciceronis testimonio (fr. 5) conlir- matur, qui bis res 'bello Marsico' gestas commemorauit, aliisque fragmentis Iibr. II. III. IV, quae ad idem pertinent, neque id ciuile dictum esse mirabimur collato Floro 2,6(3,18): sociale bellum tiocetur licet. si uerum tamen uolumus, illud ciuile bellum fuii (cf. 2, 12 [4, 2], 4"i. inscriptio tamen illa operis non fuit. nam quam- quani Plinius n. h. 33, 144 de cbelIo ciuili Sullano' loquitur, in libro ante bellum Pompei Caesarisque composito additamentum ' Sullanurri' omnino discrepabat, praesertim scriptoris gentilis.2) itaque historias 'lielli ciuilis' Sisenna inscripsisse, Velleius opus belli ciuilis Sul- lani scripsisse (deleto que cum Manutio) mihi uidetur. Verum tamen Xonius unum fr. (3, quod ut pauca numero libri caret) inscriptione ' ab urbe condita'' distinxit, alque etiam duo frag- menta Seruiana (1. 2) ab originibus Troiauis res repetierunt. at cum iam in libro primo, certe secundo Sisenna ad bellum Marsicum peruenerit, ab aut cum Quicherato in at mutandum aut cum L.Muellero delendum et urbe condita cum ipso fr. coniungendum est. aliam dubitationem Krause p. 302 et Schoeb p. 12 mouerunt Velleium ita interpretati, ut chistoriis' bellum Marsicum ab eo iuuene a. 87. 667, bellum ciuile a seniore a. 69. 685 compositum esse censerent; sed fugit eos fhistorias' quasi indicis omnium illius tractus scriptorum locum obtinere, et si anno fere 88. 666 (Roth p. 5) apud Plutarchum (Luc. 2) Lucullum Hortensio Sisennaeque ex Tcaidtag tivog etg Sisenna Macedoniae praetore uel proconsule, quem ex denario nouimus (fCn. Cornel. L. f. Sisenna' Mommsen C. I L. I p. 133 n. 343. Muenzwesen p. 540 n. 137) et ex senatus consulto Delphico (Dittenberger Syll.8 n. 930). hic legatus Pompei quin Lucii praenomine usus sit, propter Appianum nemo poterit dubitare. Muenzer R. E. IV c. 1511 sq. 1) Inscriptio historia, quae apud Nonium aliquot locis inuenitur, ex compendio hist. neglegenter scripto nata est. 2) Florus cay). 2,9 (3, 21) inscripsit Bellum eiuile Marianum, in textu autem id dicit B. ciuile Marianum siue Syllanum. XXJI* CCCXL DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Gxovdijv 7iQoel&ov6ijg pollicitum esse meminerint bellum Marsi- cum seu Graece seu Latine, seu uersibus seu oratione pedestri se expositurum esse (cf. supra p. CCLXXXI sq.), tum eos amicos de con- silio eo exsequendo collocutos esse perspicient, scripsisse autem id bellum solum Lucullum. Breuiter igitur res Romanas a Troia euersa Sisenna libri primi praefatione deduxisse uidetur, id quod Sallustius in coniur. Catilinae c. 6 — 12 imitatus est (Roth Hist. uet. rel. p. 369sq.); unique operi belli ciuilis locum suum inter historicos debuit. itaque iam libro primo ad belli Marsici initia tractanda accessit.1) libro altero iam Marsi pugnant cum hostibus (fr. 7)7 tertio, ut incerta et dubia omit- tam, 'Aesernini duplici fossa ualloque circumdati frumento adeso, quod ex areis in oppidum portatum erat' se hostibus tradunt; sic enim sine dubio quae desunt, supplenda sunt (fr. 16). hinc res anni 90. 664 i. e. primi, quo bellum Marsicum armis gestum est, com- prehensas esse libris II et III euadit. quarto ab eo anno exeunte progressus ad annum belli secundum 89. 665 (cf. fr. 51. 52. 53) non solum res bellicas sed etiam domesticas easque copiose multisque cum orationibus (fr. 108 — 122) tractauit. utrum ei anno hoc libro an quinto finem imposuerit, non liquet, cum ex libro quinto nihil supersit. sexto sequebatur Marii fuga (fr. 125) et bellum Mithrida- ticum, quod Sisenna ita enarrauerat, ut res in Asia et Graecia gestas continentes mandaret, rne uellicatim ac saltuatim scribendo lecto- rum animos impediret' (fr. 127). qui liber proelium ad Ianiculum a. 87. 667 commissum continuerit, Tacitus, qui ex eo rem quan- dam tetigit, non adicit. omnino fragmenta ex hac annalium parte perrara sunt, restat unum, de quo certum iudicium ferri possit, fr. 132 ex libro XXIII2), quo summum omnium dictaturae deside- rium describitur. pertinere igitur uidetur ad a. 82. 672. num etiam ultra id tempus Sisenna progressus sit, testimoniis caremus. ue- rum tamen nil obstat, quominus eum usque ad abdicationem dicta- turae uel mortem Sullae, cuius res eum optime et diligentissime scripsisse Sallustius (Iug. 95, 2) dicit, peruenisse arbitremur, inco- hauerat certe dictaturam eius (fr. 132) ediditque Velleio (1. s. s.) teste non cum iuuenis esset sed 'senior', id quod dicere non po- tuit, nisi antea ille quadraginta sex annos uitae impleuerat. 1) Vid. etiam E. Marcks (Die Ueberlieferung des Bundesgenosse»kn>gs 91—88) p. 67 sq. 2) De numero sine causa dubitauit Riese p. 63. L. CORNELIVS SISENNA CCCXLI De Sisennae fide auctoris locupletissimi testimonium exstat, Sallustii, qui in bello Iugurtli. 95, 2, quod de Sullae natura ingenio- que pauca proposuerit, ita excusat: Neque enim alio loco de Sullae rebus dicturi sumus, et L. Sisenna optume et diligentissume omnium avxbv \6%vcov iv xf] tc6Xei (isya xai Kocc66cp %Q(biiEvog /3o7jifto, XQivo^csvog xXoicf^g vrf avxov \Kixs- Qcovogli xfi dvvdust xal 67Covdfi ■xsTCoi&cbg, sxt xi]v ijj^cpov xtbv xqixcqv diacpEQOvxcnv, dxaXXayslg oixads xsCQa6fraC xs xi]v xscpa- Xi\v xaxd xd%og xal xa&aQOv iicdxiov cbg vsvtxiqxcog Xaficov av&tg slg dyoQav TtQolsvac xov db KQa66ov tcsqI xijv avXsiov drcav- xf]6avxog avxtp xal cpQcc6avxog, oxi na6aig sdXcoxs xalg tyr]Cpoig, dva6XQEtl>ag xal xaxaxXivsig dito&avsiv. xb ds TtQcxy^ca x discimus, unde de auctoribus ab eo adhibitis cum Scbweglero I p. 93 (qui uertit Buecherschraenke) cogitare uetamur. uid. Cic. ad Att. 4, 4. pro Balbo 6, 14. Norden Kunstprosa p. 176. 1) Eo magis Dionysius exsultat, ubi errores eius cbronologicos de- prebendit (fr. 11. 12). XXUI* CCCLVI DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS consulem habeant et q. s. suppetebant autem Liuio complures Iibri magistratuum (39,52,4. cf. 9, 18, 12), quos, ut omnem suam mate- riam significaret, cum ueteribus annalibus coniungebat (4, 7, 10: qui neque in annalibus priscis neque in libris mag. inueniuntur. c. 20,8: quod tam ueteres annales quodque mag. libri — Cossum consulem habeant). ex bis igitur quidam lintei1) cad Monetae' seruati a Li- cinio inspecti et citati erant, quorum testimonium si Liuius ex eius annalibus transferebat, et nomen auctoris addebat et de tribus locis bis (fr. 13. 15) etiam originem librorum, ut monetales a ceteris di- stingueret. itaque quod Fr. Lacbmann (De font. Liu. I p. 13) et Hertz in ed. Liuiana in fr. 15 quosque pro quos scribendum esse uoluerunt, Mommsen chron.2 p.208 libri (Jibriquey quos, has coniecturas omisi. haec igitur diligentia Licinii certis testimoniis confirmatur, cum pro- babilitate autem quadam etiam hoc addere possumus, Dionysium cognitionem suam foederum Gabini (4, 58) et Latini (6, 95) eidem debuisse. Propter hoc autem studium antiquitatis cum Licinii Macri auc- toritatem plurimi aestimasset Niebuhr (H. R. I p. 255. 556. II p. 11. praelect, I p. 33) et post eum Lachmann De f. L. I p. 39 sq., Lie- baldt p. 14 sq., Bergk (Fleckeis. suppl. XIII p. 584) aliique, Th. Mommsen (Chronol.2 p. 95sqq. R. F. I p. 315 sq.) grauissimis eum cumulauit criminibus. non solum enim repetundarum condemnatum esse sed etiam impudentissimum in modum eum res fictas et com- menticias pro ueris uendidisse et quae ex libris linteis proferret testimonia, mera mendacia esse. nam quae ille Licinii librorum lin- teorum auctoritate nisus de tribunorum mil. cons. pot. abdicatione et de L. Papirii Mugilani et L. Sempronii Atratini consulum subroga- tione narrauisset, ita cum more et consuetudine illius aetatis (444. 310) pugnare, ut fieri non possit, quin falso ex recentiore aetate in antiquitatem illam translata sint, paucis tamen (Seeckio Kdlen- dert. p. 42 sqq. Wachsmuthio Einleit. p. 630) id persuasit. nam fun- damenta eius sententiae G. F. Vnger (ap. Fleckeis. CXLIII p. 650—655) non solum labefactauit sed etiam destruxit auctorilatemque librorum linteorum restituit, quid enim? tantaene eum fuisse censes impu- 1) In linteis etiam libri Sibyllini scripti erant, Synmiach. ep. 4, 84. apud Liuiurn 10, 38, 6 a Samnitibus cex libro uetere linteo lecto' sacri- ficatur (a. 293. 461) multosque uidit M. Aurelius Anagniae libros linteos ad sacra pertinentes (Front. ep. 4,4 p. 67 Nab.). cf. Vopisc. Aur. 8,1. Plin. n. h. 23, 69 : Postea publica monumenta plumheis uoluminibus, mox et priuata linteis confici coepta aut ceris. C. LICINIVS MACER CCCLVH dentiae, ut de rebus a se fictis prouocaret ad sacros Iibros (Sx t&v Isqcov ts xcd ano&tTcov Dion. adn. ad fr. 13); qui in arcis templo repositi essent, cuni semper ei uerenduni esset; ne quis ex aduer- sariorum grege in foro siue ex magno; qui tum etiam in nobilitate his studiis uacabat, antiquariorum numero templi tablino inspecto manufestae fraudis eum coargueret et conuinceret famamque eius et publicam et priuatam prorsus subuerteret? ne rumorem quidem eius fraudis tum exstitisse putas? an; si exstitit, ad Ciceronis aures auide talia de aduersariis corripientis non peruenisse? an hunc, qua ar- deret in Macrum ira et inuidia; suppressisse? denique etiam Q. Aelius Tubero (fr. 6) de consulibus anni 434. 320 libros linteos auctores professus est; atque ex Liuii quidem opinione eosdem, neque eum Iianc materiam sumpsisse a Macro inde euincitur, quod eius fide examinata in diuersas partes discedunt, Licinius eliam li. 1. ita; ut libros linteos sequi non dubitet, Tubero Hncertus ueri' remaneat. bi igitur Iibri in eorum numero fuisse uidentur, qui post incendium Gallicum ad rerum Romanarum memoriam restiluendam scripti sunt; ut qui hos libros composuere; aut fraudis aut erroris insimulandi sint; non Licinius. Contra iam Liuius (7;9;1. fr. 16); posteaquam a. 364. 390 a C. Licinio Caluo T. Quintium Poenum dictatorem dictnm esse secun- dum Macrum rettulit, haec addidit: Quaesita ea propriae familiae laus leuiorem anctorem Licinium facit. causa h. I. exigua fuit. sed nimiae eius familiae laudi obsecutum esse tandem eum paenituisse uidetur.1) nam ex Liciniis unum inter primos tribunos plebi primo- que loco creatum esse rettulerat (2; 33; 2); alium primum de plebe tribunum militum consulari potestate (5; 12; 9) tantaque eum apud populum auctoritate usum esse; ut eo suasore filius in eius uicem succederet (c. 18, 1 sqq.); qui moderatione sua patrem aequauif. (c. 20; 7), tertium item primum magistrum equitum de plebe fuisse (6; 39; 3), denique iam anno 274. 480 Sp. Licinium legem agrariam perferre studuisse (2, 43; 3); legesque Licinias Sextias ab inepta fa- bula domestica et a communicatis consiliis M. Fabii Ambusti Licinii- que generi repetendas esse (6;34;11; 36; 7); in quem Licinium Stolones in fastis desinunt. Liuium igitur borum honorum enmula- tionis, praesertim cum ratio consanguinitatis uanitate tribunorum turbata (Liu. 2; 42, 8) et saepe obscura dissensusque memoriae (Sclnvegler II p. 481 n. 4) ei molestias pararet, fortasse etiam lumen 1) Cf. supra p. xxxvni. CCCLVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Lirinii rollegac merita inique praeumbrare ei uideretur, pertaesum animi offensionem eftudisse non mirabimur similiterque de Valerio Antiate Liuii seueritatem ingenii crescente opere auctam esse recor- dabimur (\iid. p. cccxxiv). hoc uero uitium cum omnium histori- corum Romanorum commune fuerit, gentilium suorum laudes ultra modum ueritatemque amplificare, Macrum etiam id egisse consen- taneum est, ut non solum suam familiam ultra alias plebeias extol- leret sed etiam plebi in memoria Romana sua iura constitueret aequaretque quantum posset patriciis. quae ratio quamquam in solo fr. 18 elucet, tamen Liuium diuersas partes pro sua quamque ora- tiones dicentes induxisse et, qua erat moderatione et iustitia, res ita descripsisse infra uidebimus, ut saepe etiam plebis causae faueret. atqui proxime Licinio antecesserat in historia Valerius Antias, cuius artem prolixa narratione fabulisque res exornandi ita superabat, ut antiquariorum more res ipsas ad auctores quam maxime fide dignos reuocaret ingeniique sui acumine memoriam eius exploraret, cuius rationis in fr. 14 exemplum habemus, ubi Valerii consulum indicem libris Iinteis refutauisse uidetur.1) ita uero non solum ueritatem spectabat, sed etiam Valerios in fastos fraude gentili insertos extur- babat, ne nimia illorum honorum multitudo suos gentiles obscuraret, nouasque interpolationes auctoritate ueteris gentis Fabiae eiusque cum Licinia iuncta affinitate scite fulciebat, in quam fauore quodam se inclinasse etiam fr. 19 prodidit cuiusque popularitas Claudiano fastidio patricio aliquot alterius pentadis locis apud Liuium oppo- sita a Licinio in annales intrusa esse Soltauio (Livius p. 119 sqq.) uidelur. Nihilo minus a principatu Fabianae historiae desciuit gramma- ticorum inquisitionibus et dubitationibus contra illius fabulas occu- patus atque studio ex aliis annalibus, qui minus uanitate gentili in- fecti essent, uetustatis Romanae cognitionis amplificandae et corri- gendae ad Cn. Gellium delatus est2), quem item inter antiquarios, quos artis oratoriae taederet, supra posuimus (p. ccix sq.). testifi- catur hoc Dionysius Halicarnasensis, qui Gellium ter (fr. 11. 16. 17) 1) Vsus Antiatis apud Licinium indicia etiam 0. Bocksch (De fon- tibus Ubri V et VI ant. Bom. Dionysii Hal. quaest. diss. Lips. 1895 in stud. Lips. XVII p. 161—274. uid. max. p. 233) conspexit, illum cum alio auctore a Liuio per magnam primae decadis partem contaminatum esse Nitzsch Annal. p. 351 sqq. posuit. 2) Inuertit tempora Kiessling De Dion. f. p. 31, quod Licinio Gel- lium inferiorem fuisse posuit. C. LICINIVS MACER CCCLIX in libro II auctorem professus aliis locis tacite exscripsit (cf. infra p. CCCLXIl), tum uero eundem semel in Iihris IV VI. VII cum Lici- nio consociatum, nusquam praeterea, primo loco (fr. 18), ut in eorum eonsensu discrepantiam quandam notaret Liciniumque praeferret, ceteris (fr. 19. 20) ut utrumque propter neglegentiam in temporibus definiendis reprehenderet. atqui a probabilitate per se nec illud ab- horret Dionysium Gellii cognitionem omnino Licinio debere, nec hoc eum dubitatione sua de illius auctoritate (fr. 16. 17) motum ad Li- ciniuni defecisse. uerum tamen Dionysius eadem nota (fr. 19. 20) eos uituperauit, ut utrumque ei in manibus fuisse et aut ab ipso aut a tertio aliquo auctore erroris conuictum esse ueri similius sit, tum Bocksch diligenti sua disputatione, qua multas aliorum opiniones recte refutauit, eo peruenit, ut per ampla spatia archaeologiae usque ad librum quintum Licinium primo loco in usum uocatum esse sta- tueret, deinde uero non ipsum sed alium scriptorem, qui eo auctore usus esset. quod si se recte habet, nibil obstat, quo minus simili ratione a Dionysio primo Gellium solum adhibitum esse, deinde in libr. V. VI. VII, cum cum Liciuio comparatus esset, aut utrumque no- minatum (4. 6 ) aut solum Licinium (5, 47 ; 74), denique in ceteris libris (VI fr. 11. VII fr. 12) utrumque propter neglegentiam de primo loco sepositum esse censeamus (cf. infra p. ccclxii sq.). hoc quidem constat Licinium Gellium ita secutum esse, ut Dionysius eorum auc- toritates coniungere et perraro discrepantias de leuibus rebus ani- maduertere posset. quod autem hoc potissimum par scriptorum elegit, ratione xov Sixoxog factum est, quam in Cn. Gellii annalibus inuenerat et laudauit (2,31. fr. 11), quo eodem studio ductus Lici- nius fabulis Fabianis spretis ab initio res Romanas pertexuit (fr. 1). socordiae autem eum ideo cum Dionysio non condemnabimus, qnod cum Gellio Tarquinium Superbum in pugna Regillensi nonagenarium ab equite conflixisse narrauit (fr. 11) aut legatos Romanos a. 492. 262 Syracusis Dionysium regnantem (fr. 12) inuenisse. quam saepe ipse in idem crimen incurrit! Denique ut unde exorsi sumus redeamus, Licinium antiquario- rum recentibus studiis et doctrina instructum ultra fines annalium scriptorum euagatum etiam monumenta illis patefacta conquisiuisse — nam de foederis Ardeatini ueritate ne Mommsen quidem (chron. p. 94) dubitauit — denuoque Niebuhrii laudes confirmatas esse de- monstrasse nobis uidemur, quas etiam Gutschmid p. 535, Schanz I 23 p. 109, alii redintegrauerunt. Ipsi primam eius historiarum notitiam habemus apud Cicero- CCCLX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS nem 1. s. s., quem tamen quod Mommsen (Chron. p. 95 sq.) in epi- stula ad Paetum fort. a. 46. 708 data (uid. adn. ad fr. 13) consules a. 443. 311 et primos censores a. insequentis haurire non potuisse nisi e Licinii mendaciis conclusit, ea coniectura simul cum restituta librorum linteorum auetoritate concidit. Ex insequentis aetatis scriptoribus Liuius septem (fr. 13 — 19),. Dionysius sex locis (fr. 5. 8 — 12) nominatim Licinium Macrum lau- darunt, atque bic eum in nobilium historicorum Romanorum numero posuit (1, 7, 3 ol Ttabs ccvreov iiiaivov^itvoi 'Pcdiicctcdv), a quorum lectione in scribendo ipse profectus esset. apud Liuium uero eius usus prima decade continetur, in cuius libris solis IV. VII. IX. X eius mentio facta est. quaeritur, num etiam aliis locis eum consu- luerit. sed accuratius in eam rem inquirere non est huius Ioci. nam etsi Nitzsch {Annal. p. 267 sqq. 351 sqq.) et Soltau (Fleckeis. ann. CLV p. 409 sqq. Livius p. 104 sqq. 209 sq.) a diuersis initiis exorsi per totam paene decadem (lib. II — X) uestigia Licinii manufesta a se in- dagata esse putauerunt, ita ut ille non solum certas quasdam par- ticulas (ut 2, 29 — 33) ex eo deduceret sed etiam per maiores partes eius annales subesse statueret, hic multas paragraphos et capita ali- quot ad eum referret primamque decadem inter Valerium, Pisonem, Macrum Tuberonemque partiretur, tamen praeter eius popularitatem nihil certi hinc ad indolem eius operis depingendam redundat. ita- que me intra fmes libri quarti continui, in quo cum ad intestinas dissensiones accederet1), largam materiam et rerum et orationum apud eum reperiebat et praeter Aelium Tuberonem et Valerium An- tiatem, qui uno loco de eadem re, de qua etiam Macer, citati sunf, solus Licinius Macer tribus locis — isque semper cum librorum linteorum auctoritate coniunctus — nobis occurrit. nam in hoc etiam alia tacite ex eodem sumpta esse uidentur, ut 4, 13, 7 librorum lin- teorum commemoratio, quos certe ipsos Liuius non inspexit (c. 20, 3. fr. 15) 2), c. 8, 7 L. Papirii Mugilani et L. Sempronii Atratini censura, quae tam arte cum eorum consulatu (fr. 13) conexa est, ut utraque res non possit non esse repetita ex eodem auctore (Mommsen chron.2 p. 95 sq.). deinde quoniam ceteris locis Liuius haud ita plebi fauet patrumque partes amplecti solet, iure offendunt quae c. 51, 5 de pa- trum aperta iniuria conqueritur: Aptissimum tempus fuerat uindi- 1) De his Soltau 1. s. Fleckeis. ann. p. 417 — 423 pluribus clisputauit. 2) Infra hunc locum Licinii reliquiis subiuiiximus, et quia dubitari uix poterit, quin ex Macro sumptus sit, et ut omnia librorum linteorum fragmenta coniuncta haberes. C. LICIXIVS MACER CCCLXI catis seditionibus delenimentum animis Bolani agri diuisionem obici, quo pacto minuissent desiderium agrariae legis, quae possesso per iniuriam agro publico patres pellebat: tunc haec ipsa indignitas angebat animos, non in retinendis modo publicis agris, quos ui teneret , pertinacem nobilitatem esse, sed ne uacuum qui- dem agrum nuper ex hostibus captum plebi diuidere, mox paucis ut cetera futurum praedae. non ignotae apud Liuium hae querellae sunt; at ceteris locis eas tribunos pl. proferentes fecit (c. 49, 11. 53,6. cf. 6, 5, 4; 36, 11; 37,2; 39,10) ut idem aduersarios leges agrarias improbantes, hoc suam sententiam profitetur, quae ambigui- tas explicari non potest nisi eum plebeia auctoritate occupatum haec scripsisse censemus, i. e. Licinii Macri. eundem uero animum spirat libri initium, quo contentionem de lege Canuleia (c. 1 — 6) narrauit. primo enim consules contra furores tribunicios oratione obliqua acri- ter inuehuntur, tum Canuleius tribus capitibus oratione diligenter multis exemplis ex historia repetitis exornata modeste respondet, denique Liuius hac clausula narrationem finiuit1) (c. 12, 7): coepere a fame mala, seu aduersus annus frugibus fuit, seu dulcedine con- tionum et urbis deserto agrorum cultu. nam utrumque traditur. ipse igitur auctores diuersarum partium significauit. Quae tamen repperimus Licinii Macri uestigia, omnia pertinent ad res intestinas: de bellis cum Aequis, Volscis, Veientibus, Fidenatibus aliisque ciuitatibus gestis alium auctorem uidelur secutus esse. nec in sequentibus libris ullo Ioco Macrum exscriptum esse cernimus praeter eos locos librorum VII. IX.2) X, quibus nominatim laudatur, et alium libri X locum, quo et Licinius et Tubero significantur. est is in cap. 11, 9, ubi quod haec scripsit de anno 299. 455: Caritas etiam annonae sollicitam ciuitatem habuit, uentumqne ad inopiae ultimum foret, ut scripsere quibus aedilem fuisse eo anno Fabium Maximum placet, ni eius uiri cura, qualis in bellicis rebus multis tempestatibus fuerat, talis domi tum in annonae dispensatione prae- parando ac conuehendo frumento fvisset, aperte ad illos auclores respicit, ex quibus in cap. 9, 10 (fr. 19) in eum annum 0. Fabium aedilem factum esse rettulerat. atque baec quidem hactenus. 1) Quae in editione priore breuiter de liis Licinii uestigiis adum- brauimus, pluribus Soltau Livius p. 109 sqq. exposuit. 2) Vbi in hoc libro (fr. 18) Macer laudatus est, tenor narrationis secundum Pisonem pertextus esse, etiam in libro X postquam c. 9 (fr. 19) Macrum nominatim attulit, c. 13 Pisonem tacite exscribere uidetur. uid. supra p. cxc sq. CCCLXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Multo uero plura Licinii fragmenta ex Liuio elicere eidemque certiora de annalium eius indole proferre possemus, nisi casu ita accidisset, ut tum demum Liuius eis uti inciperet, ubi integri Dio- nysii libri deficiunt. nunc uno modo loco, qui est in fine libri XI Dionysii et in principio libri IV Liuii (uid. fr. 13 c. adn.), quae par- tes ab illis historicis secundum Macrum pertextae sunt, inter se con- tingunt. sed Dionysius eum citauit in libris II (fr. 5), IV (fr. 8), V (bis fr. 9. 10), VI (fr. 11), VII (fr. 12) ususque eo est ita, ut in Cn. Gellii locum eum substitueret eosque etiam ter consociaret (uid. p. CCCLix), tum uero nescio cuius iudicio propter temporum incu- riam ab eis deterritus (fr. 11. 12) alii auctori se addixisse uidetur; extremo tamen libro XI (c. 62) eum ad Licinium rediisse consensus cum fr. 13 (apud Liuium) docet. sed etiam praeter hos locos apud Dionysium eius usus subest. nam quae de bellis ab Anco gestis 2,38et39 memoriae tradidit, ex Macro tracta esse fragmento 8 (uid. adn. ad h. 1.) comparato computauit Riessling De Dion. font. p. 30 sq. idemque p. 33 cum Liebaldtio p. 15 foedus Gabinum (4, 58) et Schweglerum (II p. 307 sqq.) secutus foedus a Cassio cum Latinis ictum (6, 95) ad Macri auctoritatem de coniectura rettulit. hoc enim monumentum in columna ahenea Cicero cum pro Balbo (23, 53) di- ceret, meminit nuper post rostra incisum et perscriptum fuisse, tum igitur ipse uidere non potuit, multoque minus quinquaginta fere annis post Dionysius. qui quod nihilo minus, quid in illo scriptum esset, inseruit, aperte alii auctori eius notitiam debet, quem nemi- nem ueri est similius fuisse quam Macrum, talium rerum curiosum scriptorem.1) contra denuo intricata est haec quaestio, si eius de Sp. Maelii caede narrationem ex primis insequentis libri capitibus excerptam cum Liuio comparauerimus.2) hic enim commemoratione librorum linteorum (4, 13, 7) quasi digito Licinium Macrum mon- strauit Maeliumque quod cregnum esset aggressus' iure caesum esse L. Quinctium dictatorem professum multis ex historia Romana sump- tis exemplis exponentem induxit bonaque eius a quaestoribus ueniisse et in publicum redacta esse addit: Macer igitur regni crimen a causa plebis tribunisque separauit, qui nusquam Maelio adsunt et post eius 1) Nitzsch librum suurn ita conclusit (Annal. p. 351 sqq.), ut Diony- sio in scribendis libr. V — IX suspicaretur fuisse auctorem, qui duas di- uersas famas contaminasset, eumque fuisse Licinium Macrum. at mo- dum longe supergressus est, ut praeter alios etiam Bockschio uisum est. 2) Dion. 12 c. 1—4. Liu. 4, 13—16. Vid. Schwegler III p. 131—139. Mommsen E. F. II p. 199—220. C. LICINIVS MACER CCCLXIII necem hanc indignitatem queri non desinunt (c. 16,5). eandem autem famam etiam Dionysius secutus est, idque ita, ut materia Graecorum de tyrannis declamantium usus horum consilia dolosque prolixe ex- plicaret suamque ipse artem dicendi ostentaret, cui quidem indul- gens multa omisit, quae non quadrarent (nisi hoc eius qui excerpsit culpa factum est), alia mutauit, uelut Maelium priorem cultro ar- repto ui se defendisse eumque a multitudine irata quasi bestiam c-sse obtruncatum (c. 2, 7). nihilo setius non solum in summa ar- gumenti Liuius Dionysiusque inter se concordant, etiam in ipsa de- scriptione quaedam eiusdem originis remanserunt; nam ut hic Mi- nucium indicium suum apud senatum longa oratione exponentem fecerat (Dion. 12, 1, 15), sic Liuius breuiter oblique (4, 13, 9) atque uterque Seruilium Maeliumque ante necem inter se colloquentes (Dion. c. 2,4—7. Liu. c, 14, 3— 5).1) Post Tuberonem (uid. infra p. ccclxix sq.), Liuium, Dionysium Licinii auctoritas inobseruata uel neglecta iacuit, nisi, quae C. Cichorii coniectura est2), illa factum est, ut nobiles rerumque scriptores ternis nominibus uti solerent. ne Varro quidem hos annales ab obliuione tuitus est, ex quo Censorinus (fr. 3) et Macrobius (fr. 1. 4) pauca sua fr. sumpserunt, plura, fortasse Probi Berytii aetate excerpta, grammatici, qui soli etiam libros post primum citauerunt, Nonius (fr. 6. 21. 24. 25) et Priscianus (fr. 7. 20 tribus locis. 22 cf. 26)3), unum etiam Diomedes (adn. ad fr. 22) exhibet; quibus riuulis fr. 2 in Ioannis Malalae opus (inde in alia Byzantina) deductum sit, nos fugit. Denique ne quid frustra hic quaeratur e numero fragmentorum, quae apud Krausium et Bothium habes, consilio explosum est hoce, quod est apud Solinum (c. 2, 12): Licinio placet a Messapo Graeco Messapiae datam originem, uersam postmodum in nomen Calabriae, 1) Dionysius hanc famam probabiliorem quam Cincii (fr. 6) Pisonis- que (fr. 21) esse dixit, quam ei adnexuit, cum hi iitiywnioi avyygucpslg essent. quae causa nisi in excerpto turbata est, Dionysius significasse uidetur se Graeco scriptore usum esse. ita per hunc Macri fama ad eum translata esset, uid. s. p. cxxxiv, quae quidem originem ex priuatis monumentis familiae Seruiliae ducere uidetur, Mommsen 1. s. p. 199. 209. cf. s. p. xxxvii sq. 2) De fastis consularibus antiquissimis in stud. Lips. IX p. 186 sq. contra eum disputauit Vnger ap. Fleckeisen. 141 p. 313 sqq. 3) Liebaldt p. 14 etiam alium locum, ut opinabatur, ex Prisciano citauit (I p. 13 H.): Auctoritas quoque tam Varronis quam Macri teste Censorino nec k nec q nec h in numero adltibet literarum. is tamen non est Licinius sed Pompeius Macer, fcui ordinandas bibliothecas delega- uerat' Auguetus (Sueton. Caes. 56, 7). cf. Hertz a. h. 1. CCCLXIV DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS quam in exordio Oenotri frater Peucetius Pencetiam nominauerat* ubi de nomine auctoris lias adnotauit discrepantias Mommsen: 'lici- niano codd. cl. primae (Jiciano L). Luciniano alt. class. (Lutiniano S. lucinio II.') quibus beptadis Bonnensis opinio firmari uideatur in Granii Liciniani fragmentis illa uerba ponentis (p. 47). at eandem rem liabes expositam in Plinii nalurali bistoria 3,99: Graeci Messa- piam a duce appellauere et ante Peucetiam a Peucetio Oenotri fratre in Sallentino agro. uides igitur ex ea quae intercedit inter Plinium et Solinum cognatione, eundem auctorem esse descriptum a Plinio quem a Solino. in Plinii autem auctoribus non inuenitur Granius Lieinianus, contra saepissime ab eo est adhibitus Licinius Mucianus, modo sic (in ind. libr. III. IV. V. VI. VII. V 83. VII 36. IX 68), modo simpliciter Mucianus appellatus, qui librum Pliniano simillimum de naturali bistoria composuerat atque etiam in tertii libri indice, in quo illa de Messapiae nomine protulit Plinius, recen- setur. itaque nullus dubito, quin apud Solinum quoque hic Licinius Mucianus sit intellegendus et apud eum aut. Licinio sit scribendum aut, quod mihi magis placet, Licini^o Muciyano. quae scriptura nescio an commendetur quorundam codicum scripturis luciniano uel lutiniano uel lucinio. neque quidquam ualet contra hanc sententiam Isidori inscientia, qui rem ipsam ad uerbum ex Solino transtulit, pro auctoris tamen nomine nescio quem historicum in animo habens scripsit historiis [an historicis?] placet. uid. Vol. II p. xc — xcn. 101 — 107. tum uero ne apud nos quidem fr. 23 iure locum suum seruat. est enim C. Clodii Licini et nunc eius fragmentis (Vol. II p. 78) insertum, id quod inscriptio suadet. nam Nonius semper fLi- cinium Macrum' citauit. uncis tamen id circumscripsisse, ne numeri turbarentur, satius esse putaui. Difficilius lis est dirimenda inter Licinium Macrum et Aemilium Macrum poetam, qui haud raro inter se confusi sunt. atque apud Nonium quidem (s. u. prosecta p. 220) nulla est dubitatio, quin, cum Licinium Macrum in Hornithogonia afferret, Mcandri illum imita- torem suis uerbis spoliauerit1), nec apud Priscianum (ir. 22), quo- niam annalium inscriptio (ut fr. 7) addita est. num uero Plinii uerba mutanda sint, controuersia est. in huius enim indicibus libr. IX. X. XI. XVII exstat Aemilii Macri nomen, tum in ind. libr. XIX. XXI. XXII. XXVIII. XXIX. XXX. XXXII Licinii Macri, quae diuisio, quam- quam per se sane mira est, tamen nos de librorum deprauatione 1) Apucl Baehrensium in fr. poet. Rom. est Aemil. Macri fr. '6 p. 344. C. LICINIVS MACEK, CCCLXV cogitare non coget. sed ei Loci, quibus in ipsa enarratione Aemilii uel Licinii auctoritates nobis occurrunf, sunt hice libri 32, 9: homines quibus impaclus [lepus marinus] est piscem olent; lioc primo argumento ueneficium id deprehenditur. ceterum moriuntur totidem in diebus quot uixerit lepus, incertique temporis ueneficium id esse auctor est Licinius Macer. et paulo post 14: Licinius Ma- cer murenas feminini tantum sexus esse tradit et concipere e ser- pentibus, ut diximus (ob id sibilo a piscatoribus tamquam a ser- pentibus euocari et capij, et pinguescere, iactato fusli non interimi, easdem ferula protinus. quoruni uerborum argumenta ut prorsus abborrent ab annalibus, ita optime quadrant in carmina scriptoris alicuius, qui Nicandrum imitatus (Quint. inst. 10, 1, 56) talia compo- suerit qualia ille eiusque similes poetae, uel Ornithogoniam uel Tbe- riaca uel Alexipbarmaca, cf. Ouid. trist. 4, 10, 43: Saepe suas uolucres legit mihi grandior aeuo quaeque necet serpens, quae iuuet herba, Macer. tum pro bac sententia faciunt argumenta librorum, in quorum indi- cibus Licinius Macer auctor inuenitur: XIX de herbarum quarundam et radicum naturis, XXI continentur naturae florum et coronamen- torum, XXII auctoritas herbarum, XXVIII — XXX medicinae ex ani- malibus, XXXII medicinae ex aquatilibus, quibus quae in priore na- turalis bistoriae parte ex fAemilio Macro' se excerpsisse Plinius indicibus significauerat (de naturis aquatilium IX, insectorum XI, satiuarum arborum XVII), suppleta sunt, ut in altera (32, 14) ad locum quendam prioris (9, 16) ut eiusdem auctoris se referre po- tuerit. itaque quamuis repugnante Liebaldtio (p. 12 sq.) cum Vngero (De Aemil. Macro p. 15. De Valgio Rufo p. 211), Brunnio De ind. Plin. p.30, Rothio p.367 omnibus illis locis Licinii nomine expuncto, cum siue ipsius Plinii siue librarioium errore intrusum sit, Aemi- lius Macer reponendus est. Q. AELIVS TVBEKO1) Aeliorum Tuberonum familia et uitae simplicitatis seueritatisque et doctrinae litterarumque laude per complura saecula floruit, pri- musque, de quo compertum habeamus, Q. Aelius Tubero, Aemiliae Africani minoris sororis filius, L. Aemilii Pauli nepos, inclaruit. is princeps Romanorum totum se addixerat stoicae uitae ac disciplinae, usque adeo, ut non solum domi seuerus ac parcus esset sed etiam publice, cum Africani mors honestanda esset, summam ostentaret simplicitatem. in re publica stabat ab optimatibus, ut Tib. Gracchum, cum eius amicus fuisset, rem p. uexantem derelinqueret et postea in Gaium fratrem haud frustra complures orationes haberet. neque tamen, ut ait Cicero, maiorum honoribus respondere potuit. erat enim ut uita sic etiam oratione durus, incultus, horridus, neque pla- cuit stoica eius iactatio populo7 qui eius sapientiam in morte Afri- cani celebranda tam grauiter tulit, ut praeturae spe eum deiceret. num postea eam adeptus sit et ad summum honorem escenderit, etsi Pomponius (de orig. iur. 40) id tradidit, nescimus; neque enim apud Ciceronem, cui pleraque de eo debemus (Brut. 31, 117. pro Muren. 36, 75. Lael. 11,37. 21, 101), usquam eius magistratuum fit mentio, nisi eum tribunatu functum esse.5) Multo maius eius fuit nomen in litteris, quibus dies noctesque summa cum adsiduitate operam dabat (Cic. de or. 3, 23, 87). atque primum quidem audiebat Publium Mucium et Brutum et Manilium, qui ius ciuile fundauerant (Pompon. 1. s. s.), tum uero Panaetium philosophum, inter cuius discipulos praecipuum locum obtinuit, cum non solum eius condiscipuli sed etiam ipse Panaetius libros quos- dam ad eum miserint3), Cicero autem ei partes quasdam colloquii de re publica instituti tribuerit.4) 1) Vid. adn. ad p. cccl. 2) Recte enim Schnetz Brut. 1. s. pro triumuiratu , quae codicum scriptura explicari nequit, substituit tribunatum. — Cf. Zeller Gesch. d. gr. Philos. III l3 p. 535 sq. 3) Cic. de offic. 3, 15, 63. de fin. 4, 9, 23. Tuscul. 4, 2, 4 cf. acad. 2, 44, 135. 4) De re p. 1, 19, 31. ad Q. fr. 3, 5, 1. ad Att. 4, 16, 2. Q. AELIYS TVBERO CC< LXVII Huius forsitan nepos fuerit L. Tubero, ei et uita et doctrina similis, fhomo cum ingenio tum etiam doetrina excellens' (Cic. pro Lig. 4, 10), cum Cicerone una domi eruditus, in militia contuber- nalis, eorundem studiorum uinculo coniunctus, in omni denique uita familiaris (Cic. pro Lig. 4, 10). is Q. Ciceronem, cum a. 61. 693 in Asiam prouinciam abiret, legatus secutus est (Cic. adQuint. fr. 1,1, 3, 10) et quattuor annis post ex Asia decedens ea re de Marco bene meritus est, quod quas insidias ab exulibus coniuratis ei paratas esse audiuerat, ad eum Tbessalonicam detulit (Cic. proPlanc. 41, 100. cf. Drumann V p. 642). bello ciuili exorto ex senatus consulto Africam prouinciam sortitus cum Q. tilio iuuene eo profectus est. interea tamen P. Attius Varus prouineiam iam occupauerat, eiusque iussu Q. Ligarius Tuberonem Vticam uenientem, etsi filius ualetudine affec- tus erat, portu atque oppido probibuit, quare ille sublatis ancoris ad Cn. Pompeium in Macedoniam se contulit, ubi filius armatus pugnae Pbarsalicae interfuit (Cic. p. Lig. 3, 9. 8, 23 sqq.). tum uero uenia a Caesare uictore impetrata Romam reuersi Q. Ligarii odio ita indul- serunt, ut, cum ne ex exilio reuocaretur, timerent, Q. Tubero filius apud eundem Caesarem dictatorem, quocum ipse armis congressus erat, Q. Ligarium, quod in aduersariorum parte fuisset, accusaret (a. 46. 708). atque hic quidem et Caesaris clementia et Ciceronis deprecatione absolutus est, Q. autem Tubero cum rem non obtinuisset apud Caesarem, a causis agendis ad ius ciuile transiit ibique prae- ter ceteros floruit. baec enim de eo Pomponius (I. s. 46) rettulit: Post hos Quintus [sic emend. Mommsen, quoque libri] Tubero fuit, qui Ofilio operam dedit. fuit autem patricius [patronus scrips.Momm- sen] et transiit a causis agendis ad ius ciuile, maxime postquam Q. Ligarium accusauit nec optinuit apud Gaium Caesarem [cf. Quint. 11, 1, 23; 78. Meyer orat. reliq. p.501 sq.]. — Tubero doctissimus qui- dem habitus est iuris publici et priuati et complures utriusque operis libros reliquit: sermone etiam antiquo usus affectauit scribere et ideo parum libri eius grati habentur. sed iam sua aetate multos nanctus est, qui eius iuris scientiam admirarentur, sic Ciceronem, de cuius existimatione Gellius (1, 22, 7) haec tradidit: M. autem Ci- cero in libro, qui inscriplus est *de iure ciuili in artem redigendo', uerba haec posuit: *i\ec uero scientia iuris maioribus suis Q. Aelius Tubero defuit, doctrina etiam superfuiC. in quo loco 'sifperfuit' significare uidetur rsupra fuit et praestitit superauitque maiores suos doctrina sua, superfluenti tamen et nimis abundanti\ disci- p/inas enim Tubero stoicas et dialecticas percalluerat ; tum etiam CCCLXVIIl DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS Varronem, qui in epistolicis quaestionibus, «piid facere dicereque inbe- ret eum, qui senatum consuleret (post triumuiratum rei p. consti- tuendae1)) exposuerat; hanc enim quaestionem idem Gellius 14, 7 abbreuiauit et in capite subsequenti (8, 2) baec addidit: M. autem Varro in quarlo epistolicarum quaestionum et Ateius Capito in coniectaneorum VIIII ius esse praefecto senatus habendi dicunt ; deque ea re adsensum esse Capito ^Varroynem^) Tuberoni contra sententiam lunii refert: 'Na?n el tribunis' inquit 'plebis senatus habendi ius erat, quamquam senatores non essent ante Alinium plebiscitum '. eundem autem Capitonem (mortuum a. 22. 775, uid. Funaioli p. 563 sqq.) Tuberonis auctoritatem magni fecisse ex eius ipsius uerbis apparet, quibus epitomen illam clausit: Sed quod ait [Varro] senatus consultum duobus modis fieri solere, aut conqui- sitis sententiis aut per discessionem, parum conuenire uidetur cum eo, quod Ateius Capito in coniectaneis scriptum reliquit. nam in libro VIIII Tuberonem dicere ait, nullum senatus consultum fieri posse non discessione facta, quia in omnibus senatus consultis etiam in iis, quae per relationem fierent, discessio esset necessaria, idque ipse Capito uerum esse affirmatF) etiam usque ad digesta eius auctoritas mansit (uid. Bremer Iur. anteh. q. s. p. 358 — 367). Sed ut nunc ad L. Tuberonis studia litterarum accuratius explicanda reuertamur, fuisse eum, ut Quintum maiorem, philosophum uel stoi- cum uel academicum (Zeller 1. s. III 22 p. 10 sq.), neque eum igno- bilem, et ex Photii bibl. cod. 212 p. 169 Bk. uidemus: yQ&yei ds rovg Xoyovg [TIvQQOvLovg] ^4lvt]6idr]^og 7tQo6cpa)V(bv ccvrovg rav £% yixadiqiiCag rcvl 6vvaLQ£6*Lcorr] AevKLco TofteQcovL [sic enim cod. A., Neqcovl uulgabatur], ysvog [isv 'Pa^aLO}, dofy] de Xa^iTtQco sk TiQoyovcov nal 7tolLrLxag ccQiag ov rag rv%ov6ag [isrLOvrL, et ex eo quod Varro unum ex logistoricis inscripsit Tubero de origine humana (Ritschl De logist. Opusc. III p.404. 414), sed eundem histo- riae operam dedisse ex eis quae a. 60. 694 Cicero ad Q. fratrem scripsit (1, 1, 3, 10), ubi ut ministros quam optimos habeat, horta- tus quamquam, inquit, legatos habes eos, qui ipsi per se habituri 1) Quoniam eius in Gellii epitome mentio fit, Gellii loci ad anti- quiorem Q. Tuberonem cum Nipperdeio Opusc. p. 408 transferri non possunt. 2) Capitonem libri emend. Hertz. 3) Quid fAelius Tubero' libro ad Oppium scripto tractauerit, unde formam antiquam Probus Berytius f occecurrit ' excerpsit (ap. Gell. 6, 0, 10), incertum est. Q. AELIVS TVBERO CCCLXIX sint rationem dignitatis suae, de quibus honore et dignitate et aetate praestat Tubero, quem ego arbitror, praesertim cum scribat historiam, ?nultos ex suis annalibus posse deligere, qnos uelit et possit imitari. *) At uero eius Tuberonis, euius historiac fragmenta quaedam ex- stant, |)raenomen Quinti fuit. sic enim Liuius 4, 23; 3 (IV. 6) euin citauit2): Valerius Antias et Q. Tubero — consulem edunt, quae ipsa scriptura codd. est {etq. Medic. etq. ceteri). quodsi G. F. Vnger (Fleckeis. 143 p. 320 sq.) et Soltau (Herm. XXIX p. 631sqq.), prae- serlim cum Liuius auctores suos raro praenomiue dislinxisset, cVa- lerius atque Tubero' scripserunt, coniectura Quintum ex historico- rum numero ex|)uleruut; qui de Caesaris uita bis a Suetonio citatus (fr. 11. 10 a) aut haud dubie aut probabiliter restitutus locum suum tuetur, apud Liuium autem ea de causa hic duobus nominibus uti- tur, ne, ubi piiiuum prodit, iuxta Licinium Macrum, qui post illos affertur, et Valerium Antiatem altero nomine careat.3) Duo igitur Tuberones in bistoria scribenda uersati sunt. qui tamen fragmenta Tuberonis citauerunt, praeter Liuium et Suetonium uno nomine ea dislinxisse satis esse duxerunt, neque Dionysius (fr. 3), qui arta consuetudine cum Tuberonum familia coniunctus erat, si 1) A Plutarcho in uit. Luc. 39 Tuberonis stoici (rov ZraiY.ov Tov- §£gcovog) dictum aliquod aifertur, quo cum Licinii Luculli opera et sub- structiones Neapoli uidisset, emn Xerxem togatum appellauerat. sed cum illa aetate is Tubero, qui praeter ceteros stoicus nominabatur, iam diu mortuus esset, pro HTooiY.bg Ruhnken ad Vell. 2, 33 substituit i6xo- Qi-A.6g. quae tamen coniectura, etsi stoicum illum non posse intellegi Ruhnken recte animaduertit, non est probanda. ipse per errorem a Plutarcho hunc Lucium , qui erat academicus, stoicum dictum esse censeo. Ceterum Plinius n. h. 9, 170 hoc apophthegrna Pompeio Magno uindicat. 2) Vossius I c. 12 c. 5G hunc Liuii locum neglexerat, cum Lucium has historias condidisse diceret. eum redarguit Lachmann De f. L. I. p. 40. II 26. ipse ut difficultatem solueret opus historicum a patre in- cohatum hereditate filium accepisse et perfecisse suspicatus est, quae opinio a probabilitate non abhorret, fundamento tamen caret. is L. Aelius, quem Gellius 5,21,6 post M. Catonem, Q. Claudium, Valerium Antiatem cum P. Nigidio et M. Varrone testem citat, non est Tubero, ut Krausio p. 322 placuit, sed Stilo (cf. Kretzschmer De Gell. font. p. 41), recte nunc in editionibus restitutus. 3) Liuium talis aequalitatis rationem habere ex eis locis discimus, ubi iuxta Coelium alibi uno nomine distiuctum etiam Valerii uno con- tentus est (28, 46, 14. 29, 35, 2); praetera moneo etiam Fabium Pictorem, ubi primum, duobus nominibus citatum esse (1, 44, 2). Hi»t Rom. rol I, ed. Peter. Ed alt XXIV CCCLXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS plures rerum scriptores Aelios Tuberones nouisset, sic simpliciter praenomine omisso scripsisset TovfisQav Ailiog, dstvbg avrjo xctl tieqI xr)v 6vvaycoyr)v xr)g i6rooCag &?tiii£Xr]g.x) optio autem si inter Lucium patrem et Quintum fllium datur, huius (Quinti) doctrina, ut Gellius 1, 22, 7 id uerbum explicuit, superfluens et nimis abun- dans fuit. quid? quod 'Tuberonem' etiam librum aliquem astronomi- cum confecisse Plinius testis est (n. h. 18,235 cf. German. schol. p. 132 Br.), cuius argumentum et ipso hoc fragmento et uicinitate Tuberonis in indice eius libri CL. Tarutii, qui Graece de astris scrip- sit, et Caesaris dictatoris qui item' indicatur, praenomen Quinti indice libri alterius, ubi Titum Caesarem imp. sequitur, cqui de acon- tia cometa praeclaro carmine perscripserit' (2, 89), et libri XXXVIII. denique officiorum publicorum rationis et ordinis eundem peritum aliisque, etiam Varroni idoneum auctorem eum uisum esse ex Gellii 1. s. cognouimus. doctrina igitur eius ab historia non afuit neque habemus, cur de scriptura codicum Liuii dubitemus. contra Lucius pater magis philosophiae erat addictus eoque studio inclaruit. quodsi Cicero amicus de eius historia uerba fecit, in publicum eius cogni- tio ita non peruenit, ut si de tali opere sermo esset, Quintus filius omnium animos occuparet neque praenomen addi soleret. atqui cum Dionysius (a. 30. 724) Romam migrasset, perlustratis poetis et rerum scriptoribus 'Quinti Aelii Tuberonis' (sic eum sollemniter alloqui- tur) admonitu de Thucydide librum suum composuit et ad eundem, cui nihil ueritate pretiosius esset, misit (c 1 p. 325 Vs. c. 55 p. 418. cf. de Thuc. propriet. c. 1 p. 421), atque hic certe fuit ille uir Tteol xr)v 6vvay(oyi]v i6xoQi'ag i7tifisfo]g, cuius de Lupercalibus famam, ut hoc honore eum prosequatur, uulgatae Fabii Pictoris ceterorum- que historicorum opponit (arch. 1, 80. fr. 3). disputatione igitur nostra id euicisse nobis uidemur Q. Aelium Tuberonem eas historias scrip- sisse eamque ipsam ob causam praenomen omissum esse, quod dubi- tandi causa non erat.2) De historiae Tuberonis genere muita Soltau (in disp. Macer u. Tubero, uid. p. cccl et Livius p. 105 — 116. 211. passim) pro- posuit, maxime de ratione, quae inter eum et Macrum intercessisset; illum enim ut Ciceronem moderate et optimatium causam egisse et 1) 1,7,3, ubi Aelios, Gellios, Calpumios Dionysius auctores eibi fuisse profitetur, singulos illorum nominum scriptores intellegendos esse iam identidem monuimus. 2) Filius eius fuit Q. Aelius Tubero cob. a. 11. 743. uid. Rohden B. E. I c 638. Q. AELIVS TVBERO CCCLXXI contentionem ordinum a Macro populariter infectam ad illam rede- gisse, idque ita ut ex tabulinis priuatis quarundam gentium patri- ciarum, Fabiae, Quinctiae, Seruiliae, Furiae, Postumiae Iaudationes in annales insereret1), arteautem oratoria utrumque pariter insignem fuisse Liuiique operis primam decadem multa per capita locuple- tasse. at si ipsa fragmenta pauca et magnam partem tenuia per- lustramus, antiquariorum studio eum ductum esse concedimus (IV. 2 de equo Troiano, 3 de Lupercalibus, 4 de Seruii Tullii classibus) atque diligenter in res traditas auctorumque fidem inquisiuisse (fr. 7), tum eum cum Licinio in memoria tradenda consensisse (fr. 7. 8) neque nisi caute ab eo discessisse (IV. 6). contra idem, ubi res Ho- manas ipsas narrat, totus mendaciorum fictorum uanitati adstipula- tur (fr. 8. 9). restringo igitur eius de Tuberonis historia iudicium neque Liuii particulas, quas Soltau ex eius annalibus repetiit2), ad ilhid supplendum adhibere ausim. Historias Q. Tuberonis libros inscriptos esse omnium scriptorum consensu(Gell. fr.4. 8. 9. Cbaris.5. Non. 1. 10), qui inscriptionem addiderunt, constat. Iibri minimum fuerunt quattuordecim, res Homanae a Troia euersa deductae (tum enim etiam Varro de familiis Troianis scripsit3)), idque, ut uide- tur, ita ut mythicum colorem abstergeret (IV. 2) et res usque ad belli ciuilis inter Caesarem et Pompeium gesti initium persequere- tur (fr. 11). primo libro peruenerat minimum usque ad Seruium Tullium (fr. 4), qua ratione ceteras res in singulos libros diuiserit, incertum est; unum fragmentum, quod ad quam rem pertineat cer- nimus, addito libri numero ad nos propagatum est, fr. 9, quo Atilii Heguli supplicium crudelissimum expositum est. exstat enim hoc in cap. quarto libri Gelliani VII sic inscripto: Quid idem Tubero nouae historiae de Atilio Regulo a Carihaginiensibus capto litteris mandauerit, ubi Gronouius cum magna probabilitatis specie noua historia coniecit fragmentumque illud suo libro tribuit; noua ex ipsins IV. nouis exemplorum modis excruciatum huc inrepsit. 'Sermone tamen antiquo usus affectauit scribere', ut ait Pom- ponius 1. s. s., confirmaturque hoc iudicium eis formis, quas iNonius et Charisius ex historiis notauerunt. nec hoc mirahimur. uiuebant enim Tuberones in iure ciuili tractando et in artem redigendo, quae disciplina sola apud Homanos ornamenta dicendi respuit et integra 1) Si fr. 1 recte interpretor, ex eo potius auctam familiaruui super- biam impugnasse uidetur. 2) Liv. p. 211. uid. supra p. xxxm sqq. 3) De Attici familiis Romanis uid. uol. II p. xxxnsq. xxvnisq. XXIV* CCCLXXII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS mansit. auctoritas eius magni a Dionysio aestimata et propter acre studium antiquitatis exili littera expediendae (Varr. de 1. 1. 7, 2) in eodem loco quo Cato positus est1) consentitque cum eius laude Li- uius (fr. 6), qui libros linteos ah eo non solum adhibitos sed etiam diligenter examinatos esse profitetur. Licinium enim imitalus monu- mentorum historiae cuiusuis generis curiosus fuit. alia eius auctori- tatis testimonia desunt, quoniam omnis eius certa cognitio paucis locis continetur. nam Liuius in libris IV et X singulis locis (fr. 6. 7) no- minatim eum citauit, neque num in auctorum, quos frequenter ad- hibuit, numero ponendus sit,in tanla fragmentorum tenuitate diiudicari potest. libro quidem X c. 11, 9, ubi famae cuiusdam, quam antea (fr. 7) ex Licinio Macro et Tuberone protulerat, meminit, etiam Licinium solum ante se habere potuit (uid. supra p. ccclxi), nec in libro XVIII Tuberonem exscriptum esse pro certo affirmauerim (adn. ad fr. 8). similiterque de Dionysio res se habet, qui in libro I semel (fr. 3) eum citauit, quamuis eius diligentiam admiraretur. obfuit Tuberoni antiquitas et ieiunitas sermonis, cum in compositione po- tissimum uerborum delectatio uulgaris ita posita esset, ut ne Poly- bium quidem omnesque eos scriptores, qui ab Isocrate desciuerant, quemquam legentem usque ad finem peruenire posse diceret (de com- pos. uerb. 4,30 p. 20 Vs.). ita nemo ante Hadriani aetatem eius men- tionem fecit, tum Suetonius (fr. 10a. 11); etiam Gellius, Claudii Ouadrigarii admirator, tria fragmenta (4. 8. 9) ex eo excerpsisse satis habuit, atque apud posteriores grammaticos eius uestigia etiam tenuiora sunt, apud Charisium fr. 5, Seruium 2, Nonium 1. 10, per argumentum tamen nihil obstat, quominus duo fragmenta, quae libro non addito sub Tuberonis auctoritate ad nos peruenerunt, unum apud Seruium (13), alterum apud Donatum (fr. 12), ex histo- riis excerpta esse sumamus. Vssit igitur fulgore suo Augusti aetas, si quod opus communem eius inferiorisque saeculi uirorum doctorum admirationem obtinuerat, ut Horatius Lucilii saturas, Vergilius Ennii annales. aequior fortuna comoediis Latinis adriserat, in quo litterarum genere Graecorum exemplo confirmata aduersus florem iuuentutis ueteribus suffragata est Varronisque eorum patrocinium sub Augusto recentibus operibus deleri non potuit. neque uero eiusdem doctrina Pisonis, Heminae, 1) Cf. Dionysii laudem Tuberonis supra p. ccclxx commenioratam (fr. 3) et Catonis (fr. 6. 17) i7iuitXi)g ysvoasvog, il v.al rig aXXog, nsgl ri~tv ovvaycoyrjv tfjg aQ%aioloyoviLi:vr\g loroQiag. dicit igitur Tuberonem quasi alterum Catonem. Q. AELIVS TVBERO CCCLXXEU Tuditani; Gellii annalibus profuit; nam Liuius uetustatem etsi ad- tniratus et in prima decade secutus est; cum omnino laude sua ob- scurauerit, tum potissimum recentissimum eius defensorem monu- mentorum antiquorum inuestigatorem, Tuberonem, uirum litteratis- simum itemque nobilissimum. Lactea ubertas studium diligenter ueritatis eruendae exilique littera explanandae superauit et obruit, uel, ut Ciceronis dictionem (de legg. 1, 2; 6) imiter, historia dum unum maxime oratorium opus habebatur, stare non potuit nisi uiri- bus artis i. e. ornamentis oratoriis tulta (Leo Roem. Liter. I p. 338 n. 5). PROCILIVS Varro in eis libris, quos de lingua latina composuit, bis Procilii cuiusdam scriptoris auctoritate nititur atque; ut unde lacus Curtius dictus sit; explicet; tricipitem historiam profert, primo loco secun- dum eum fabulam illam notissimam de Curtii morte narrat (fr. 1), tum paulo post unde intimus circus ad Murcim uocatus sit7 ex eodem refert (fr. 3); praeterea eundem Procilium, ut uidetur, de Pompei triumpbo Africo adhibet Plinius (fr. 2)1); ex quorum testi- moniorum coniunctione in historicorum Romanorum numero Proci- lium esse ponendum cum probabilitate efficitur.2) accedit quod Ci- cero (ad Att. 2, 2,2 scr. a. 60. 694) postquam Dicaearcbi nelh]vaCav mentionem fecit; haec ad Dicaearchum laudandum addit: 0 magnum hominem et unde multo plura didiceris quam de Procilio. Koolv- fi-Cav et ^d-YjVaLCJv puto me Bomae habere, itaque Procilium signi- ficauit libros scripsisse, qui illis Dicaearchi similes essent; id est 7iolLTsUtg uel historias3) (Mueller Fr. hist. Gr. II p. 241). Accuratiora de eis uix poterunt definiri; nisi; si res Romanae temporum ratione pertextae erant; quemadmodum Dicaearchi Biog 'Elkddog ab aureo aeuo usque ad suam aetatem; antiquitates non esse neglectas; quod studium et multum exercitatum est a Dicae- archo (Mueller 1. s. p. 228) et illa aetate Romae uigebat scripsit enim Procilius inter annos 81. 673; quo anno Pompeius triumphum Africum egit (fr. 2); et a. 60. 694; quo anno Cicero eum ut scrip- 1) Praeterea eum recenset Plinius in libr. XII et XIII indicibus, ne- que tamen probo, quae Brunn De indic. PUn. p. 21 de Flauii et Pro- cilii nominibus coniungendis disputauit. num Plinius ipsum Procilium inspexerit, dubium est; Muenzer Quellenk. d. Plin. p. 165 de Yarrone cogitauit, Wellmann (Herm. XXVII p. 397) de Iuba. 2) Muenzer 1. s. eum inter antiquarios ponere mauult librumque eius urbis periegesin fuisse suspicatur. 3) Quod Orelli Onomast. II p. 497 ex boc ipso loco geographica a Procilio scripta esse collegit, orationis tenorem neglexit. alio loco ad Attic. 6, 2, 3 (eiusdem anni 60. 694) Cicero Dicaearcbum iGxoQiYMtaxov fuisse dicit. PROCILIVS CCCLXXV torem tum satis notum commemorat; Romae autem eius opus Var- ronis opere a. 43. 711 De gente populi Ronuuii scripto obscura- lum est Atque lii quidem sunt loci; quibus eius librorum certa mentio facta sit; sed in re publica eadem illa aetate Procilius quidam uer- satus est, quem, cum Procilii nomen tam rarum fuerit, ut Manutius (piidem Prociliam familiam ex familiarum Romanarum numero omnino eicere uellct, eundem fuisse cum scriptore illo non abhorret a ueri similitudine. is enim fuil tribunus pl. a. 56. 698 cum C. Catone et Nonio Sufenate, qui, ut Pompeius et Crassus consulatum adipisce- rentur, multa per uim fecerant, ex quibus tertio anno post, cum ea de causa postulati essent, Sufenas et Cato sunt absoluti, Procilius condemnatus. accusauerat P. Clodius, cuius animum offendere Cicero ueritus tiliae morbo quodam praetexto reo defuit eumque defenden- dum reliquit Hortensio (Cic. ad Att. 4, 15,4, cf. Drumann \l2 p. 281. III p. 99 sq.). praeterea forsitan eiusdem nomen exstiterit in titulo quodam a. 59. 695 (Momms. C. I. L. I n. 729) et in numo quodam inter annos 74. 680 et 69. 685 defosso (n. 455. p. 138), ex quo Lucio ei praenomen fuisse intellexerimus.1) 1) Quaestura eius, qua a. 61. 693 euui fuuctum esse scribunt Orelli Onomast. II p. 497 aliique, ad Pighii ingenium redit (Ann. III p. 343). Ex serie fragmentorum iam in uol. II p. lxiv fr. 4 eieci, ubi quod Cicero Yerr. act. secund. 1, 19,50 querimonias, quae ad legatum populi Romani pertinerent, non ad praetorem sed Romam deferri oportere dixerat, Pseudo-Ascouius a. h. 1. p. 236 St. contrarium de (P.) Oppio, quaestore M. Aurelii Cottae repetundarum accusato, et rde Procilio' factum esse se legisse affirmat, quem tribunum a. 56. 698 fuisse ueri simile est. L. SCRIBONIVS LIBO Cicero ut sciret, qui decem legati Mummio post euersam Corin- flmm (a. 146. 608) fuissent, in duabus epistulis ad Atticum a. 45. 709 datis (13,30,3; 32,3. fr. 1. 2) Libonis annalem se in manus sumpsisse dicit, qui quidem annalis nusquam alibi commemoratur, ut nibil nisi boc unum certo constet, eum scriptum esse ante illum a. 45. 700. amplus igitur patet coniecturis campus. atque Vossius quidem, quem secuti sunt Krause p. 138, Closset p. 461, Kayser in ind. nom. Cic. p. 468, alii, de L. Scribonio Libone cogitauit, qui acer- rime suadente Catone a. 149. 605 tribunus plebis rogationem pro- mulgauit, cut Lusitani, qui in fidem populi Romani dediti ab Ser. Galba in Galliam uenissent, in libertatem restituerentur' (Liu. per.49), (juem non infantem fuisse ex orationibus intellegi Cicero in Bruto (23,90) affirmat. rectius tamen Schweighaeuser ad Appian. b. c. 3,77 L. Scribonium Libonem, Sexti Pompei socerum, illum annalem con- didisse coniecit probauitque M. Hertzio, qui docta et diligenti dis- putatione eam rem, quoad fieri potuit, ad liquidum perduxit (De Liv. fragm. commeni. part. II. ind. lect. bib. Vratisl. 1864 p. 13 — 17). ille enim amicus fuit Pompei Magni belloque ciuili orto eius partes amplexus est. in ipso bello classi cuidam praefectus primo Dolabellam ex Dalmatia pepulit Gaiumque Antonium cepit, tum uero frustra im- pediuit, ne M. Antonius Brundusio in Graeciam traiceret. gratissimam tamen operam et Pompeio et rei publipae banc praebuit, ut paci conciliandae operam daret, primo frustra inter Caesarem et Pom- peium Magnum, tum prosperius inter Sextum Pompeium generum et Octauianum Antoniumque, denique ad Antonium transgressus a. 34. 720 consul factus est.1) Quamquam autem bunc Libonem ipsum in litteris uersatum esse non est traditum, tamen, si ex amicis licet concludere, ab eis non uidetur alienus fuisse. nimirum utebatur ille familiaritate M. Marii (Cic. ad fam. 7,1 — 4), bominis bumanissimi et doctissimi, et arta lit- terarum societate coniunctus erat cum ipso Cicerone et cum Varrone, qui quaecunque scribebat cum eo communicasse uidetur atque etiam libros quosdam ad eum misit (Cic. ad fam. 7, 4. acad. post. 1, 1, 3. cf. Ritschl Opusc. III p. 407). a tali igitur bomine annalis conscri- 1) Vide de hoc Prosopograph. imp. Rom. III p. 184 n. 210. G. F. Vnger in Fleckeis. ann. CXLIII p. 644—649. L. SCRIBONIVS LIBO CCCLXXVII bendi consilium abhorrere uix quisquam contendet. sed etiam ratio, qua Cicero eum testem citauit, scriptorem significat, qui utrique, et ipsi el Attico, bene notus sit, queni a Cicerone usque ad id tempus nondum esse nominatum maximo opere miraremur, nisi liber, quem etiam in epist.13,44 a. 45. 709 secum esse scribit, paulo ante in manus ei uenit.1) sed Hertzius (1. s. p. 15) etiam tertium Iocum Li- boni uindicauit. est Appiani b. c.3;77: Tco d' avtco %q6vco tisqC ts Uvqiccv %av MaxsSovCav totdds eytyveto. Tdtog KalaaQ ore ZjvqCwv dtcbdeve, tsXog ev avtfj xataXeXoiTiev, ta eg IIccQd-vcctovg tySq dtavoovuevog. tovtov tr)v [tsv sntusXstav KavxCXtog Bc'c6- 6og sl%£) to ds d^tcoucc 'IovXtog 2Js%tog, ustQaxtov avtov Kcci- Gaoog 6vyyeveg, otcsq sadtattcbusvov eg tQvcpijv tb teXog a6yr\- uovcog STtrtysto %ccvtccyov. j.tsu4.'a{is'vcp ds tco Ba66cp Ttots evv- fiQtGs' xal xaXCov ccvtbv vGtSQOv, STtet fiQadecog v7tr]xov6ev, dystv sxsXsv6sv eXxovtag. fi-oQvfiov Se xal TtXrjycov ysvousvcov r) GtQtcttd tr)v v($Qtv ov tps Q0V6a tbv 'iovXtov xati]xovtt6e. xav sv%vg i]v uetdvova xccl dsog ex tov Kcct6aQog. 6vvo[i66avteg ovv, el ur] ttg avtolg 6vyyvcbur] xal 7tt6ttg yevotto, [ie%Qt &avd- tot' dvayavietG&av, xccv eg ccvtb Ba66ov dvayxa6avtsg dlXo 6vveXe%ccv teXog xav 6vvsyvuvcc6av. ads j.te'v tt6t 7tsQt tov Ba6- 6ov doxsi, ACfiavt d\ ott tr)g no^7tr]Cov 6tQattdg ysvoyvsvog xav usta ti]v fjttccv idtatsvav ev Tvqco dvecpfreiQe ttvag tov te- Xovg y.al dveyQrfiavto tbv 2Jet,tov xat tco Bcc66a 6cpdg hvsyjeC- ot6av. OTtoteQCog d' eysvsto, Utdttov Movqxov otds — syxQa- tag aitsuccyovto xtX. quo loco qua fide prior tama pluribus ab Appiano narrata digna sit; nolumus quaerere (diuulgata erat ab auc- tore Caesari infesto et ab Appiano solo seruata), altera, quae breuius 1) Diuersa in hac epistula Cicero et ut Attico responderet et ut ad libros suos componendos doctrinam eius exhauriret, breuiter miscuit, sic etiam haec: Cottam mihi uelim mittas. Libonem mecum habeo et ha- bueram ante Cascam. cum Libonis aunalem significasse uideretur, etiam Cottae et Cascae similes libros a Cicerone dictos esse plerique inter- pretati sunt, Popma eorum cursum honorum Ciceronem ab amico postu- lasse; uersabatur quidem in libris de natura deorum parandis, in quibus C. Aurelius Cotta cos. 75. 679 primas egit. sed quoniam initio epistulae haec scripsit: Verum tamen scire omnia non acerbum est, uel de Cotta dixitque L. Cottam, qui ex libris Sibyllinis illud responsum ediderat Parthos nisi a rege non posse uinci seque in senatu sententiam dictu- rum, ut Caesar rex appellaretur (Suet. Caes. 79), inter preces Ciceronis maxime hanc ipsam cognoscere intererat. eed utut res se habet, Cot- tae et Cascae, quos libris soribendis uacasse nescimus, inter rerurn scrip- tores locum concedere ueritus sum. CCCLXXVIII DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS excerpta S. Iulio fauet, Romae publica auctoritate esse confirmala uidetur, nam Cicero omnino ambiguus fuerat.1) cum res pertineat ad a. 46. 708 (Drumann II2 p. 106), tempore non impedimur, quo- minus eam commemoratam esse censeamus a Libone illo (Haakli, Realencykl. VI p. 881 sq.), cuius libri insequenti anno a Cicerone mentio fiat. sed si argumenta comparauerimus, prior fama multo magis quam altera cum Libone Pompeiano conspirat, qui praesertim a. 46. 708 bello ciuili totus occupatus erat. itaque recte Perizonius (Animadu. hist. cap. IV p. 183) pro ACl3covl proposuisse uidetur Al(3Cgj. cum multa enim narrauit Appianus cum Liuio consentiens, ut ex eo hausta esse Wijnnio {Be App. fid. et auct. p. 12sqq. uid. Schwartz R. E. II c. 226) uideantur, tum Liuius bic eandem de Basso famam secutus est, quam ex Libone attulit Appianus. id quod cognoscimus et ex periocha (114), in qua summatim de ea re baec relata sunt: Bellum in Syria Caecilius Bassus, eques Romanus Pompeianarum partium, excitauit, relicto a legione Sexlo Caesare, quae acl Bas- sum transierat, occisoque eo, et ex Cassii Dionis (47, 26 et 27) consensu, qui in compluribus bistoriarum partibus Liuium ducem primarium habuit (cf. Wilmans Be Cass. Bion.font. p. 14sqq. Schwartz R. E. III c. 1697 sqq.). cf. inprimis baec Dionis uerba cum Appiano: c. 26,3: Kaixiliog Bd66og LTiTiEvg 6TQurev6ccg te zco IIon-TCr^cp v.a\ avaxaQr\6ag eg Tvqov £xei ev xcp e^itioqlo) rag diatQifiag Xav&dvcov ettoleIto' i]Q%£ de tcji; 2Jvqcov 2it,rog. 7: rolg ds di) GrQarLcbraLg %qoc5%eil71cov tlvcc TQ07COV ovtcq Tcvdg avr&v £6cp£- T£QL6aro, coOte xccl avr6%£LQug rov Ee%tov y£V£6\taL. dnoxtavov- rog 6e exelvov ro te 6rQar£v^a ■Jtuv %Xi]v bXCycov 71qo67]tulqC- 6uto %tX. quae cum ita essent, Appiani locum ex Libonis fragmentis buc transtulimus simulque fundamentum eius bistoriae subtraximus. nam quae restant fragmenta, ad unam quandam de praetoris cuius- dam anno quaestionem a Cicerone motam pertinent neque is postea ad eum refugit, de bac ab Attico certior factus, de aliis eius annali a. 47. 707 uel 46. 708 edito2), qui eodem uocabulo atque Libonis inscriptus est. 1) Ad fam. 10, 1, 4. 12, 12, 3; 18, 1. pro Deiot. 8, 23. 9, 25. Phil. 11, 13, 32. uid. Muenzer B. E. III c. 1198 sq. 2) Vol. II p. xxin sqq. huc usque igitur cum Vngero 1. s. p. 644 sqq. consentio. Soltau Philol. 56 p. 122 sq. Suppl. VII p. 612 sqq. in fragm. pro Libone Pisonem posuit et Appiani alteram famam non a Libone sed ab amico aliquo eius (fortasse Theophaue uel eius filio Pompeio Macro Augusti bibliothecario) litteris mandatam esse coniecit. INCERTAE AETATIS SCRIPTORES Sulpicius Blitho. Vnico Sulpicii Blithonis librorum fragmento uix quidquam prae- fatus essem, nisi a Vossio (lib. I c. 18 p.92), cui G. F. Vnger (Abh. d. Bayer. Akad. XVI p. 154) assensus est, esset confusus cum Sulpicio Galba, Galbae imperatoris auo, qui multiplicem nec incuriosam histo- riam edidit, ut ait Suetonius Galb. 3, cuius duo fragmenta (ap. Plut. Rom. 17, Oros. 5, 23, 6. Vol. II p. lviii. 41. uid. Prosop. III p. 283 n. 720) ad nos peruenerunt. nam huius pater Ser. Sulpicius Galba, cum a. 54. 700 praeturam gereret, a. 49. 705 consul suffectus esset (Prosop. III p. 284 n. 722), erat Gornelii Nepotis aequalis, neque igi- tur tieri potuit, ut librum aliquem ab eius filio (cos. 33. 786) com- positum Gornelius Nepos in auctoribus suis haberet. ceterum Sul- piciis per illa tempora gentile fuit studia historiae fouere; Glaudium quidem (imperatorem) adulescentulum hortante T. Liuio scribere aggressum Sulpicius Flauus adiuuit (Suet. Glaud. 41, 1). antea G. Sul- picius Gallus (cos. 166. 588) astrologiae non solum peritus fuerat sed etiam librum de ea scripserat (Plin. n. h. 2,53; 83). Alfius. Alfii complures litterarum laude floruere, ut Alfius Flauus Augusti aetate celeber erat et rhetor et poeta, fortasse idem (sec. Kiesslingium in ind. Senecae p. 529. Schanz II l3 p. 367), qui de delphino puerum quendam amante una cum Maecenate et Fabiano a Plinio n. h. 9,25 testis citatur, tuni libri excellentium uirorum Alphii Auiti cuiusdam identidem a Prisciano laudantur (Baehrens Fr. poet. lat. p. 383 sq.). denique Alfius1), scriptor belli Garthaginiensis, cuius memoria exstat apud Festum.2) omitto Vossii (De poet. Iat. p. 38) coniecturam ex his 1) Nipperdeium (Opusc. p. 401 sq.) non recte Coelii nomen substi- tuisse uideri iarn supra p. ccxxxvn rnonuiraus. 2) Sub Alpheo philologo apud Prisc. 8 p. 383 H. latet Ateius Philo- logus, quem recte detexit Osann Annal. crit. p. 66. cf. Hertz a. h. 1 CCCLXXX DE SCRIPTORVM VITIS ET SCRIPTIS unum efficientis Flauum Alfium Auitum, qui Augusti et Tiberii tem- poribus uixisset, diuersos miscentis. neque enim certa causa est, cur Alfii mentionem ab ipso Verrio repetendam esse Alfiumque ui- xisse ante Augustum, fortasse post Coelium negemus. sed ab Alfio Flauo rhetore et poeta eoque, cuius testimonio ad rem quandam, quae sub Augusto facta est, usus est Plinius, distinguendus est, item- que ab Alfio Auito, quem cpridem' ante Terentianum Maurum uixisse (Gr. Lat. p. 398 u. 2448 K.) librosque suos excellentium uirorum scripsisse uersibus dimetris iambicis constat, a quorum sono illa de Mamertinis narratio omnino abhorret. itaque Alfius locum suum inter hos historicos obtinuit. C. Piso. Hic Gaius Piso, etsi quod unicum eius historiarum fragmentum ad nos peruenit ad C. Marii mortem spectat, Lucius autem Piso Cen- sorinus paene quinquaginta annis ante consul fuit, tamen diu cum Lucio confusus omnino latuit. sed ne nunc quidem, ut accuratius eum cognosceremus, nobis contigit. hoc unum accepimus, a C. Pi- sone quodam C. Marii mortem ita esse expositam; ut malignos illos rumores de ea uulgatos non recoqueret.1) Quamquam, si coniecturae locus sit, nihil obstat, quominus con- sulem illum anni 67. 687, C. Pisonem, quem in oratorum numero ponit Cicero in Bruto (68,239 ^sermonis plemis orator'), eundem etiam historiae operam dedisse et fortasse opus gentilis sui conti- nuauisse statuamus.2) utique, cum Gai pYaenomen haud ita frequens in Pisonum familia fuerit, si illa aetate has historias scriptas esse existimamus, hic solus est ex Pisonibus, quos cognouerimus, de qui- bus cogitari possit. uid. de eo Drumann II2 p. 75 — 78. 1) Haud abhorrere hanc famam a ueritate suo iure censet Kiene Bundesgenossenkrieg p. 305. 2) Adsensus est Muenzer R. E. III c. 1377. C£. Cc o^ i\'cL *• l7. !; \j^r^j^*J^r^ U+~<4a~ Uju^oUuA u7]v ixri6frca 7tsi\ro[iai, ovS' iit\ rov itaQu rolg uq%isqsvgi y.sifitvov 7tivay.og ivbg v.u\ liovov xi\v ■Ttinriv a^acdviarov xaraXntsiv, 5 dXXu rovg iniXoytGuovg, olg a&rbg TtQOGS&iLtriv, slg LLiaov vnsv&vvovg roig povXrj9si6Lv iaowivovg i£svsyxsiv.~\ 2, Vopisc. uit Tacit.1,1 (II p. 185). Ouod post excessum Ro- niuli nouello adhuc Romanae urhis imperio factum pontifices, penes quos scrihendae historiae potestas fuit, in litteras rettulerunt, ut. io interregnum, dum post bonum principem honus alius quaeritur, iniretur, hoc post Aurelianum — sex totis mensihus factum est. 3. Cic. de re p. 1, 16, 25. Id autem [solem lunae oppositu so- lere deficere] postea ne nostrum quidem Ennium fugit, qui ut scri- *03 bit, anno quinquagesimo CCC fere post Romam conditam 35 1 15 Nonis Iunis soli luna obstitit et nox. adque hac in re tanta inest ratio adque sollertia, ut ex hoc die? quem aput Ennium et in maximis annalibus consignatum uidemus, superiores solis defectiones reputatae sint usque ad illam, quae nonis ADNOTATIU 1. Vide supra p. xnsq. 3. Enn. Ann. 163 p. 29 VahU uide supra p. xix. — Fuit ea de- fectio re uera a. 400. 354 a. d. XI kal. Iul., simulatque sol occidit (Zech, Astron. Untersuch. uber die von den Schriftstellem des Alterthums er- wahnten Finstemisse p. 58. Mommsen Chronol.- p. 201 sq.J. — Soltau Chronol. p. 186 sqq. defectum Ennii ad prid. non. Mai. a. 203. 551 refert (cf. Ginzel, Kanon der Sonnen- und Mondfnsternisse p. 53 sq.) scribitque anno DL fere. APPARATVS CRIT. 1, 3 dy/ioxsvoi Chisianus Vrbinas, corr. Xiebuhr 5 ovg uvxbg 7t0os&e(.it]v uulgo , Kiessling oig recepit ex Vrb., TtQooe&iurjv ex Chis. 3, 13 quum, ut scribit Ilahn, quum rcferens ad uerba Ennii CCC qui sic scribit Mommsen 14 quinquagesimo fere Vatic. CCC quinquagesimo Maius quinquagesimo et CCC Osann. nos secuti svmus Halmium 15 Nonis] non Vatic. Iunonis Hulleman p. 73 coll. Macrob. 1, 12, 30 nonis Iunis Ileinrich tribuit Ciceroni e 16 sollertia/aut Vatic. 18 superioris Vatic. reputate Vatic. pr. m. 1* 4 RELIQVIAE Quinctilibus fuit regnante Komulo. quibus quidem Romulum tene- bris, etiam si natura ad bumanum exitum abripuit, uirtus tamen in caelum dicitur sustulisse. 4. Gell. 4, 5. Statua Romae in comitio posita Iloratii Coclitis, fortissimi uiri, de caelo tacta est. ob id fulgur piaculis luendum 5 aruspices ex Etruria acciti inimico atque hostili in populum Ro- manum animo instituerant eam rem contrariis religionibus procu- rare atque illam statuam suaserunt in inferiorem locum perperam transponi, quem sol oppositu circum undique aliarum aedium num- quam illustraret. quod cum ita fieri persuasissent, delati ad po- 10 pulum proditique sunt et, cum de perfidia confessi essent, necati sunt, constititque eam statuam, proinde ut uerae rationes post com- pertae monebant, in locum editum subducendam atque ita in area Volcani sublimiore loco statuendam; ex quo res bene ac prospere populo Romano cessit. tum igilur, quod in Etruscos aruspices male 15 consulentis animaduersum uindicalumque fuerat, uersus hic scite factus cantatusque esse a pueris urbe tota fertur: Malum consilium consultori pessimum est. Ea historia de aruspicibus ac de uersu isto senario scripta est in annalibus maximis libro undecimo et in Verri Elacci libro primo 20 rerum memoria dkmarum. 4. Gellius res ex Verrio exscripsit neque inter tcstimonium annalium additamentumque eius distinxit. uid. s. p. xxnsq. anum 1 quinctilibus Vatic. sed dcleta c ' 2 humexitum Vatic. 4, 4 qmitio B ante corr. oratio RV oratii eloditis P 5 ob id] obit Ii 6 aruspice sex & ruria V aruspicis ex curia ct in marg. etruria F2 Etruria om. P spatio uacuo relicto ho- stilii V 7 contractis regionibus P V contrat' regionibus P corr. s 8 tua R stiiam V 9 oppisitu V opisitu R circum montis (Monetae Mommsen) aliarumq. (altarum O.Jahn Philol. XXVIII 8) edium P 11 productique Buettner-Woost confesserant R con- fessent V 14 sublimiore V P sublimiori R uulgo ex quo P ex q BV eaque g 15 P. U.VPB atruscos (a in ras.) P harusp. VBP 16 animaduersum] anim VB om. P uindicatum (sine que) P 18 uersus etiam ap. Varron. de r. r. 3,2, 1 19 ac] l B 20 anilibus VB uerc-i VP uarri B Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 1—4 Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE 1. Mar. Victor. art. gram. I p.23 K.. [Repertores litterarum] Cadmus ex Phoenice in Graeciam et Euander ad nos transtulerunt a h c d e |li] i k l ni n o p |qj r s t u, litteras, numero xvi. postea quasdam a Palamede et alias a Simonide adiectas implesse nume- 5 rum xxiiii grammatici, praeterea Demetrius Phalereus, Hermocrates, ex oostris autem Cincius, Fabius, Gellius tradiderunt. 2. Codd. Isidori ecclesiae Toletanae ad orig. 4, 7, 34 (ed. Areuah III p. 566). Alexander historiographus ait: Vulscos quidam appellatos aiunt a Vulsco Antipbatae Laestrygonis filio. Fabius cpioque io a Siculis profectos corrupto nomine Vulscos ait dictos. 3. Cic. de diuin. 1, 21, 43. Sint haec7 ut dixi, somnia fabularum, hisque adiungatur etiam Aeneae somrihim, quod nimirum in Fabi Pictoris Graecis annalibus eius modi est; ut omnia, quae ab Aenea gesta sunt quaeque illi acciderunt, ea fuerint, quae ei secundum 15 quietem uisa sunt. 3A. Seruius (auctus) ad Vergil. 5, 13. Fabius Helymum regem in Sicilia genitum Erycis fratrem fuisse dicit. 4. Syncellus p. 366 Dind. AivsCas yaQ ^isxa xr\v aX6iv xf\s Tqoius sx&v xqicov naQsld-ovxcov 7caQ£.Xa(is xijv xdv AaxCvcov 1. Vid. adnot. ad Cinc. fr. 1. — Gell. fr. 3. 2. Yid. supra p. Lxxxvrsq. 3A. Nomen Helymi a Daniele obscuratum a Thilone restitutum est. eum heroem eponymum urbis Elymorum non Troiae sed in Sicilia geni- tum esse, a Graeca fama discessit. 4. Syncellus sua ex Diodoro exscripsit pracmissa eius auctoritate: IIsqI t7js aQxccioyoviccg'Pautticov sx t?/s £' zJiodcogov EiKshcbtov. ex eodem lj 1 Vid. supra p. lxxxvi et appar. crit. ad Cinc. fr. 1. 2, 8 uulsos al. codd. Arcu. ctiam is, qui phototypice descriptus est, ante correct. 9 antiphatele strigonis filio codd. em. Haupt Opusc. III p. 330 sqq., quem uide de h. I. 10 a Siculis] sicolicis nel sic colicis codd. em. Haupt 3, 12 adiunguntur Ldd.H a pr. m. eaeneae eod. Voss.A in numerum fabi codd. in Numerii Fabii Sigonius in -nostri Fabi Hcriz Thilol. Idin. Streifzug p. 33 inclusum ran den Beryh in ueterrumis Tluess in FlccJcciseni annal. LXXXXVIIII p. 239 sqq. nimirum in Dederich quaestt. pliilol. p. 3 cf. supra p. lxxix 3A, 16 fabuis Ffloriac.) elimum T(uron.) 17 siciliam F dicunt F 6 RELIQVIAE (5a6cX£iav xcd x.axa6%iav tqiettj %qovov g| dv&Qcbrtcov y]cj)avl6&\] xal tlucov £tv%£v d&avaTcov. tt\v cV ccQ%ijv diadsl-dLisvoc; A6xd- viog vibg £xti6£V "Akfiav tj]v vvv xaXovu£vrtv Aoyyav, y\v covo- ua6£v aTib tov TtOTauov tov tot£ u\v AX(la xaXovuwov, vvv dh Ti($£Q£cog 6vo[xa^o(isvov. TI^qI dh Tf]g %Qo6iqyoQCag TavTtjg 5 &d(5iog, 6 Tag 'Pcouaicov 7CQa£,£ig dvayQd^ag^ aXXcog (A£uv&o- sua sumpsit Eusebius in chronico (armen. apud Maium in n. coll. VIII 214. in edit. patr. Lipsiensi V p. 137 sq. Karstii): Ueber den Nainen dieser Stadt jedoch [Albae LongaeJ bringt Phabios, der die Roemergeschichte geschrieben hat, eine abweichende Sage vor. Er sagt naemlich folgen- dermassen: dern Enias sei ein Spruch geworden, als cb irgend ein Vier- fuessler ihm anzeigen wuerde, wo er sollte eine Stadt gruenden. Als er im Begriff war, eine Sau, eine traechtige, zu schlachten und zu opfern, eine einfarbig weisse, sei die den Haenden entschluepft und gestreckten Laufes hinjagend auf einen Huegel entronnen, wo sie auch dreissig Ferkel geboren habe. Den Enia habe es darob Wunder ge- nommen; und den Orakelspruch auszufuehren beabsichtigend , sei er gegangen Hand anzulegen an aie Besiedelung der Staette. Da habe er ein Gesicht im Schlafe gesehen, welches ihn klar und offen abhielt • und mahnte, nach ?>Q Jahren zu siedeln, als ebenmaessig entsprechend der Zahl der geborenen Ferkel: von dem Werke, das er sich vorge- nommen hatte, sei er abgestanden. Nach Enias' Tode habe Askanios, der Sohn desselben, als er die Regierung uebernommen hatte, sodann nach Verlauf von 30 Jahren den Huegel bebaut, und den Namen der Stadt geheissen Alban, nach der Farbe der Sau; 'Quae angulis <( ~) inclusi, esse uerba Eusebii , non Diodori post Aucherum Mommsen (Chronol. 157 n. 302) monuit. Practerea multi multa eovuevov e7tL%eLQf]6uL [iev oixf]6uL xov xoTtov, idbvxu dh xaxd xbv vTtvov oijjlv evuQycog diuxcoXvov6uv xal 6v(i(3ov- Xevov6uv uexd X' exrj xxCt,eiv, o6ogneQ 6 xcov xeyxtevxcov aQLftuhg r)v, d7to6xijvaL xr)g 7tQofre6ecog. 10 5a. Plut. Rom. 3. Tov de tcl6xlv eyovxog Xbyov \idXL6xa xal %XeC6xovg [idQxvQag xd pev xvqlojxuxu TtQcoxog elg xovg"EXXr]vag e~edcoxe AioxXfjg IleTtuQrj&Log, co xul &Q%T]V Y.CCT£6%SV]. iTtSLTU A(l6XlOg OV 6VV SlK)] T1]V ^a6lXsiaV %aTa6yiC0V Nt^LSTOQL 7CQ067]Y.0V6UV, Og T]V UVTCO 7tos6^vTSQog ccSsXcpog, Svo v.al tettuquy.ovtu hrr] SvvaeTsvsi. c. 76,1: ALLoXiog insidi) TtuQsXups Ti]v AXpuvorv fiaeiXsiuv tov 7tQS6(SvT£Qov ccSsX- cpbv Neu,etoqu tiara xai %Xiov d% avrcov dvvdfisvog rov No[itfroQog, rf]V rs (5a6tXsCav dcpsCXsro QccdCcog xai cpofloviisvog ix rijg frvyarQog avrov ysvs6&ai italdag IsQSiav rftg 'E6ttag aTcidsi£,EV, dyaiiov xai TtaQ&ivov dsi fjico6oiiiv))v. ravrrjv oi iisv^IXCav, oi ds fPiav, oi ds UtXovtav 6vo\idt,ox)6t. fPcoQarat ds 10 iisr ov itoXvv %q6vov xvov6a naQct rbv xaxfs6rura ralg 'E6ria6i voiiov. xai to \isv dvf\xs6xa ytr) Tta&stv avrrfv 7) tov (3a6tXicog frvydrrjQ Av&co naQrtrfJ6aro ds})dsi6a rov TtarQog' stQ%d"r] ds xal dCatrav sixsv avsxCcitxrov, oittog (ir) /la-frot rsxov6a rbv ji\iovXiov. irsxs ds dvo italdag vTtSQcpvslg [isyi&st xai xdXXsi. 15 dt' 0 xai tiaXXov 6 jtiiovXtog cpofirfoslg ixiXsv6sv avrovg v%r\- Qirrtv Xa(56vra Qtipat. 5b. Dionys. 1, 79 sqq. UeqI dh xcov ix rf\g TXCag ysvouivcov Kotvrog \isv r]v iStv.aico6av xal avtol xa&dnsQ ixsivog r}£iov %qt)- 6&ut toj v6u.co Kslsvovtt ti]v [ihv al6%vva6uv to 6a>[iu QufiSoig aiv.i6%,sl6av dito&avsiv, tb Sh ysvvrj&hv slg tb tov itotauov fialls6\rai qei&qov. — C 79, 1: Mi%Qt [ihv Si] tovtcov 01 7ilsi6toi t&v 6vyyQacpicov ta avta. 7] [likqov TtuQalldttovtsg 01 [ilv iitl tb [iv&adietsQov [Fabium dicitj, oi 6' irti to ry cclri&sia ioinbg [iccllov anocpaivov6i, jcsqI dh t&v s%r)g Siu- cpSQOvtut. oi uhv yaQ sv&vg dvatQs9f)vai liyov6t ti]V xoQrjv, oi 8' iv stQxrfi cpvlutto[iivrjv udfjlcp Siutsli6ut So^uv dcpuvovg ftavdtov tco Sfjuw 7taQa6%ov6av. i7tfKlu6&i)vui Ss tov jlfioltov sig tovto ixstsvover^g tf)g &vyutQog ^ajHffatf^ca ti]v dvsipiuv uvtff f]6uv Sh 6vvtQOcpoL ts xul i)li- Y.'iuv ^ouffat tr]v avtrjv d6itu^6[isvai ts dllr]lag cog dSslcpdg. %uqi£o- [isvov ovv tuvtn tbv 'Apoltov, [tovr] S' r)v uvrf) &vydtr]Q, &uvx£g iv 6xd]g VTtcoQsCag \\tcxsxo, rC&svxaL xijv 6xdcprtv srtl xov vdatog. r) ds uiyQL lisv XLVog sin'tysxc\ STtsita rov qsCO-qov xatcc uixqov vTtoycoQovvxog ix xcbv tcsqI s6yara XC&ov 7tQog7traC6st 7t£QiTQa7t£l6cc sx^dXXst rd ^QScpTq. tcc usv dij xvv^oviisva xard roi) tiXucctog exvXivdeito, Xvxcclvu 6i rig i7tLCpuv£i6u vsotoxog 15 67taQycb6a tovg uu6tovg VTtb ydXaxrog dv^dldov tdg &rjXdg rolg 6t6ucc6lv avrcbv xal trt yXcbrri] tbv TtrjXov, a3 xutditX£OL it6uv, a7t£XCyua. iv 6s rovxcp xvyydvov6LV ol vouslg s^sXavvovxsg xdg dyiXag inl vourtv (rfir] yuQ iit\3atbv rtv rb ycoQCov) xaC rig uvtcov idcbv ri]v Xvxulvuv cbg r)67td£,sto rd pQicpr] xicog fi£v 20 dyavitg fjv vrto r£ ddufiovg xccl u7ti6tCug tcov ■d,£C0Qovuivcov £7t£LT aTteX&cbv xccl 6vXXi%ag o6ovg idvvaxo 7t?.£C6rovg rcov dyyov v£uovrcov (ov yuQ S7tL6tsvsto Xiycov) uysL rovQyov avrb &sa6ouivovg. cbg ds xuxsIvol 7tXrt6i'ov sX&ovrsg suud-ov tr]v lisv co67tsQ tixva 7tSQLi7tov6av. td d' cog urttQbg £t,£y6yL£vu, dca- admiscuit, supra Dionysium ab eo loco, ubi aperte ad Fabii auctoritatem se applicare profitetur. pergentem fcci, etsi illius narrat o propter »ia- iorem simplieitatem Fabianae similior fuisse uidetur. quae Dionysius ex suo adiecit, hisce uncis <( )> significaui. Iiic esto locu* Plutarcho, qui omissis eis, quae ad Varronem referenda sunt (Quellen d. Plut. p. 150 sqq.), sic pergit: Tovrov ivioi [non dixit Fabius, quia eadem narrat Dionys. 1, 84, 3 ex eo fonte, quem praeter Fabium ante ocu os habuitj (puvorvXov [(paiGtvXov librij 6voud^s69ai XCyovGiv, o'i d' oi rovtov alXu tbv ccvs- Xousvov [hic redit ad FabiumJ. 'Ev&susvog ovv sig 6xd(pt]v ra fiQsqprj v.uti^T\ usv iiil rbv itoruubv u>g oitpcov Idthv 6h v.atiovta itolXco gsvuuti v.ul tgu%vv6usvov tdsiGs TtQOGs/.&siv iy/vg ds tf]g b^Qr^g nutu&slg uTtr\X- 5b? 2 ysyoacpsv Pluess xr) ygaji"] Chis. Yrbin. trjde yQucpsi uulgo 10 itkr\\/t,vr\ Vrbin. 7tXrtuuf] Chis. 12 i% xcov tcsql- soydxcov Kiessling sr. xcov tisqlE, soydxcov SyTburg ttsqI xd seyata Meutzner 15 dvsdidov Vrbin. sdidov cd. codd. 21 snsnu sX&ojv libri corr. Kiesslivg oaovg Vrbin. ovg cd. codcl. 24 TvsoiGrccoGccv libri corr. Sylburg 10 RELIQVIAE Lt6vt6v xi %Qf]Lta oqcxv v7toXa(i6vTsg syyvrsQCo 7tQo6t']s6av cc&q6oi dsditt6(.ievoi (iofj tb &r\QCov. r) ds Xvxatva ov LtdXa ayQialvovGa tcov dv&QcbTtcov t\\ 7tQ066dcp dXX' co67t£Qav %£tQof]&r\g a7to6Td6a tcov ftQScpcov rtQS(ia xal y,aTa 7toXXr)v dloyiav to-0 Ttotusvtxov ollCXov dn^si. rtv yaQ Tig ov tioXv a7ti%cov sxstdsv UQog %coQog 5 vXi\ fia&sCa 6vvr\Qstpr)g xal nsTQa xoCXr\ Tirjydg dvtsl6a, slsysTO ds Ilavbg slvat to vditog, xa\ (icoLtbg i\v avTo&t tov &sov" $tg tovxo to %coqCov sX&ov6a aTtoxQVTttstat. (tb lisv ovv dX6og ovxstt dtaiisvst^ xb dh ccvtqov, ££ ov i\ Xt(3dg ixdCdorat, tco IJaX- XavtCco 7tQ06cpxodoLtr}itsvov dsCuvvTat xard ti)v Inl tov \7t%6- 10 oqollqv tpSQ0v6av bdov, xal TSttsvog s6Ttv avTov TtXr^Cov, svfta stxcov xslTat toO Ttdd-ov g Xvxatva TtatdCotg dv6t Tovg tia6tovg £7tC6%ov6a, %aXxd 7totr\itata TtaXaw.g SQya6Cag. r)v dh to %coqCov tcov 6vv EvdvdQco Ttoth olxi6avtcov avtb slQxddcov lsqov, cbg X£y£tat.)> cbg dh a7t£6tr\ to a^pio?', a'iQ0v6LV ol vottstg td fiQ£tpr\ 15 67tov8r)v TtotovLtsvoL tQ£(p£LV cbg d-£cbv avtd 6cbt,£6d,ai (5ovXoli£- vcov. i]v dd ttg iv avtotg 6vocpoQ(iCcov (ia6tXixcbv £7ttLt£XovLisvog STtiSLxrjg dvrJQ, &a di] Tolg §QS(fs6t y.BiLiivoig W]v ts XvKaivav l6toqov6i &r]Xtt£oiiivr]v xal dQvoy.oXuTttr]V tivu TtuQslvui 6vvsxTQi(povTa xal cpvXaTTOVTtt. — c. 6: Ta Sh §Q£cpr] (&ttV6TvXog jLiiovXlov 6vcpOQ@bg uveiXsto Xa&wv urtttVTag. — Y.Xr]&f]vui 8s v.al tov- Tovg ttTtb tfjg &r]Xfig 16toqov6l 'PcollvXov kccl 'Pcofiov <(, ort &r]la.govTsg c'ocpd"r]6ttv t6 &i]qlov)>. r) llsv ovv iv roig 6cbiLtt6iv svyivsia Y.a.1 vryiticov ovtcov evfrvg i^icpuLvs iisyiftsL y.u.1 idicc ti)v cpv6LV av^OLLsvoi ds ftvcLOSi- Sstg i]6av cccicpottQOi yuI avdQmSsLg yuI cpQovfJLLttTU itQog tu cpaivoLLSva Ssivu yccI xoXiiuv oXcog uviY7tXr]Y.Tov h%ovTsg' 6 dh PcoLLvXog yvcbfir} xs %Qf]6d,aL IL&XXOV sSoXSl Y.UL 7toXLTLY.i]V h%SlV 6VVS6LV , iv Ttttg tcsqI VOLLttg Y.ccl Ywriyiccg itQog Tovg ysiTvicovTug iiti\uiz,iuig itoXXi]v sccvtov nccQS%mv Y.uTav6r]6LV r)ysLLOviY.ov ll&XXov i] 7tsi&ttQ%iY.ov cpvesL ysyovotog. Sio totg llsv ofiocpvXoig r) TccnsivoTiQOig nQoecpiXslg i]6ttv, ini6TUTug Ss yccI Sionovg 5 xttl r)v yaQ tig uulgo %al om. Vrhin. 13 t%L6iovaa Vrbin. 14 oUri6dvTcov Vrb. Chis. corr. Stephanus 16 avtd cog ftecbv Vrbin. ocb&ci&aL PovXollsvcov om. Vrbin, 20 i]Xiy%£to Chis. iyivsxo Vrbin. Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 5b H uvxco 6vyycoQrfof]vut rci ^Q^VV kuti(idveL xe avxd JtuQu xov xot- vov xui cpeQCOv cbg xi]v yvvulxu eQyexuL. xexoxvluv Oe xuxuku- (icov v.ccl ay%-outv)]i\ brt vexQov avxtj xb pQecpog ?)v, TtUQUUv&etxuC xe xul dCda>6tv v7to(iuke6\rui xd TtatdCa 7tu6uv et; uQyf^g dtrjyr]- 5 6ufievog rr)v v.axa6yov6uv avxd xvyrjv. av£,o[ievotg de avxoig bvoua xC&exut xco uev 'PauvXov, xcp de 'Pcouov. Of 6e avdQcoftevxeg yCvovxat xccru xe d%Cco6tv \ioQcpr)g v.al cpQovrjfiaxog byv.ov ov 6vo(poofioig v.cci $ovx6kotg eoiv.bxeg dkk' olovg dv xig d5,ico6eie xovg ex (iu6tkeCov xe cpvvxag yevovg v.al 10 ditb dutuovcov 67toQug yeve6&ai vout£o[ievovg (d>g ev xolg Tta- xQi'otg vuvotg vTtb 'PcouaCcov exi xui vvv uberuC). (iCog 61 uvxolg r)v fiovxoktv.bg xul dCatxa uvrovQybg ev 0Qe6t xd Ttokkd nr]%a- uevotg dtd h,vkcov v.al xukdpcov 6v.r^vdg uvxoQOCpovg. (cbv ext xul etg eue i]v xtg ex xov IlukkuvxCov eitt xr)g TtQog xbv ltitio- 15 Sqouov 6XQecpov6r]g kuyovog 'Pcoiivkov keyouevrj, r\v cpvkdx- xov6tv CeQuv olg xovxcov eTttptekeg, ovdhv exl xb 6eiiv6xeQov e^dyovxeg, et de xt TtovrJ6etev V7tb yetuorvog r) %q6vov xb kelitov e%uxovuevot xul xco 7tQ06\fev et\ouotovvxeg eig dvvuutv.y 'Exei ds ducpl xd bxxcoxuCdexu exrt yeyovoxeg r)6uv, ducpCkoyov 20 xl tieq\ xr)g vofxfjg uvxoig yCvexuL TtQbg rovg NeuixoQog (iovxo- kovg, o'l TteQt xb Avevxlvov oQog dvxiv.Qv xov JJukkuvxCov xeC- iievov elyov xdg (iov6ru6£tg. r)riiovro de dkkrjkovg exdxeQot ftuutvd r) xr)v u>) 7tQo6rfxov6uv oQyudu v.uxuve'[ieiv r) xi]v xotvi]V fxovovg dtav.Quxetv r) b xt 6r']7toxe xvyov. ex de ri)g diptixuyCag 25 xavxr^g eyevovxo TtkrjyaC Jtoxe dtd yeiQtov, eixu dt bnkcov. xquv- PXiog uvtco 7taQuSiSto6i tco No(m']toqi t6v 'Pco(iov o Ti fiovXoiTo XQrj6a6\)ai. 7CuquXu(jcqv Se txeivog cbg i]xev oiY-aSe, &avfid£cov (ihv anb tov 6oa(LUTog tov veavi6v.ov inteQ- CpEQOVTU (i£yid,£l Xui QOO(Lr] ItCiVTUg, ivOQCOV Sh TCO 7tQ06C07tCp to &uqquXeov kui itufLOv Tf)g ipv%r~ig uSovXcotov Yui U7tuxthg intb tcqv tiuqovtcqv , %Qyu Sh avTov Yui 7tQuh,eig S(LOt,a Tolg §X£7tO(L£voig uhovcov, to Sh iiiyL6Tov, cog 2 Y.ai TLvag xcd Vrbin. 2. 3 xara KQuxog r']6r] Chis. 6 vv- xtcoo om. Vrbin. iTtsfiaXXov Chis. 7 xovrov om. Chis. xvyyd- vel Chis. 8 7toQ£v6[isvog Vrbvn. KaivLvuv Cobet y.ulvluuv Chis. xaLviciav Vrbin. 9 §e[iog Chis. Vrbin. scriptura nominis uariat. 10 Xaficov xu onXa Vrbin. xd 0. X. cet. codd. 15 itQoXtXo-iiGciivov Reiske xccl rovxco Chis. (.). FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 5b 13 ovxcog, sX& cog 6 (frdfitog Ttugudedcoxe, 6t6(xiog elg xi]v"AX(iuv txmjysTO. 'PcofivXog d' sxsidi) xb Ttegi xbv ddeXcpbv eyvco Ttd.&og, dttbxttv ev&vg coexo delv xovg dxttuLoxdxovg t%cov xcov vouecov, cbg sxi v.ccxd xr)v bdbv bvxcc xttXuXi]ip6(tevog xbv'PcoiJtov UTtoxgtitexut 5 d' VTtb xov 0ut6xvXox\ bgcov yccg Kpvxog} uvxov xi]v 6itovdi]v ficcvtxcoxsgav ov6av .... vopt6irs\g 6 Ttaxrjg, <(cT> xbv eytitgoGd-sv Xgovov dzoggrjxa Tcoioviievog xolg ytetguxCoig dtexeXe6ev^ cog }ir) d^dxxov bgur]6co6t nugccv.tv8vvev6uC Tt, Ttglv ev xcp xguxC6xcp tr)g dxttf]g yeve6%-ca. xoxe dr) ngbg xr)g avdyxr^g (5tcc6d-eig tiovcod-evxt 10 xco 'PcouvXcp Xeyet %u6av f£ dg%T]g xr)v xttXtt6%ov6uv avxovg xvyp]v. ttuxtbvxt de xcp vea.VL6y.cp xi]g xe txiqxgbg oixxog et6eg- %exci.t xcci Aeuexogog cpgovxCg, xcci itoXXd fiovXsv6uusvcp usxd xov 0ul6xvXov xf]g titv ccvxCxcc bgixrjg e%t6ielv edbxet, stXeiovt dh nagcc6y.evtj dvvdiieag ygr]6auevov bXov d-jiuXXd^at xbv oixov 15 xr)g AytoXCov Ttccgccvoiitccg xCvdvvbv xe xbv 66yuxov viteg xcov ueyi6xcov ud-Xcov dvuggliput, Ttgdxxetv de uexd xov (irjxgojtdxogog o xl dv exeCvco 6oxf]. (cap. 81) r£lg de xuvxu v.gdxt6xu eivut edo^e, 6vyxuXt6ug xovg xcottrjxug unccvxttg b^PcoiivXog xul derfoeig £<.'? xi]v'AXficcv 20 ejteCy66&ttt dtaxu%ecov, itr) xuxd xug ccvxdg TtvXag uTtccvxug iit]8' d&gbovg el6tbvxttg, ixrj xtg vTtbvotu. Ttgbg xovg ev xfj %6Xet yevr]- xcct, xcci Jtegi xi]v dyogdv VTtoutvovTccg exoCiiovg eivut dgdv xb totxs, &sov eviinuQovrog xcd 6vvsnsv&vvovrog aQ%ug iisydXcov nQayiiu- rcov, unrousvog inivoia v.ul rvyr\ Tr)g ccXr]&siag avsxQivsv , o6rig slt] xal OTtcog yivoiro , qpcovfj ts 7toasiu v.ul cpiXav&QatTtco pXEU[iari Ttinriv uvrcb fisr' iXnidog ivdidovg. 6 dh ftuQQcbv ZXsysv eklX' ovShv U7to%Qviponui <78" itui yuQ sivui Sov.slg k^iovXiov fiu6iXw(bTSQog. uxovsig yccQ -Aai ccvu- y.Qivstg tcqiv i] xoXu^slv 6 d' uy.Qtrovg ixdidco6L. tiqotsqov [ihv havrovg olycsrvav §a6iXscog 6iv uy.ovousv usydXa nsQl eccvt&v ti Sh 7ti6tu, tCQivsiv hoixs vvv 6 v.LvSvvog. yovai uhv yuo r)ucbv a7iOQQT]Toi Xsyovrai, rQocpal Sh y.ai Ti&r}VT]6sig uTonojrsQui vsoyvcbv, olg iQQiccv, &X1' icpQOVTi£sv, oTtcog tj) ftvyaTQL nsQi tovtcov KQvcpa avyysvoLtsvog cpQaasisv icpQOVQsiTO yaQ £rt xaQTSQ&g. (c. S) O 8s av- tSTvXog ccxovoag tt\v ts gvHtjt/w tov 'Pcofiov xal tijv ■JiaQaSoGiv, tov fihv 'PcoiivXov i]^iov (3or}&siv tote Gacpcog diddlzag tzsqI Tf]g ysvicscog' ttqoteqov Ss vitrjVLTTSTO ycal TtaQsdrjlov togovtov, ogov %QOGi%ovTag fii] ilmqov cpQovetv. avTbg ds ri]v Gxdcpr]v kqlu£cov i%coQ£L TtQog tov Nolltjtoqu 67tovSr)g xal diovg iisGTog cov Slcc tov xaiQOv. vnoipiav ovv ToTg tzeql rdg TtvXag cpQovQoig rov fiaeiXicog 7taQi%cov v.a\ vcpoQWLLSvog [iQcoTcoLLSvog BekkerJ vit avTcov xai TaQaTTOiisvog ttsqI [sic Zonar. itQog UbriJ rdg 2 sig Vrb. etcl cet. codd. rd ficcaiteia Sauppe 4 xiucooiag te libri t£ del. Sauppe 5 avcpoQpLa Cfiis. 6 ycooixaiq] noXixaig Vrbin. xoig xs %. Sauppe %agi^e6&aL fiovloLievog] ^a^i^OjLtfvog V^bin. 17 v.a\ Vrbin. om. cet. codd. 18 diiccofcv coni. Kiessling TtQog Vrb. i7c\ cet. codd. 22 e% xivcov coni. Cobet Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 5b 15 (iQEcpog sig vuTtr^v svfrvg dnb yovr)g xal JtQog xcov vouicov dvat- QSxrslg ixxQucpEi)], c3qu%vv sitt6%cbv %qovov, sixs v7toxoxr]frsig xt xcov dXrfocbv elxe xov duiuovog uyovxog sig xov^itpuvhg xb TtQuyptu, Xiyst itQbg uvxbv *"Oxt usv iit Eitol yiyovug, cbePcous, 5 Tta&Elv bxt av dtxatcbdco, xal cbg stEQt itoXXov itotrfiutvx dv oi xoui6uvxig 6e oevqo itoXXu xcci dscvd itu&ovxu 6£ uTto&uvEiv, ovdsv 3si TtQog sidoxu Xiystv. Ei di 6e ftuvuxov xe xal dXXov nuvxbg ixXv6uiurtv xaxov, uq' dv EidsCrjg ttot %uqlv xcd dsouivco v7tovQyrj6Eiug b xotvbv uptcpoiv i6xut dyuvx6v\ dxoxQtvuuivov 10 cJs xov nsiQuxiov 07tb6a xovg sv dnoyvcb6st pMov xstuivovg rj xov 6co&rj6s6&ut sXitlg xoig xvQiotg xovxov Xiystv xul VTtt- 6%vsi6&ui ETtuiQEt, Xv6at xsXsv6ug avxbv 6 NsptixcoQ xai itd.vxug djtsXd-siv sxTtodtbv cfiQut,st xdg avxov xv%ug, cbg l4pt6Xtog uvxbv ddsXcpbg cov dTtsexiQrfiE xftg (5u6tXsiug oQtpuvov xs xixvcov 15 E&rjXE, XOV pLEV STtl &rjQCC XQVtpLC 8tU%ELQL6CCUEV0g , X7]V <3' EV EiQXxfj dsdsuivriv cpvXdxxcov^ xd xs uXXa 07to6u ds67t6xrjg %Qtb- ptsvog dovXtp (Xcofiaxat}. (cap. 82) Tuvx' siitcbv xul itoXvv &qt)vov uuu xoig Xoyotg xuxu%sdu£vog rfeiov xlucoqov xoig xa- xoig avxov xbv 'Pcoptov ysvi6&ut. u6itivcog 8e vitod E^uuivov 20 xbv Xoyov xov ustouxiov xui itccQuvxixu xdtxstv uvxbv sjtl xb SQyov dh,tovvxog S7tutvi6ag 6 NsuixcoQ xr)v TtQo&vuiuv ^Trjg ptsv TtQd^Ecog' ecprj *xbv xuiqov sycb xuulev6ouul , 6v ds xicog c'ntov.Qi6hi$ [sic Vatic. Zonar. uvu-KQL6sig libri] ovv. iXu&s ttjv cxdcpriv xa> yXauvSLco nsQixaXvnTcov. r)v Si rig iv avToig anb Tv-yr\g tcov tu nut- SLa [sic Vat. nuiSuQiu uuly.J QiipuL Xufiovxcov xca ysyobvTcov nsQi tr)v $x&£6lv. ovTog IScov TTjv ffxaqp^i' tots xal yvcoQi6ag tj/ %aTU6v.svfi %al Tolg yQciuuaeiv ^Tvysv vnovoict tov ovTog xcti oi) nuQTiiislr^sv , aM.u cpQu6ug to TtQayuu tco §u6ilst v.uTS6Tr\6sv sig iXsy%ov iv Ss noXXulg xul psydXuig uvdyv.uig 6 f L6 RELIQVIAE TtQog rbv ddEXtpbv tt7toQQ>]rov a7ta6t rolg ccXXotg ayyeXCav Ttiuipov, brt 6co%r\ r£ drtXcbv xccl dtaraiicov avrbv rjxeiv a^vcov . ix dh rovrov 7t£U7t£rcct rig i&vQ&fCg, bg idoxet v7trjQ£rrJ6£iv, xal 7t£Qirvicov ov TtQodco rr)g TtoX^cog bvri ePco[ivXco dtaGacpn rag dyyeXCag' 6 de 7t£QtiuQi]g y£v6fi£vog £Q%£rat 67tov8fj TtQbg 6 N^uiroQU xal 7t£Qi7tXax£lg d^tpolv a67tats£rai u\v TtQcbrov, £7t£ira cpQafet rijv £7td,£6tv 6cpcbv xul rQocpi]v xul rdXXa o6a TtUQa rov &ai6rvXov £7tv&£ro. roig db fiovXoixivoLg r£ xal ov TtoXXcbv iva 7ti6T£v6£iav r£7Cjxr]QLcov d£0{i8votg xa&' i]dovdg rb X£y6fi£vov i]v. ^Ttd dh ttviyvco6a.v dXXrjXovg, ccvrCxa 6vv£rdrrovro xal dt£- 10 6xo7tovv o6rig £6rcct rQOTtog 1} xatQbg etg ri\v £7tC&£6iv £7tt- rr']d£Log. 'Ev co dx£ ovrot 7i£Qt tavrcc i]6ccv, 6 &]ii£Ccov iucpavtbv \i£ydXov TtQdyparog 15 ur]vvrr)g y£v6fi£vog, to yvcoQL6{ia rr)g £x&£6£cog rcbv (iQ£cpcbv r>)v 6xucpr]v dvaXa^tov bXCyov v6r£Qov ioCcox£v £lg ri]v ttoXlv. 6l£qio\i£vov ]d£Vt 7tOL>]6ttt XttrttCpttvlg TO Cp£Q6pL£VOV rcov cpvXdxcov rtg xarautt&cbv (^i]v dh 7toX£\tCcov ecpodov diog 20 xcd rdg TtvXag ol fidXi6ru 7tL6r£v6\i£vot TtQbg rov $a6tXitog icpQovQOvv) 6vXXau(idv£t r£ xal to XQVTtrbv 6 n dr]7tor i]v 'ijtsLiips diunv&se&ui xov NoLLijroQog xiXsvGccg, sf rig rjxoi Xoyog slg uvrbv vtcsq rcov TtaclSwv mg TtSQiysvoiisvtov. ucpixoLisvog ovv o uv&Qconog nccl d,sccoccii£vog oaov ovitco rbv 'Pcollov iv TtsQtfihXuig xul cpiXocpQ06vvuig rov NoiirjtoQog, rt)v rs iti6riv l6%vquv snoir]6s ri)g iXnidog xcci itccQSXsXsveccro rcov 7tQccyiLCCTtov o^stog ccvriXcciifiuvse&cci, xccl avvfjv ccvrbg [sic Sintenis. avrolg uulg.J ijdr] "/.al 6vvs7tQarrsv. 6 ds xaiQog oidh §ovXotisvoig oxvslv TtuQsiysv. 6 yaQ 'PcoLtvXog syyvg t]v i]drj xai TtQog avrov i^s&sov ov% oXiyoi rCov tcoXitcov iiigsl %a\ qpd^co rov 'AllovXlov. 7toXXr]v 6k x.al 6vv avTto divuLiiv i]ys gvXXsXo%i6lisvt\v slg sxaro6rvug- £%u6TT]g ds uvi]Q ucpr]ysiro %6qtov xul vXr]g ccyyiuXida xovrco 7tsQiY.siLi£vr]V uvs%tov. <^ ULia Si) rov lisv 'Pcollov rovg iv- 3 ante vTtt](jEt>]6SLv Meineke suspicatur intercidisse sv 6 og TtsQiTtXay.slg ci. EeisJce 7 Zgu\ cc Vrbin. 8 &ai6TvXov Vrbin. CioiiuTOcpvXaxog Chis. ^ovXocisvoLg xs xccl post dsoLisvoLg transponit Kiessling 10 r,v om. CJiis. Vrbin. 14 AllllXlov Nicolai Dani. codex Nolistojq semper Nic. Dam. 15 6 'PcoLivXog] 6 &ca6TvXog Cliis. Vrbin. Nicol. Dam. corr. Sylburg 19 Xsyoiisvov iibri Dioinjsii ei Nicolaus cpsqolievov G-elenius et Sylburg 6ts}'6lisvov EeiJce 21 7tS7U6TEVLiivoi Nicol. 22 rs] dt) Nicol. Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. Bb 17 xaraiiadsiv a^idv dxoxaXvTtrst j3Ca xi)v TtSQtfioXrjv. cbg di *>)v 6xdcprtv id~sa6axo xcd xbv dv&Qcoxoi' sua&sv dnoQOViisvov, rfcCov Xsystv^ xCg r) raQa%r) xal rC xb (iovXrtua xov ui] cpavsQcbg sxcpsQEtv 6xsvog ovdhv dsousvov dTtoQQijxov cpoQdg. iv ds xovxco 5 TtXsCovg xcbv cpvldxcov 6vve'qqsov, xaC xig avxcbv yvcoQCtst xipv 6xdcpr\v, avxbg iv sxsCvr) rd TtatdCa xo^iCoag irti xbv 7tora(i6v, xcd cpQa^sc XQog xovg TtaQovrag. ot ds 6vXXa(36vxsg xbv (Pai- 6xvXov dyov6tv i% avxbv rbv fia6tXsa xal 8trtyovvxat rd ysvo- usva. !4pt6Xtog ds chtstXfj (3a6avcov xaranXrfedusvog rbv dv- 10 d-Qcoxov, sl tii) Xsi-st rdg dXrjdsCag sxcbv, tiqcoxov ptsv sC t,(b6tv ol Ttaidsg rJQSxo' cbg ds xovx' 'sptafrs, xftg 6coxrtQCag avxotg o6xtg 6 rQQTtog sysvsxo' 6tr]yy]6apsvov 6s avxov Ttdvxa dg STtQcr/^r), "4ys dft, cpt]6tv 6 (5a6tXsvg, ijtstdi) xavxa aXt]dsv6ag systg^ cpQa- 6ov, bzov vvv dv svQsd-slev. ov yaQ exi dCxatoC sl6tv sv (3ov- 15 xoXotg xal ddotjov fiCov t,r)v sytotys bvrsg 6vyysvslg, aXXcog rs xal dscbv TtQovoCa 6co£6usvot. fcap. 83) 0at6rvXog ds rf]g dXo- yov 7tQaorrtrog vTtorpCa xtvifosig ui) cpQovslv avrbv buota rolg Xoyotg dxoxQivsrat cods' rOt usv Ttatdsg st6tv sv rolg oQS6t (iovxoXovvrsg, q6?ceq ixsCvcov (lCog, iyco cY iitsticp&rjV nr«o' av- 20 xdv T/; urtrQt dr)Xco6cov iv aig sl6t rvyatg' ravrtjv ds TtaQa 6ot cpvXdrrs6&at dxovcov dsrt6s6&at rfjg 6f]g frvyarQbg susXXov, Xva us TtQog avri]v dyd.yot. ri)v ds 6xdcpr(v scpSQOv, "Cv s%co dstxvvvat rsxii)]Qtov sucpavsg aua rolg Xoyotg. vvv ovv s:tsi xbg ts 7Cgd^ag ovdhv 6 TVQavvog oi;re fiovlsvcag 6ioti']qiov kavTco Siu to cntOQslv v.a\ TaQUTTSo&ai, xuTalricp&Eig ans&avsv. T£lv tcz nXsiGta xai tov <&a(ilov Xi- yovTog y.al tov Hs7taQr\&Lov Aio-tXsovg, og ^oxei nocoTog ixSovvai 'Pcbiirig 'atiGlv, vnoTCTov \isv ivloig £gt\ TO dQUUaTlY.OV K«i nluGyiUToidsg , ov Ssl ds uniGTslv. quaedam ex his breuiter repetit Plut. de fort. Eom. 8, ubi liaec addit, quae in uit. Bom. omissa erant: ovTcog tisq\ ttjv 'PcollvIov anoQUv xu\ xutu($oU]v r6v r\kiov sv.XntsLV l6toqov6l 7toiri6ULisvov UTQSxrj evvodov TtQog 6sXr]vr\v, coffjrsp 6 "AQtig ftsbg a>v t-jj El1§'lcc &vr\t]] 6vvr)J.d's, consentiens cum Dionys. 1, 77, 2: oi ds nlsl6Toi uv&oXoyovei [sic etiam alibi Fabium inducit loquentemj tov Saiuovog siScoXov, ov t6 %coqlov 4 eiGcpsQEtv Vrbin. Nicoi. ovSev deest ap. Nicoi. 6 yvcoataag Nicoiai cod. 10 XeS,oL Cltis. Vrbin. Xeh,et Sylburg et Nicol. td tfjg dkrj&sta; Valesius pro tdg Nicol. tf)g 11 eioeto Nicol. 12 cog] o6a Vrbin. 13 tuvt Nicol. 15 dSoiov fiCov\ Vscner aS6$a fiicp iibri 1 9 bortcQ Vrbin. corr. toaneQ Chis. Vrbin. ante corr. Nicol. TtuQ^ Vrbin.Nicol. vn cet.codd. 21 tfjg of]g ftvyatQog Vrbin. Nicol. t^g &. T7jg 6f)g cet. codd. 23 1x1 Vrbin. ante corr. iTtetSf} Cliis. Hist. Kom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 2 18 RELIQVIAE dedoxrai 6ot rovg veavi6xovg devQO xo[ii6aL, %cclqg) re xal 7te'inl>ov ov6rtvag (HovXeL 6vv ecioi. dei^co pdev ovv rolg £1&ov6l rovg Ttaidag, cpQa6ov6L d' avrolg exeivoL ra. icagd 6ov.' O [ikv dr) Tavr' eXeyev dva(5oXr)v evQe6&at (iovXoLievog rolg 7tai6l rov ftavdrov xal dcia avrbg a7todQd.6a6&aL rovg ayovrag, 5 STtetddv ev rolg 0Qe6t yevrrraL^ eX7ti6ag. l4Li6Xiog ds roig til6to- rdroig rcov OTtXoopoQcov e7tt6reiXag xQvtpa, oi)g av 6 6vocpoQ(3bg avroig dei%r] 6vXlafi6vrag cog avrbv dyeiv, a7io6reXXeL diara- %ecov. ravra ds dLa7tQa£,d[ievog avrixa yvcopLr]v eTtoLeiro xaXe6ag rbv ddeXcpbv ev cpvXaxfj dde6Licp e%eLV, scog dv ev frfjraL rd TtaQ- io ovra, xal avrbv cog hC dXXo drj tl exdXei. 6 ds djto6raXslg dyyeXog evvoict re rov xivdvvevovrog xal eXsco Tf\g rvyjiqg stil- TQexls stil rd (ia6iXsia rcov re dXXcov TteXarcov xal sraiQCov xal &SQa7teiag 7ti6rf]g %eiQa ovx oXiyrjv. ))xov de xal ol ex tcov dyQcov 6vveX&6vreg eig rf]v %6Xlv exXtTtovreg rf^v dyoQav, e%ov- reg V7tb raig TtSQtfioXaig %icpr] xexQV{i[i8va, 6ricpog xaQTSQOv. ^La6d\ievot 6s rf]v si'6odov d&Qoa OQ\Lf] Ttdvrsg ov TtoXXoig 20 OTtXircag tpQovQOvpLSVTqv d7to6cpdrTov6LV svTtsrcog 14.ll6X.lov %a\ rtv , itoXXtt •a.dcI aXXa rw itd&st SaiLLOvia tQya TtQoaanxovxsg fjXiov rs tt(fC(Vi6(ibv aiapviSiov xcd gocpov tv ovQavo) Y.ttxtta%6vxtt. uid. etiam 2, 56,2. quae Nicolaus Damascenus (in exc. de uirt. ed. Buettneri-Wobstii I p.349 — 351. de hac re habet: iv 00 Ss ovxoitcsqI roifira neccv, 6 Q^avaxv- Xog dysxai rtQog 'AwoXiov — xavxa citv ovv siQr\xui xolg tvsql <&tt(tiovy acl uerbum conspirani cum Bionysio 1, 82 — 83 et a librariis falso inter Nicolai excerpta intrusa sunt. cf. supra p. XGVIII. JEx multis ceteris scrip- toribus, qiii liaec narrauere (quos diligenter collcctos habes apud Schwegler. I, p. 384.) , maxime consentit cum Plutarcho Dio fr. 5, 11 sqq. B. (et Zonar. 7, 1, 2 sqq.), nisi quod solam priorem ' famam Plutarchi secutus est, qua Faustulo pastori ab Amulio fratres gemini exponendi traditi esse dice- bantur. 1 601 om. Nicol. 2 dsitjco llev^ deL$OLiev cod. Nicol. 3 Ttcddag iyco codd. praeter Vrbin. et Nicol. 5 d7rodQd6£6&cxL Kiessling cum Nicol. 7 onXocpoQcov^ cpilcov Nicol. cvcpoofibg Vrbin. Nicol. 9 6h om. Nicol. 10 ev . Dion. 1, 74, 1. Tbv 6s tsksvtaiov ysvbiisvov tfjg 'Pcbiirjg oixL6ubv r} xtlcjiv r) btt 6fj:cots %Qrj xulslv — ysvsGftai cprj6C — a. 5 Kbivtog 6s <&df)Log xatd to rtQcotov stog tfjg oydbrjg bkvu- Chr. md6og. 7. /'////. Rom. 14. TsTuQTCp 6s urjvl listu rfjv xtC6lv, cbg 7-*7 <&ufiiog Icjtoqel, to tceql rijv i:Qzcuyrjv ETolufjftrj rcov yvvai- xcov [Sabinarum] . io 8. Dion. 2, 38 sqq. Tu.TLog 6 tcov EufiCvcov j3u6iXsvg — 4tt£- tuijv tov ts KvqlvCov xal tov KwxltcoXCov tC&rt6Lv sv tco TCsdCco tbv yd.Quxa. oqcov 6s u6cpuXsl ndvta cpvkaxfj xat sybusva XQog tcov TCoksuCcov, 6(fC6c 6s ovdsv %coqCov utcoXeltcouevov byyobv sCg xoXXfjv bvstcltctev uicoqCuv^ ovx sycov b tl %Qrj6£TUL tfj 15 TQcftfi *ov xqovov. uurjyuvovvTL 6s uvtco xuQu6o£og svTvyicc yCvETUL TCuoudoiTSVTog tov xqutC6tov tcov byvQrjudtcov xutcc tocuvds tLvu 6vvtvyCuv. 7CUQs£,Lbvtug yaQ tr)v qC^uv tov KuTCitcoUov tovg HufiCvovg sig S7CL6x£ipLv, s'C Tt ictQog svQE&sCrj tov Xbcpov xloTcfj Irff&fjvuL 6vvutbv rj (iCcc, TCUQ&svog tig utco 20 TOV LlStSCOQOV XUtS6xb%EL, ^VycltT^Q UV^QOg iJCLCpUVOVg, CO 7CQ06- sxsLto f) tov %coqCov cpvluxrj, TuQXEia ovoliu. xul uvtfjv, cbg 6. Eadem fex Dionysio) Syncell.p. 365 Dind.: exit, tibi cornplures auctores adfert: xf)g di icoTtuyfjg xi\v uixiuv oi ulv sig GTtuviv yvvuiv.iav uvu^Cqovglv, oi 6' sig uq:0Qui)v ttoIbuov, of dh xu iti&uvwxaxu yQacpovxsg, oig xccyca ovyxuxs- -^ifiTjv, elg xb Gvvutyui qptldrrjra TtQog xug Ttlr\Giora>QOvg nolBig ccvuyv.uiuv. 8. Sequuntur in uniuersum praeter alios (Schwegler I,p.462) narra- iionem Fabianam in minutis rebus discedentes Liuius 1, 11, 5: Nouissi- mum ab Sabinis bellum ortum, multoque id maximum fuit: nihil enim per iram aut cupiditatem actum est, nec ostenderunt bellum prius quam intulerunt. consilio etiam additus dolus. Spurius Tarpeius Romanae praeerat arci. huius filiam uirginem auro corrumpit Tatius, ut armatos 1 y.ataXa^uvovOL Nicol. uev ovv om. Nicol. 6, 3 yevoi.isvov habet Yrhin. post y.alefv. 8, 10 xLtoq Vrhin. tdxLg Chi*. li uvirtLnxev Chis. 15 tcuqu- Solcog Yrbin. 20 rou Vrhin. om. cet. codd. 20 RELIQVIAE pcsv <&u(}L6g ts xul KCyxLog youcpovGiv , SQcog si6sQ%STUL t&v ipsXXCcov, u tisqI tolg uQi6tsQoig (3qu%Co6lv icfOQOvv, xul tcov OUXtvXCcoV %QV60Cp0Q0L yuQ i]6UV ol HufiivoL tots xul Tvq- qtjv&v ov% i\ttov ccftQodLULtoL" (sequitur discrepantia Pisonis fr. 5.y 7ispLipu6u d' ovv tcov dsQUTtuLvCdcov tcvu 6lu TtvXCdog, 5 r)v ovdslg "sllu&sv uvoiyoLisvrjv, rfeCov tbv (1u6lXsu tcov HufiCvcov iX&siv uvtfj dC%u tcov uXXcov sig Xoyovg, cog sxsCvco dcuXs^oLLsvr] tcsqI TiQuynutog uvuyxuCov xul LisyuXov. dst.uusvov ds tov TutCov tov Xoyov xut sXtcCSu 7tQodo6Cug xul 6vvsX&6vtog slg tbv unodsLyxtsvtu totcov, 7iQOsXd-ov6u slg scpcxTov i) xuQ&ivog 10 s£,sXy]Xv&svul asv vvxTog sx tov odqovqCov tbv tcutsqu uvtrjg scptj XQsCug tLvbg svsxu, tug ds xXsig uvtr) cpvXuttscv tcov TtvXcov XUl 7CUQudlb6SLV UVTOig TO SQVUU VVXTOg CiCpLXOUSVOLg UL6&0V Tr)g 7iQodo6Cug Xufiov6u tu cpoQr']uuTu tcov Uu(3Cvcov, u tcsql tolg svcovviiOLg siyov uxuvTsg Pqu%Co6lv. svdoxovvTog ds tov 15 TutCov Xu(3ov6u Tug 7tC6Tscg bC oqxcov tiuq uvtov xul uvTr) dov6u tov ui] ipsvds6d-UL Tu.g buoXoyCug totcov ts 6qC6u6u, scp" ov s6sl Tovg XufiCvovg sX&siv, tov s%vqcotutov xul vvxTog coquv Ti]v ucpvXuxTOTUTr^v UTt]]SL xul Tovg evdov sXu&s. (c. 39.) Ms%ql u\v 6r) TOVTCOV 6VUCpSQ0VTUL TtuvTsg ol 'Pto- 20 lluCcov evyyQucpsig, sv ds Toig v6tsqov XsyousvoLg ov% buoXo- yov6L. (sequitur Pisojiis narratio fr. 5.y oi ds tisql tov Kaitix(olicp\ cpgovQa y.cc&bi6ti]ksi xal TaQwqiog 7])'S[lcov avrr)g, ov%i TaQTtr\ta naQ&evog, cog %vioi Xiyovaiv , £vr)ftr\ xov PcofivXov ccno- 2 ipuMcov CMs. Vrbin. ante corr. 3 SuktvXcov libri praeter Vrbin. 5 TtsLLipacscc yovv Kiessling 7 dtake^ofievr} Kiessling 11 avxr]q libri corr. Kiessling 18 xcov eivocoxaxcov libri corr.Kiess- ling 20. 21 QcoKcaloi Chis. Vrbin. ante corr. 22 te om. Vrbin. Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 8-9 21 xul Kiyxiov ovdsv xotovxo ysyovivca Xs'yov6tv, dXXd cpvku£,ui xi]v xoqtiv dtufisfiutovvxta xdg tcsql xr)g ZQodo6iug 6vv\rf]xag. Tr d' silfjg uTtuvtsg tcccXlv b\ioicog yQdcpov6f cpu6i yuQ bxt na- Quysvoiisvov 6vv tcp XQuxi6xco tf\g 6tQuttag fiSQSt tov (icc6tXs(og 5 tav Hufiivcov cpvXdttov6a tdg VTto6ys6SLg r) Tuqtcsiu toig u-sv noXsuiotg uvsa(li

to$vollu /Pisonis). couoX6yr}Tai. yuQ, oti llstu tt)v Tuqy.wiov (Priscij teXsvttjv itaQaXuficov tt]v §uolXeluv TvXXLog iit irrj xtTtaoaY.ovTa xui tsttuqu Y.uTEGysv , cogt' si y.ut ixsivov roi' %qovov £1lTa-KUl£lY.06c:iTrii 1\V , OTS UTtEOTSQSLTO rjjg UQ%fig 6 7tQE6^VTSQ0g TCOV TuoY.vvicov, vtieq ifiSoiiTjy.ovTu tTT] ysyovcog uv rtv ote xbv TvXXiov utts- ytslvev. iv y.QUTictrj di ys avTOv tjXlylcc tots bvTa nuQudsdwxu6iv oi cvy/Qucpsig, yul cpu6iv otl TvXXlov uvxbg aQULisvog ix tov (5ovXevttiqlov y.ai cpsQcov £'£co -autu tcov XQrjnidcov it;s%£sv. — iv.7t£6cov ds rjjs UQ%fjg sti ■jtoXsLLsl 'Pcouuioig ovy. iXuTTGJ tsttuqcov v.ul 8syu iTcov, avTog iv TOig 7tQuyuu6Lv i^sTu^ousvog, cog cpacLv. Ceteri scrijrtores uulgarem famam sequuntitr, etiam Liitius, is tamen ita, ut alterius opinionis saltem men- tionem iniecerit: hic L. Tarquinius — Prisci Tarquinii regis filius ne- posne fuerit, parum liquet; pluribus tamen auctoribus filium edide- rim (1, 46, 4). cf. Pison. fr. 15. 12. Qxtae significauit Arnobius, plnribus enarrauit Plinius 28, 15, quem Valerio Antiate usum esse De font. Plut. p. 46 seq. ex indice eitts libri collegimus: Cum in Tarpeio fodientes delubro fundamenta caput 2 jiooovvTog Chis. HoQovroq Yrbin. 4 et 12 sIqqovvxu Chis. Hoqovtu Vrb. 6 y.ui accessit ex Vrbin. 10 iviuvaCuLg libri corr. Kiessling 14. 15 utuXuCtccoqov Chis., quod Kayser defendit olCyov delens, EvxuXaC?itoQov coni. RcisJce 12, 16 Capitolio ed. pr. in erratis (Beifferscheid) Capitolium codex 17 toli codex 24 RELIQVIAE sortitum? quod si planum fieri testimoniis postulatis auctorum, Sammonicus, Granius, Valerius Antias et Fabius indicabunt, cuius Aulus fuerit filius, gentis et nationis cuius, cur manu seruuli uita fuerit spoliatus et lumine, quid de suis commeruerit ciuibus, ut ei sit abnegata telluris paternae sepultura. condiscetis etiam, quamuis 5 nolle istud publicare se fingant, quid sit capite retecto factum, uel in parte qua areae curiosa fuerit obscuritate conclusum, ut immo- bilis uidelicet atque fixa obsignati ominis perpetuitas staret. quod cum opprimi par esset et uetustatis oblitteratione celari, conpo- sitio nominis iecit in medium et cum suis caussis per data sibi 10 tempora inextinguibili fecit testificatione procedere, nec erubuit humanum inuenissent, missis ob id ad se legatis Etruriae celeberrimus uates Olenus Calenus praeclarum id fortunatumque cernens interroga- tione in suam gentem transferre temptauit scipione determinata prius templi imagine in solo ante se: choe ergo dicitis, Komani? hic tem- plum Iouis optumi maxumi futurum est, hic caput inuenimus', constan- tissima annalium adtirmatione transiturum fuisse fatum in Etruriam, ni praemoniti a filio uatis legati respondissent: fnon plane hic sed Romae inuentum caput dicimus'. consentit Seruius acl Aen. 8, 345, sed quaedam addidit Plinio: Quidam dicunt, cum Capitolii ubi nunc est, fundamenta iacerentur, caput humanum, quod Oli diceretur, inuen- tum. quo omine sollicitatos conditores misisse ad Tusciam ad aruspi- cem illius temporis nominatum, qui iam indicauerat Argo filio suo, tributum fataliter esse, ut is locus orbi imperaret, in quo illud caput esset inuentum. obuii igitur Argo hi, qui missi erant, ubinam esset pater, interrogauerunt, qui cognita causa itineris eorum omne respon- sum patris prodidit monuitque, ut cauerent, ne ab eo interrogatione deciperentur. sed cum legati ad eum peruenissent et de significatione inuenti capitis quaererent, uolens ille dominatum orbis patriae suae potius adscribere, interrogauit, ranne bic', suum locum ostendens, fin- uenissent.' illis negantibus suspicatus proditum esse responsum quae- siuit, an quemquam obuiam fecissent; illis simpliciter confitentibus oc- currisse sibi iuuenem, tunc aruspex conscenso equo secutus Argum oc- cidit eo loco, ubi nunc Roma est, a cuius caede Argiletum. quamuis haec historia etiam de alio nomine saepe celebrata sit. denique propter Fabium etiam Zonarae uerba (7, 11, p. 38), qui JDionem (cf. p. 29 sq. Boiss.) transcripsit, appono: Tov dh vsav rbv iv ra> TccQTti]la> ogei xuxcc xr\v tov TtcctQog sv%r\v amodoiisi. tfjg 6s yfjg sig ri]v rcov &sy.sXiayv na- rapolt)v avaQQr\yvvy.svj\g, av^Qog vso%vf)xog Y.scpaXr\ avscpdvr\ ^vatfiog sti. insiii^av ovv Pconaioi, 7iQog av^Qu TvQGrjvbv rsQaroOY.oitov iQwrcbvrsg rb 2 Valerius Antias] ualerianus codex em. Fulukis Vrsinus 3 germani seruuli codex cur manu seruuli Zirike 5 patientiae sepultura codex em. Hildeorand 6 refecto codex retecto Zinke resecto ed. pr. in err. 7 rei curiosa codex tenebrosa uel arcis curiosa Hildebrand areae curiosa Botli. 8 ominis ed. G-elenii bominis codcx Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 12-14 25 ciuitas maxima et numinum cunctorum cultrix cum uocabulum templo daret, ex Oli capite Capitolium quam ex nomine Iouis nun- cupare. 13. Liu. 1, 53, 2. Is [Tarquinius SuperbusJ primus Volscis 5 bellum in ducentos amplius post suam aetatem annos mouit Sues- samque Pometiam ex bis ui cepit. ubi cum diuendita praeda qua- draginta talenta argenti refecisset, concepit animo eam amplitudi- nem Iouis templi, quae digna deum bominumque rege, quae Romano imperio, quae ipsius etiam loci maiestate essel. — (55, 7:) Auge- io batur ad inpensas regis animus. itaque Pomptinae manubiae, quae perducendo ad culmen operi destinatae erant, uix in iundamenta suppeditauere. eo magis Fabio, praeterquam quod antiquior est, crediderim, quadraginta ea sola talenta fuisse, quam Pisoni. 14. Dionys. 4, 64, 2. Hi^xog 6 7CQ£6(3vxuxog xav TaoxvvCov Sid rov cpuvsvtog Sr]Xovusvov. 6 Ss tb 6r]uslov slg tf)v TvQ6r]viSa (is- tadsivui ur^uvqed^svog, SidyQayruu irti tf)g yr)g ijtoir']6uto v.u.1 sig uvtb tr\v ts ti)g Paur]g frsGtv ivtsivug xal tb TuQ7trjiov bgog iusXXs rovg 7tQSG@sig avsQS6&ttf rr) 'Pcout] avtr\ i6ri; tb OQog rovto i6tiv; f) xscpaXf) ivtuv&u svQS^^r]•,, iv' ixsivcov ur]Ssv v7toro7tr]6dvtcov v.ul 6vucpr]6uvtcov f) Svvufiig tov 6t]usiov sig tb %uoiov, iv

5 fia0tX£v6avrt rPco{iaicov dd^XcpOTtatg i]v xal KoXXaxdag rjys- ficov a7tod£t%d-£lg aitb xf]g h exsCvr} xf] 7t6Xu diaxQt(ii]g avxdg %£ KoXXaxivog hiXffor] %a\ xoig iyy6votg dcp iavxov xfjv av- xi]v xax£Xt7t£v £7tiyiXrt6tv iyco dh %al toOtoi^ vicovbv dvat xov 'Hy£Qtov 7t£id-oiiat, d y£ xf)v avxi)v £t%£ xoig TaQzvvCov 10 7tat6tv i]XtzCav, cbg (bdfltog x£ xai ot XotTtoi 6vyyQacpdg TtaQa- d£dcbxa6tv. 15. Cicer. de cliu. 1,26,55. Omnes hoc historici, Fabii, Gellii, sed proxume Coelius: Cum bello Latino ludi uotiui maxumi primum fierent, ciuitas ad arma repente est excitata. itaque ludis inter- 15 filius. Cass. Dio 11, 13: avvSnnvovvrig nors iv rf] r&v 'AqSsut&v no- XtOQxia oi T5 rov TaQxvviov naidsg xal KoXXarlvog xal BQOvrog, ars xal ijXtxt&rai xal evyysvslg avr&v ovrsg, ig Xoyov rtvd nsQt rf)g cwqppo- cvvrjg rr)g yvvatx&v 6cp&v — riX&ov. uid. Schwegler I p. 49 sq. 15. Cum Cicerone consentit Dionysius (7, 68), quem, cum ludorum descriptionem , quae a c. 71 (fr. 16) sequitur, ex Fabio se hausisse ipse testetur, etiam hic eius uestigia legisse ueri est simillimum. itaque eius uerba transscribam: 'OXiyaig 8' vgtsqov rjnsQatg xad-fjxs u.hv 6 r&v e(Q%aiQ£6iwv xatQog, vnarot Sh dnsSsi%9r\6av vnb rov dfjfiov Kotvrog ^ovXnixtog Kau-SQtvog xat ZsQyiog AaQXtog QXavtog rb Ssvtsqov. raQa- val di rivsg ivintnrov ix Sst(idra>v Satytovicov t>/ noXst 6Vfvai. — fjiparo 8i rtg xal vo6og rov nXfj&ovg Xoiuixr). — Hnstra rjxe rtg inl to avvi- Sqiov rt)g (tovXfjg &QQco6rog inl ■xXivtdiov Kout&iisvog, Ttrog Aarivtog [Aartvog codd.J ovoua, 7tQS6§vrsQ6g rs avrjQ -Aal oveiag t%avr\g KVQtog, avrovQybg 3h xca rbv TtXsico %qovov rov fiiov £&v iv ayQa>. ovrog sig r>)v (lovXi)v ivs%&sig ^cpv do^at ■A.a^^, vnvov interdvra rbv KaTttr&Xiov Aia Xiystv avroy "I&t, Aarivts, v.a\ Xiys roig TtoXiratg, ort \ioi rjj vso>6tI TtouTtij tov 6q%ov[ISvov 6Q%r]aTr)V ov v.aXbv hSwAav, iva avaft&v- rat rdg hoQrag %al ii- aQxfjg hriQag i%trsXi6ioatv ov yaQ didsynat ravrag. avrbg d' iti r&v vvtvcov hcpn dvaerdg itaQ' ovSsv rjyrjaaa&at to bvaQ, dXX' sv t/, r&v rtoXX&v y.al dnarr\X&v vnoXaftsiv. hnstra avrco itdXtv %ard rovg vnvovg intcpavhv to avrb siSaXov rov %-sov %aXsnai- vstv te xal dyava%rstv , ort ovx dnr]yystXs nQog r>]v povXi]v rd xsXsv- 14, 2. 3 Kavrjveyd-t] Chis. Yrbin. pr. m. y.arevi-j/d-r] Vrbin. s. m. corr. Beislie 4 cprjOtv yeoiov Vrbin. pr. m. cpijai 'HysQtov s. m. 6 dSelcpo.Ttatq Vrbin. s. m. ddekcpov nuig Chis. Vrbin. pr. m. 10 et et eiye accessit ex Vrbin. 15, 14 proxurne Yindob. pr. m. maxime s. m. Caelius Voss. A 15 excitata quae Yoss. B pr. m. excita itaque Leicl. H Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 14. 15 21 missis instauratiui constituti sunt qui ante quam fierent, cumque iam populus consedisset, seruus per circum, cum uir^is caederetur, furcam ferens ductus est. exin cuidam rustico Homano dormienti uisus est uenire, qui diceret praesulem sibi non placuisse ludis, s idque ab eodem iussuni esse eum senatui nuntiare; illurn non esse ausum. iterum esse idem iussurn et monitum, ne uim suam ex- periri uellet: ne tum ipridem esse ausnm. exin filium eius esse mortuum, eandem in somnis admonitionem fuisse tertiam. tum e&tvxa, %ai dnsiXsiv, ri (ir) tovto Sqccgsl Siutu%ecov, or< avv usydXoi iiccdrJGSTca y.ecv.ca uf) oXiycoQsiv Tcbv SaiuovLcov. iScov Ss %ul to Ssvte- QOV OVttQ, TT]V CCVT1]V tqp?J 7tOirjGCCG&CCl TtSQL CCVTOV S6£ttV , %tti UULOC Sl' cciG%vvi]i \£%tiv~\ to nQ&yucc Xafisiv , dvi]Q avTOVQybg %cci ysQcov oveLqutu vtQog Tt)v fiovXi]v ixcpsQsiv OTTsLccg %ui Selu.ut(ov (iegtu, wi] %ui ysXcora bcpXn. oXLyaig S' vgtsqov r)ii£Qttig tov vibv ccvtov veov %ui %aXbv ovrs vnb vogiov otirs vn uXXr^g nvbg cclrLccg cpccvSQ&g GvvttQnccG&svTu aicpvi- dLwg dno&uvsiv. %ui ccv&ig Ti]v tov &soi> bipiv cpavsi6av iv Toig vnvotg <$r\Xovv, oti T)]g vnsQOipLug %ai Tfjg %ccrttcpQovf]6S(og xcov ccvtov Xoycov ri]v [ihv ijd)] Sc-Scoy.e Si%r]v rbv vibv dcpaiQs&sig, xug Sh oXiyov vgtsqov Scogsl. ravra Sh d%ovGccg scpr] v.uft' i]Sovi)v Ss$aG&ai rbv Xoyov , si usXXol ftd- vttTog avrco iXsvGSG&cci naQT](isXr]%6TL tov jUov rbv Sh &sbv ov tuvtt]v UVTCO 7IQ0G&SLVUL TTjV TlUCOQLaV, ttXX' sig unttVTtt TU [LsXr] TOV GoillttTOg dcpOQTjTOvg y.ui Ssivdg iufiaXsiv dXyi]Sovccg, cogts iir]Ssv uq&qov dvsv %cc- TccGTaGScog Tj)g iG%ttTr]g SvvccG&tti y.ivsiv. tots Sij Toig cpLXoig yolvoigu- urvog tu 6vu§s(3)]y6tcc %a.i y.sXsvG%sig vn' ivsLvcov fjYELV ini t\]v fiovXrjv. Sis^lcov Ss Taura xaTa uiy.qov iS6%SL tcov dXyr]S6vcov dnuXXdTTtGd^ui. %ai insiS)) TtdvTu Sis^fjX&sv, dvuGTug i% tov y.XlvlSLov v.ai tov dsbv dva- fiorjGccg UTtrjst Toig suvtov %OGi Sid T)]g ii6Xr.org olyuSs vyirjg. (69) H Ss (iovXi] Ssovg dvdnXscog sysvsro xcci d%ccvi]g ))v SYaGTog ovy h%cov 6v[i(iu- Xeiv, o tl to Sr]Xoviisvov i)v vnb tov &soi> y,ai Tig %ots 6 Tr)g no\iTtf]g 6Q"/.T]GTr]g nQor]yoi'(isvog ov y,uXbg uvtco icpdvr]. 'insixu Xiysi Tig i£ uvrcov dvuuvrfG&sig to ysvousvov , y.ui ndvTsg i\iuQTVQr]Gav. i)v Sh tolovSs' dvi]Q 'Pcouuiog oVy dcpuv)]g ^SQunovru lSlov ini tlucoqLu &ccvdrov naQu- dovg Toig buoSovXoig uysiv, ivcc Si] nsQi XQuxt\6ccvxeg u6nevcog av xd xqsCxxco fiexe^ta&ov sd"rj xcbv stilxcoqCcov vTteQtdovxeg, «| 5 exeCvov 7toLi']6o[iuL xov %qovov xijv xex\iuQ6Lv, bx ovtcoj xijv xfjg 'EXXddog ei%ov i)yejxovCccv ovde dXXi]v dtuTtovtLov ovdeuCuv uq- %ijv, Koivxco &uj3Coi fiefiaicoxf} %Qcouevog xul ovdeuLcxg exi deo- usvog 7tC6xecog ixeQug ' TtuXutotutog yaQ dvi]Q tcov xu 'Pco^uuixd 6vvxa%atuevcov xal %C6xiv ovx s% cov r']xov6s \iovov dXXd xul e% io cov avxbg eyvco 7tuQe%6u:evog. Tavtryv 6i] xi]v eoQxi]v eipr]cpC6uxo {iev i) ftovXr) xcov (Pco- HuCcov uyeiv, cog xul TtQOxeQov ecpi]v, xaxd xdg yevopevag ev%dg i)7ib xov dcxxdxoQog AvXov TLo6xouCov, 6V euelXev dycovC£e6d-UL 7tQog xdg cx7io6xu6ag AaxCvtov TtoXetg xuxdyeiv e7iL%eLQov6ug 15 Tuqxvvlov eni xi]v uq%y]V dvuXov6d-UL <5' exu%e xa%:' exu6xov evLuvxbv eig xe xdg &v6Cag xul xovg dycovug uq^vqCov Ttevxu- xo6iug uvag' xal ue%Qt xov Oolvlxlxov 7toXe'{iov tovx iduTtd- vcov sig ti]v soQxrjv. iv de xaig leQulg i][ie'QULg tavtaig TtoXXd uev xai dXXa eyCveto vouoig 'EXXryvLXoig xutd xs 7tuvr]yvQL6[iovg 20 xai ^evcov VTtodoidg xui ixe%eLQCug, u itoXv dv SQyov ei'r] Xs- ystv xd ds tisql 7to\i7tr]v xe xui ftv6iav xai xd xaxd xovg dycovug (ditoiQr] yuQ ix xovxcov xui xd fii] Xe%\tevtu e^etd^etv) toLude' (cap. 72) IIqlv ccq^u6&ul tcov dytbvcov 7tou7ti]v s6tsXXov 25 tolg fteoig ol ti)v [ieyC6tr]v eyjovteg it,ov6Cuv, dnb tov KuTtitco- XCov te xai 6V dyoQag uyovteg ini tbv [teyav iTtTtodQOfiov i\yovvto de tfjg TtouTtfjg TtQcotov yiev oi Ttuideg avtcov ol 7tQo6- rjfioC te xai tou nopLTtevetv e%ovteg i)XixCuv, LTtTteig fiev cov ol TtateQeg tLuijuutu iTtTtecov el%ov, Tte^oi ds oi ^ieXXovteg ev toig 16. Omisi quae cle Graeco more inseruit Dionysius. sed etiam ea quae de Romano enarrat, non integra ex Fabio Dionysium transscrip- sisse sed ex suo consilio alia praetermisisse, alia aut pluribus exornasse aut leuiter flcxisse post alios monuimus p. lxxvii. de impensis hidorum cum Dionysio cimsentire Pseudo-Asconium (in act. I in C. Verr. p. 142 16, 2 eize del. Portus. ei'zs xar' ullrjv ehe kux eY.eCvr\v Sintenis Em. Dion. III p. 10 8 dvi]Q KiessUng 6 dvr)Q Chis. uvi]Q Vrbin. 16 ei' xe Cltis. 19 TtuvtiyvQiua^ovq Vrbin. 20 i%xe'/eiQiug Vrbin. dv eQyov Vrbin. eoyov uv cet. codd. 25 ovaluv Mommsen Dc trib. p. 66 "21 . 28 oi TtQoay^oL Vrbin. articulum om. cet. libri 30 RELIQVIAE Ttitolg 6XQttTSva6&cu' 01 ulv xar 'CXccg re X(d xccrd X6%ovg, oC 61 xcud ovuuoQiac; xs xal rd%£ig, tog eig dida6zaXeiov tcoq£v6- u.£vol, Xva cpccvsQa yivoiro xolg ^ivoig r) fiiXXov6cc dvdQov6&aL rfjg xoksag dx}xi] TtXrj&og xe xal xdXXog o'Ccc xig i,v. xovxoig iyxoXov&ovv i]vCo%OL xe%QcX7ici xe xccl 6vvcoQCdag xal TOt»g dt^ev- s XTOvg L7t7iovg iXavvovr£g' pced-' ovg ot x&tv dxtXr^udrcov dyco- vi6rccl xcov xe xovcpcov xa\ xcbv (3ccq£cov, xb pchv d.XXo Gcbua yvuvol, xb 6e TteQc xijv ccidcb xakvTtxouevoi. — i]xoXov&ovv dh xolg dycoviGxaig 0Qyr]6xcbv %oqo\ TtoXXoX xql%T] veveurjuevoL, tcq&xol uhv dvdQcov, devxeQOL de dyeveCcov, xeXevxaioi de TtaC- io> dejv, olg 7tttQr]y.olov%cov avh]xaC xe ttQ%aixoig ipLCpv6ibvx£g ccvXC- 6xoig fiQa%£6Lv, cog xccl eig xode %qovov yCvsraL, xa\ XL%-aQL6ral XvQag £7txa%OQdovg sXscpavrCvccg xai xd xaXov\L£vcc j5c'(Q(3ixa y.oixovr£g. — 6X£va\ dh xcov 0Q%rj6Tcbv i]6av %crcbv£g cpoLvC- y.£OL £co6xy]q6l %ctXv.£OLg £6(ptyu£V0L y.ccl ^Ccpr] TtuQr^QT-quiva xa\ is XbyyttL (}Qa%VT£QttL xcbv {1£xqCcoV roig 8s dv8Qa6L y.al xqkvt] %dXy.£u Xocpotg £7tL6i]uoLg x£xo6Lct]uivu xal 7tX£Qoig. i]y£ixo dh Xtt& £xa6rov %oq6v eig dvrJQ, bg iv^dCdov roig uXXocg xd xr)g 6Qyrt6£cog 6%r]\iaxa, TtQcbxog rfdocpOQtbv xdg TtoX^Lxdg xu\ 6vv- rovovg xcvrJ6£Lg iv xoig 7tQox£X£v6uciTLy.oig ag xd TtoXXd qv&- 20 [loig. — \i£xd yuQ xovg ivortXCovg %OQoi)g 01 xcbv 6axvQL6xtbv £7l6u7t£VOV %0Q0C, xi]V 'EXXr]VLxi]V £id0Cp0Q0VVX£g 6CXLVVLV. 6X£V- al 8' avxoig ipav xoig u\v eig ELXi]vovg £ixa6$£i6L ua.XXcoxol %Lxcbv£g, ovg svlol yoQxcdovg xuXov6l, xa\ tlsql^oXulu ix Ttavxbg dvfrovg' xoig 6h £ig XccrvQovg TtSQL^cbuuru xal doQal XQuycov 26 xal 0Qir6TQL%£g £7tl Taig x£cpaXaig cpoficcc xa\ o6a xovxoig bfioLa. ovxol xccxi6xco7tT6v x£ xul xax£utuovvTO xdg 67tovdaCag xcvr]6£Lg Orell.) Romani ludi eub regibua instituti sunt magnique appellati, quod magnis impensis dati. tunc primum ludis impensa sunt ducenta milia nummum animaduertit Mommsen Hist. Rom. P p. 458 not. ad uictoriam Hegillensem originem ludorum Eomanorum etiam Cicero de diuin. lf 26, 55 rettulii. 1 y.ar ilag re v.al lo-jovg Kicssling 2 cog add. Vrbin. s. m. om. pr. m. 5 rcc ante textq. rdg ante 6vva>. add. Jacdby 6 LTtnovg d'&vY.rovg Kiessling 8 xd 6h Reisltc 9 tcoXXol ex Vrbin. (ttoXol Chis.) accessit 11 rs ex Vrbin. additum 13 %a\ clelet Kkss- ling 15 7C£Qir]QTj}[iivci libri corr. Reiske 18 ycoQcov Chis. Vrbiti. corr. Sylburg dvedldov libri corr. Syiburg 19 ayr^aTa' 6 uhv TtQ&rog Kiessling 20 TtQoy.sXsvG^iaaiv Chis. Vrbin. 26 qpoJy.ai Cliis. pr. m. cpafiaL s. m. Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 16 31 htl rd yeXoioreQa usracpEQovrEg. 8t]Xov6l ds xal al rdv ftoidu- (icov tiGodoc TtaXcadv y.al smy&Qiov ov6av 'PcouaCocg xr\v xeQ- rouov xal 6arvQixr)v Ttacdidv. ecpeirac yaQ rotg xardyov6c rag- vCxag iuufiCt,eiv re xal zaracjx&mruv rovg E7ticpavs6xdxovg dv- 5 dQag avxoig 6xQaxrtXdxaig. — Msxd Sh xovg %OQovg xovxovg zl&ccqi6xccC xs a&Qooi, zai avfo]xcd TtoXXoi 7taQEir']s6av zcd usx' avxovg o'C xs xd ftvuia- vtJQia xouC^ovxsg, scp' cbv aQd)uccxa zcd Xij3avcoxbg tcuq' oXrjv bdbv i&vuidxo, xa\ oi xd TtouTtsia TtaQccqpsQOvxsg aQyvQCov zal io xqvcjlov X£7tOLrtusva xd xs iSQa zal rd drtuo6ia. rslsvrala 8e Ttdvxcov ai xcov dscov slzovsg etiouxevqv lovcoLg vti dvOQcov cpSQO- usvcu, uoQcpdg rs buoCag 7taQiiov6aL ralg TtaQ^ "EX?.rt6L TtXaxxo- uivuig xai 6xsvdg xal 6vufiola xcd SoQEd.g, cov evqsxoX xal dorfj- Qsg dvd-QcbTtoLg sxu6tol Tta.QudCd ovr ai, ov uovov zfibg xcd'HQug 15 xcd 14.%-qvdg xal IIo6SLdiovog zal rcov uXXcov, ovgr'ElXrtvsg sv xoig dcbdsxu dsoig xuxuql^hov6lv, dXXd xal xcov 7tQoyevs6xiQcov, f'| cov oi dcbdsxa &eol [iv&oXoyovvrcu ysvE6&cu, Kqovov xal 'Piug xcd &Eucdog xal Artrovg xal Molqcov xai Mvrtuo6vvr]g xai rcov dXXcov d.Ttdvrcov, o6cov s6riv lequ xal rsusvr] tiuq r'EXXr]6L' 20 xcd rcov v6xeqov, dcp ov xr)v uQyr)v Zsvg TtuQiXufls, uvfroXoyov- uivcov ysvi6d-UL, ITsQ6scp6vrtg, EiXsL&vCug, Nvucporv, Mov6cov, P.ocov, XuqCxcov, zJlovv6ov, xai o6cov rtuLxricov ysvouivcov aC rpv%ui xd ftvrrxd. U7toXL7tov6cu 6cbuuxu £lg ovquvov dveX&eiv Xiyovxuc zcd xiudg Xu%siv buoCag frsoig, 'H^uxXiovg, A6xXr]- 25 Ttiov, Alo6xovqcov, 'EXivrjg, Huvbg, dXXcov uvqCcov. — 6vvxs- Xs6\rsC6r]g dh xr)g nouTtrig efiovxTvxovv Ev&vg o'C xs vtluxol zai rcov isqecov oig o6lov, zai 6 rcov frvr]7toXLcov xQOTtog 6 avxbg rtv rco nccQ^ r'](iiv. %EQVLipdusvoC xs yd.Q uvxoi xal xd lequ xu&uqco 7tSQLayvC6avxsg vdccxc xai zJrturtXQCovg xuQTtovg ETtLQQavavxsg 30 avxcov xaig xscpuXuig, ETtELxa zaxEvt,dpLsvoL, &velv rors roig VTtrjQsraLg avrd ixsXsvov. rcov dh oi liev s6riorog srt rov &v- uarog 6xvrd.Xr] rovg XQordcpovg e7tatov, ol bs TtCTtrovrsg vTtsrC- &s6av rdg 6cpayC6ag xai uexd xovxo deCQavxsg xe xcd [ieXC6avxeg aTtaQidg eXdufiavov f'| exa6xov 67tXdyyvov xai Ttavxbg dXXou 5 6TQUTr]luTug Vrbin. 8 okrjv rr\v SSbv Kiesslmg 12 l'yov- 6ca Kiessling 14 nuouSibovTca Kiesslmg 20 dcp' Cov Chis. Vrbi/n. 21 0eQaecp6vr]g Cliis. Vrbin. 25 'Elevr]g\ Zedr]vov Kicssling ZeXtjvrjg Jacoby 27 6 add. Vrbin. 29 S^u^xQog iibri corr. Meineke 31. 32 6 uev — tTtaiev coni. Kiessling 488 266 32 RELIQVIAE LieXovg, ug dXcpixoLg £eug dvudev6avxeg 7tQo6etpeQov xolg &vov6lv STtl xavcov. ol d' iizi xovg (icoLiovg eTtt&evxeg vtpfJTtxov xai tiqo6- £6xevdov oivov xard rcbv uyvLtpLiivcov. £xa6rov d' ori xard voLtovg eyivero rovg uLicpi &v6tav vcp' 'EXXfjvoov xuru6ru%evrug ex rf)g 'OfifJQOv 7totr]6ecog yvcovai Qudtov. — (c. 73.) Aoiitov ds 5 etl liol xui 7C6qI rcov dycbvcov ovg Li£rd ri]v 7tOLi7ti]v e%ereXovv bXiya dteX&eiv. TtQcorog 6 rcov red-QLTtJtcov re xai 6vvcoql8cov xui rcov dt,evxrcov 'iTtTtcov eyivero dQ6iiog. — ev de raig ltltil- xuig dciiXXaig £7tLrr]d£VLiuTa dvo rcbv Ttdvv TtaXatcov cbg &£, uQ%f]g £vono&eri]&r] cpvXarroiieva vTtb 'Pcoliulcov ll6%ql rcbv xut ellc 10 8lux£ltul iqovcov, t6 re Ttegl xd TQiTtcoXa rcbv uqllutcov. — dv6i yuQ LTtTtotg eXevypcevoLg, ov tqottov ^evyvvxat 6vvcoQig, XQixog TtaQeinexo 66LQalog %7t7tog qvxy^ql 6vv6%6[i6vog, bv dnb xov 7taQt]coQf]6&ai xe xai [ii] 6vv6±6v%Q-ul TtuQfjoQov ixuXovv ol TtuXULOi. 6T6QOV 8\ 6 TCOV 7tUQ6Llf)6(3r]x6TCOV TOLg UQLIU&L 15 dQociog' bruv yaQ reXog ui rcbv LTtTtecov ulilXXul XdficovraL, uTtoTtTjdcbvreg dnb rcbv uqllutcov ol 7tuQo%ovii6voL rolg r]vi6- %OLg — rbv 6rudLuiov ulllXXcovtul 6q6llov uvroi TtQog dXXfj- Xovg. T6Xe6$6VTcav dh rcbv LTtTtixcbv Sqollcov ol roig euvrcbv 6collu6lv dycovL^ojxevoL rdrf ei6\]e6av dQOLietg re xai txvxtul xai 20 7tuXuL6rui. — iv de roig Slu lis6ov rcbv d&XrjLLarcov %Q6voig fEXXt]VLXcbrurov xai xqutl6tov uTtuvrcov e&cbv UTteSELXVvvro, 6recpuvcb66Lg xui dvuQQfJ66Lg TtoLovcievoi tllicov uig eriiicov xovg eavrcbv eveQyerug, — xai 6xvXcov o6cov ex TtoXecicov XufioL£v eTtLdei&Lg roig eig fteav 6vv£Xi]XviJ66LV. dXXd yuQ v7t£Q luv 25 xovxcov ovxe LLrjxfevu 7toLt]6u6d-UL Xoybv u7tcaxov6r]g xf)g vjto- &e6£cog xuXcbg el%ev ovxe Lir]xvvetv TteQU xov Seovxog rJQLtoxxe. 17. Liu. 2, 40, 10. Apud Fabium, longe antiquissimum aucto- rem, usque ad senectutem uixisse eundem [Coriolanum] inuenio; 17. Gf. Cass. Dion. fr. 1S, 12: 'All! ig rovg OvoXaxovg avaxcog^Gag svzav&a i\ Im^ovXfig r) v.al yr\Q(i.6ag ani&avsv. ex eo Zonar. 7, 16, qui tamen solam alteram famam in suum librum transtulit: ava%coQfi6ag dh sig tovg Ovolovexovg ixel yvQaeag aTtfjXXa^sv. ieiunam memoriam etiam Brutus secutus est (Cic. Brut. 10, 42). 2 im&ivTeg Kiessling iTtiri&ivrsg libri 3 ayi&Liivcov Chis. 6 stl Kiessling s6ti libri 1 1 didKSLrui] Scarslsi Kiessling 1 2 i£sv- yvvLiivotg Chis. 14 rs accessit ex Vrbin. Lir) addidit Valesius 15 df] rs ReisJce 16 ul om. Vrbin. Xmtcov Gelenius 23 uvdg olg iriiccov libri corr. Reiske Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 16-18 33 refert certe hanc saepe eum exacta aetate usurpasse uocem, multo miserius seni exilium esse. 18. Liu. 8, 30, 1. In Samnium incertis itum auspiciis est7 ^ cuius rei uitium non in belli euentum, quod prospere gestum est, 5 sed in rabiem atque iras imperatorum uertit. namque Papirius dictator a pullario monitus cum ad auspicium repetendum Romam proficisceretur, magistro equitum denuntiauit, ut sese loco teneret neu absente se cum hoste manum consereret. Q. Fahius cum post profectionem dictatoris per exploratores conperisset perinde omnia 10 soluta apud hostes esse, ac si nemo Homanus in Samnio esset, seu ferox adulescens indignitate accensus, quod omnia in dictatore uide- rentur reposita esse, seu occasione bene gerendae rei inductus, exercitu instructo paratoque profectus ad Inbrinium (ita uocant locum) acie cum Samnitibus conflixit. ea fortuna pugnae fuit, ut i5 nihil relictum sit, quo, si adfuisset dictator, res melius geri potuerit. non dux militi, non miles duci defuit. eques etiam auctore L. Co- minio tribuno militum, <|iii aliquotiens impetu capto perrumpere non poterat hostium agmen, detraxit frenos equis atque ita conci- tatos calcaribus permisit, ut sustinere eos nulla uis posset. per 20 arma, per uiros Iate stragem dedere. secutus pedes impetum equi- tum turbatis hostibus intulit signa. uiginti milia hostium caesa eo die traduntur. auctores habeo bis cum hoste signa conlata dictatore absente, bis rem egregie gestam. apud antiquissimos scriptores una haec pugna inuenitur, in quibusdam annalibus tota res praetermissa 25 est. magister equitum, ut ex tanta caede, multis potitus spoliis congesta in ingentem aceruum hostilia arma subdito igne concre- mauit, seu uotum id deorum cuipiam fuit, seu credere libet Fabio auctori, eo factum, ne suae gloriae fructum dictator caperet no- menque ibi scriberet aut spolia in triumpho ferret. litterae quoque 18. Vide supra p. lxxxviii sq. 18, 4 gestum esset Leid.I Ubri aliq. rec. 5 uertit' uel uer- titur Par. Flor. Vps. uertit Med. Bom. Marc. 5. 6 Papirius dicta- tor bis scriptum in Med. 8 manu Par. Med. a. corr. 13 in- brinium Med. Par. ad umbrinium Harl. I libri al. rec. Imbriuium Hermolaus Barbarus cf. Niebuhr H. B. III p. 223 profectus ad In- brinium om. Flor. Marc. Lcid. I libr. al. rec. locus nasquam alibi nominatur 16 Cominio Par? Med. comunio Par.1 18 po- tuerat coni. Weissmborn aciem coni. Wcsenberg 26 in om. Med. Par. 28. 29 nomenque sibi scr. libr. aliq. rec. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 3 294 460 34 RELIQVIAE de re prospere gesta ad senatum non ad dictatorem missae argumen- tum fuere minime cum eo communicantis laudes. 19. Liu. 10, 37, 13. Et huius anni parum constans memoria est. Postumium auctor est Claudius in Samnio captis aliquot ur- bibus, in Apulia fusum fugatumque, saucium ipsum cum paucis 5 Luceriam conpulsum; ab Atilio in Etruria res gestas eumque triumphasse. Eabius ambo consules [L. Postumium M. Atilium] in Samnio et ad Luceriam res gessisse scribit, traductumque in Etru- riam exercitum (sed ab utro consule7 non adiecit) et ad Luceriam utrimque multos occisos inque ea pugna Iouis Statoris aedem uotarm i» ut Romulus ante uouerat. ^ 20. Strab. 5, 3, 1 p. 228 C. &r]6l 6' 6 6vyyQacpevg Qdfiiog 'PcouaCovg ai6&e6&(a toi) TtXovtov tote xqcotov, ors xov bxrvovg tovtov [SabinorumJ xats6tr]6av xvqlol. 21. Polyb. 1, 14, 1. Ov% i)ttov 6s tav 7tQoeLQrtuevcov naQco- 15 %vvd"nv enL6tr]6aL tovtco tco TtoXeuco xal dia to tovg epcTtet- ootata doxovvtag yQcccpSLV viteQ avtov, t, quod iltius ipsius anni a compluribus auctoribus numeri armatorum P.omanorum et expositi snnt 22, 4 Ttoh Florent. tf]g qCQiqg Vatic. et recent. codd. corr. JBauar. 15.16 inolrjGav xbv Bekker moL^aavzo libri 16 r\ \eCvovg BeJclcer ixeCvovg libri 23, 21 Papo cognomen est huic L. Aemilio et in fastis et apud ceteros scriptores, Catulo Orosii libri Q Laur. gaio Donauesch. JRehdig. 22 est deest in Lawent. Bonauesch. 3* 36 RELIQVIAE cum etiam ex ulteriore Gallia ingens aduentare exercitus nuntia- retur, maxime Gaesatorum, quod nomen non gentis sed mercen- nariorum Gallorum est. itaque permoti consules totius Italiae ad praesidium imperii contraxere uires. quo facto in utriusque con- sulis exercitu octingenta milia armatorum fuisse referuntur, sicut 5 Fabius historicus, qui eidem bello interfuit, scripsit. ex quibus Ro- et inter se fere consentiunt, quam ab rem discrepantiae aut a neglegentia illorum aut a librariis repetendae sunt. sed apponam totum caput Po- lybianum, cum et singularum partium numeri et mmmarum ad Fabium pertineant (2, 24): ustu Lihv 8i] x&tv vnaTwv i£,sXr\Xv&si tsttccqcc 6xquxo- nsSu 'P(oiicc'l-a.cc, nsvxdxig uhv pXiovg v.ui Siuv.06L0vg ns£ovg, initsig Sh TQiuHOOiovg 'i%ov sxuexov. 6vllllu%ol Ss lls&' svuxiQcov r\6uv oi 6vvaLLCpw ns£oi llsv xql6llvqloi, 8i6%iXtOL 8' innslg' XWV 8' S% XOV V.ULQOV ItQOCftOT)- dnedvxwv eig xi)v 'Pcollvv £a(tivcov v.ai Tvqqt]Vwv innsig Lihv f\6av sig TSTQay.i6%iliovg, ns£oi 8h nXsiovg xcbv nsvxavi6u.vQiwv, xovxovg llsv dd-Qoi- 6avTsg cbg ini TvQQr\viug nQ0Sv.d&i6uv, s%unsXsv.vv avxoig f)ySLLOvu 6v6xf\- 6avTsg. oi Sh xbv Ansvvivov vuToiv.ovvTsg "Oll^qol xal 2^uq6lvutol 6vv- rif^ifiav slg Si6LLVQiovg , llstu Sh xovxcov Ovivsxoi v.ui TovoLLavoi §l6llvqiol- xovxovg 8' h^xu^uv ini xwv oqcov xf)g TaXaxiag, iv' SLifialovxsg sig xi)v xcbv Boicov %coquv dvxLnsQL6ncb6i xovg i^slvlv&oxug. xd uhv ovv 7tQOY.a&rjLLSva exQuxonsSu xi)g %wQug xuvxa r)v. iv 8h xf) 'Pcbuv SisxQifiov f\xoiuu6Lisvoi %aQiv xcbv 6vu^uiv6vxwv iv xoig nolsLLOig, icpsSQsiag s%ovxsg xd£,LV, 'Pojuuiwv [ihv avxcbv ns£o'i Sl6llvqlol, llsxu 8h xovtcov innttg %iXioi %al nsvxav.06L0i, rcbv 8h 6vlillu%wv nsgoi llsv tql6llvqlol, SlcxlXlol 8' innslg. xuruyQucpui 8' avr\vs%%i]6av Autlvwv llsv 6vTavL6uvQLOi ns£oi, nsvTuv.L6%iXiot 8' innsig, Huwltwv Ss ns£oi llsv snTuv.L6LLVQioi, asTa Sh tovtcov innslg inTuv.i6%LlL0i, nui llt)v 'lunvycov v.ai Mseeunicov evvdu-cpw ns£wv llsv nivrs LiVQtdSsg, innslg Sh llvqiol 6vv sj;aHi6%ilioig, Asvkuvwv Sh ns£oi (ihv tqi6llvqlol. tql6%lXiol S' innsig, Muq6cov Sh v.ui MaQQov- V.LVCOV V.tti (PsQSVTUVCOV, STL Sh Oi)S6TLVC0V nS&l Llhv SL6LLVQ10L, TSXQUY.16%L- Xlol 8' innsig. %tl ys ui]v v.ui iv 2Jiv.sXia Kui TaQuvTi 6TQUTonsSa Svo nuQScpr\8QSVs v . cov sxdxSQOv r\v dvd xsxQUxi6%iliovg v.ul Siav.o6iovg ns- £ovg, innstg Sh 8iuv.o6iovg. Pcolluicov Sh v.ai Kuiinavcbv r\ nlr\&vg ns- t,cbv llsv sig sL'v.06L v.ui nsvxs v.uxsli%%"r]6av LivQidSsg, innscov Sh ini xuig Svo LLVQia6LV inf\6uv ixi xQsig %iXiuSsg. coex slvul xb [v.scpdXaiov xcbv Lihv nQOXu&rjiiivujv xi]g 'Pcbur]g SvvdiLScov nsgoi Lihv vnsQ nsvTSxai- Ssxa LivQLaSsg, innsig 8h nQog 'st,av.L6%il'L0vg, to Sh] 6VLinav nXfj&og xwv SvvuLiivuJv onXu (laexdgsLV avxcbv xs 'Pcouaicov v,ui tcov 6vllliu%cov nsfcwv vnhQ rdg sfi8oLLr\Y.ovTU LLVQidSag, inniwv 8' sig snTa LLVQidSsg. (de discrepantia totius summae et singularum partium uid. Mommsen l. s. p. 389 sqq.). ex Polybio numeros Diodorus (25, 13, p. 347 Dd.) mutuatus est, ex Liuio Plinius n. h. 2, 138 (ubi numerus equitum in optimo codice Leidensi rasura dejjrauatus est). Etiam seqq., quibus bella Gallica con- tinentur, Polybius (usque ad c. 35, 1) ex eodem fonte Fabii hausisse ui- detur, itemque Liuius, ex quo Orosius ( — c. 13, 15) sua excerpsit, hic tamen admodum neglegenter, ut omnia turbauerit. de primo enim proelio ad Faesulas commisso nihil attulit, in quo sex milia Bomanorum caesos 2 gesatorum Rehd. g.esorum Don. 4 traxere Laiir. quo] qui Don. 5 exercitus Don. 8ccc Rehd. 6 scribsit Laur. Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 23—26 37 manorum et Campanorum fuerunt peditum trecenta quadraginta octo milia ducenti, equitum uero uiginti sex milia sescenti; cetera multitudo sociorum fuit. 24. Plin. /i. h. 10, 71. Tradit et Fabius Pictor in annalibus 5 suis, cum obsideretur praesidium Romanum a Ligustinis, hirun- dinem a pullis ad se adlatam, ut lino ad pedem eius adligato nodis significaret, quoto die adueniente auxilio eruptio fieri deberet. 25. Polyb. 3, 8, 1. &dfiiog de cprt6Lv, 6 'Pcouaixbg (jvyyoa- (pevg, &l*>u X(p xaxd Zaxav&aCovg ddixrjuaxi xal xr)v 14g8qov- !0 fiov nkeovetyav xal (piXao%Cav atxCav yCve6&at xov xaxJ livvCfiav TtoXeuov. exeivov yao ueyuXrjv dveiXiqcpoxa xr\v 6vva6xeCav iv xoig xux' P^qCuv x67toig, uexd xavxa TtUQuyevouevov enl Ai- (ivrjv a7ii(laX£6&ai xaxuXv6avxa xovg vouovg eig uovaQ%Cuv Tte- Qi6xf)6ai xb TtoXCxevuu x&v KccQxrjdovCav xovg 6e 7tQcbxovg 15 uvdQug enl xov TtoXixevuuxog TtQoidofxevovg uvxov xr)v eTtifioXijv 1 CCC-XL-octo milia ducenti Laur. CCCXLVIIl milia CC Port.Rchd. CCCXLVIIII CC Monac. trecenta quadraginta octo milia ducenti Don. CCLXXXXVIIII Mommsen 2 *equitum Rhed. XXIII- mil. sescenti Laur. XXVI milia 6c- Rhed. uiginti sex milia sescenti Don. 24, 7 signifieare codd. quotoj cod. Par. E% Lcid? quo Ricc.2 Par. d quinto cctcri codd. Mayh. 25, 9 doSoovfici Avgust. Reg. 10 yevlo&ui Bekker 12 ini] eig Bekker 219 536 esse Polybius (2, 25, 9) memoriae tradidit. quod post uerba supra trans- scripta pergit commisso proelio apud Arretium Atilius consul occisus est: octingenta millia Romanorum nec saltem tanta, quanta eos terrere debuit, caesa sui parte fugerunt: nam tria millia eorum tunc interfecta historici tradunt, intellegendum est proelium equestre ante Telamonense factum, in quo cousuiem iuterfectum caputque eius ad Gatlorum reyes delatum esse Polybius (2, 28, 10) tradidit numero tamen caesorum non addito. in ipsa denique pugna Tetamoucnsi quadraginta milia hostium cecidisse et Poly- bius (ex eo TJiod. I. s.) et Orosius memorant. 24. Uarless p. 30 refert ad a. 223. 531, quo de Liyuribus trium- phasse P. Furium Philum consulem actis Capitolinis docemur; sed etiam aliis annis huius aetatis cum hac yente pugnatum est. cf. supra p. LXixsq. 25. Nemo scriptor quod sciam uestiyia pressit Fabii; de Liuio enim contra Micltaetem Toryauensem (p. 10) iure neyauit C. Peter (Liuius u. Polybius p. 57). propius ad eum accedit Appianus (Iber. 4 sqq. Hann. 2), qui multa narrat de Barcinorum ambitione regnandique cupiditate, ini- tium tamen refert ad Hamilcarem, quem, priusquam in Hispaniam pro- ficisceretur , opibus atque gratia Carthaginiensium decreta euertisse ait; 38 RELIQVIAE <5vucfQovf]6ca y.cd dta&r^vai 7tQog avxov. xbv <5' A.60qov^uv vTtido^isvov , uvaycoQ}]6uvru ey. xf\g Aiftvrjg, xb Xoiitbv rjdrj xd v.axd xi]v 'IfirjQCuv %elqC£slv xuxd xr\v uvxov 7tQoaiQe6cv, ov 71006 eyovxu xco 6vve8qCco xcov KuQ%r]dovCcov. 'AvvCfiuv de xol- vcovbv xui ^rjXojxrjv iv. uecQuy.Cov yeyovoxu %f\g ixeCvov tiqoul- 5 Qs6eag, xui xoxe ditcdeMuevov xd xaxd xi]v Pfir]QCuv xi]v uvxi\v ecycoyi]v '^odoou/Ja 7C0Lel6d-ut xcov TtQuyuccrcov. <5to v.ui vvv xbv Tiokeiiov xovxov et^ein^voyJvuL xuxd xi\v uvxov 7tQouCQe6cv fPa- ItuCoig TtuQu xi\v KuQyi]dovCcov yvcour\v. ovbeva yuQ evdoxelv xcov d^Loloycov uvSqcov ev KuQyydovt xoig vit' 'AvvCfiov TteQL 10 xi]v Zay.uvd-uCcov Ttoliv 7tQuy&el6L. xuvxa cV elTtcov cpr\6Lv \iexd xi]v xftg 7iQoeLQr]Lievr]g Ttolecog uXco6lv 7tuQuyeve6&UL rovg 'Pco- uuCovg oiouevovg delv rj xbv jlvvCfiuv exdLdoiWL 6cpC6L xovg KaQyrjdovCovg -?} xbv TtoXeu-ov dvuXuufiuveiv. -^j 26. Liu. 22, 7, 1. Haec est nobilis ad Trasumennum pugna 15 atque inter paucas memorata populi Romani clades. quindecim milia Romanorum in acie caesa; decem milia sparsa fuga per om- nem Etruriam diuersis itinerihus urhem petiere; duo milia quin- genti hostium in acie, multi postea [utrimque] ex uulnerihus periere. multiplex caedes utrimque facta traditur ab aliis: ego; praeterquam 20 quod nihil auclum ex uano uelim, quo nimis inclinant ferme scri- bentium animi, Fabium aequalem temporibus huiusce belli potissi- mum auctorem habui. 217 de Hasdrubalis consiliis pauca, de reditu in Africam, ut ipsc unus rerum potiretur, nihil commemorauit. deinde uero belli culpam soli tribuit Hannibali, qui ut ciuium iudicia effugeret, bellum diuturnum in Bo- manos mouerit. similia de Hamilcaris et HasdrubaUs ambitione rettulit Diodorus 25, 8 sqq. Dd. cf. Meltzer Karthag. II 359 sq. 585 sq. 26. Numerus Romanorum occisorum apud Fabium idem est qui apud Polybium occisorum xara xbv aiX&vu (3, 84, 7), minpr Poenorum occisorum (3, 85, 5). consentit de ittis PJutarchus Fab. 3. 1 6vucpoovi6uL Vatic. 26, 15 trhansimennum pugna adque Putean. 16 xii millia g Putean. 17 caesas x- miliaparsa Putean. caesa Colbert caesa C. Peter coll. Polyb. 3, 85, 1 18 auersis lib. rec. atiq. I. Fr. Gronou. aduersis Putean. diuersis ? 18. 19 ooood bostium Putean. mille quingenti lib. aliq. rec. cum Polyb. I. s. 20 utrimque del. Perizonius Maduig preiterquain Putcan. 21 austum Putean auctum Walch prob. Maduig Q. FABII PICTORIS GRAECAE HISTORIAE. fr. 25—28 39 INCERTAE SEDIS FRAGMENTA 27. Plin. n. h. 14, S!K Pabius Pictor in annalibus suis scripsit matronam, quod loculos, in quibus erant claues cellae uinariae, resignauisset, a suis inedia mori coactam. 28. Suid. S. u. d[)iog IICxxcoq II 2, p. 1401 Bernh. X, totidem post eum Simoniden melicum W E & ©, quarum omnium uis in nostris recognoscitur. — in Latium eas attulerunt Pe- lasgi. uid. app. ad Gell. fr. 2. Ex eodem fonte ex quo Marius hausit Maximus Victorinus p. 194 K. : Qui primi litterarum inuentores fuisse traduntur? Phoenices, quamuis alii Assyrios, alii Mercurium apud Aegyptios adserunt. in Graeciam certe Cadmum Phoenicem sedecim 1, 1 Vide de li. I. A. Wilmanns De Varronis libr. gramm. p. 121 sqq., ubi acl Varronis doctrinam refertur. Repertores littera- runa pro glossemate habeo (etiam Schady), uid. p. lxxxvi. Wilmanns post litterarum intercidisse suspicatur Chaldaei (uei Phoenices) erant 2 i k 1] h i k Palatinus Parisinus 7531 saec. VIIII 4 in comedia Paris. in commodia Pal. 5 illum] ellum Paris. 4 — 6 in co- moedia — en illum. grammatici praeterea delet Lieoaldt de Ginc. p. 20, in comoedia — en illum Hertz de Cinc p. 59. nos intcrpunc- tionem omnino sushdimus post XXIIII , distinximus post tradiderunt (sic etiam Keil) 6 praeterea] aut eiciendum aut uestigium uidetur esse historicorum quorundam grammaficis praemissorum Wilmannsio Phalereos Pal. Paris. 7 quibus Cintius Paris. 8 conuenirent Wil- manns 9 eas namque libri easdem quas scripsimus Greciam Paris. unde codd. inde scripsimus (etiam Schady) 10 trans- tulerat uulg. L. CINCII ALIMENTI HISTORIAE. fr. 1—6 41 [2. Seru.(auctus)ad Verg.gcorg.1,10. Cincius etCassius aiunt abEuan- dro Faunum deum appellatum, ideoque aedes sacras faunas primo appel- latas, postea fana dicta, et ex eo qui futura praecinerent fanaticos dici.] 3. Dionys. 1, 79. IIsqi de xcov ex tr)g 'IXCug yevoy:evcov 5 Kocvxog (ikv <&d(5iog 6 HCxxcoq Xeyoiievog, co AevxLog xe KCyxiog xul Kdxcov IIoQXLog xal HeC6cov KuXnovQVLog xal xcov uXXcov 6vyyQucpecov ol TcXeCovg r)xoXov&rt6uv , yeyQucpev x.x. X. haec habes sub Fabio Dictore fr. 5b, p. 8 — 19. 4. Dionys. 1, 74, 1. Tbv de xekevxalov yevouevov xv)g KPco- 729 10 urtg oixicjfibv rj xxl6lv r) oxl drj:roxe %q>] xakelv — yeve6&uc q^t cprfii — AevxLog de KCyxLog, dvr)Q xcov ex xov fiovXevxLXov 6vvedQCov, xeQl xb xexuQxov exog xr)g dcodexdxrjg bXvpiTiLudog. 5. Dionys. 2,38,3. Kal uvxr)v [TdQ7teiav], cbg [iev @d(3Log xe xal KCyxLog y$dcpov6Lv, eQcog ei6eQ%exuL xcov ipekkCcov x. x. k. 15 (c. 39) oi 6e xeQL xbv (DdpLov xe xal KCyxLov ovdev xolovxo yeyovevca Xeyov6tv x. x. k. uide haec sub Fabio Pictore fr. 8, p. 19—21. 6. Dionys. 12, 4, 2 — 5. 01 yJev dr) xu ■XLftavcoxaxd pcoL 6o xovvTt^ yQucpecv xeQL xr)g MulXCov xeXevxr)g ovxco TtaQudedco 2 ex Thilonis libris solus habet Icidens. 4. cf. appar. ad Fab. Pict. fr. 6 0, 18 uov codcx 19 MukkLog uel MuXiog nominatur in cod. 439 315 attulisse constat. quas? uByS£ixX[ivo7tQ6rv; iisque Troiano bello Palamedem addidisse quatuor r\ ip % cp, post eum Simonidem me- licum totidem J £ co &. hae auctore Euandro, ut quidam uolunt, ut alii Hercule in Italiam a Pelasgis adlatae sunt. Schol. acl Eurip. Orest. 432 p. II p. 139 Dd.: ovrog 6 Ualauridr\g Xiyerat svQ-nxivui t£' yQuyiLiara Lirjnco rore bvra, ccXXa v%fl-> xa&a7tsQ ol TtoXXoC. (isxd ds rai)T« xovg svxbg "Iftr]Qog Ttoraptov 6v(i(id%ovg dxovcov (isvslv sv xfj TtQog avxovg cpcXCa, xovg 6s xibv KaQ%r]dovCcov i)ys(t6vag 6ra6Lat,SLV (isv TCQog 6cpag, v^qCIslv 81 xovg v7toxaxxo[isvovg, sv&aQ6(bg Slsxslxo TtQog xr)v 25 1. Hanc opinionem uulgatam de deorum fatique fauore Scipionis eximio se refutaturum esse Polybius c. 2 pluribus professus erat. — Liuius 26, 42—47, 4 eum secutus huius ratiocinationis materiam per ipsas res gestas narrandas dispertiit (Hesselbarth Untersachungen p. 407. 414 sqq.), inspexit tamen hic illic etiam alium auctorem, quem post Poly- bium usque ad c. 50 ante se habuit. — Annum secundum Polybium de- finiui. 12 to add. Vrsin. 14 fir)ts rotg cptXoig vnoicxa uel Tiooodo- %\]xrivxa lacunam Beislce expleuit 20 6v(i§aiij Hultsch 6v(i§aivcc libri 22 IfirjQag libri corr. Yrsin. P. CORNELII SCIPIONIS AFRICANI MAIORIS. fr. 1 45 e$,odov, ov xfi xv%i] 7tt6xevcov dXXd rolg 6vXXoyt6uoig. TtuQaye- voptevog ye ur)v e£g x))v T(ir]QCuv, Ttdvxug uvuxqCvcov v.ui tiuq ' exa6xov Ttvvrruvouevog xa jzeoi xovg ivavxCovg r]VQt6xe xdg uev dvvdue tg xcov KaQpjdovCcov eig XQla {leQrj dtrjQrjptevug, cov 5 Mdycova uev envv&dvexo dtuxQCfietv evxbg 'HQuxXeCcov 6xr]Xav c iv xoig KovCotg 7tQo6uyoQevouevoig, sl6dQovfiuv 6e xbv Te6xco- vog xeQt Tdyov Ttoxuuov 6x6uu xuxd xr)v Av6txuvr\v, xbv d' exeQov l46dQovfiuv noltOQxelv xtvu TtbXtv iv xolg KuQ7ti]Xuvoig, ovdevu (SYy x&v 7tQoetQr]ytevcov iXdxxco de% r)ueQcov bdbv u%e%etv xr)g 10 Kutvrjg TtoXecog. voptC^cov ovv, edv ptev eig ptd%r]v 6vvtevut xqCvy] xoig TtoXeuCotg, xb uev TtQog Ttdvxug uuu xivbvvevetv (i.7tt6cpuXeg elvuty xeXecog xal dtd xb 7tQOi]xxf]6&ut xovg tzqo uvxov xal dtd xb 7to).Xu7tku6Covg eivut xovg vTtevuvxCovg, edv 6e TtQog evu 6vufiaXeiv 67tevdcov, xunetxu xovxov cpvyoptu%r]6uvxog, eTttyevo- 15 uevcov de xcbv uXXcov dvvduecov, 6vyxXet6%f] tcov, xuxdcpojiog r)v, ur) xuig uvxulg TvuCco xco fteCco xul TIoTtXCco xco tiuxqI TteQt- 7te6r] 6vficpoQulg. (c. 8.) dtb xovxo uev xb peQog u7tedoxCptu6e, d xvv&uvouevog de xr)v TtQoetQ^uevrjv KaQ%r]d6vu \ieyC6xug uev XQeCug 7taQE%e6irat xoig vTtevuvxCoig, \ieyt6xu cVe fiXuTtxetv xui 20 xuxd xbv eve6xcoxu TtoXettov avxovg, e\r]xdxet xu xuxd \ieQog vTteQ uvxfjg iv xf] 7taQu%etuu6Ca (tiuqu) xCbv etdoxcov. dxovcov e de TtQcbxov ptev, bxt Xtuevug e%et 6x6Xcp xai vavxtxaig 6vvdue6t fiovr] 6%edbv xcbv xuxd xr)v 'IfirjQCuv, dpiu 6e xui dtoxt TtQog xbv uTtb xfjg At(ivr]g TtXovv xui TteXdytov SCuquu XCuv evcpvcbg xeixut 25 xoig KuQ%r]bovCotg, uexd de xavxa dtoxt xui xb xav %Qr]\idxcov 7tXr)d-og xui xdg u7to6xevdg xcbv 6xQuxo7te6cov U7tu6ag ev xuvxr] xf] TtoXet 6vveftatve xoig KuQ%r]dovCotg v7tdQ%etv, ext de xovg burJQOvg xovg i% bXrjg xr)g 'I(5r]QCug, to de ueyt6xov, bxt udxtuot e. f Insulae situm Carthaginis porturn partim claudeidis postea Polybius c. 10, 2 explicauit (cf. Liu. c. 42, 8) , item stagni nrbem a con- tinenti defendentis situm naturamque c. 10,5sq.; 12. (cf. Liu. I. s.) 1 TtiGxtvov Vrbvn. 2 dvuKtvtbv Jibri corr. Casaub. 7 Td- yov em. Casaub. xb xov libri 9 ovdivu Vrsin. ovdsv libri 81 add.Casaub. 10 Katvrjg Casaub. xsvrjg libri 11. 12 int- GcpctWg sivat add. Scliiveiqhaeuser, acpaXsqbv uel ufiovXov post xslscog lieiske 12 7tQot]Tvr)a&ac Casaub. TTQo^yTja&ai Vrbin. TtQonysiad-at Jibri rec. 15 y.aTacpt.og Vrbin. ante corr. 20 avxovg EeisJce avTov libri 21 jtaod add. Iieiske sidoTOiv Iteislce siXotcov Vrbin. 23 uovl Vrbin. 46 RELIQVIAE [ilv avdQeg elr]6uv elg %LXiovg oi xi]v uxquv xrjQovvxeg dia tb inqdiva \trjdi7tot uv v7toXu\i(iuvetv btt XQutovvrav KuQ%rtdo- vCcov 6%edbv ccTtuGrjg 'J^gCug i7ttvof]6et xtg xb tiuqutiuv TtoXtoQ- xf)6ut xuvxrjv tr)v JtoXtv, xb d' uXXo TtXffoog bxt TtoXv fihv eh] dtacfSQovxag iv uvxf}, tcuv de 6r]fitovQytxbv xul $uvuv6ov xui & ftukuxxovQybv xui 7tXei6tov urtiyov TtoXeutxfjg itiTtetQCag, 6 xatu xftg TtoXetog vTteXu^uvev elvut, 7tuQudot,ov yevo{iivr]g eitttpu- f veiug. xul ttr)v ovde xr)v fti6tv xr)g KuQ%r]d6vog ovde xr)v xuxu- 6xevi]v ovdh xr)v xr)g 7teQte%ov6)]g uvti]V XCttvr^g dtufre6tv rjyvoei, diu di ttvcov uXticov xav sveiQyu6{iivcov xolg xoTtotg it,r]xuxst, 10 6l6xl xa&oXov uiv i6xt xsvaytodiqg r) XiyLvr} xul (iaxi] xuxu xb 7tXei6xov, tbg d' eitl xb TtoXv xul yivexui XLg xo6uvxr\ u7to%d)Q7]- g 6tg xa& r)itiQuv siti dsCXyv btyluv. e\ tov 6vXXoyt6u\ievog bxt xufrtxouevog tthv xr)g S7ttj3oXr)g ov uovov fiXuipet xovg vnevuv- xiovg, uXXic xul toig 6cpexiQotg 7tQuy\.tcc6t neydXrjv S7tcdo6tv Ttu- 15 Qu6xeva6et, dLU7te6iov de xr)g 7tQ0$i6ecog bxt dvvuxut 6cot,etv xovg VTtoxuxxoytivovg did xb ftuXuxxoxQuxeiv, sdv utiu\ u6cpu- Xierjxut tr)v 6tQut07tsdstuv (tovto $' i]V sv%sQeg dtu tb ttaxQuv u7te67tu6ftaL tug t&v vTtevuvxCcov dvvuiieLg), ovxcog ucpi^ievog xtov uXXtov TteQL xuvxrtv eyivexo tr)v 7tuQtc6xevr)v sv tfj tzuqu- 20 %etp.u6ia. (c. 9.) xai tavtrtv i%tov tr)v S7tifioXr)v xul ti]v r)XLxCav, r]v uQticog etTtu^ Ttuvtug uitexQvtyuto %coQ\g rutov AulXCov, ui%QL %uXtv uvtbg exQive cpuveQov Ttoteiv. h Tovxotg dh toig sxXoyt6tuoig buoXoyovvtsg ol 6vyyQUcpsig, btuv STti xb tiXog sX&g>6l tf]g TtQu^ecog^ ovx 018' bntog ovx sig 25 tbv uvOqu xul tijV xovxov TtQOVotuv, slg 6h xovg &soi>g xul ti]V tv%rtv uvucpiQov6t to ysyovbg xutoQ&co^iu^ xul tuvtu %coQtg t&v sixotcov xul tf^g ttov 6vufisfiitox6tcov uccQtvQiug xul dtu tf]g i7ti6toXr)g tf]g TtQog tbv <£>CXt7t7tov uvtov tov IloTtXCov 6atpcog ixts&sixotog, btt tovtoig toig ixXoyi6uoig %Qr]6u\isvog, olg r]\isig 30 avcbtSQov it,sXoyi6u\ied,u./ xa&oXov rs toig iv 'I^qCc/. 7tQuyua6iv iTtt^dXoLto xul xuxu uiQog xfj xf]g KuQ^dovog tioXioqxCu. 3 l%ivot]6r\ Vrbin. libri rec. corr. Righis 12 tQig E. Schulze rooavxr] Ubri avtrjg Benseler &a\uxri}g uel vdaxogHultscli, at cf. Liu. 26,45,8: septemtrio — adeo nudauerat uada, ut alibi umbilico tenus aqua esset, alibi genua uix superaret. 13 ioto Hiiske post otyiav Meiske add. toaxe xbv (jovlofjisvov ravxr\ uGcpalcog rtobg xb xei%og na- Qtsvat dvvao&ut coll. c. 14,13 15. 16 TtaQaOxtvuoeLv Vrbin. 21 "i%ov Vrbin. 23 nultv] Ttdoiv coni. Casaub. 28 ovLL^s^iqKo- xtov libri corr. Vrsin. P. CORNELII SCIPIONIS NASICAE CORCVLI EPISTVLA DE KEBVS CONTKA PERSAM GESTIS 1. Plut. Aem. 15. 'EtcsI de xlvcov ccTiavta [Aemilius Paulus l^ ante pugnam Pydnensem] xai xeigcbuevog invv&dvexo (iCav el6- (5olr)v [in Macedoniam a Thessalia] %xl pbvov dcpgovgov ccno- Xeht£6&ai xr)v duc fleggaLpiag nagcc xb Tlvfriov xai xr)v Tlexgav, 5 tco (ir) cpvXdxxeG^at xbv xotcov hXnlQag [idlXov r) dt \}v ovx icpvkdtteto 8v6icogiav xai xgayyxr^xa 6ei6ag ijiovXeveto. ngco- xog de tcdv ■xagbvxcov 6 Ncc6Lxdg ixLxalovuevog Hxrfiicov, yafi- (Igbg Acpgixavov Xxrpicovog, v6tegov de ueyiGxov iv x\} 6vyxXrj- xco dvvrfoeCg, vitede%axo xrjg xvxkcb6ecog r)yeucov yeveQxtai. dev- io xegog de f&dfiiog Mdfynog, 6 7tge6(ivxaxog tcov Aiyuliov Ttaidcov, exi (leLgdxLov cov, dve6trt 7tgo\fv\x,ov\ievog. rft&elg ovv 6 Al[ii- b ktog 6i6co6Lv avxolg oi>% o6ovg TIolv^Log eigrjxev, a/U' o6ovg avxbg 6 Na6Lxdg ia^elv cprt6i, yeygacpcog negi xcov xgd^ecov tovxcov e%L6xb\Lov Ttgbg xlvcc xcbv fia6L/.ecov. oi (iev ixxbg td- 15 %ecog Tta?uxol tgL6%iltoL tb xkfj&og i]6av, tb d' evcovvciov xegag 1 a. Tribus locis Plutarchus in Aemilii Pauli uita Polybium nomi- nauit, cum duobus Scipio)iis auctoritatem ei praeferret, uno (c. 19) Po- sidonii \ Olbiopolitae) , foecli reyis Persei adulatoris, cum eo componeret. omnes igitur, qui de fontibus eius uitae egerunt, Polybium ab eo in usum uocatum esse consentiunt muHaque eius opinionis argumenta ex Liuio, qui de pugna Pydnensi eum uertit, repetierunt, quamquam quod hic com- jdura folia in cod. Vindob. interciderunt, iudicium minus certum est. etiam plura indicia in ipsius Plutarclii contextu usus Scipionis cdiis Jocis (c. 15 — 18. 21. 22. 26. 27) exstant, diliyenterque ea post Nissenum (Unter- suchungen p. 298 — 305. cf. 267—27T)persecutus est G.Schwarze (Quibus fontibus Plut. in Aem. P. uita usus sit, Diss. Lips. 1891). demonstrant hoc cum industria Nasicae apud Plut. prudentiam Pauli saepe obscurans, tum fortitudo , qua in c. 17 rjyeuoviKol vsaviGxoi consulis cunctationem ante puynam excitant. Plutarchi aequitas etiam alium testem ex aduer- sariis partibus audiuit atque etiam Polybius Xa.sicae iactationem minuit, neque enim eius coynitio hunc Scipionum admiratorem fugis.se uidetur. b. Apud Liuium (44, 35, 14) milibus coniccturae debetur: ipse P. Sci- pionem Xasicam, Q. Fabium Maximum filium suum cum quinque <^mi- 4 7tuQa] dax (Par.) B 3I(onac.) 10 TtqeofivreQog B2I 15 rfiav om. (libri) P(alat.) 48 RELIQVIAE slg 7tsvtuxt6ytXCovg. tovtotg 7tQo6Xuficov 6 Nu6txug ijtTtstg sxu- tbv si'xo6t xul tcov tiuq' 'AqtiuXco ®Qaxcbv xul KQrttcbv uvups- fiiyiisvcov diuxo6tovg s^cbQiir]6s vf) itQog %uXu66uv bdco xul xut- s6tQut07tsdsv6s TtuQa to 'HquxXslov, cog dr) tulg vuv6l ptsXXcov sxTtSQtTtXslv xul xvxXov6truL to 6tQut6itsdov tcov TtoXs^Ccov. 5 STtsl d' sdsi,7tvr]6av ol 6tQattcbtat xul 6xotog iysvsto, tolg r)ys- (io6l (pQu6ag tb dXr]d-sg r)ys dtd vvxtbg tr)v svavtCav anb &u- Xuttr\g xul xutuXv6ug uvsTtuvs trjv 6tQuttuv vrtb tb LTv&tov. c — (c. 16.) (0 ptsv ovv Nu6txdg svtuv&u 8tsvvxtsQSv6s. tcp ds IJsq6sl tbv AluCXlov utQsptovvtu xatu %coquv OQcbvtt xul ^tr) 10 XoyL^ofisvco to ytv6\isvov iatob*Qug ix tr\g bdov KQr)g uvtopoXog r)xs [irjvvcov tr)v TtSQiodov tcbv 'PcouaCcov. 6 ds 6vvtaQa%&slg to ptsv 6tQut07tsdov ovx sxCvrfis, uvQLOvg 6s UL6&ocp6Qovg £,s'vovg xal dL6%iXCovg Maxsdovug MCXcovi TtuQudovg s%u7ts6tstXs tiuqu- xsXsv6ausvog tayyvuL xul xutuXufislv tdg VTtSQpoXug. tovtOLg 6 ib kusv FLoXvfiLog cpr]6tv stt xoLucousvoLg S7tL7ts6slv tovg 'Pcoiiuiovg, 6 ds Na6LXc:g d%vv uycbvu ttsqI tolg dxQOtg ysvs6&UL xal xCv- dvvov, avtbg ds &Qaxa uL6%ocpoQov slg yslQag 6vvdQu\i6vtu tco &,v6ttp~ 6lu tov 6tr]&ovg Ttutu^ug xatufiuXslv sx$Lu6%svtcov dh tcbv TtoXsuCcov xu\ tov MCXcovog ut6yt6tu cpsvyovtog dvsv tcbv 30 otlXcov ptovoyCtcovog u.6cpuXcbg dxoXovirstv aua xutufitfidtprv slg tr\V %COQUV TO 6tQUtSVUU. tOVtCOV 6s tCp IJSQ6SL 7tQ067tS60VtC0V xutd tdyog dva£,sv£,ag r)ysv 07tC6co, 7tsQCcpo(5og ysyovcog xal 6vyxs- yyasvog tulg sXtiC6lv. 168 2. Plnt. Aem. 21. Asyovtut yuQ vtisq 8t6iivQCovg 7tsvtuxt6yt- 25 586 XCovg uTtod-avsLV. tcbv ds 'PcouuCcov s%s6ov [ad Pydnam], cog [isv TIo6sL8covt6g cpr]6tv, sxutov, cbg ds Na6txug, oydot]XOvtu. libus)> delectis rnilituni Heracleum ruittit; quinque milium tamen nume- rus etiam a Polybio exhibitus erat, hoc unum dubium est, utrum Plut. eum neylegenter excerpserit an ille tria alia milia consulto omiserit. 2. Etiam Polybius (apud Liuium 44, 42, 7) non plus centum Bo- manos in ea puyna cecidisse rettulerat, cum a Posidonio eorum nume- rum multo auctum esse ueri simile sit. accedit quod Nasica aliis locis a Plutarcho cum Polybio comparatus est, Posidonius de duobus locis uno cum Pol. (c. 19), altero (c. 20) cum nullo. Macedonum antea Liuius uiginti milia caesa esse memorauerat. 4 TtaQcc] Ttgbg BM 8 ivETtccvs P 10 xal xccxa Par. D 14. 15 7tuQa6xeva6ccu£vog Ubri em. Bryanus 15 vnsQ^olug Ste- phanus nvlaq Xylander vkag libri 16 toig QcouaCotg M 18 avxbv uulyo 6vvOQau6vxcrv B 19 xal xuxafi. D C. ACILII ANNALES 1. Strab. 5, 3, 3 p. 230. 'AXXrt 3s ttg TtQotsQU xul ^tv&adr^g [s6tiv\, AQxudtxi]v Xsyov6a ysvs6d-ut tf]v uTtotxiav vit EvuvSqov. Tovra 6' STCt£,svcod-ftvut tbv 'HquxXsu sXavvovxa tdg r^Qvovov fiovg' Ttv&ousvov ds tr\g piqtQbg Ntxo6xQutr]g tbv EvuvSqov 5 \sivat <3' avt))v ytuvtixf]g suTtstQOv), btt tco ^HquxXsi TtSTtQcoyts- vov i}v tsXs6uvtt tovg ufrXovg ftstp ysvs6&ut, tpQU6at ts TtQog tbv 'Hqux7.su xuvtu xal tsjisvog dvudst^tct xa\ &v6ut %v6iuv eEXXr]vtxf]V^ i)v xal vvv stt tpvXutts6&ut ta 'HquxIsZ. xal b y AxvXtog, 6 tt&v 'Pcopuicov 6vyyQutpsvg, tovto ti&stut 6i]usiov io tov ' EXXrptxbv slvut xti6ua tf\v cPc6[ir]v, to icuq' uvtfj tf\v Ttd- tQtov &v6iuv 'EXXt]vtxi]v eivut tco 'HquxXsc. xai tf]v [iiqtsQu. ds toO EvuvSqov ttucb6t Ptouaiot, uiuv tcbv vvpcptov voui6uvtsg, KuQusvrtv (istovouu6d-si6uv. 2. Plut. Rom. 21. rdtog ds AxiXtog t6toQSt tcqo tf]g xxi6scog 15 td %-QSuuata tibv tcsqI tbv 'PcouvXov dtpavf] ysvs6&af tovg ds [Lupercos] tto &uvv

6i, cpvyovTsg 6t usta tovto, aTiuoi vnb tlov Tt[ir}Tiov iyivovTo xal tavTovg xaTsxQ7]OavTo. Sanders Die Quellencontaroination im 21. u. 22. B. des Livius p. 141 sqq. 4. Vid. Claud. fr. 57 A c. adnot. 5. Vid. Claud. fr. 64 A c. adnot. 4* 52 RELIQVIAE alios omnis imperatores esse'. et perplexum Punico astu responsum et improuisum adsentationis genus Scipionem mouisse, quod e grege se imperatorum uelut inaestimabilem secreuisset. 6. Dionys.3,67,5. "Eyooy ovv iv tQt6t tolg yteyaXo7iQe7te6td- Totg xata6xeva6\ia6t tr)g 'Poburjg, e| oov [idXt6ta tb tr)g r)ye[io- viag [Tarquinii PrisciJ e\icpaCvetai jxeye&og, tdg te tobv vddtcov dycoydg tC&efiat xal tdg tcov odoov 6tQco6etg xal tdg tcov vtcovo- licov $Qya6Cag, ov fiovov eig ro %Qr]6tuov trjg xata6xevr)g tr)v dtdvotav dvacpeQCOv, vtcsq ov xatd tbv olxelov xaiQov bqoo, dXXd xal elg tr)v tcov dvaXoofidtcov TtoXvteXetav, r]v e% evbg eQyov tex- {irJQatt' dv rtg, rdtov 'AxCXXtov notr]6a^evog toi) fieXXovtog Xe- ye6&at (5e(3atootr]v, og cpr]6tv d^teXr]^et6cbv Ttote toov tdcpQoov xal {irjxett dtaQQeoptevcov tovg ttptr]tag tr)v dvaxdd~aQ6tv avtoov xai tr)v h.7tt6xevr]v %tXCcov p,i6%'6)6at taXdvtoov. 6 uulgo refertur ad a. 184. 570, quo censores opera facienda ex de- creta in eam rem pecunia, lacus sternendos lapide detergendasque qua opus esset, cloacas, in Auentino et in aliis partibus, qua nondum erant, faciendas locauerunt, Liu. 39,44,5. — Huschke Iurispr. antei. q. s. p. 17 aliique haec uerba in fragmentis C. Aquilii Galli Ciccronis amici iuris consulti posuerant. at cf. Bremer Iurisprud. antehadr. I p. 113. Iordan Topogr. I Ip. 442 n. 60. 6, 6. 7 xovq — dycoyovq Stephanus A. POSTVMII ALBINI GRAECI ANNALES 1. Gell. n. Att. 11, 8, 2. Albinus, qui cum L. Lucullo consul fuit, res Romanas oratione Graeca scriptitauit. in eius historiae principio scriptum est ad hanc sententiam: neminem suscensere sibi conue- nire, si quid in his Iibris parum composite aut minus eleganter scrip- 5 tum foret; fnam sum', inquit, fhomo Romanus, natus in Latio; Graeca oratio a nobis alienissima est'; ideoque ueniam gratiamque malae existimationis, si quid esset erratum, postulauit. POSTVMII ALBINI LATINI ANNALES 2. Macrob. 3,20,5. Postumius Albinus annali primo de Bruto: Ea causa sese stultum brutumque faciebat, grossulos ex melle edebat. 1. Gellius hoc sumptum esse ex libro Cornelii Nepotis de intustribus uiris XIII ipse testatur. ex Gellio exscripsit Macrobius sat. praef 14. cf. Polyb. 39, 12 (40 , 6): Tilog 8h xul [AvXog TIoOTOuiog] Ttoir^uu yQaqisLV v.ul npuyLiaTiY.i]v lotoqluv iv£i£iQi)6£v, iv ij diu tov tcqoolulov 7tuQsxuXiL Tovg ivTvy/uvovTug 6vyyvci}fir]v i%£iv, iuv ^Pcauulog iov llt] SvvrjTai y.utu- xqutslv Tfjg 'EXXTjVixfjg SluH-ktov xul Tfjg xutu tov %siql6llov oixovoLiiug. Plut. Cat. mai. 12. apoplvthegm. Cat. 29. 2. Cf praeter alios Liu. 1,56,7 : Comes iis [Tito et Arrunti Tar- quiniis cum Delphos proftciscerenturj additus L Iunius Brutus, Tarquinia sorore regis natus, iuuenis longe alius ingenio quam cuius simulationem induerat. is cum primores ciuitatis in quibus fratrem suum ab auun- culo interfectum audisset, neque in animo suo quicquam regi timendum neque in fortuna concupiscendum relinquere statuit contemptuque tutus esse, ubi in iure parum praesidii esset. ergo ex industria factus ad imitationem stultitiae cum se suaque praedae esse regi sineret, Bruti quoque haud abnuit cognomen, ut sub eius obtentu cognominis libera- tor ille populi Romani animus latens opperiretur tempora sua. 1, 2 primo Macr. 4 tum scriptum] QZ fr. B(em.) tum om. reliq. codd. et Macr. conscriptum Halm 5 homo roma romanus ZB" homo romanus roma Q natus lacio Q natu|silacio B 5.6 Graeca oratio — alienissima] et eloquium Graecum a nobis est alienissimum Macr. 7 erraticu Z 54 RELIQVIAE POSTVMII DE ADVENTV AENEAE 3. Seru. (auctus) ad Aen. 9, 707. Postumius de aduentu Aeneae et Lutatius communium historiarum Boiam Euximi comitis Aeneae nutricem et ab eius nomine Boias uocatas dicunt, ueteres tamen portum Baias dixisse. 3? 1 Postumius Masuicius postuinus Pfaris.J postunius Bern. 2 historiam P corr. Daniel Euxeni Rciffcrsclieid m. Rh. XY 2>. 609 Euxinus Orkj.g. Rom. 10,1 3 nutricae P nutrice Bern. uetes P Boias] Baias Paris. sequuntur apud Seruium haec: Varro a Baio Vlixis comite, qui illic sepultus est, Baias dictas tradit. M. PORCII CATONIS ORIGINES EX LIBRO I 1. Pompeii comment. artis Bonati Vp.208 K. Huius declina- tionis nominatiuus erit ques: huius declinationis, id est quando dicis datiuo et ablatiuo plurali a quibus. siqui tibi dicat, fac inde nomi- natiuum pluralem, necesse habes facere hi ques: fSi ques homines 5 sunt, quos delectat populi Romani gesta discribere', . . . 2. Cicer.pro Planc. 27,66. Etenim M. Catonis illud, quod in principio scripsit originum suarum, semper magnificum et praecla- rum putaui, clarorum hominum atque magnorum non minus otii quam negotii rationem exstare oportere. 1. (Sergii) explan. in Donat. IV p. 502 Keil.: Cato quoque ori- gines [origenes codices Keilii LFS] sic inchoat: si ques [inchoat si quies codd. FS incoat si ques L] sunt homines. Seru. ad Verg. Aen. 1, 95: Cato in originibus ait: si ques [siq; Carol.] sunt populi [ait — populi om. Bern.]. De forma ques cf C. I. L. I (S. C de Bacchan.) p. 196 u. 3 et 24. Hertz Vind. Gell. alterae in Fleckeis. suppl. VII p. 9. Keller in Woelffl. arcli. IV p. 139. Vulgo (a Wagenero, Bothio, Bormanno) hoc frag- mentum Catonianum, qaod seruauit Seruius, diuersum esse ab eo existi- matur, quod Pompeius et Sergius attulerunt. ipse, cum aut falso u. po- puli pro homines librariorum Seruiiue errore inlata aut uerba homines sunt quos delectat intercidisse uideantur, eundem Catonis locum a tribus illis scriptoribus adnotatum esse arbitror. 2. Ex Cicer. Symmachus ep.1,1,2. cf. Iustin. praef. 5,5: Quod ad te ** non tam cognoscendi magis quam emendandi causa transmisi, si- mul ut et otii mei, cuius et Cato reddendam operam [rationem cod. Dresd. E] putat, apud te ratio constaret. Colum. 2, 22: Cum tam otii quam negotii rationem reddere maiores nostri censuerint, nos quoque et q. s. cf. Suet. Galba 9,1. Sententiam esse Xenophontis monuit Woelfflin; ille enim conuiuium suum sic incohauit: 'AlX' iuoi Soxsl xmv xccl&v v.a- yafrwv ccvdgcov j-gyct ov uovov rcc jisro: cnovdfjg nQarro^ievcc cc^iotivnfio- vEVTCt slvui ccXXcc xal ra iv ralg 7taiSiaig. 1, 2 ques] queis Iordan 5 populi .E. gesta (Par.) B po- puli .R. gestas (Par.J C populi respondit gesta W(olfenb.) apr. m. populi res gestas Wa rec. m. disscribere B et Lindomann populi Romani res gestas Iordan 2, 7 originera T(egerns.) 8 clarior T hominum] sic T Er- furt. 9 negocii T 56 RELIQVIAE 3. Excerpt. rhetor. Paris.p. 588 Halm. Principiorum ad histo- riam pertinentium species sunt tres: de historia, de persona, de materia. aut enim historiae bonum generaliter commendamus, ut Cato, aut pro persona scribentis rationem eius quod hoc officium adsumpserit reddimus, ut Sallustius — , aut eam rem, quam relaturi s sumus, dignam quae et scribatur et legatur ostendimus, ut Liuius ab urbe condita. 4*. Seru. ad Verg. Aen. 1, 5. Troiam autem dici quam [ciui- tatem] primum fecit Aeneas; et Liuius in primo et Cato in origini- bus testantur. 10 5*. Seru. ad Aen. 1, 6. Cato in originibus boc dicit, cuius auc- toritatem Sallustius sequitur in bello Catilinae: Primo Italiam tenuisse quosdam, qui appellabantur Aborigines. hos postea aduentu Aeneae Phrygibus iunctos Latinos uno nomine nuncupatos. 6*. Bion. 1, 11, 1. 01 61 loyicbxuxoc xcov 'Pcoiiaixcov GvyyQu- u (pecov, ev oig e6xt TIoQxtog xs Kcixcov 6 xug yeveuloyiug xcov ev 4. Serv. ad Aen. 7, 15S: Sciendum ciuitatem, quam primo fecit Aeneas [Aeneas deest in Hegin. Lips. Mon.], Troiam [Troia Lips.] dic- tam secundum Catonem et Liuium. cf. ad 9,47. Paulus p. 367 M.: Troia [dicitur] locus in agro Laurente, quo primum Italiae Aeneas cum suis constitit. Liu. 1,1,4: ab Sicilia classe ad Laurentem agrum tenuisse. Troia et huic loco nomen est. Dion. 1,53,3: TslevrmvTig dh ucpixvovv- xai zfjs 'IraXiag sig Acogsvtov, t-v&a zfjg TtXdvrjg Ttav6cnisvoi ^apaxa i&svxo, xul xb %cogiov, iv ch ■KuxsGxQaxoTTsdsvcavxo, s!- iKsivov Tqoiu xa- Isixui, uns%si ds xfjg &aluxxr}g aiicpl xovg xixxuQug axuSiovg. Appian. fr. 1 p. 15 M. Vid. Schivegler I p. 291 sq. 5. Sallust. Cat. 6, 1 (Vrbem Romam, sicut ego accepi, condidere at- que habuere initio Troiani, qui Aenea duce profugi sedibus incertis uagabantur, cumque eis Aborigines, genus hominum agreste, sine legi- bus, sine imperio, liberum atque solutum. hi postquam in una moenia conuenere — incredibile memoratu est, quam facile coaluerint). cf. Iust. 43, 1, 3: Italiae cultores primi Aborigines fuere. Tzetz. ad Lycophr. 1253: oi 'IxaXol 7cqwxov '4§OQsiyivsg ixuXovvzo. — Liu. 1,2,4: Aeneas aduersua tanti [RutulorumJ belli terrorem ut animos Aboriginum sibi conciliaret nec sub eodem iure solum sed etiam nomine omnes essent, Latinos utramque gentem appellauit. Strabo 5,3,2 p. 229. Dion. 1,45, lsq. 6. Eandem sententiam repetit Dion. 1,13,2: olg iyco nsi&oasvog, si zco bvzt. 'EXXnviyibv cpvXov r\v zb zcov k§OQiyivcov, cog Kdxcovi xul Hsa- ■xQcovicp y.ul noXXoig dXXoig sigrjtai. cf. Tudit.fr. 1. Schwegler I p. 158sqq. 4j 8 dicit Bernensis Carolir. Hamburg. 9. 10 et Liuius — testantur om. Bcrn. Tliiloni haec Seruius scripsisse uidctur: aut enim Troiam dicit, quam ut pr. in Italiam uenit, fecit A., ut et L. et q. s. 5 consentit fere cum contextu Bcrnensis 12 primum Cfassell.) italiam C a pr. m. 12. 13 italos quosdam qui C s. m. 13 appellantur C M. PORCII CATONIS ORIGINES fr. 3—9 57 IxuXia tcoXscov siciusXs6xuxu 6vvuyuycov xul rdiog 2Jscc7CQcbvcog xal uXXoc 6vyyol, "EXXrtvccg uvxovg [Aborigines] sivui Xsyov6c xcov sv 'A%attf, tcoxs olv.rfidvxcov , TtoXXalg ysvsutg tcqoxsqov xov noXsccov xov Tqcoixov ccsxavu6xdvxug. ovxsxc usvxoc dcoQt{,ov6cv 6 ovxs cpvXov (EXXr^vcv.bv ov cisxsi%ov, ovxs tcoXcv s% r)g d%uvs6xr\- 6av, ovxs xqovov ovft' i)yscc6va xf\g aTCocxcag ov& bxoiucg xv- %ucg xQr]6dusvoc xr)v lct]xq6xoXlv utcsXcxov 'EXXrjvcxco xs icv&co IQrfidccsvoc ovdsvu xibv xd (EXXrtvcxd yQUipdvxav (isfiuccoxrjv nuQs6yovxo. 10 7. Prisc.o p.182 H. Cato — in I originum: Agrum quem Volsci habuerunt, campestris plerus Aboriginum fuit. 8*. Seru. ad Aen. 11, 316. Vnde sequenda est potius Liuii, Si- sennae et Catonis auctoritas. nam paene omnes antiquae historiae scriptores in hoc consentiunt. Cato enim in originihus dicit, Troia- 15 nos a Latino accepisse agrum; qui est inter Laurentum et castra Troiana. hic etiam modum agri commemorat et dicit eum habuisse iugera iidcc. 9*. Seru. ad Aen. 1, 261 . Secundum Catonem historiae hoc habet 7. Eadem Catonis uerla repetiit Priscianus 6 p. 230 H. praeterea exstare in Mai thesaur. nou. cl. auct. VIII p. 389 et p. 54 Iordan p.4 monuit. 8. Cf. Sisenn. fr. 2. Liu. 1, 1, 7. — De fr. 8 — 12 uid. s. p. CXXXII. 9. Vid. Hygin. fab. 260: Anchises, licet secundum Catonem ad Italiam uenerit. (= Seru.ad Aen. 1,570: In hoc autem monte [ErycinoJ dicitur etiam Anchises sepultus, licet secundum Catonem ad Italiam uenerit.) Seru. ad Aen. 4,427: Sciendum aane — Catonem — adfir- mare, quod Anchises ad Italiam uenit. ad 3, 711: Cato eum in origini- bu- ad Italiam uenisse docet. cf Dionys. 1, 64. ?, 10 in om. Hfalberst.) ager tJies. p. 389 ager quod thes. p. 54 agrum — Aboriginum om. S(angall) pr. m. K(arol.) add. S s. m. quem] (Par.) B2 que B1 quaemulsci A(miens) Volsci] H lib. V et VI uulzi S sec. m. uulsci rel. libri (l. V et VI) Volci thes. 1 1 habuer B1 unt swp. Un. P2 habuerint A Kampestris K lib. VI om. thes. plenus PE1 ante corr. Lcid. I. VI tJies. ab origine S s. m. om. lib. VI S et Grut. 8, 13 nam paene] nempe B(egin.) 15 accipisse F(loriac) 17 IIDCC BF n. Da II. du Carol. .U.DCC.DII Sangall. Il.d.cc Hamb. nda Bern. G DCC (Monac.) uutg. post ed. Daniel 9, 18 licet superius historia sit narrata tamen etiam anteponit Cassell. secundum Catonis historiam G. Fabrkius tatonem Carol. 58 RELIQVIAE fides: Aeneam cum patre ad Italiam uenisse et propter inuasos agros contra Latinum Turnumque pugnasse, in quo proelio perit Latinus. Turnum postea ad Mezentium confugisse eiusque fretum auxilio hella renouasse, quibus Aeneas Turnusque pariter rapti sunt. migrasse postea in Ascanium et Mezentium bella; sed eos singulari certamine 5 dimicasse, et occiso Mezentio Ascanium Iulum coeptum uocari a prima barbae lanugine, quae ei tempore uictoriae nascebatur. 10*. Seru. ad Aen. 4,620. Cato dicit, iuxta Laurolauinium cum Aeneae socii praedas agerent, proelium commissum, in quo Latinus occisus est, fugit Turnus et Mezentii auxilio conparato renouauit 10 proelium, quo uictus quidem est ab Aenea, qui tamen [Aeneas] in ipso proelio non conparuit. Ascanius uero postea Mezentium in- teremit. 11**. Seru. ad Aen. 6,760. Aeneas, utCato dicit, simul ac uenit ad Italiam, Lauiniam accepit uxorem. propter quod Turnus iratus 15 10. Vicl. Seru. acl Aen. 9, 742 (qui tamen non debuit omnium rerum quas attulit testem citare Liuium) : Si ueritatem historiae requiras, primo proelio interernptus Latinus est in acie [sic Hoth, in arce Paris. Lion. om. Megin.J. inde, ubi Turnus Aenean uidit superiorem, Mezentii im- plorauit auxilium. secundo proelio Turnus occisus est, et nihilo minus Aeneas postea non conparuit [comparauit Megin.]. tertio proelio Me- zentium occidit Ascanius. hoc Liuius dicit et Cato in originibus. [pro inde — originibus. Floriacensis haec exhibet: postea simul Turnus et Aeneas postea Mezintius ab Ascanio]. cf. elog. I ap. Momms. C. I. L. 1- p. 189: in [beljlo Lauren[ti ges]to non con[pa]ruit appel[latus]que est indigens et q. s. 11. Ex Seruio haec acl uerbum exscripsit mythographus Vatic. pri- mtis fab. 202 ap. Mai class. auct. III p. 70. De priore fragmenti parte uid. p. cxxxii, cum altera cf. Seru. (partim auctus) acl Aen. 1, 270 (qui antea ad u. 267 et 269 Catonis usus erat auctoritate fr. S. 13) : Verum est (cf. 1 patrem Bern. qui om. cum peruenisse 3Ion. auxit Daniclus ipsum Seruium Ms additamcntis : post cAscanium' (u. 6) sicut I. Cae- sar scribit; oQ§icov ^7tiusXrttjj fiu6i7.iY.wv, ov jjSsi Aazivio ysvousvov iv rolq adXiGra nQodij- yoQov, tradidisse rettulit. uid. Schwegler I p. 234. 337. Iordan Herm. III p. 417. 12. Vid. Schicegler Ip.288. cf. fasti Praenest. a. d. VIIII kal. Mai. (C. I. L. I~ p. 316): [Vini omnis noui libamentum Ioui] consecratum [est, cum Latini bello premelrentur ab Rutulis. quia Mezentius rex Etrus[co]rum paciscebatur, si subsidio uenisset, omnium annorum uini fructum. Fest. p. 265 31.: Rustica uinalia appellantur mense Augusto XIIII kal. Sept. Iouis dies festus, quia Latini bellum gerentes aduersus Mezentium [similis imperii metu add. Cato] omnis uini libationem ei deo dedicauerunt. Plin. n. h. 14, 88: M. Varro auctor est Mezentium Etruriae regem auxilium Rutulis contra Latinos tulisse uini mercede quod tum in Latino agro fui?set. eadem memoria est Ouidii in fast., qui (4,893) Aeneam uouentem facit: Hostica Tyrrheno uota est uindemia 2 secunda CF 3 Maxentius dicitur a mi/thograjyho 5 Tyrrus in plerisque libris et in sc/iol. Yeron. dicitwr thyrri Bcg. 12, 14 diis P(aris.) 1 6 Mezentio] in P z in ras. 60 RELIQVIAE 1 3**. Seru. (auctus) ad Aen. 1, 269. Cato ait, triginta annis ex- pletis eum [AscaniumJ Albam condidisse. 14**. Seru. (auctus) adVerg. Aen. 12,134. At Iuno e summo qui nunc Albanus habelur, lum neque nomen erat — prospiciensj Catonem sequitur, qui Albanum montem ab Alba longa putat 5 dietum. 15**. Bionys. 1, 79. IIsqI ds x&v sx xr\g 'Iliag ysvo\iivcov Kotvxog yuv &ct(itog 6 THxxooq Xsy6{isvog, co Asvutog xs Kiymog xal Kctxcov IIoQxiog xal TIsi6cov KaXnovQViog xccl xav aXlcov Gvyyoacpscov ol TtXsiovg 7}xolov&7]6av, ysyQacpsv. quae sequuntur 10 habes in Fabii Pictoris fragm. ob p. 8. 16**. Macrob. sat. 1, 10, 16. Cato ait, Larentiam meretricio quaestu locupletatam post excessum suum populo Romano agros Turacem, Semurium, Lintirium et Solinium reliquisse et ideo sepul- cri magnificentia et annuae parentationis bonore dignatam. 15 regi: Iuppiter, e Latio palmite rnusta feres. — hinc intellegitur, parum diligentcr Macrobium Catonis uerba legisse uideri. apud PlutarcJnim (quaest. Bom.45) Aeneae ipsi uini primitias, ut pacis condicio esset, ob- tulit Mezentius, apud Dionysium (1, 65, 2) post Aeneae mortem Ascanio, qui fortiter eam condicionem renuit Iouique uinum consecrauit. (ex eo Origo g. B. c. 15.) 13. Cf. Schwegler I p.337,1. Fabium (fr. 4) Cato esse secutusuidetur. 16. Vid. Mommsen R. F. II 1 p. 1 — 22 (Die echte u. die falsche Acca Larentia). Cato secutus est fabulam ad originem Larentalium in Velabro explicandam inuentam, quae per Varronem et Verrium Flaccum (cf. fast. Praen. X kal. Ian. (C. I. L. I~ p. 33S): Accae Lareutin[ae ]. Hanc alii Rerni et Rom[uli nutricem, alii] meretricem, Herculis scor- tum [fuisse dic]unt; parentari ei publice, quod populum Romanum he[re- dem fece]rit magnae pecuniae, quam accepe[rat testame]nto Tarutili fsic in fastis ex errore, Tarutius a ceteris scriptoribus nominatur] ama- toris sui) in libros grammaticorum atque in chronica transiit. ad Varro- nem redeunt quae Plutarchus (Bom. 5. q. R. 35) narrat: vGtsqov Ss %qo- voig avri]V TsXsvta>6av rfj xolsi ttjv ovoiuv a7toli7tsiv, Sib rag Tiuag ^%siv TavTag. fabulam fastorum paulum mutauit Valer. Ant. fr. 1, cum fabula Bomuli et Bemi eam contaminans, itemque Licinius Macer fr. 1. uid. adnotat. ad haec fr. 13, 1 e Thilonis libris sohis exhibct P(arisinus) XXXis annis P 2 Alba P 14, 3 F(loriacensis) solus habet 5 albonem F em. Comme- Unus ab] alii F 6 putant Danid 16? 12 laurentiam B(amberg.) om. P(aris.) 13 locupleta P exsessum B ante emend. 14 Turacem] de Tarutio cogitauit Ior- dan Prol. XXXIII Lintirium B Gud. lutirium P Tintirium E. Huebner (ap. Iord. Prol. I. s.) M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 13-19 61 17**. Dionys. 1,74,2. Kdrcov de IIoQxiog 'Ekkrjvixbv filv 752 ov% oqC&i iqovov, eiiiy.ekr)g de yevouevog, ei xaC rtg akkog, tcbqI rr)v 6vvaycoyr)v ri]g aQxcaokoyovfievrjg iGroQiag ere6iv i ^ocfaCvei dv6i xal rQidxovra xa\ rerQaxo6ioig v6reQov6av rcov 5 Ikiaxcov. 18*. Seru. ad Verg. Acn. 5, 155. Yrbem designat aratrqj quem Cato in originibus dicit morem fuisse. conditores enim ciui- tatis taurum in dexteram, uaccam intrinsecus iungebant et incincti ritu Gabino, id est togae parte caput uelati, parte succineti, tene- io bant stiuam incuruam, ut glebae omnes intrinsecus caderent, et ita sulco ducto loca murorum designabant aratrum suspendentes circa loca portarum. 19*. Ioan. Iijd. demagisir. 1,5 p. 125 Bk. p. 11 W. r'£l6re rv- Qavvog r)v 6 rPcouvkog, itQcorov [ikv rbv ddelcpbv dvekcov xal rbv 15 uei^ova xal HQarrcov dloycog rd %Qo6?d%rovra. ravrrj xal Kv- Qlvog 7CQo6r]yoQevfTrt oiovel xvQiog, xdv ei dioyeviavco rco ket,i- yQacpco ukkcog doxry ovde yaQ ayvor'\6ag 6 rPcouvkog r) ol xar avrbv deixvvrav xar exelvo xaiQov xr)v 'Ekkdoa cpavrjv, rr)v AlokCda keyco, cog cpa6iv o re Kdxcav ev rco TteQl rPco^a'ixr)g aQ- 17. Ex Dionysio eadem Syncellus p. 365 Dind.: IJoQxiog Sh Kd- rcov, alias u. cum ex uerbis Catonianis expidit. uulgo extrcmur.i uerbum Catonia- num intercidisse existumatur. M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 19-25 63 ag dl Ovevvaviog ItftdQijXSV , tig ^itav xs xccl tqlccxovtu, coljts 6vv Tcdg xcctcc T))v %o"kiv ov6ccig txnsxlriQ{a6&cci tccg etb xal slg iftiag vnaQyovGug tQiccxovxa xccl nsvts cpvXdg' cc^icpoxsQcov Kd- XCOV USVTOi TOVTCOV c\%,l01tl6t6tSQOg COV OV% OQL&L TCQV [IOLQIOV 5 tOV CCQL&UOV. 24. Fest. s. >'. nequitum p. 162 M. Cato originum I. I: Fana in eo loco conpluria fuere. ea exaugurauit, praeterquam (raod Termino fanum fuit; id ne({iiitum exaugurari. 25. Priscian. 6 p.227 H. Cato in I originum: Nam de omni io Tusculana ciuitate soli Lucii Mamilii heneficium gratum fuit. 24. Donut. ad Terent. Phorm. 4, 3, 6 (II p. 464 W.): Sic et Cato ori- ginum secundo: Fana in eo loco compluria. Gell. 5,21,6: Velim doceas nos, cur pluria siue compluria — dixerint M. Cato, Q. Claudius et q. s. cf. Liu. 1, 55: inde [Tarquinius SuperbusJ ad negotia m-bana animum conuertit. quorum erat primum, ut Iouis templum in monte Tarpeio monumentum regni sui nominisque relinqueret: Tarquinios, reges ambos, patrem uouisse, nlium perfecisse. et ut libera a ceteris religionibus area esset tota Iouis templique eius, quod inaedificaretur, exaugurare fana sacellaque statuit, quae aliquot ibi a Tatio rege primum in ipso discrimine aduersus liomulum pugnae uota, consecrata inaugurataque postea fuerant. inter principia condendi buius operis mouisse numen ad indicandam tanti imperii molem traditur deos; nam cum omnium sacellorum exaugurationes admitterent aues, in Termini fano non ad- dixere. idque omen auguriumque ita acceptum est, non motam Ter- mini sedem unumque eum deorum non euocatum sacratis sibi finibus firma stabiliaque cuncta portendere. Seru. Aen. 9, 446. Lactant. inst. 1, 20. August. de ciu. d. 5, 21. Ouid. fast. 2, 667 sqq. 25. Kadem repetiit Priscian. 6 p. 266 H. utroque loco una cum fr. 141. — Popma et Wagener ad L. Mamilium rettulerunt, qui unus ex sociis (Liu. 3, 18. Dion. 10, 16) a. 460. 294 Bomanis cum exercitu contra Herdonium, qui Capitolium oppresserat, auxilio uenit. neque tamen uideo, cur tum solius Mamilii beneficium gratum fuerit. cerlasse enim tum socios ciues- 23, 3 uucpoxiqcov Kdrcov uevtol tovtcov in libris scripta p. 62 u. 15 post cpvluq huc transposueru ,nt Niebuhr et Mommsen, cf. appar. ad .Fab. fr. 9, lacoby (in Fleckeis. ann. 135 p. 76 et in edit. sua) etiam uerba tqlcckovtcc cpvXccg htl TvXXlov tccq tluouq ysvio&uL XiysL trans- ponit Catonique adsignat, ut sic sententiam conformet: Kutcov uivroL TOVTCOV UU(pOTiQ(OV U^LOTCLOTOTSQOQ COV TQIUY.OVTU CpvXuQ XiySL KUL [in Chis. Coislin. Par. ante tqluy.ovtuJ ou ycooLQsL xtX. [ov% coql^sl Yrhin. 017 oql^sl cet. codd.] 24, 7 praequam cod. 25, 10 tuseculana p. 266 Bern. adscr. a sec. m. s supr. tu. solii Gruter. p. 227 et a prima m. p. 266 Lucii] sic recte p. 266, p. 227: lucilia Par. R1 lucii E2 lucilii rcll. libri Hcrtzii mamillii S(angaU.) p. 266: mamellii S mammilii K(arol) benifieium K 64 RELIQVIAE 26. Gell 1,16,4. M. Cato in primo originum: Inde est ferme mille passum. 27. Charis. 1 p.72 K. Cato originum I *Vehes' ait cligni'. 28. Non. s. u.jpedato p.64. Cato originum libro I: Igitur tertio pedato bellum nobis facere ... 5 29. Non. s. u. prosapies p. 67 '. Cato originum libro I: ueteres prosapia . . . 30. Prisc. 4 p. 129 H. Cato Censorius in I originum: Sed lucus Capenatis . . . EX LIBRO II 31*. Seru. (auctus) Aen. 11, 715. Cato originum, cum de Li- 10 guribus loqueretur: Sed ipsi unde oriundi sunt, exacta memoria, in- literati mendacesque sunt et uera minus meminere. que Liuius narrat, utri recuperatae arcis suum decus facerent, omnibus- qae Tusculanis a Romanis gratias actas, neque quisquam scriptor Ma- milii potissimum uirtutem laudibus effert. Bormann p. 31 Octauium Ma- milium Tarquinii Superbi generum dictum esse censuit Lucioque praenomen ei adscripsit. is tamen errauit in eo, quod Octauium praenomen esse non intellexit duobusque Mamilium ornauit praenominibus. uid. Iordani prol. p. xxxv. 30. Iterum laudatur a, Prisc. 7 p. 337 H., utroque loco anti fr. 58 et 61. — Wagener et hoc fr. et 4S coniuncta spectare censuit ad bellum, quod Tullus Hostilius contra Sabinos gessit. fuit lucus Feroniae (Liu. 1, 30, 5. uid. Wissowa R. E. VI c. 2227). 31. 32. Haec fr. coniunxerunt Popma et Iordan, quorum hic inter utriusque uerba quaedam intercidisse suspicatur. rectius Bormann fr. 32 minus accurate sententiam fr. 31 a Catone repetitam esse existimat. sed quidni duobus locis Cato de hac Ligurum indole locutus esse uideatur? — De origine Ligurum eandem ignorantiam professus est Hionys. 1, 10, 3 (qui continuo Catonem citauit): ojrorepa 8' avroig iari yfj narglg adn- Xov ov yaQ %u Xsysrai tisql avrwv nQ06oirsQco 6acptg ovSsv. uid. adnot. ad fr. 40. 26, 1 M. om. codd. recentiores 2 passuum ant passus codd.rec. 28, 5 pedatu Leopardus, nec dubium est, quin sic scripserit Cato cf. fr. 136. Nonius tamen excerpsit pedato fecere Acidalius 29, Edidi librorum scripturam 6. 7 ueteres prosapias Mercer. prosapiae Roth ueteris prosapiae Iordan propter imitationem Sallustii Iug. 85, 10 ueteris prosapie L. Mueller. possis etiam cogitare de uetere prosapie 30, 8 lucius Sangall. p. 337 31, 10 post originum nulla codd. auctoritate ed. Daniel. in- scruit II 11 sed ipse F(lor.) sed ipsae Bem. G- sedis Mommsen ap. Iordan unde unde Ttxilo 12 nimus F corr. Daniel M PORCU CATONIS ORIGINES. fr. 26—37 65 32. Seru. Aen.l 1,700. Ligures autem omnes fallaces sunt, sicut ait Cato in secundo originum libro. 33. Non. s.u. gelus p.208. Cato originum Iihro II: Libii, qui aquatum ut lignatum uidentur ire, securimatque lorum ferunt, gelum s crassum excidunt, eum loro conligatum auferunt. 34. Charis. 2 p. '20'2 K. M. Cato originum II: Pleraque Callia duas res industriosissime persequitur, rem militarem et argute loqui. 35. Charis. 1 p.S3K. Cato originum secundo: Papauer Galli- canus. 10 36. Gett. 17,13,4. In secunda quoque origine M. Cato non longe secus hac particula usus est: Neque satis, inquit, habuit, quod eam in occulto uitiauerat, quin eius famam prostitueret. 37**. Plin. n. li. 3,134. Lepontios et Salassos Tauriscae gentis idem Cato arhitratur. 36. Ad Gallorum in Italiam transitum haec pertinere recte perspexit Wagener p. 39. breuiter enim Liuius 5, 33, 3 Arruntem CluBinum ira corruptae uxoris ab Lucumone, cui tutor is fuerat ipse, praepotente iuuene, Gallos arcessiuisse commemorat, pluribus narrat Dionysius (13, 14): 'H Sh eclxla rfjg ig 'IxuXLav xcov KsXxcbv acpL^soig xotuSs i)v Ao- youcov xig Tvqqt\vcov fjysucov iiiXXav xsXsvxdv xbv §Lov uvSql ni6xco, Aqqovxl bvoua. nuouYaxi&sxo xbv vibv inixQonsvsiv , xsXsvxi]Ouvxog Ss xov Tvqq7]vov nuQuXuficov xitv inifiiXsiuv xov nuiSLov 6 'Aqqcov iniusXi)g xal Sixaiog yiyovs xf)g Tcicsxsoyg cpvXat, yuI sig avSQag iX&ovxt. nueav aniSsit,s xco TtatSl xi\v YuxuXsicp&si6uv vnb xov nuxQOg ovoLuv. ccvfr' cbv ov% buoLug ixouLoaxo nuQu xov Lisi.QaY.Lov %aQixag. ovar\g yuQ uvxco yv- vaixbg svuoQcpov Yai viag, r)g nsQt nXsLoxov xi)v yolvcovLuv inoislxo, 6tb- cpoovog xbv aXXov unuvxa %qovov ysvoLLSvr\g iQuO&slg 6 vsuvLoYog uuu rco GcfiLcuxi xul xi]v S luvoiuv xfjg ccv& Qwnov S licpd' s lqsv xai ovysxl YQvfiSa ccXX' avucpavSbv i£r\xsi avxf] S tuXiysG&ui. 33, 3 libii L1 libyi Flor} H2 L2 Ligui Gerlach. Libui Eoth om. H1 F2 E(scur.) Iordan (ut ex repetitione notae lib. II ortum), Onions, Lindsay qui dclet Mueller 4 aquantum L^H^E ut] Lipsius et libri iubentur Lipsius lorum] Lipsius solum HFlor.GE so- lum forum L 5 exhidunt L1 HlFlor. E exidunt H*G conliga- tus L1 34, 6 origi II Neap. 35, 8 originum secun Neap. 36, 10 in om. Z secundo 77 secunda/q; or. Q origene X1 (corr. X") origin 77 Catonis 77 11 hac] ac Z eam X2 eum X1 et cet. libri 12 oculto Z uiciauerant Q prostituerat Z 37, 13 Salassos] cod. Paris. E (cf. 3,137) salasos cet. codd. Tauriscae] Leid. A Par. E2 teutrisque cet. codd. Hi9t. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 5 66 KELIQVIAE 38*. Seru. Georg. 2, 159. Larius lacus est uicinus Alpibus, qui iuxta Catonem in originibus per sexaginta tenditur milia. 39**. Varro de r. rust. 2, 4, 11. De magnitudine Gailicarum succidiarum Cato scribit bis uerbis: In Italia f in scrobes terna atque (juaterna miliaf aulia succidia uere, sususqueadeo pinguitudine cre- 5 scere solet, ut se ipsa stans sustinere non possit neque progredi us- quam. itaque eas, si quis quo traicere uolet, in plostrum inponit. 40**. Plin. n. h. 3, 124. Vercellae Libiciorum ex Salluis ortae, Nouaria ex Vertamocoris, Vocontiorum bodieque pago, non? ut Cato existumat, Ligurum. — Oromobiorum stirpis esse Comum atque Ber- io gomum et Licini Forum aliquotque circa populos auctor est Cato, sed originem gentis ignorare se fatetur. — In hoc situ interiit op- pidum Oromobiorum Parra, unde Bergomates Cato dixit ortos, etiam- num prodente se altius quam fortunatius situm. 41**. Plin. n. h. 3, 133. Verso deinde Italiam pectore Alpium 15 Latini iuris Euganeae gentes, quarum oppida XXXIIII enumerat Cato. 40. Vid. Nissen Italische Landesk. II p. 174. 163. Catonem per Cor- nelium Nepotem in Plinii cognitionem uenisse censent Muenzer Quellenkr. p. 335 sq. et Detlefsen Die Beschreib. Ital. p. 32. 38, 2 quadraginta Vat. extenditur Lion 39, Swpra scripsi, ut exMbent libri 4 In Italia Insubres terna atque quaterna milia succidias babere Turnebns In Italia In- sobreis terna atque quaterna millia a uila Succi Duuirei sus usque adeo Scaliger In Gallia uerres terna atque quaterna millia habent succidia, sus uero usque Vrsimts Insalita in scrobes, terna atque quaterna millia, Gallia succidias habere, sus Popma. In Italiani [ex coni. E. Huebncri\ Insubres terna atque quaterna milia succidiarum aduehere; sus Iordan In Italia Insubres terna atque quaterna millia succidiarum sallere, sus H. Keil. ipse conicceram: In Gallia Insubres terna atque quaterna milia saliunt succidiarum. Sus — 7 uolet in plastrum cod. Politiani uult in plostrum uulg. 40, 9 uertamocoris Leid. A uertacomacoris R(icc.) uertamaco- ris cet. codd. 10 oromobiorum Lcid. A oromouiorum Paris. E2 orumbouiorum Vatic. Leid. F orumbiuiorum R Orobiorum tmlg. Orumbouiorum Detl. atque Bergomum om. B 11 Liginiforum R Paris. d aliquot Leid. A R aliique codd. aliquotque Leid. F 13 Oromobiorum Mayhoff orobouiorum R orumb. alii codd. Detl. para Leid. F1 barra mdg. etiamtum ci. Mayhoff 14 prodente se] Leid. A Paris. F2 prudentes cet. codd. situ Leid. F 41, 15 Verso] L(eid.A) Par.E uersus R(icc) Tolet. Paris. d 16 latimturis L Vat. Leid.F Euganea L(Par.)E eucane e R quorum LE M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 3»— 45 67 -12**. Plin. /i. h. 3,130. Venetos Troiana stirpe ortos auctorest Cato, Cenomanos iuxta Massiliam habitasse in Volcis. 43*. Varro de r. rust. I ', 2, 7. An non M. Cato scribit in libro originum sic? Ager Gallicus Romanus uocatur, qui uiritim cis Ari- 5 minum datus est ultra agrum Picentium. in eo agro aliquodfariam in singula iugera dena cullea uini fiunt. 44**. Plin. n. h. 3, 116. In hoc tractu [octauae Augusti re- gionis, quae determinabatur Arimino, Pado, ApenninoJ interierunt Boi, quorum tribus CXII fuisse auctor est Cato, item Senones, condidisse Nie- buhr H. B. I p. 122 49. 15 DCCCCLXIII Lcid.A et F2 DCCCCLXILTI cet. codd. prodidit Par. d Vindob. 50. 17 Zcxfiivov libri 2ecj3ov Sylburg 18 tiigxlov Vrbin. m- GxsLov cet. codd. M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 45-50 69 XeiS&at Aia. tcqcot^v <$' uvtcov oi'xr]6tv u7Cocpuiv£t y£vi6d-at y.dmrtv xiva xuXovuivr^v T£6tqovvuv uyyov 7t6X£cog 'AutxeQvrjg x£tuivrtv^ e% t)g oQurjd-svrag tot£ Hufiivovg eig Tr)v 'Pearivrjv euficcXeiv AfioQtyivcov uuu xutolxovvtcov xal TtoXtv uvtcov ri]v 5 exupave6TaTriV KorvXiag TtoXiucp %eiQco6aiiivovg xuTu6yeiv. ix de Tijg 'Psccrivijg uTtocxiug u7to6TeiXavrag uXXug re xdleig xri6ai TtoXXug, ev alg oixelv areiyi6Toig, xal dr) xal Tug 7CQ06uyoQ£vo- uivag KvQeig' ycoQuv Oe xaxaQyeiv xfjg uev 'AdQiavfjg &uXuxxr]g u%iyov6uv uucpi roug 6ydof]xovxa xal 6tuxo6iovg 6xadiovg, rrjg io de TvQQi]vixt]g xexxuQuxovxu TtQog dtuxoeiotg' uyxog de avxftg eivui tpr\6iv bliyco pceiov 6xabicov yiXicov. "E6xt di xtg xai cxXXog viteQ xcov Hufiivcov hv i6T0oiutg e%t- ycooiotg k£y6ii£vog Xoyog, cog Aux^dutuovicov £7totxr]6uvxcov avToig xati' bv %qovov £7ttTQ07i£vcov Evvollov t6v adeXcptdovv 15 AvxovQyog e&ero rf] ZVcaor/j xovg vouovg. uy&ouivovg yuQ xt- vag xf] 6xh]Q0xr]xt xf\g vouotr£6iug xai 8tu6xuvxug ebro xcov ixi- qcov oiyee&UL xb tiuqutcuv ex xf]g TtoXecog' eitetxu dtd TteXuyovg tcoXXov cpeQoiiivovg evi,u6^at xoig &eoig (tco&ov yuQ xtva imeX- fretv uvxovg oTiotagdfJTtoxe yf)g) eig r]v uv eX&co6t TtQcoxrjv, ev 20 xuvxr] xurotxr']6etv. xuTuypivrug de Tf)gATuXiug tc£q\ tcc xaXov- yt£VU TIcOU£VXLVU 7l£diu XO X£ ycOQlOV, SV Cp TtQtOXOV ioQui6uvxo, t&OQCoviuv a7tb xf]g TteXuyiov tpoQrfiecog 6vouu6ut xul &£ug uqov 16qv6u6&ul cpoQcoviug, /} rccg £vyug itrevxo' f}v vvv ivbg uXXayfj yQULLuaxog QeQcoviav xuXov6lv. ixel&ev d' OQLirjfrivxag avxcov 25 xtvug 6vvoixovg xotg Eafiivotg y£vi6&uf xui dtd xovxo tioXXu xcov voLiiticov eivuL Hufiivcov Aaxcovtxu, lic'cXi6xu dl xb tptXo- ferebat, Sabe, tuas, qui de proprio cognomine primus Dixisti populos magna ditione Sabinos. de origine Sabinorum Lacedaemonia uid. Plut. Xuin. 1 Hccfilvot, (5oi>XovTca Acexsdcauovicov iavtovg ccitoiKovg ysyovivui, Ttom. 16. Strabo 5, 4, 12 p. 250 (qui Itoc Tarentinorum adulatione flctum esse suspicatur) et quos locos collegit Schieegler H. JR. I p. 250 sqq. — De [(inuyn Sabinorum latitudine cum Catone consentit Strabo 5, 3, 1 p. 228 uid. Nissen It. Landesk. II p. 403 sq. 1 y.ul Aiu Vrbin. diu crt. libri 2 Tegtqvvuv Chis. dustio- vr\g Chis. 3 rrorE Kiessling an tovg? 4 uua] Tlsluay otg add. ReisJce avtfjv Kiessling, fort. nuXut 5 Kotvvag libri em. Gelenins 7 dtSL%iatovg Vrbin. dtsty^iatotg cet. libri 10 uvtf)g Vrbin. avtfj cet. libri 16 sxulqcov Chis. 19 sig i'vu sX&toat Vrsin. 20 avtf] libri tuvtr] Reishe 22 &0Qtoviuv Ambrosch (PsQtovsiuv Vrbin. tpsotoviav c:. 1'2'J H. Cato Censorius in II (originum) — : Si quis mortuus est Arpinatis, eius lieredem sacra non secuntur. 5 62**. Seru. ad Aen. 11,507. Licet [Metdbus] IViuernas esset, tamen, quia in Tuscorum iure paene omnis Italia fuerat, generaliter in Metabum omnium odia ferebantur. nam pulsus fuerat a gente Volscorum, quae etiam ipsa Etruscorum potestate regebatur, quod Cato plenissime exsecutus est. io 63. Fest. s. u. sublimauit p.300 M. Sublimauit dixit (Catoy — originum 1. II: In maximum decus atque in excelsissimam claritu- dinem sublimauit. 64. Charis. 1 p. 91 K. Ques autem dixisse ueteres testimonio est Cato, qui ait originum II: Quescumque Romae regnauissent, ... coepit eos hortari, ut secum habitarent, et pro gloria iactare se filium esse Vulcani. quod cum illi non crederent, inuocato Vulcano, ut eum filium suum comprobaret, omnis illius multitudinis coetus est flamma circumdatus. quo facto commoti omnes simul habitauerunt et Vulcani filium esse crediderunt. Solin.2,9: Praeneste, ut Zenodotus frefert, con- ditum] a Praeneste, Vlixis nepote, Latini filio; ut Praenestini sonant libri, a Caeculo, quem iuxta ignes fortuitos inuenerunt Digidiorum so- rores. Paidus-Festus p. 44 M. Caeculus condidit Praeneste. 60. Cf. P.-Fest. p. 224 M.: Praeneste dicta est, quia is locus, quo condita est, montibus praestet. 61. Bepetiit Prisc. 7 p. 337 H., utroque loco inter fr. 30 et 59. 64. Eadem apud Prisc. 13 p. 9 H. libro omisso. in principio reli- quiarum libri secundi posuit Wagener. 60 c Turonensi edidit Daniel 61 in lib. VII Priscianus hoc fr. ex eodem libro, i. e. ex I, ex quo id quod antecedit, sumptum esse dicit cf. supra p. lxv. in lib. VII om. hoc fr. (Paris.) B1 add. R2 3 in] Idem in A(mien.) B(ern.) Halb.2 4 esset (Par.) i?2 est et ABS(ang.) est® K(arol.) non vel non eiusdem A non sequuntur AS sequuntur G~r(uter.) consequun- tur B lib. VII: N secuntur B1 . • . con in marg. pro N B* sequn- tur S'2 sequuntur BGr.K 62, 5 priuerno B(egin.) priuerna Hamb. b* omnes B 7 omnia F(lor.) 7.8 odia — etiam om. Hamb. 8 uolscorum B uulscorum cet. codd. regebantur F 9 exequutus F 63, 10 Cato (qui in cadem columna citatus erat) decst in cod. add. Scaligcr 64-, 13 Yid. de forma app. ad fr. 1. 14 quescunque codd. Pri- sriani Crutrrianus KaroJiruh. regna uidissent Prisciani Bernensis 74 RELIQVIAE 05. Non. s. u. putidum p. 152. Cato originum libro II: Si inde in nauis putidas atque sentinosas commeatum ponere uolebant, . . . 66. Priscian. 5 p. 15211. Cato in II originum: Itaque res uber fuit; antequam legiones . . . 67. Priscian. 5 p. 171 H. Cato in II: Ex sale; qui apud Kartba- 5 ginienses (it, . . . EX LIBRO III 68**. Plin. n. h. 3, 98. Praeterea interisse Tbebas Lucanas Cato auctor est. 69**. Vellei. 1, 7, 2. Quidam buius [HesiodiJ temporis tractu 10 aiunt a Tuscis Capuam Nolamque conditam ante annos fere octin- gentos et triginta, quibus equidem adsenserim. sed M. Cato quan- tum differt! qui dicat Capuam ab eisdem Tuscis conditam ac sub- 65. Mueller a. h. I. comparauit Liuium 25, 3,10 de causa M. Postu- mii Pt/rgensis (a. 212. 542): hi fpublicanij, quia publicum periculum erat a ui tempestatis in iis quae portarentur ad exercitus, et ementiti erant falsa naufragia, et ea ipsa quae uera renuntiauerant fraude ipsorum facta erant, non casu. in ueteres quassasque naues paucis et parui pretii rebus impositis, cum mersissent eas in alto exceptis in praeparatas scaphas nautis, multiplices fuisse merces ementiebantur. ea fraus in- dicata M. Atilio praetori priore anno fuerat. 67. Eepetiit o»tisso titulo numcroque libri Alcuin. p. 2091 P. 69. Cf. Seruius ad Aen. 10,145: Sed constat eam a Tuscis conditam uiso falconis augurio, qui Tusca lingua fcapys' dicitur, unde est et Capua nominata. Tuscos autem omnem paene Italiam subiugasse mani- festum est. tum auctus postquam quattuor sententias, unde Capua nomen inuenerit, enumerauit, quae ad hanc Catonianam non pertinent, sic pergit: alii a Tuscis quidem retentam et prius Voltiurnum uocatam : Tuscos a Samnitibus exactos Capuam uocasse ob hoc, quod hanc quidam Falco con- didisset, cui pollices pedum curui fuerunt, quemadmodum falcones aues 65, 1 lib. V: set MueUer 1. 2 si inde in nauis] Both si inde ignauis libri si indu naues Scaliger is endo naues Lipsius si cunc- tas Wagener si inde nauis Iordan 2 potidas L1 sentinotas LF1 semirosas Scaliger commeaturn onere uel commeatu mon. libri one- rare Scaliger commeatum ponere Lipsius nolebat Lipsius solebant Mueller 66, 3 uirginum Gruter. ante corr. 4 legiones] s. accederent gloss. cod. Heidelb. uastassent regiones mtlg. codd. scripturam restituit Hertz 67, 5 II] secundo Bern. III Gr(uter.) V Wagener p. 65 Karthaginienses ex karthaginiensis corr. Halberst. carthaginenses (supscr. i s. ne) Par. E kartaginenses Sang. cartaginenses (supscr. h sup. c.) Grut. charthaginensis Karol. M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 65-71 75 inde Nolam; stetisse autem Capuam, antequam a Romanis caperetur, annis circiter ducentis et sexaginta. quod si ita est; cum sint a Ca- pua capta anni ducenti et quadraginta, ut condita est; anni sunt fere quingenti. ego; pace diligentiae Catonis dixerim, uix crediderim tam 5 mature tantam urbem creuisse, floruisse; coneidisse, resurrexisse. 70**. Sent. (auctus) adAen. 3, 402. Ait Cato, a Phiioctete con- dita iam pridem ciuitate [Peteliae] inurum tanturn factum. 71. Prob.praef. in Verg. Bucol.p. 326 H. Item Cato originum III : Tliesunti Tauriani uocantur de fluuio, qui propter fluit. id oppidum 10 Aurunci primo possederunt, inde Achaei Troia domum redeuntes. in eorum agro fluuii sunt sex; septimus finem Rheginum atque Tau- rinum dispescit: lluuii nomen est Pecoli. eo Orestem cum Iphigenia habent, quos uiros Tusci rcapuas' uocarunt. Quoniam Capuam a Tuscis conditam esse apud ueteres constabat, Catonem a Velleio uel quisquis eius a itnr fuit, parum diligenter exccrptum esse sequitur (sic iam in edit. priore): nam anno urbis conditae dueentesimo et sexagesimo i. e. a. Chr. ii 470 in eo erat, ut Tuscorwn opes in Campania minucrentur. itaque Gcrdthausen iMastarna p. 19), Gutschmid (V 343), Diels (Herm. XXII p. 216 sq., qui Belochium 'Campanien'2 p. S sqq. citauit), Huelsen (R. E. /// c. 1556) Catonis rationem usque ad eum annum, quo primum Capua a Romanis capta est, i. e. 338. 416 ductam esse statuerunt. Vid. Nissen It. Landesk. II p. 696 sq. cf. Coelii fr. 52. 70. Addidit Seruius: hic postea horrore sui uulneris ad patriam redire neglexit, secl sibi paruam Petiliam in Calabriae partibus fecit. cf. Solin. 2,10: notum est a Philoctete Petiliam constitutam. 71. Schol. in Theocr. p. 4Ahr.: 'OQtctrj yctQ ixxoui£ovri tb xi)g 'AqTi- 70, 6 Cato ait — iam primum Ambr. 7 1 , 8 tertio M(onac) 9 Thesunti M(onac.) P(aris.) Thelunti Theseunti V(atic) thauriani M Ehegini Taurocini (edit.) E(gnatii) \";-sen It. Landeskunde II p. 961 fluumm practerfluentem Metau- rum dictum esse arbitratus. Facelini Wagener transeunti ScJmei- dewm Acheruntii lloth coll. Plin. n.h. 3. 73: In peninsula fluuius Acheron, a quo oppidani Aceruntini qui] quod P 10 possi- derunt V 11 reginum P Taurinum PVE Taurianum Iordan 12 Pecolieo VP Paccolico E Phacelini G. Hermann Opusc.IIp.73 Phacelino Bergk Opusc phil. I p. 609 sq. coll. Vib. Seq. p. 16 Fa- celi.eo Wagener Pecoli.eo Duebncr Ipsa septem flumma enume- rauit Varro in r. human. libro XI, quem locum modo idem Probus seruauerat: Iuxta Rhegium fluuii sunt continui septem Latapadon, Micotes, Eugiton, Stracteos, Polie, Molee, Argeades. m his fluuiis esse etiam eum, qui fmem Bhcginum atque Taurinum dispertit, nemo non uidet, sed quacrHnr quis sit. Polie pro Pecoli ci. Thilo, srd utrum nomen corruptwm sit, incertum cst. cf. Iordan i>. xzr sqq. 76 RELIQVIAE atque IMade dicunt maternam neeem expiatum uenisse, et non longin- qua memoria est, cum in arbore ensem uiderint, quem Orestes abiens reliquisse dicitur. 72. Festus s. u. oreae p. 182 M. Cato originum 1. III: Equos re- spondit: oreas mibi inde; tibi cape ilagellum. 73. Gell. 17,13,3. A quo illa significatio [u. quinj non abhor- ret, quae est in tertia origine M. Catonis: Haut eos, inquit, eo po- stremum scribo, quin populi et boni et strenui sient. 74. Charis.l p. 13 K. Cato originum III: Laserpitium pro pul- mentario babet. iiiSog ^oavov i-A Tuvqcov rftg Z-AV&iag %Qr\6LLog i£i7t£6ev iv k%xa tioxu- Lioig ix LLi&g 7tr>yi\g qsov6lv djtoXoveae&ai. 6 Sh TtoQSv&elg elg 'Ptfyiov xfjg 'IxuXiag xb dyog ditsvitljaro iv roig XsyoLiivoig diacpoooig [sic Ha- maker. Siu %wQug cod. Paris. Ahrensi. Siu%6)Q0ig uulg.] noxaiLoig. Vid. Nissen Ital. Landesk. II p. 961. 72. Cf. Aristot. rhet. 2,20: Zxr]6L%OQog iihv yuQ eXoLiivcov 6XQuxr\ybv avxoy.QU.roQa xcbv ' Iy.SQuicov aXuoiv ■auI llsXXovxcov cpvXaxfjV SiSovui rov 6coLLurog, xuXXu SiuXXu%9slg elnsv avxoig Xoyov, cbg iit-Jtog v.axsi%e Xsi- LLcovu novog, iX&ovxog S' iXucpov aul Siucp&siQovxog xr)v voLii]v povXo- (isvog XLLicoQfj6a6TTaL rbv ^Xucpov ijQcbru rbv uv&Qconov, sl Svvuix uv llsx avrov xoXdeui rbv Uacpov, 6 S' %cpr\6sv, iuv Xdplrj %uXivbv -aul uvrbg dvafiy in uvrbv i%cov d-xovria- 6vvoiioXoyr]6uvrog Sh v.ul dvafidvxog dvxl xov riiicoQ7]6a6&uL uvrbg iSovXsvesv i']8r} rco dv&Qcbnco. rovrco Sh xui vLLsig' £qp7j ' OQ&re llt) §ovX6llsvoi rovg noXeLiiovg niLC0Qf]6u6yrui ravrb nd&r\re rco inncp- xbv Lihv yuQ %uXivbv e*%ere f]Sr\ sXollsvol 6XQUxr\ybv avxoxQaxoQu- iuv Sh cpvXaxf]v Scbxs y.ui dvafifjvai ia6r\xs, SovXei'6exe fjSr] fPaXuQlSL,. Hanc fabulam etiam a Philisto narratam esse Bergk Philol. XXX p. 6SO (Opusc. II p. 754) monuit. haec enim sunt apud Theon. pro- gymn. p. 66 ed. Spengel: llvQ-ov Se bnoiog iexi nuQa 'HqoSoxco xov avXr]- xov ■auI naQa ^lXl6xco rov innov xui (rov iXdcpov^ txuq' s-AaxiQcp. Mueller ad Festi l. s. s., cum tertio libro Cato Siciliae ciuitates silentio transmittere non potuerit, hanc fabulam eum narrasse putat, neque uideo cur Iordano adstipulemur , cui p. XLIX Cato haec de Italis popuiis seruitutem una cum auxilio a populo Romano nactis ad exemplar Me- nenii Agrippae praecepisse uisus est. 74 et 75. lordan siue Capuanos siue alios Italicos rQvcpr]rdg repre- hensos coniecit, quod condimento ciborum pretiosissimo pro pulmentario uterentur. repetiit (Beda) de orthogr. VII p. 285 K. 1 et] ut V 2 uiderunt Keil 72, 5 oreat codex 73, 7 aut QZ 8 quin* (fort. i eras.) X et *strenui (e eras.) X fient QZ sint II 74, 9 laspitiu pro pulmenta nunc in cod. Neapol. conspiciuntur, rio habet debentur editioni principi et Bedae 9. 10 pulmentario suo h. Putschms M. PORCU CATONIS ORIGINES. fr. 71—80 77 75. Charis. I p. 13 K. Cato — in eodem (originum III): Multo pulmento usi . . . 76*. Seru. ad Aen. 9,000. Italiae disciplina et uita [a Vergilio] laudatur, quam et C.ato in originibus et Varro in gente populi Ro- 5 mani commemorat. EX LIBRO IV 7 7. Gell. 2,2S,0. Verba Catonis ex originum quarto baec sunt: Non lubel scribere, quod in tabula apud pontificem maximum est, quotiens annona cara, quotiens lunae aut solis lumine caligo aut quid obstiterit. 10 78. Fest. s. u. mapalia p. 146 M. Cato originum libro quarto: Mapalia uocantur ubi habitant, ea quasi cobortes rotundae sunt. 79. Gell. 5,21, 17. Item M. Cato in IV originum eodem in loco ter boc uerbum posuit: Compluriens eorum milites mercennarii inter se multi alteri alteros in castris occidere, compluriens multi simul 15 ad hostis transfugere; compluriens in imperatorem impetum facere. 80**. Seru. (auctus) ad Aen. 4, 082. Exstinxti te meque soror populumque patresque Sidonios urbemque tuamj Quidam hoc loco uolunt tres partes politiae comprehensas, populi, optimatium, regiae potestatis. Cato enim ait de tribus istis partibus ordinatam fuisse 20 Carthaeinem. 75. Item ut fr. 74 (apud Bedam) de orthogr. VII p. 285 K. 78. Eadem apud Seruium (auctum) ad Aen. 1,421: Cato origi- num [primo addit. Paris. om. Cassell.] magalia aedificia quasi cohortea rotundas dicit. 79. Ex Gellio Nonius (cf. Hertz Opusc. Gelliana p. 104) s. u. com- pjuriens p.87: Idem (Cato) originum 1. IV: Compluriens eorum — oc- cidere. 80. Eadem de Carthaginiensium re publica referunt Aristot. pol. 2,8 [11 Bk.J et Cic. de rep. 2, 23, 42. 75 seguitur fr. 74 1 in eodem: multo, qnar nunc desunt vn Neapol., debentur edit. pr. idem cxc. orthogr., quae uox Keilio spatio lacunae melhts conuenire uidetur 77, 7 lubet] li codd. rec. iubet P lubeis V libet codd. rec. 8 lumine VPR antiqua forma datiui seruata lumini codd. rec. 78, 11 rotunda Salmasius cxerc. Plin. p. 19 79, 13 mercen(n)ari(i) codd. Nonii 14 sese ante Hertzium multij tumultuari Bolhuis. inulti Mcrccr in castris om. Gell. add. Nonius 15 tranfugere P in imper.] imper. R impetum] in impetum V fecere g 80, 16 exhibet Floriac. (Ambros.) 18 tris F 496 78 RELIQVIAE 81. Priscian. 0 p. 2o4 H. Cato t.amen os protulil in IIII originum: Si (juis membrum rupit aut os fregit; talione proximus cognatus ul- ciscitur. 82. Gell. 11, 1, 0. Non esse abs re putaui notare quod M. Cato aliter dixit. nam in quarto originum uerba baec sunt: Imperator 5 noster, si quis extra ordinem depugnatum iuit, ei multam facit. 83*. Gell. 3, 7. Pulcrum, dii boni, facinus Graecarumque facun- diarum magniloquentia condignum M. Cato libris originum de Q. Caedicio tribuno militum scriptum reliquit. Id profecto est ad hanc ferme sententiam: Imperator Poenus in 10 terra Sicilia bello Rartbaginiensi primo obuiam Romano exercitu progreditur, collis locosque idoneos prior occupat. milites Romani, uti res nata est, in locum insinuant fraudi et perniciei obnoxium. tribunus ad consulem uenit, ostendit exitium de loci importunitate et hostium circumstantia maturum. 'censeo', inquit *si rem seruare 15 81. Plerique haec ex lege duodecim tabularum Catonem protulisse arbitrati sunt. at uero constat illis diuersas poenas sanctas esse membro fracto et ossi rupto. cf. Gai. 3, 223 [= Iustin. instit. 4,4,7]: Poena autein iniuriaruni ex lege XII tabularum propter membrum quidem rup- tum talio erat, propter os uero fractum aut conlisum trecentorum assium poena erat, si libero os fractum erat, at si seruo, CL et alios locos. quos eongesserunt Huschke a. h. 1. et Schoell dtcod. tabul. p. 141. quam ob rem Mommsen (Strafr. p. 802 adnot. 2< a Catone legem Latinam dici censuit, guae ante XII tabulas sancta esset, Wagener et Iordan p. u apud Poe- nos hoc talionis ius, quod propter tempus praesens ulciscitur in Romanas res bellorum Punicorum non quadraret, uiguisse statuerunt. ego rem in- certam in incerto relinquo. '83. Ex Gellio Nonius s. u. uerruca p. 187 Cato libris originum: Censeo, inquit, — imperes (p. 78 u. 15). — praeterea Catonis uerba esse existimat Gronouius (ad Gell. l.s.s.J, quae Quintilianus inst. 8,3,48 (cf. c. 6, 14) laudat: Deformitati proximum est humilitatis uitium, xutisl- VL061V uocant, qua rei magnitudo uel dignitas minuitur ut 'saxea est uerruca in summo montis uertice', quae cadem in EcJcsteini anecd. Paris. rhet. p. 20 exstare monuit Iordan. idem recte huc p. 80 u. 12 pertinere uidit Vopisc. Prob. 1, 1 (uid. appar. crit. ad Cn. Gell. fr. 1) : Certum est quod Sallustius Crispus (Cat.8,4) quodque Marcus Cato et Gellius historici sententiae modo in litteras rettulerunt, omnes omnium et q. s. Ciccr. de sen. 20,75: Legiones nostras, quod scripsi in originibus, in 81, 2 mbruni Bcrn. olciscitur Bamb. 83, 8 in libris ante Hertzium de Q.] deq VP 9 cedicio VR cecidio P tribnino R a. corr. 11 terra siciliam (~ sec. m.) P bella VP Kartaginensi P exercitui P 12 colleis P ante corr. colles m. rec. loquosque B 13 fraudi insinuant B ob- nixium P 15 ostium P si reseruare V M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 81—83 79 uis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad uerrucam illam (sic cnim Cato locum editum asperumque appellat) ire iubeas eam- que uti occupent, imperes horterisque; hostes profecto ubi id uide- rint, fortissimus quisque et promptissimus ad occursandum pugnan- 5 dumque in eos praeuertentur unoque illo negotio sese alligabunt, atque illi omnes quadringenti procul dul)io obtruncabuntur. tunc in- terea occupatis in ea caede hostibus tempus exercitus ex hoc loco educendi babebis. alia nisi baec salutis uia nulla est.' Consul tri- buno respondit, consilium (]uidem istud aeque prouidens sibi uide- io rier, fsed istos' inquit fmilites quadringentos ad eum locum in ho- stium cuneos quisnam erit qui ducat?' csi aliunv imjuit tribunus 'neininem reperis, me Iicet ad boc periculum utare; ego hauc tibi et rei p. animam do.' Consul tribuno gratias Iaudesque agit. tribu- nus et quadringenti ad moriendum proficiscuntur. bostes eorum ir, audaciam demirantur, quorsum ire pergant, in expectando sunt. sed ubi apparuit ad eam uerrucam occupandam iter intendere, mittit aduersum illos imperator Cartbaginiensis peditatum equitatumque, quos in exercitu uiros babuit strenuissimos. Romani mililes circum- ueniuntur, circumuenti repugnant. lit proelium diu anceps. tandem eum locum saepe profectas alacri animo et erecto unde se redituras numquain arbitrarentur. Tuscul. 1,42, 101: Sed quid duces et principes nominem? cum legiones scribatCato saepe alacris in eum locuru profec- tas, unde redituras se non arbitrarentur. Senec. epist. S2,22: Quid? dux ille Romanus, qui ad occupandum locum milites missos, cum per in- gentem bostium exercitum ituri essent, sic adlocutus est: fIre commili- tones illo necesse est, unde redire non est necesse'. — Consul (a. 258. 496) fuit A. Atilius Calatinus, res facta est circa Camerinensium saltum (Flor. 1,18 [2, 2], 13), cum Camerinam consul peteret (Oros. 4, 8, 1). uid. adnot. ad Claud. fr. 42. I uis] ius P quadringentes Nonii G treeentos Liuius Liuicmi- gue uerruncam Nonii L^F1 2 coto II appellau Ii ante corr. 3 occupem II 6 tu antc Hertsium 7 et exercitus V 8 educendi ex boc loco It 9 istuc quidem atq; V quidem atque pr. li supra Gronouium et Hertzium secutus cod. P scripturam ex- Jiibui, consilium quidem istuc fidum atque prouidens Wagencr con- sultum istuc quidem atque pr. Bergk in Fleckeis. ann. CXIII p. 285 I I dicat V ante corr. si f alium 7? tribunii VR 1 2 nemi- nem om. R repperis VPR utare periculum R 13 gracias V e . laudqsq; (a et d ex corr.) R 15 quorsum repergant R quor- sumi repgantine exp. V in om. P 16 ad eam Gronouius ean- dem P1 ac eandem P a m. rec. uulg. ade R1 eade R2 eadem V 17 Kartaginenses V 19 diuances V Tamen V 80 RELIQVIAE superat multitudo. quadringenti omnes cum uno perfossi gladiis aut missilibus operti cadunt. Consul interim, dum ibi pugnatur, se in locos tutos atque editos subducit. Sed quod illi tribuno, duci militum quadringentorum, diuinitus in eo proelio usu uenit, non iam nostris, sed ipsius Catonis uerbis 5 subiecimus: Dii immortales tribuno militum fortunam ex uirtute eius dedere. nam ita euenit: cum saucius multifariam ibi factus esset, tamen uulnus capiti nullum euenit, eumque inter mortuos defetiga- tum uulneribus atque quod sanguen eius defluxerat, cognouere. eum sustulere, isque conualuit saepeque postilla operam rei p. fortem 10 atque strenuam perhibuit illoque facto, quod illos milites subduxit, exercitum ceterum seruauit. sed idem benefactum, quo in loco ponas, nimium interest. Leonides Laco quidem simile apud Thermopylas fecit, propter eius uirtutes omnis Graecia gloriam atque gratiam praecipuam claritudinis inclitissimae decorauere monumentis: signis, 15 statuis, elogiis, historiis aliisque rebus gratissimum id eius factum 1 una V cladiis B gradiis V 2 missibus V ante corr. interibide du ea pugna se I V interibi dum ea pugase B supra habes scriphiram P interim dum ea pugna fit Bolhuis interibi dum ea pugna fit Wagener interibi dum ea pugna <(pugnatur> se Bergk l. s. 4 tribuni VB 5 usus libri usu s 6 post subiecimus exstat m V VERBA CATONIS tribuni V (B) tribunus P fortuna VB 7 ita euenit ita VP1 ita euenit uti P2 ita euenit B euenit, ut cum s. — euenerit Gronouius essetj e~e V esse B 8 tamen] tum B euenit] mihi post euenit u. 7 suspectum eum B cumque uulg. defetigatum VB2 defatigatum cet. libri 9 atque] aegre- que spirantem Slephanus sanguen eius Hertz sanguen BV1 san- guenis F2 sanguineis ei' P sanguen eis Iordan sanguinis uis Both onouere B <(incognitum^> cognouere Bergle l. s. 10 post illani P 11 peribuit B praehibuit Qiricherat illoq B illoque facto — sei*uauit orationis tenorcm perturbant 12 seruauit huc usq; S$ id' bene f. (" eras) P cf. Hertz Op. Gell.p.219 13 leoni- des lacu PV leonides lacn B Leonidas Lacedaemonius laudatur g qui PXVB quid P~ quidem seripsi quia Maduig Adu. I p. 592 consimile Gronou. hermopylas VB hermopilas P Termopolas Fleckeisen ann.phil. 93 p. 243 14 fecit, eius uirtutis <^ergo)> — praecipuam <(rettulit)> uel ab omnia Graecia — <(inuenit)> Bergk l. s. graciam VP2 gciam B greciam P1 16 statuis; elogiis Hertz distinxit rebus; grat. dist. Iordan grauissimum V <(ita^> gratissimum Bergk l. s. M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 83-86 81 habuere; at tribuno militum parua laus pro factis relicta, qui idem fecerat atque rem seruauerat. Ilanc Q. Caedici tribuni uirtutem M. Cato tali suo testimonio decorauit. 5 S4. Non. s. u. duodeuicesimo p. 100. Cato in quarto originum: Deinde duouicesimo anno post dimissum bellum; quod quattuor et uiginti annos fuit, Carthaginienses sextum de foedere decessere. 85**. Seru. ad Aen. 10,13. Alpes — quae secundum Catonem et Liuium muri uice tuebantur Italiam. io 86*. Gell. 10, 24, 7. Et historiam autem et uerbum hoc sump- sit Coelius ex origine M. Catonis, in qua ita scriptum est: Igitur dictatorem Carthaginiensium magister equitum monuit: cMitte me- cum Romam equitatum: diequinti in Capitolio tibi cena cocta erit'. 219 535 216 538 84. Gell. 10,1,10: In M. autem Catonis quarta origine ita per- scriptum est: fCarthaginienses sextum de foedere decessere'. Nonius sua sumpsit ex Gell. 5,4,5, ubi praeter Varronis nomen etiam Catonis uerba intercidisse Hertz Opusc. Gell. 102 not. 10 perspexit. — De re uid. Mommseni chronol* p. 322 et SoJtaui chron. p. 254. 353. MeJtzer Gesch. d. Karth. II p. 587 so. 85. Liu. 21,35,8: Praegressus signa Hannibal in promunturio quo- dam, unde longe ac late prospectus erat, consistere iussis militibus Italiam ostentat subiectosque Alpinis montibus circumpadanos campos, moeniaque eos tum transcendere non Italiae modo sed etiam urbis Ro- manae. (ex Polybio 3,54,2: ovtco yuQ V7t07ts7ttmv.si toig 7tQosiQT]usvoig oqsGiv coats 6vv&scoQOVLiivcov ccLLcpolv ccxQOTtolscog cpcclvs6&ai diuftsGiv %%Btv tag 'Jil7tsig tf]g olr]g 'Itccllccg. cf. Herodian. 2, 11, 8: asyiata ixslvcc 007] xcti olct ovk ccXXcc iv tjj xkS1' rjLicxg yfj, iv tsi%ovg a^rjiiati TtSQfKSitat %al 7tQ0L3s§Xr]tai 'ItaXiag v.tl.). Isidor. orig. 14, 8, 18 Hae [AlpesJ sunt quae Italiae murorum exhibent uicem. 86. Ex GeUio Macrobius 1, 4, 26. — fr. 86 et 87 coniunxerunt Popma et Iordan. deest inter ea Hannibalis responsum. ad rem cf. Liu. 22, 51, in cuius librum per Coelium (uid. fr. 25) Catonis narratio transiit: flan- nibali uictori fCannensiJ cum ceteri circumfusi gratularentur suaderent- 1 at] ad A VEP 3 hanc Q. uulg. hancq; VRP cedici VBP 84, 5 duodeuicesimo perperam legit et excerpsit Nonius Hertz ex originibus M. Catonis Macrobms in qua Q in quo cet. codd. 12 aequitu X mitte Q (suprascr. i) 13 equitatum Romam 77 Capitolium uulgo tibi om. B Macrobii Paris. caena XO Macrobii Bamb. coena Macr. Paris. Hisf. Eom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 6 82 RELIQVIAE 87. Gell. 2,19,9. M. Cato in quarto originuin: Deinde dictator iubet postridie magistrum equitum arcessi: fMittam te, si uis, cum equitibus'. fsero est', inquit magister equitum, fiam resciuere'. 88*. Plin. n. h. 8, 11. Antipater auctor est duos [elephantosj Antiocho regi in bellicis usibus celebres etiam cognominibus fuisse; etenim nouere ea. certe Cato, cum imperatorum nomina annalibus detraxerit, eum qui fortissime proeliatus esset in Punica acie, Surum tradidit uocatum altero dente mutilato. S9**. Seru. (auctusj ad Aen. 3, 101. Cato pluraliter haec Dre- pana dicit. 90. Priscian. 8 p. 382 H. Cato in IV originum: Duo exules lege publica et execrari. que, ut tanto perfunctus bello diei quod reliquum esset noctisque in- sequentis quietem et ipse sibi sumeret et fessis daret militibus, Mahar- bal, praefectus equitum, minime cessandum ratus fimmo ut, quid hac pugna sit actum, scias, die quinto' inquit 'uictor in Capitolio epula- beris. sequere: cum equite, ut prius uenisse quam uenturum sciant, praecedam'. Hannibali nimis laeta res est uisa maiorque quam ut eam Btatim capere animo posset. itaque uoluntatem se laudare Maharbalis ait, ad consilium pensandum temporis opus esse. tum Maharbal: fnon omnia nimirum eidem di dedere: uincere scis, Hannibal, uictoria uti nescis'. mora eius diei satis creditur saluti fuisse urbi atque imperio. ex Liuio Valer. Max. 9, 5 ext. 3. Flor. 1, 22 [2, 6J, 19. Plutarchus Fab. 17 Barcam Hannibali exprobrantem facit eum uictoria uti nescire. 89. Cf. Fann. fr. 3. 90. Quamuis res sit dubia, tamen adscribam, quae Iordan p. liv expiscatus est. is enim eandem rem hic narratam esse a Catone existi- mat quam a Varrone apud Donat. Terent. Eun. 2,2,25 (I p. 322 W.): Varro humanarum rerum: Numerius Equitius Cuppes, inquit, et M.' Macellus singulari latrocinio multa loca habuerunt infesta. his in exilium actis bona publicata sunt et aedes ubi habitabant dirutae, eque ea pecunia scalae deum penatium aedificatae sunt, ubi habitabant, locus, ubi uenirent ea quae uescendi causa in urbem erant allata. itaque ab altero macellum, ab altero forum Cuppedinis est ap- pellatum. Hoc uero factum est Festo auctore, qui eandem rem p. 48 et 125 secundum Varronem exposuit, ab Aemilio et Fuluio censoribus, i. e. anno 179. 575 et extra quarti originum libri fines positum est. 87, 2 post tridie VRg postero die g aecersi pars lib. rcc. mittante P mittates iuis equitu c equitibus B 88, 7 sutrum Vindob. 89 exhibet Bern. F 90, 11 legem Gr(utcr) 12 publicam Gr. puplicam S(ang.) K(arol.) et execrari] B(ern.)'Gr.K et exsecrari H(alberst.) S et execrari* Bamb. et execrassi (Par.) B1 execrari B2B2(Hertz) ex- sectati H2 lege publicati et execrati Wagencr lege publica con- demnati et execrati Mommsen ap. Iordanum M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 87—93 83 91. Gell. /1,3,2. Videbam — M. Catonem in originum quarto 'Proelium factum depugnatumque pro castris' scripsisse. EX LIBRO V 92**. Liu. 34, 15, 9. Cato ipse, haud sane detrectator laudum suarum, multos [pugna cum Hispanis ad Emporias commissaj cae- s sos ait, numerum non adscribit. Tria eo die laudabilia fecisse pu- tatur, unum quod circumducto exercitu procul nauibus suis castris- que, ubi spem (juisquam} nisi in uirtute haberent, inter medios hosles proelium commisit; alterum quod cobortes ab tergo hostibus obiecit; tertium quod secundam legionem ceteris omnibus effusis 10 ad sequendos hostes pleno gradu sub signis compositam instructam- que subire ad portam castrorum iussit. — multi et aliarum ciuita- tium, qui Emporias perfugerant, dediderunt se, quos omnes appella- tos benigne uinoque et cibo curatos domos dimisit. 93*. Gell. 2,22,28. Sed quod ait uentum, qui ex terra Gallia 15 flaret, circium appellari, M. Cato in libris originum eum uentum 'cercium' dicit, non 'circium'. nam cum de Hispanis scriberet, qui citra Hiberum colunt, uerba baec posuit: Sed in his regionibus fer- rareae, argentifodinae pulcherrimae, mons ex sale mero magnus, quantum demas, tantum adcrescit. uentus cercius, cum loquare, buc- 20 cam implet, armatum hominem, plaustrum oneratum percellit. 195 559 92. Vid. supra p. cusq. Appian. Hisp. 40: dtw£ag ts vvktos 6lr\s ixgd.zj]6£v uvt&v tov 6ToaTO%iSov xai 7colXovg a7i£-x,T£ivtv. Tria — dimisit ut Catoniana cum Maduigio addidi. 93. Apul. de mund. c. 14: Cato autem in libris originum non cir- cium sed cercium dicit. is uentus — percellit. de uento, qui a Graecis Kainiag dicitur, cf. Senec. quaest. nat. 5, 17, 5. Strabo 1, 2, 21 p. 29. Plut. Sert. 17. — Liu. 34,21,7: Pacata prouiucia [Catoj uectigalia magna instituit ex ferrariis argentariisque, quibus tum institutis locupletior in dies prouincia fuit. 91, 1 M.] in Z Catonem in marg. 0 origenu X1 2 pre- lium Z pliu J577 92, 5 Tria — iussit solus Bamberg. seruauit seclusitque Weissen- born nusquam add. Ussing. 93, 15 in libris VPR in libro g 16 cercium] er sup. lin. add. R his panis P1 ante corr. 17 Sed siue S; libri Sunt uulgo ferrariae uulgo 18 pulcherime R 19 accrescit g adorescit P adorrescit R adolescit Gronouius circius R ante corr. 20 ho- neratum V 6* 167 587 84 RELIQVIAE 94*. Priscian. 7 p.293 II. M. Cato in originibus: Dotes filiabus suis non dant. 95. Gell. 6, 3. Ciuitas Rodiensis et insulae oportunitate et ope- runi nobilitatibus et nauigandi sollertia naualibusque uictoriis cele- brata est. ea eiuitas, cum amica atque socia populi Romani foret, 5 Persa tamen, Philippi filio, Macedonum rege, cum quo bellum po- pulo Romano fuit, amico usa est, conixique sunt Rodienses lega- tionibus Romam saepe missis id bellum inter eos componere. sed, ubi ista pacificatio perpetrari nequiuit, uerba a plerisque Rodiensi- bus in contionibus eorum ad populum facta sunt; ut; si pax non io fieret, Rodienses regem aduersus populum Romanum adiutarent. sed nullum super ea re publicum decretum factum est. at ubi Perses uictus captusque est, Rodienses pertimuere ob ea; quae conpluriens in coetibus populi acta dictaque erant, legatosque Romam miserunt^ qui temeritatem quorundam popularium suorum deprecarentur et is fidem consiliumque publicum expurgarent. legati postquam Romam uenerunt et in senatum intromissi sunt uerbisque suppliciter pro 94. Ad Cantabros pertinere uidit JRoth comparatis Strabonis 3,4,18 p. 165 uerbis: tcc Sh toiavta r\ttov ahv iacog 7tolitiY.ec, ov frtiQimSri Si, oiov to TCCtQU tolg Kccvtd^QOig tovg uvdQccg SiSovai talg yvvai^l itQOtxa. 95. Gellius huius orationis fragmenta a — / ex Ticllii Tironis epi- stula hausit, quam conscripsit ad Q. Axium, familiarem patroni sui, in qua sibimet uisus est hanc orationem acri subtilique iudicio percensuisse (par. 10). fr. g. ipse addidit, quoniam Tiro praetermisit (par. 49). — Non ipsum orationis texorem nos habere sed pauca quaedam excerpta et ex ipsis fragmentorum argumentis apparet et ex Gellii uerbis, quibus re- prehendit Tironem quod ex omnibus facultatibus tam opulentae orationis aptis inter se et cohaerentibus paruum quippiam nudumque sumpserit (54), et quibus singula frustula introducit: fr. b Quae deinde Cato iuxta dicit, ea, inquit fTiroJ, confessionem faciunt, non defensioneni. — eaque ipsa uerba ponit, ita ut infra scriptum: — fr. c postea uerba haec ex eadem oratione ponit. fr. d post deinde usum esse Catonem dicit in eadem oratione argumentis parum honestis et nimis audacihus. — uerba autem ex ea oratione M. Catonis haec sunt : — fr. e deinde paulo infra dicit : — fr. f postea ita dicit: — Pluribus Bodiensium legationem enarrauerunt Polybius 30, 4sq. et Liuius 45,20 — 25 (qui in hisce Polybio non est usus). hic postquam unume Bodiensibus longa oratione sese defendentem fecit, sic pergit (c. 25, 1) : Secundum talem orationem uniuersi rursus prociderunt ramosque oleae supplices iactantes tandem excitati curia excesserunt. tunc sententiae interrogari coeptae. infestissimiRhodiis erant qui consules praetoresue aut legati gesserant in Macedonia bellum. plurimum causam 94, 1 originalibus Karol. ante corr. 95, 3 Ad librum VII orationem rcttulit Nippcrdey Opusc. p. 436 5 Ea Rhodiensis ciuitas uulg. Rodiensis om. YBP foret om. B 7 fuit] foret fuit V 11 aduersu V 13 quae] q; YBP 17 sipliciter B1 supliciter B2 M. PORCII CATONIS ORIOINES. fr. 94. 95 85 causa sua factis e curia excesserunt, sententiae rogari coeptae; cura- que partim senatorum de Rodiensibus quererentur maleque anima- tos eos fuisse dicerent bellumque illis faciendum censerent, tum M. Cato exsurgit et oplimos fidissimosque socios, quorum opibus diri- 5 piendis possidendisque non pauci ex summatibus uiris intenti infensi- que erant, defensum conseruatumque pergit orationemque inclutam dicit, quae et seorsum fertur inscriptaque est pro Hodiensibus et in quintae originis libro scripta est. — Ipsum deinde [Tiro] princi- pium apposuit, cuius uerba haec sunt: io a. Scio solere plerisque hominibus rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ierociam augescere atque crescere. quo mihi nunc magnae curae est, quod haec res tam secunde processit, ne quid in consulendo aduorsi eue- niat, quod nostras secundas res confutet, neue haec laetitia nimis 15 luxuriose eueniat. aduorsae res edomant et docent, quid opus siet facto. secundae res laetitia transuorsum trudere solent a recte con- sulendo atque intellegendo. quo maiore opere dico suadeoque, uti eorum adiuuit M. Porcius Cato, qui asper ingenio tum lenem mitemque senatorem egit. non inseram simulacrum uiri copiose quae dixerit referendo ; ipsius oratio scripta exstat, originum quinto libro inclusa. a. Partetn repetiit Gellius 13,25, 13: Item M. Cato in orationis prin- cipio, quam dixit in senatu pro Rodiensibus, cum uellet res nimis pro- eperas dicere, tribus uocabulis idem sentientibus dixit. Verba eius haec sunt: cScio — augescere'. — Praeterea conferri iubet Meyer forat. Rom. fr. p. 105) Caes. epist. ad Front. 2,13 p. 36 N.: Nam uni M. Porcio me dedicaui atque despondi atque delegaui. hoc etiam ipsum fatque' unde putas? ex ipso furor. Huc pertinere Charis. 2 p. 220 K.: Secunde Cato senex, ut Maximus notat Klotz monuit in Iahn. ann. 85 (1862) p. 316, Sulpiciae sat. u. 4S: Quos inter prisci sententia dia Catonis scire deis magni fecisset, utrumne secundis an magis aduersis staret Romana propago Eoth p. 284. 1 factis e curia] facti securi VP habitis facti securi R em. Carrin 5 infessique V infestique Carrio incensique Gronoimis que om. R 7. 8 pro Rod. — scripta est om. B «, 10 in rebus Gell. 13, 25. 14 10. 11 prolixis prosperis P 11 ferosciam V ante corr. 12 atque crescere Gell.libro XIII om. quo mihi Iordan quod libri quom Haupt ap. Iord. 13 pros- cessit B processerit V2 Meyer 14 res secundas confutaet R con- futer ne ue P 14. 15 nimia luctuose Bolhuisius. at conferri iubet Peerlkamp bibl. crit. nou. III p. 399 Liu. 23 , 12. 12: uereor ne haec quoque laetitia luxuriet nobis ac uana euadat, 2,21,6. 3.33,2 15 aduerse P edomant] se domant (sedonant V) libri em. Pri- caeus sit P 16 transuersurn P recto VBP 17 intellegendo V intelligendo cet. libri opera R 86 RELIQVIAE haec res aliquot dies proferatur, dum ex tanto gaudio in potestatem nostram redeamus. — b. Atque ego quidem arbitror Rodienses noluisse nos ita de- pugnare, uti depugnatum est, neque regem Persen uinci. sed non Rodicnses modo id noluere sed multos populos atque multas nationes 5 idem noluisse arbitror. atque baut scio an partim eorum fuerint, qui non nostrae contumeliae causa id noluerint euenire. sed enim id metuere, <(ne)>, si nemo esset homo quem uereremur, quidquid Iuberet faceremus. ne sub solo imperio nostro in seruitute nostra essent, libertatis suae causa in ea sententia fuisse arbitror. atque 10 Rodienses tamen Persen publice numquam adiuuere. cogitate, quanto nos inter nos priuatim cautius facimus. nam unus quisque nostrum, si quis aduorsus rem suam quid fieri arbitrantur, summa ui contra nititur, ne aduorsus eam fiat: quod illi tamen perpessi. — c. Ea nunc derepente tanta beneficia ultro citroque, tantam ami- 15 b. Appian. Punic. 65: iyiyvovro ovv cci 6vv&f}xca, tqltcu aids, 'Pco- (taiotg Y.cil KccQ%r\dovloig KQOg aXXr]Xovg. v.cd 6 Sxtnicov ig avrdg idoxsi y,dXt6ta tovg^Piouaiovg ivayays6d"at, sits tcov slQt]uivcov ovvsxa Xoyt6[tcov, stts cbg ccqkovv 'Poipaiotg ig svTV%iav ro uovr\v dcpsXie&ai KaQ%r\doviovg tr\v r\ysuoviav. sioi yaQ ot xai toSs vo\ii'^ov6iv avrbv ig 'Pcouaicov 6co- cpQOvteubv i9sXf\6at ysirova v.ai dvtinaXov avtotg cpofiov ig dsl %araXi- nstv, i'va ur] nots i^vpQiestav iv [tsys&st Tv%r\g "/ori dusQtuvicc. xa\ toSs ovtco cpQ0vfj6at tbv £y.tnicova ov noXv v6tsqov i^stns roig 'Pcouaiotg Kd- tcov, intnXr]ttcov totg naQco^vuuivotg xatd 'PoSov. Catonem uidetur imi- tatus esse Sallustius Iug. 41 et hist. fr. 10 p. 9 Kr. fr. 11 p. 5 31. I dum] cum VBP b, 4 psen P Persem g uinci sed noh] uicise non B uicisse non rel. libri em. Maduig 8 metuere si VM metueres P <^ne)> add. A. Schaefer Phil. 24, 176 8. 9 quidquid luberet] quicquid luberet tli B quid qd' iub'et V1 quicqd mbet F2 quid qd' lub'et P et quidquid Carrio quodque Gronouius quo id quod Wagener 9 faceremus. Ne PB 9. 10 nostra essent] nre sent V1 nosfra essent V2 (saec. XVcorr.) nre sentP nre suntP iusta essent Gronouius nostra omnia essent 0. BibbecJc in mus. Heluet. n. I p. 16 10 atqui Scioppius II Persen] pse F*P (persem F2 m. saec. XV) Perse B adiu- uare VBP cogitare BPV 12 nos priuatim] nh uatim PV1 (nri natiui m. rec.) nriuati B cogitate quanto nos priuatim Lipsius. corr. Gronouius caucius VPB 13 quis] an ques? uid. fr. 1 c. adn. arbitratur uulgo 14 aduersus P ea VBP illam uulgo illi itam perpesi s; B perpessi s; VP perpessi sunt Maduig c, 15 ei B eo Iordan de repente P nos post tanta uuJgo ad- ditur om. VBP beneneficia B M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 95 87 citiam relinquemus? quod illos dicimus uoluisse facere, id nos prio- res facere occupabimus? — d. Oui acerrime aduorsus eos dicit, ita dicit 'hostes uoluisse fieri'. ecquis est tandem, qui uestrorum, quod ad sese attineat, aequum 5 censeat poenas dare oh eam rem, quod arguatur male facere uoluisse? nemo opinor. nam ego, quod ad me attinet, nolim. — e. Quid nunc? ecqua tandem lex est tam acerha, quae dicat csi quis illud facere uoluerit, mille minus dimidium familiae multa esto; si quis plus quingenta iugera hahere uoluerit, tanta poena esto; si quis io maiorem pecuum numerum hahere uoluerit, tantum damnas esto'? atqui nos omnia plura hahere uolumus, et id nobis impune est. — /". Sed si honorem non aequum est haberi ob eam rem, quod bene facere uoluisse quis dicit neque fecit tamen, Rodiensibus oberit, quod non male fecerunt sed quia uoluisse dicuntur facere? — d. ef. orationem Rodiensium Liuianam 45,24,2 — 3: Voluntatis no- strae tacitae uelut litem aestiniari uestris inter uos sermonibus audio, patres conscripti: fauisse nos regi et illum uincere maluisse, ideo bello persequendos esse credunt alii uestrum; alii uoluisse quidem nos hoc, non tamen ob id bello persequendos esse: neque moribus neque legibus ullius ciuitatis ita conparatum esse, ut, si qui uelit inimicum perire, si nihil fecerit, quo id fiat, capitis damnetur. e. Fest. s. u. pecuum p. 246 M.: Pecuum cum dixit M. Cato per ca- sum genetiuum a singulari casus recti formauit, quo utebantur antiqui, id est pecu. 2 occupauimus VRP d, 3 accerrime P aduersus libri hostes V ostes R hoste P 4 et quis libri ecquis Gronou. uestrorum qui Gronou. de forma uestrorum pro uestrum uid. Neue Formenl. II2 p. 185 equum YP equ R 5 quempiam ante poenas add. uidg. e, 7 quin nunc R et qua VP et quae R uulg. ecqua Meyer 8 mille minus VPR <(ne)> minus C. F. W. MiiUer mille nummi di- midium uulg. codd. scripturam iure suo tuitus est E. HuscMe cf. tab. Bantin. u. 12 C. I. L. L p. 45 et Mommsen Staatsr. Z3 p. 179 m. esto? VLi 9 abere R 9. 10 tanta — uoluerit in P. in mg. ad- diderat m. pr., nunc tamt » margine circumcisa Jiaec cxstant: tanta pena es | maiore pecuu | hab'e uoluer j et si quis uidg. 10 damna RP~ dampnaT'~ damni uulg. corr. Vrsinus 11 atque libri pluria Roth coll. Gell. 5,21. 6 f, 12 equum VP equ R 13 dicitur H. L. Mueller taberit VR »aberiti' non aberit P2 oberit Lambecius male erit Scioppius noxae erit Lac. Gronouius, Herts (Vind. Gell. alt. p. 54) id (nunc Hosius) oberit Iordan, non oberit — facere Mommsen, ego cogitaui de fraudi erit 14 qd' n VPR quia del. Mommsen 88 RELIQVIAE g. Rodiensis superbos esse aiunt, id obiectantes, quod mihi et liberis meis minime dici uelim. sint sane superbi. quid id ad nos attinet? idne irascimini, si quis superbior est quam nos? 96. Gell. 11,3,2. Videbam — M. Catonem in originum quarto — scripsisse et item in quinto: urbes insulasque omnis pro agro 5 lllyrio esse. 97. Non. s. u. pisculentum p. 151 . Cato originum libro V: Flu- uium Naronem magnum, pulchrum, pisculentum . . . 98. Prisc. 10p.510 H. Cato in V originum: quod eorum nemo quisquam quicquam mihi ignoturus est . . . io 99. Gell. 15,9,5. M. Cato in quinta origine ita scripsit: Postri- g. Gellius Jiaec de tota oratione iudicat: Praeterea animaduertere est, in tota ista Catonis oratione omnia disciplinarum rhetoricarum arma atque subsidia mota esse; sed non proinde ut in decursibus ludicris aut si- mulacris proeliorum uoluptariis fieri uidemus, non enim, inquam, distincte nimis atque compte atque modulate res acta est, sed quasi in ancipiti certamine, cum sparsa acies est, multis locis Marte uario pugnatur: sic in ista tum causa Cato, cum superbia illa Rodiensium famosissima multorum odio atque inuidia flagraret, omnibus promisce tuendi atque propugnandi modis usus est et nunc ut optime meritos commendat, nunc, tamquam si innocentes purgat, ne bona diuitiaeque eorum expe- tantur, obiurgat, nunc et quasi sit erratum deprecatur, nunc ut neces- sarios rei publicae ostentat, nunc clementiae, nunc mansuetudinis ma- iorum, nunc utilitatis publicae commonefacit. Eaque omnia distinctius numerosiusque fortassean dici potuerint, fortius atque uiuidius potuisse dici non uidentur. 96. Fortasse referendum est ad a. 167. 587, quo senatus populusque Bomanus partem Illyriorum liberam esse iicssit (Liu. 45,26, 12) , fr. 97 ad bellum cum Gentio gestum Gutsclimid V p. 524 sq. 97. Cf. fr. 110. g, 2 dici deest in P lacuna relicta minirne uelirn Lambecius obi ci Iordan minime obici nolim H.Sauppe Opusc.p. 552 deici Hertz quid V qd' P uos Wagener 3 superior R uos Wagener 96? 5 in quinto] in ut X argro Q 6 illirio QZBII est (e B e. Q) esse QZB 97, 7 ante Fluuium libri origine addunt. del. Mercer 8 pa- ronem magnom (x1 98, 9 in V originum om. Sang. 10 quisquam] quis Bam- berg.1 ante corr. mihi in mg. add. Halberst. 99, 11 M. Cato] * cato (a eras.?) X quinta] OTT quito X8 pmo QZ origine] Gronouius originum libri post tridie ZTL Post tridiae X post tri die Q M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 95—106 89 die sigois conlatis aequo fronte peditatu, equitibus atque alis cum hostium legionibus pugnauimus. 100. Gell. 15,9,5. 'Recto' quoque ffronte' idem Cato in libro eodem [originum quintoj dicit. 5 101. Gell. 15,13,5. M. Cato in quinta origine: Exercitum, in- quit, suum pransum, paratum, cobortatum eduxit foras atque in- struxit. 102. Fest. s. u. pilates p.237 J/. Cato originum 1. V: Lapis can- didior quam f pelastes. io 103. Non. s. u.protelare p.363. Cato originum lib. V: Sed pro- telo trini boues unum aratrum ducent. 104. Prisc.9 p.475 H. Cato in V originum: Illi polliciti sese facturum omnia . . . EX LIBRO VI 105. Gell. 20,5,13. Quod est scriptum a M. Catone in sexta i5 origine: Itaque ego; inquit, cognobiliorem cognitionem esse arbitror. EX LIBRO VII 111« rfinlhdpl tnm mavinip 605 149 106. Cic. Brut. 23, 89. Quae quidem uis [GalbaeJ tum maxime ^r cognita est, cum Lusitanis a Seruio Galba praetore contra inter- positam, ut existimabatur, fidem interfectis, T. Libone tribuno pl. 106. Ciceronis uerba (non Liuii) partim ad uerbum descripsit Vale- rius Max. 8, 1,2. — Cic. Brut. 20,80: Et uero etiam tum Catone uiuo, qui annos quinque et octoginta natus excessit e uita, cum quidem eo ipso anno contra Ser. Galbam ad populum summa contentione dixisset, quam etiam orationem scriptam reliquit. de orat. 1,53,227 : P. Rutilius Rufus — Seruium Galbam — pergrauiter reprebendere sole 1 pditatu aequitibus atque alis X1 (pedit. X2) equitibus] pedi- tibus Q uelitibus Gronou. aliis Z T peditatu equitibusque alariis Bormann 2 pugnauimus QZ pugnauit uulgo to 101, 5 in -V- originum II exercitu Z 6 paratum] pratu Z paratumque 77 cohortatum] & hor. Q cohertatum (e in a corr.) X cohortauit 77 cohortatum eduxit m ras. Z instruxit] x in ras. Z 102, 8 pilates Festus in lemmate et Paul. p. 236 31. Pellates (= 0eXkdrr]g) Leutsch in Zenob. prou. V 13 p. 121 103, 10 origine LG1 11 ducunt G1 104, 12 V. de originum Sang. Gruter. Karolir. 105, 14 M. om. X quinto origin 77 VI cet. codd. 106, 18 L. Libone Corradus 90 RELIQVIAE populum incitante et rogationem in Galbam priuilegi similem ferente, summa senectute, ut ante dixi, M. Cato legem suadens in Galbam multa dixit. quam orationem in origines suas rettulit, paucis ante- quam mortuus est an diebus an mensibus. tum igitur nihil recusans Galba pro sese et populi Romani fidem implorans cum suos pueros 5 tum C. Galli etiam filium flens commendabat, cuius orbitas et fletus mire miserabilis fuit propter recentem memoriam clarissumi patris. isque se tum eripuit flamma propter pueros misericordia populi commota, sicut idem scriptum reliquit Cato. 107. Front. epist. ad Caes. 3,20 p.57 N. Cato quid dicat de 10 Galba absoluto, tu melius scis; ego memini propter fratris filios eum absolutum. rb <5' azQifisg ipse inspice. Cato igitur dissuadet neue suos neue alienos quis liberos ad misericordiam conciliandam pro- ducat neue uxores neue adfines uel ullas omnino feminas. 108. Gell 13,25 (24), 15. Itidem Cato ex originum VII in ora- 15 tione, quam contra Seruium Galbam dixit, conpluribus uocabulis super eadem re usus est: Multa me debortata sunt huc prodire, anni, bat, quocl is — populi misericordiam concitasset, cum M. Cato, Galbae grauis atque acer ininiicus, aspere apud populum Romanum et uehe- menter esset locutus, quam orationem in originibus suis expo- suit i^jse. — quod item apud Catonem scriptum esse uideo, nisi pueris et lacrimis usus esset, poenas eum daturum fuisse. Quintil. 2, 15,8: Seruium quidem Galbam miseratione sola, qua non suos modo liberos paruulos in contione produxerat sed Galli etiam Sulpicii filium suis ipse manibus circumtulerat, elapsum esse cum aliorum monumentis tum Catonis oratione testatum est. — cf Ps.-Ascon. ad Cic. diu. 20, 66 p.203St.: Cato accusauit Sergium Galbam pro direptis Lusitanis. Liu. per. 49: Cum L. Scribonius tribunus plebis rogationem promulgasset, ut Lusitani, qui in fidem populo Romano dediti ab Seruio Galba in Galliam uenissent, in libertatem restituerentur, M. Cato acerrime suasit. exstat oratio et in annalibus ipsius inclusa. Q. Fuluius Nobilior ei, saepe ab eo in senatu laceratus, respondit pro Galba; ipse quoque Galba cum se damnari uideret, complexus duos filios praetextatos et Sulpici Galli filium, cuius tutor erat, ita miserabiliter pro se locutus est, ut rogatio anti- quaretur. 39,40,12. 108. Cf carmen de figuris u. 139 sqq. p. 68 Halm.: Est conductio conque gregatio, cum adcumulo res. Multa hortantur me: res, aetas, tempus, amici, concilium [-lia lib.] tantae plebis, praenuntia uatum [sic Halm denuncia Schneidewin dementia natum Quich. denuntia natum lib.]. Imitatus est Catonem Memmius Sallustianus in bell. Iug. 31. 4 nibil om. libri add. Gorradus ex Val. Max. 8, 1,2 8 sique se Gud. 2 sicque se C. Peter flammae Lagom. 30. 56 108, 15 origiu Q 16 contraserunt X ante corr. serum Z cum plib; Q 17 Multa me] multarie II dehorata X ante corr. deortata Z M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 106—113 91 aetas, uox; uires, senectus; uerum enim uero, cum tantam rem per- agier nrbitrarer . . . 101). Gell. 1,12,17. M. Cato de Lusitanis, cum Seruium Gal- bam arcusauit: Tamen dicunt deficere uoluisse. ego me nunc uolo s ius pontificium optime scire: iamne ea causa pontifex capiar? si uolo augurium optime tenere, ecquis me ob eam m augurem capiat? 110. Non. s. u.pisculentump.151. Cato originum — libro VII: . . . Iluuium Hiberum; is oritur ex Cantabris, magnus atque pulcber, 10 pisculentus. 111. Fest. s. u. mulleos p. 142 M. M. Cato originum li. VII: Qui magistratum curulem cepisset, calceos mulleos alitaciniatos, ceteri peronei . . . 112**. Plul. q. Rom. 49. Aid tC tovg itaoayyelkovtag ag- 15 %eiv e&og ijv ev itxatCa tovto TCocelv aiitcovag, cog Kdtcov Igzoqtjxev ; 113. Fest.s. u. ruscump. 262 M. Cato originum 1. VII: Mulieres 110. Vid. fr. 97. — cf Strab. 4,4 \ p. 159: 'Psl ds 6 "I§t]q, ccnb Kav- rd^ocov i%av rkg aq^ckg, inl (isariu^Qiav Sicc noXXov nediov naQakXr\Xog Tolg TIvQrjvaioig oqboiv. Plin. n. h. 3,21: Regio Ilergaonum, Iberus arrmis nauigabili conmercio diues, ortus in Cantabris haud procul oppido Iulio- brica, per CCCCL M pass. fluens, nauium per CCLX M a Varia oppido capax. — Forlasse spectat ad bellum quod a. 153. 601 Celtiberis a Q. Fuluio Nobiliore inlatum est. 112. Ex quaestionibus Eomanis repetiit Plut. Coriol. 14: Kal yaQ i&og r]v TOig uetiovgl ti)v aQxi}v naQaxaleiv %a\ ds&ovo&ai rovg nolirag iv iiiaTico xuTiovTag sig rr)v ayoQav avev %iTcavog. 1 etas uxor uires Z (iu ras.) eniuiro X ante corr. re. p. agier N rep agier 0 *pagier Z agier X 2 arbitraret Z arbitraretur Q 109, 3 Sergium libri 4 tamen] cum g 5 si] ius Popma 6 ecquis] et quis VR et quos P ob meam augurem VPR ob eam rem aug. uulgo augurii scientiam inseruit Hertz 110, 8 libro VIII Esc. an libro V? 9 fluuius hiberus oritur F in ras. Hl fluuiu Hiberum LH'2 Cantabris] Iunius catinatis libri praeter G1 (cacinatis) magnis Hx 111, 12 allitaciniatos cod. alutacinatos uel lunatos August. Vrsm. alutacinatos Tumcbus alii uncinatos Scaliger aluta laciniatos Mueller aluta cinctos Haupt aluta uinctos Mommscn cle corrigiis intellegens (apud Iordcm.) 113, 17 commemorat Cato or. 1. VII mulieres opertas Scaliger 92 RELIQVIAE opertae auro purpuraque; arsinea, rete, diadema, coronas aureas, rusceas fascias, galbeos lineos, pelles; redimicula . . . 114*. Charis.l p.101 K. Cato in originibus: Mulieres, inquit, nostrae capillum cinere unguitabant, ut rutilus esset crinis. 115**. Seru. (auctus) ad Aen. 3,64. Cato ait deposita ueste 5 purpurea feminas usas caerulea, cum lugerent. 116. Charis. 1 p.93 K. Quamuis Cato originum VII genetiuo casu dixerit: Iurum legumque cultores. 117. Fest. s. u. socordiam p.293 M. M. Cato [socordiamj pro [siultitia posuit originum l.J VII, cum ait: [. Ob ?>w/mensam 10 \\[miditatem et socordiam causa eratj ne quid neg[oti publici gerejreiwr. LNCERTORVM ORIGINVM LIBRORVM RELIQVIAE 118. Cic. Tusc. 4,2,3. Grauissimus auctor in originibus dixit Cato, morem apud maiores hunc epularum fuisse, ut deinceps qui accubarent canerent ad tibiam clarorum uirorum laudes atque uir- 15 tutes. 114. Sern. (auctusj ad Aen. 4,698: In Catone legitur de matrona- rum crinibus: Flauo cinere unctitabant, ut rutilae [sic Flor. rutuli Tur.] essent. 116 iterum posuit Charis. 1 p. 135 K. 117. Paul. p. 292 M.: Socordiam quidam pro ignauia posuerunt. Cato pro stultitia posuit. 118. Cic. Tusc. 1,2,3: Quamquam est in originibus solitos esse in epulis canere conuiuas ad tibicinem de clarorum hominum uirtuti- bus. Brut. 19,75: Atque utinam exstarent illa carmina, quae multis saeclis ante suam aetatem in epulis eese cantata a singulis conuiuis de 1 ars inberet cod. arsinea, rete Scaliger (coll. Paul. p. ^O M.) 2 ruscea facile cod. ruscea facie Vrsinns russeas fascias Scaliger (coll. Apid. met. 2, 7), rusceas fascias (propter Festi u. antec.) Mueller galbeos lineas cod. galbeos, lineas Scaligcr galbeas lineas Mueller galbeos lineos Iordan pelles cod. pallas Roth 114, 4 flauo cinere Seruius inungitabant Putschins unctitabant Seruius et rutilius esse cinis Neapol. ut rutilus esset crinis ed. princ. cinis del. Keil 115, 6 purpura Flor. 116, 7 originum III exc. Cauchiana 8 p. 135 deest in Neap. cultores 117, 9 exempU gratia exhibui Yrsini Muellerique supplementa, etsi non omni ex parte placent M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 113—125 93 119**. Seru. ad Aen. 1, 726. Vt ait Cato; et in atrio et duobus ferculis epulabantur anticjui. 120. Charis. 1 p.lBl K. Glis Varro in admirandis fin silua mea est glis nullus' sed et Cato in originibus ita est locutus. 121. Charis. 1 p.l24K. Biber G. Fannius annalium VIII — Cato quoque originum •>••* (ipsa uerba interciderunt) . 122. Seru. (auctus) ad georg. 1,75. Cato in originibus: Alae ex \up<(inoy lug 123. Seru. (auclus) acl Aen. 3, 637. Argolici clipeij Quia Grae- io corum clipei rotundi, ut Cato originum ait. 124. Macrob. 1,14,5. Veteres 'an' pro 'circum' ponere sole- bant, ut Cato in originibus: Oratorum an terminum. 125. Jon. s. u. tributnm p. 229. Cato originum libris: Ne prae- dia in lubricum dirigerentur, cum tributus exigeretur . . . clarorum uirorum laudibus in originibus scripturn reliquit Cato. cf de legg. 2, 24, 62. Varro de uit. pop. Rom. apud Nonivm s. u. assa uoce p. 76: In conuiuiis pueri modesti ut cantarent carmina antiqua, in quibus lau- dis erant maiorum, et assa uoce et cum tubicine. Quintil. 1, 10,20: Ve- terum quoque Romanorum epulis fides ac tibias adhibere moris fuit. Yal. Max. 2,1,10: Maiores natu in conuiuiis ad tibias egregia superio- rum opera carmine comprehensa canebant [sic recte Nep. pangebant libri Val.\ quo ad ea imitanda iuuentutem alacriorem redderent. 119. Cf. Seru. ad Aen. 1, 687: Notandum quia affluentiam ubique exteris gentibu3 dat, Romanis frugalitatein, qui et duobus tantum cibis utebantur et in atriis edebant sedentes. 3Ieyer in orationis ne legi Or- chiae derogaretur fragmeniis posuit p. 94. res anceps est. 120. Ptura Catonis uerba adlata erant a Cliarisio 1 p. 90 K. sed libroriorum incuria intereiderunt : Gliris nominatiuus est nic glis non glir, ut quidam uolunt. nam Varro in admirandis ait — et Cato in ori- ginibus * * * ut etiam Catonis uerba fr. 121. 122, 8 In cod. posi lup qaattuor, post iug. tredecim litterae eua- nuere, kvm sequitar de lingua latina: alam et q. s. in ed. Danielis Jiaec exstant lupino lugium . . . tamen Varro de 1. 1., legumine Eoth, Tiiilo 124-, 12 orator Paris. am Par. ante corr. oratorum amtermi- num Scaligrr arator uel uruator Eoth cf. Paul. p. 17 31. Amtermini qui circa terminos prouinciae manent. 125, 14 dirigerentur FH derigerentur L dirigentur GE diri- berentur L. Mucllcr eum FlG 94 RELIQVIAE INCERTORVM CATONIS LIBRORVM RELIQVIAE SELECTAE 126. Fest. s. u. natinatio p. 166 M. M. Cato in [orig. lib. V scripsit: audito tumjullu Macedoniae Etruriam, Samnites, Lucanos inter se natinari atque factiones esse . . . 127. Cic. de rep. 1,17,27. Quam est hic fortunatus putandus — , qui — ut Africanum auum meum scribit Cato solitum esse di- 5 cere, possit idem de se praedicare, numquam se plus agere quam nihil cum ageret, numquam minus solum esse quam cum solus esset. 128. Fronto ep. ad Ver. 2,1 p. 129 N. Ipsum hoc tuum a te diuna prudentia consultum, quod non ante signis conlatis manum cum hostibus conseruisti, quam leuibus proeliis et minutis uictoriis 10 militem imbueres, nonne Cato docuit, orator idem et imperator sum- 195 mus? Ipsa subieci Catonis uerba, in quibus consiliorum tuorum ex- 559 pressa uestigia cerneres: Interea unamquamque turmam, manipulum, cohortem temptabam, quid facere possent; proeliis leuibus spectabam, cuiusmodi quisque esset; si quis strenue fecerat, donabam honeste, 15 ut alii idem uellent facere, atque in contione uerbis multis lauda- bam. interim aliquot pauca castra feci. sed ubi anni tempus uenit, 19- castra hiberna 559 129. Plutarch. Cat. 10. Avrbg de rprjtiiv 6 Kdrcov 7iXiLovug 126 suppleuit Mueller, qui Macedonicum hunc tumultum ad Philippi regis foedus cum Hannibale initum a. 215. 539 spectare existimat. 127. Cic. de off. 3,1,1: P. Scipionem, Marce fili, eum, qui primus [om. Bamb.pr. m.] Africanus appellatus est, dfcere solitum scripsit Cato, qui fuit eius fere aequalis, numquam se minus otiosum esse quam cum otiosus, nec minus solum quam cum solus esset. Plut. apophth. reg. et imp. 1: UxinicQV 6s 6 7Cqs6^vt£qos tr\v aTtb rtov otqcctsicov -ao.1 rfjs no- liTSius 6%oXi]v iv yQaynLa.6i SiaTQi§i]v 7TOiov[isvos ZXsysv, otiots 6%oXd£oi, 7tXsiova nQaTTSiv. cum his uerbis fillud uerum est M. Catonis oraculum: nihil agendo homines male agere discunt' (Colum. 11, 1) Bormann co- nexuit, ut prooemii sententiam expleret, at tamen restitutio eius admodum dubia est. 128. Cf. supra p. CLViiisq. 129. Haec res, quam eius auctoritate usus iterum exposuit Plutar- chus apophth. 25. 26, sumpta est aut ex originibus aut ex dierum dicta- rum libris. 126, 1 suppleuit Mueller 127, 7 post ageret in palimpsesto numquam se plus agere rc- petita sed punctis notata sunt 0 128, 14 lenibus codex 17 aliquitau castra codex corr. Mai 18 quae seqxiebantur , in cod. oblitterata sunt M. TORCII CATONIS ORIGINES. fir. 126—132 95 EiXrjtpivaL TtoXug cbv dirjyayEv i)ueqcqv ev 'I^gCa' xal xovxo xopTtog ovx e6xlv, EiTtEQ cog dXy&cog xEXQaxo6iai xb 7tXf)%og i]6av. xoig [LEv ovv 6XQaxLcbxacg TtoXXd TtaQa xr)v 6xQaxeCav cbcpEXrtd-£i6LV exi xal XCxqccv aQyvQCov xax avdQa 7iQo6dii'v£iu£v, 5 E17CCQV, COg XQELXXOV i]V 7toXXovg 'PcQUCcCcOV CiQyVQLOV y) %qv6Cov bXCyovg iyovxag £7tav£l&EZv' £Cg 6*' avxbv hx xcov dXL6xo\iivcov ovdhv iXfrsiv XiyEL 7tXr)v o6a tceticoxev r\ $e$qcqxe. ' Kal ovx aixLcbuaL', cpr]6C 'xovg cocp£X£i6%-aL fyjxovvxag ix xovxcov, dXXd fiovXouaL uaXXov tieqI aQ£xf]g xolg cxQC6xocg r\ txeqI %Qr]{idxcQv io xoig %Xov6Lcoxdxocg diuXXa^ftai xal xoig cptXaQyvQcoxdxoLg tceql cpiXaQyvQCag'. 130. Plutarch. Cat. 14. O dh Kdxcov dsl uiv xtg rtv, cbg eolxe, xcov CdCcov iyxcouCcov dcp£Ldr)g xcd xr)v dvxcxQvg iiEyaXavyCav cog E7taxoXovd"t]ua xfjg itEyaXovQyCag ovx scpEvyE, 7iXu6xov dh xaig 15 7CQc(t,£6L xavxcag byxov tieqlxe&elxe xaC cpr]6L xoig C6ov6lv avxbv xqxe [in pugna ThermopylensiJ dccoxovxa xal TtaCovxa xovg tioXe- uCovg 7taQa6xf)vaL urt6lv ocpsCXELV Kdxcova xcp drjpcp xo6ovxov, 06ov KdxcovL xbv df}uov, avxov xe Mdvtov xbv vTtaxov ^eqlcov cbro xfjg vCxr]g sxt &£Quco TtEQtTtXaxivxa TtoXvv %q6vov d67td£s- 20 6&aL xal plodv V7tb %aQag, cog ovx dv avxbg ov^^, 6 6vii7tag dfjuog £t,L6co6ELE xdg dfiOLpldg xaig Kdxcovog £V£Qy£6CaLg. 131. Ps. Frontin. 4, 1,16. M. Cato memoriae tradidit in furto comprehensis inter commilitones dextras esse praecisas aut, si lenius animaduertere uoluissent, in principiis sanguinem missum. 25 132. Cic.de diuin. 1,15,28. Itaque multa auguria, multa auspi- cia; quod Cato ille sapiens queritur, neglegentia collegii amissa plane et deserta sunt. 130. Wagener ad quintum originum librum rettulit, Iordan cautius ad incert. libr. reliq. 70 p. 92. 131. Iordan in rel. de re militari libri (p. 82) posuit. forsitan ex originum libro quarto fluxerit, quo res Romanas militares Carthaginiensi- bus Cato opposuisse uidetur (fr. 82). 129, 5 r\v\ el'r] Paris. A2 6 oliyov Barocc.c Par. Al uvxov Jibri avxov Siephanus 131, 22 memoriae om. Ioann. Saresb. Pohjcr. 6, c. 12, qui sua hinc exscripsit 23 deprehensis Saresb. si lenius] Lipsius silen- tius Goth. Harl. ut silentius Par. si benignius Saresb. si leuius uel si lentius uulg. 24 principiis] Saresb. uidg. in principis Gotli. Harl. Par. in principes Stewechius 132, 26 omissa Moser 27 et sup. lin. Yoss. A 191 563 96 RELIQVIAE 133. Paal.-Fest.s.u. uiritim p.378 M. Cato: Praeda quae capta est; uiritim diuisa. 134. Charis. 1 p. 102 K. Cato sic dixit: et in Italia atras capras lacte album habere. 135. Charis. 1 p. 134 K. Sed et Cato his ciugeris'7 ut notat Pli- 5 nius eodem libro VI. 136. Charis.2 p. 215 K. Primo pedatu Cato senex: In his duo- bus bellis alteras stipendio agrique parte multati, alteras oppidum ui captum, alteras primo pedatu et secundo, ut Maximus notat. 137. Seru. (auctus) ad Aen. 3,314. Cato ait7 uerba tertiato et 10 quartato quempiam dicere prae metu. 138. Seru. fauctus) ad Aen. 4, 121. Cato: Sedere non potest in equo trepidante. » 139. Seru. (auctus) ad Aen. 4, 293. Cato: Qua mollissimum est, adoriantur. 15 140. Seru. (auctus) ad Aen. 8,694. Cato: Sub tela uolantia. 141. Priscian. 6 p. 221 H. Cato (in Ioriginum — idem) ^nulli' pro 'nullius': qui tantisper nulli rei sies; dum nihil agas . . . 142. Priscian. 3 p. 81 H. Cato [dixit]: quod iter longius ar- duiusque erat a curia ... 20 143. Priscian. 6 p.260 H. Cato: speca prosita, quo aqua de uia abiret . . . 134 Both p.276 inter originum fragmenta recepit. cf. de fr. 134 — 136 supra p. clxi. 139. Ad elephantos coll. Liuio 21,55,11 (de pugna Trebiensi): eoB uelites ad id ipsum locati uerutis coniectis et auertere et insecuti auer- sos sub caudis, qua rnaxinie molli cnte uulnera accipiunt, fodiebant, et ad libr. V refert Woelfflin m. Bh. 41 p. 155. 141. Bepetiit Priscianus p. 266 H. utroque l. post fr. 25. Iordan in annal. Iahn. lxxx p. 429 haec a Catone in originum prooemio dicta esse existimat. cf de fr. 141 — 143 supra p. clxi. 136, 7 in is Neap. in his cd. princ. 137, 10.11 tertiata et quartata Popma. 139, 14 qua Commelinus quam Flor. 15 adoriuntur Daniel 141, 17 p. 266 sinc codd. auctoritate post idem in edd. in II propagatum est 18 nullae G. I. Yossius, Krchl sies libri p. 266 est p. 227 nil p. 266 142, 19 dixit om. (Par.) P inter P longius (suprscr. i sup. i) Sang. longuius Gruter. K(arolir.) 20 a] om. PKl 143, 21 pro siti (Par.)B Bamb. B(ern.) S(ang.) Gruter. ppositi Hl(albcrst. pr. m.) ppsita H2 propositi Karolir. apposita edd. ante M. PORCII CATONIS ORIGINES. fr. 133— 143 a 97 143 a. Ioann. Lyd. de mag. 1,47 p. 159 Bk. 49 W. 'AocoQaxo- occg ol 'Pcoiiaioi xovg aTioud%ovg v.aXovQiv iabcooia yao xax avxovg r\ xov xoXtuov kiysxai do%a, ditb xr)g t,Etag xal xf\g xi- ii\a to)v xoxs xiurjQ-tvxcov avxolg), fisxeoavovg xovg iyyeyyoa- 5 xoxag xoig bxloig (ud.QxvQsg Kel6og xe xal TldxsQvog xal Kaxi- /.trag, ov% 6 6vvcou6x)]g aAA' sxsQog, Kdxcov (xe) tcqo avxcov 6 XQcoxog xai ^Qovrlvog). 143a. Quonium duo alii loci Catoniani apud Lydum (ailn. ad fr. 17. fr. 19) ex originibus sumpti sunt, Jtoc tertium addidit Sieglin (Philol. Wochensehr. 1883 p. 1448 sq.); deest tamen h. I. inter ceteros auctores, quos adfert, partim nobis omnino ignotos, Varro. Vox adorator in Latinitate non inuenitur. de adoria uid. Thes. Lctt. I c. 813 sq. Krehlium posita Krehl prosita M. Haupt (coll. Paul. p. 226 M. pro- sita proposita) p. 96, 20. 21 deuia RAmien.B 21 habiret B ante corr. 14-3 a, 4 uvxri G.Kroll §exsQ[.avovg cod. 6 xe add. Wuensch Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. C. CASSII HEMINAE ANNALES EX LIBRO I 1*. Tertullian. apolog. 10. Saturnum itaque, si quantum litterae docent, neque Diodorus Graecus aut Thallus neque Cassius Seuerus aut Cornelius Nepos neque ullus commentator eiusmodi antiquita- tum alium quam hominem promulgauerunt, si quantum rerum argu- menta nusquam iuuenio fideliora, quam apud ipsam Italiam, in qua 5 Saturnus post multas expeditiones postque Attica hospitia consedit, exceptus a Iano uel Iane7 ut Salii uolunt. 2*. Solin. polyh. 2, 10. Notum est — constitutam — Ariciam ab Archilocho Siculo, unde et nomen, ut Heminae placet, tractum. 3*. Seru. (auctus) ad Aen. 7, 631. Cassius Hemina tradidit, Si- io culum quendam nomine uxoris suae Clytemestrae condidisse Clyte- mestrum, mox corrupto nomine Crustumerium dictum. 4*. Seru. (auctus) ad georg. 1, 10. Cincius et Cassius aiunt, ah 1. Cf. Tertull. ad nat. 2,12: Cum autem Saturnum constat uixisse, frustra demutatis : non conceditur uobis, quem non negabitis fuisse ho- minem, qui neque deus neque tempus defendi potest. exstat apud litte- ras uestras usquequaque Saturni census: iegimus apud Cassium Se- uerum [cf. supra p. clxxiJ, apud Cornelios Nepotem et Tacitum fhist. 5, 2; 4J, apud Graecos quoque, Diodorum quiue alii antiquitatum canos collegerunt fsic libri; antiquitatum canos a Tertulliano dictum esse ar- bitratur Oehler pro antiquissimis hominibus. — canones Schmitter. ego cogitaui de antiquitatum commentarios coU. apol. 10]. Minucii Fel. 21, 4: Saturnum enim principem huius generis et examinis omnes scriptores uetustatis Graeci Romanique hominem prodiderunt. scit [scribit. Pitheous] hoc Nepos et Cassius in historia, et fdelet HalmJ Thallus ac Dio- dorus hoc loquuntur. Lactant. instit. 1, 13, 8 (quo loco Varro agmen clau- dens eius doctrinam indicat): Omnes ergo non tantum poetae sed histo- riarum quoque ac rerum antiquarum scriptores [SaturnumJ hominem fuisse consentiunt, qui res eius in Italia gestas memoriae prodiderunt, Graeci Diodorus [5,66] et Thallus, Latini Nepos et Cassius et Varro. cf. Schwegler I p. 212 sq. et supra s. I. 4. Vid. supra p. 41. 2, 9 chilocho Haun. Archia Salmas. 3, 10 e Turonensi addidit Daniel 4, 13 Vid. Cinc. fr. 2 C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 1—6 99 Euandro Faunum deum appellatum ideoque aedes sarras Maunas' primo appellatas, postea fana dicta, et ex eo qui futura praecinerent, fanaticos dici. ">:;:. Schol. Veron. adAen. '2.7 /7 //. -J'JS H. Varro secundo histo- s riarum refert, Aeneau capta Troia arcem cum plurimis occupasse magnaque hostiuui (tjratia obtinuisse «>beundi potestatem. itaque (concessum ei quod) uellet auferre; cumque circa ■A\\y(urri} opes- que alias celeri morarentur7 Aenean patrem suum collo (tulisse mi- rantibusyque Achiuis hanc pietatem redeundi Ilium copiam datam, io ac deos penates ligneis sigiliis uel lapideis, terrenis quoque Aenean (umeris twtulisse/. quam rem Graecos stupentes omnia sua aufe- rendi potestatem dedisse eaque (ratione saepius redeuntem omnia e Troia abstulisse et in uauibus posuisse. ^)>tticus de patre con- sentit, de dis penatihus negat, sed ex Samothracia in Italiam deuec- 15 tos; contra quam opinionem refertur (fuisse simulacr)^ Vestae in- censis deae eius aris ex ruinis Troicis Iiberata. Additur etiam ab L. Cassio Censorio miraculo magis Aenean patris (^dignitate sanc- //o)>rem' inter hostes intactum properauisse concessisque ei nauibus in Italiam nauigasse. Idem historiarum libro I ait, Ilio capto (Aenean 20 cum dis yje/?tf)>tibus umeris inpositis erupisse duosque filios Asca- nium et Eurybaten bracchio eius innixos ante ora hostium prae(ter- gressos. dat)as etiam ei naues concessumque, ut quas uellet de nauibus securus ueheret. 6*. Seru. (auctus) ad Aen. 1,378. Alii autem, ut Cassius He- 5. Vid. supra p. cr.xx. <>. Cf. Macrob. sat. 3,4,9: Cassius uero Hemina [emina Puri.s.] dicit, Samothracas [samothracos Bamb. ante emend.~\ deos eosdemque Romanorum penates proprie dici Q-tovg ^isydlovg, ftsovg %Q-r\6xovg [%Qt\- arov Par.], &Eovg Svvatovg (Sv*varovg — o eras. — Paris. Stvazovg Bamb.]. uterque, et Seruius et Macrobius, ex Varrone sua hausisse uiden- 5, 4 Lacunas codicis comparato Seruio ancto ad Aen. 2, 636, qui in excerpto Varroniano paene ad uerbum consentit, expleuit Keil humanarum Seruius l. s. 17 et Pisone arde Censorio addidit Bitschl at uid. supra p. cixx in codice non est lacuna ab L. Cassio censorio miraculo magis Pluess in FlecJceiseni annal. cru p. 295 19 Item . . . . h. Bitschl Idem h. eodcx libro II si recte haec ad Varronem uerba rettulimus 21 Eurybatis filii Aeneae nusquam quod sciam mentio fit, Euryleontis ap. Dion. 1, 65, 1. 72, 1 et schoi. ad Lycophronem 1263 6, 24 solus exhibet C(assellanw<) casius C n * 100 RELIQVIAE mina, dicunt deos penates ex Samothraca appellatos &eovg y.eyd- Xovg, fteovg dvvaxovg, fteovg lorfixovg. 7*. Solin. 2, 14. Nec omissum sit7 Aenean aestate ab Ilio capto secunda Italicis litoribus adpulsum, ut Hemina tradit, sociis non amplius sescentis, in agro Laurenti posuisse castra; ubi dum simula- crum, quod secum ex Sicilia aduexerat, dedicat Veneri matri, quae Frutis dicitur, a Diomede Palladium suscepit tribusque mox annis cum Latino regnauit socia potestate quingentis iugeribus ab eo ac- tur, qui duas sententias de penatibus contaminauerat, de quibus una eos ex Samothracia Romam transJatos essc prodiderat, altera inter Samothra- ciam et Romam Troiam interpolauerat (uide Wissowa Abbandl p. 96sqq.). illam, quam Cassius recepit, Varronem cognouisse ipse testatur de ling. lat. 5,58: Terra enim et Caelum, ut Samothracum initia docent, sunt dei magni et hi quos dixi multis nominibus, — hi quos augurum libri scrip- tos habent sic: cDiui qui potes' pro illo quod Samothraces rtheoe dy- natoe', hanc, quae fuit Timaei (uid. Wissoica l. s. p. 108s([q.), eum pro- pagasse Seruius (ad Aen. 1, 378) : Idem Varro hos deos [penatesj Dar- danum ex Samothraca in Phrygiam, de Phrygia Aeneam in Italiam memorat portauisse = ad Aen. 3, 148 et Macrobius 3, 4, 7 (Varro huma- narum secundo Dardanum refert deos penates ex Samothrace in Phry- giam et Aeneam ex Phrygia in Italiam detulisse). cf Seru. ad Aen. 3, 12 Dii penates a Samothracia sublati ab Aenea in Italiam aduecti sunt, unde SamothraceB cognati Komanorum esse dicuntur. Plura ex Varrone Dionysius 1, 61 sqq. de penatibus excerpsit, uid. Kiessling De f. Dion. p. 41 et Wiszoioa l. s. p. 107 sqq. de Attici sententia uid. supra fr. 5. 7. Cf. Seru. Aen. 1,720: Venus Erycina, quam Aeneas secum ad- uexit. — De Aeneae aduentus tempore eandem famam quam Cassius se- cutus est ex Varrone, ut uidetur, Dionysius 1, 63sq.: ittql Sh x&v %qovcov iv olg iKzlo&ri xb Auovtviov dXXot llsv dXXcog^ Xiyov6iv itLoi [livxoi So- Y.0V6LV ol SeVZSQCO U-EXU ti]V Et,oSoV X1]V ix TQOLUg £XEL £QOVX£g UVXTjV siv.oxa lluXXov Xiysiv. — 64. Aivsiug Sh y.axa6y.sva6ag isQolg xs yai xotg dXXoig xoauoig a7to%Qcbvxcog xr\v TtoXtv, cov xd 7tXsl6xa 'ixi %ai sig iuLS r\v, xco {ihv J|J}s ivLavxco, ZQLtcp Sh anb xr)g i^oSov, Tqcocov ifiu6iXsv6£ (lovcov xco Sh xsxaQXCp xsXsvxf]6avxog Aaxivov yui xi\v ixsivov fiaeiXslav tiuquXull- pdvsL. — xb Sh Alvsiov 6collu cpavsQov ovSulli/ ysvoiLSvov oi llsv sig fttovg LLSxaexfjvaL sixugov, oi S' iv xco tioxullco, kuq' ov i] LLd%r] iyivsxo, Siu- cpfraQfjvui. xui avxco •Auxa6x.£vd£ov6iv oi Akxlvol t/qcoov iitLyQacpfi xoiuSs Y.06LL0VLLSV0V UuxQog &sov %%roviov, og tvoxullov Nouiv.iov qsvllu Sii%£i. 65. AlVtLOV S ii, UV&QC071COV LLSXU6TaVX0g £§S6llco LLaXt6Ta £XSL LLSXCX xr)v 'iXiov uXco6iv xxX. cf. Schwegler I p. 284. 1 samothraceica C fisyalog C 2 ynr]Gxoi£ C 7, 5 aplius Heidelb. Sang. 6 adduxerat Angelom. dedica- uit Cas. Paris. 7 Frutis] fruetus Par. M ericis Vat. Cas. susce- pit] codd. classis II suscipit Angel. Paris. suscepisse class. I 8 regnauit class. I (om. Heidelb.) regnat ciass. II socia] sua Vat. acceptus Gueiferb. C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 6-11 101 ceptis, quo deluncto summam biennio adeptus apud Numicium pa- rere desiit anno septimo. patris Indigetis ei nomen datum. S. GeU. 7 7. 21. 3. Vtrumque tamen [Homerum et Hesiodum] ante Romam conditam uixisse, Siluiis Albae regnantibus, annis post 5 bellum Troianum, ut Cassius in primo annalium de Homero atque Hesiodo scriptum reliquit, plus centum atque sexaginta, ante Homam autem conditam, ut Cornelius Nepos in primo cbronico de Homero dicit, annis circiter centum et sexaginta. 9. Non. s. u. ilico p.325. Hemina liist. lib. I: Et tum quo irent 10 nesciebant, ilico manserunt. ■ — His persuadetur7 ilico manerent. — Pars ilico manent. 10. No7i. s. u. perplexim p. 515. Hemina hist. lib. I: Prudens perplexim scribit. EX LIBRO II 11. Diomed. 1 p.3S4 K. Haec ita esse hoc modo adfirmat Cas- 15 sius Hemina in secundo bistoriarum: Pastorum uulgus sine conten- 8. Vid. supra p. clxvii. 10. Roth ad Tarpeiam rettulit, Schmitter p. 23 ad Amatae uel alius cuiusdam litteras, cpuae, cum Aeneas cum Turno bellum gereret, scriptae essent. sed res prorsus incerta est. 11. Vid. Non. s. u. p. 114: Grundulsis [leg. Grundulis] lares dicimtur rtomae constituti ob honorem porcae, quae triginta pepererat. cf. Schweg- I Xumicium] Heidelb. Angel. nomicium Vat. Cas. Haun. Sang. numicum Leid. Par. 31 Guelf. Par. P2 nimicum Par.1 parare Par.1 Hann. apparere Sang. 2 desiuit Angel. Paris. patris] class. I patrisque class. II 8, 4 siluis Z alba eregn. X 5 traianum Q1 Z sassius Q2 ZnNQ2 sallius QXT utiassius X1 ante corr. 6 hesiodio X he- sjodo T plus <(minus)> E. Bolide mus. Bhen. 36 p. 422 ducentis atque sexaginta Lipsius 9, 9 Ex diuersis Ubri primi partibus haec tria fragmenta esse decerpta facile intellegitur, quare Muelhr hderposuit idem atque et. uulgo coniunguntur. hist. ante Hemina libri tunc B Gen. H2 cum Merccr. ante quo Schmitter add. quia 10 nesciebat B Gen. H1 II pars ilico manent om. L1 10, 12.13 Hemina — perplexim om. Bamb. Lugd. Emina in I histo Elor. 13 inter perplexim et scribit inserunt Ubri scottino i. e. ay.oTsivobg, quam uocem primo explicandi causa additam postea falso in Cassii uerba inrepsisse iam a Passeratio est animaduersum. 11, 15 emina Par.A uulgus Par.B2 uulsus Par.ABMon. 102 RELIQVIAE tione consentiendp praefecerunt aequaliter imperio Remum et Romu- lum; ita ut de regno pararent inter se. monstrum fit: sus parit porcos triginta, cuius rei fanum fecerunt laribus Grundilibus. 12*. Plin. n. h. 18, 7. Numa instituit deos fruge colere et mola salsa supplicare atque, ut auctor est Hemina, far torrere, quoniam 5 tostum cibo salubrius esset, id uno modo consecutus7 statuendo non esse purum ad rem diuinam nisi tostum. 13*. Plin. n. h. 32,20. Pisces marinos in usu fuisse protinus a condita Roma auctor est Cassius Hemina, cuius uerba de ea re subi- ciam: Numa constituit, ut pisces qui squamosi non essent, ni pollu- 10 cerent, parsimonia commentus, ut conuiuia publica et priuata cenae- que ad puluinaria facilius compararentur, ni qui ad polluctum emerent, pretio minus parcerent eaque praemercarentur. 14*. Macrob. sat. 1, 16, 33. Sed Cassius Seruium Tullium fe- cisse nundinas dicit, ut in urbem ex agris conuenirent urbanas 15 rusticasque res ordinaturi. ler I p. 323. Diodor. 8 fr. 4 p. 148 Vgl. (exc. Vales. p. 547) : ^opis de tijg iv tovzco (fiXotL^iiag V7tfiQ%ov ccTtaGt- rolg 7tXr]ciov vo[isvoi 7tgo6cpi,Xsig, zalg xs o^biXiaig avvovrsg y.al rbv savrcov tqottov llstqiov xal -aoivov rotg deo- ciivocg c'ivadsty.vvvrsg. Sib v.al rfjg Ttdvrcov aacpalsiag iv rovroig vlsilis'- vr}g ol TtlslavoL rovroig vnsrdrrovro %al rb TtaQayysllousvov iTtoiovv avvrQS%ovrsg sig ovg TtQoard^aLSv ronovg. cf. Mommsen Opusc. hist. I p.10. 12. Cf. Plut. Num. 8. 16; quaest. Bom. 15. Dion. 1, 74, 4. Sclvwegler I p. 541. 681. 13. Cf. Festus s. u.pollucerep.253, ubi merces enumerans, quas cuiuis deo poliucere liceat, dicit etiam pisces quibus est squama praeter scarum. Bluemner Roeru. Privatalt. ^?. 180 sqq. 14. Nundinas institutas esse a Seruio Tullio etiam Varroni placuit. Macrob. sat. 1, 13, 20. uid. Tudit. fr. 2. Butil. fr. 1. 2 pararent inter se I. F. Grononius parent inter se Par. AB Mon. et cod. Scioppii pares inter se essent uet. editiones 2 mon- stram Mon. 3 fecerunt Par. AB secernunt Mon. grundilibus cod. Scioppii grundulibus Putschius cum Arnobio 1, 28 grundilis Par. A B Mon. 12, 5 hemina] Par.d emina Vat.2 eamina Par.E aemina cet. codd. 6 salubrius esset] Par. d salubribus (iiel sarl-) esse P cet. codd. consecutus Ian consecutum codd. 13, 10 pollucerent] Bfamb.) polluerint V(oss.) B(icc) C(hiffl.) polluerent (Par.) d 11 parsimonia] Scaliger patrimonia codd. conuentus B Par. E 12 conparentur VBC niqui VBdC neque B neque qui Sillig polluctum B polluc VBd 13 pate- rent C 15, 2 cloapas Flor. 3 se om. Flor. 3.4 cruci — sibi ooi. Flor. 4 consciscerej sistere Flor. 16, 5 li. VI Flor. 6 porsenam Flor. 17, 7 in annos Ziferi in annalibus uulgo Heniina: hos quic. MueZ- ler 8 pleuitatem libri praeter II1 (leuitatem) corr. Iiinius 450 30l C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 11—13 103 15*. Seru. (auctus) adAen. 12, 603. Cassius Emina ait, Targui- niiim Superbum, cum cloacas populum facere coegisset et ob lianc iniuriam multi se suspendio necarent, iussisse corpora eorum cruci affigi. tunc primum turpe habitum est mortem sibi consciscere. .Q8 16. Xon. s. u. censere p. 267. Cassius Emina historiarum lib. II: 2i{i Censuil scse regem Porsennam occidere. 17*. Non. s. ii. pleuitatem p. 140. Hemina in ann.: Quicumque propter plebitatem agro publico eiecti sunt, . . . 18*. Macroo.sat. 1,13,21. Quando autem primum intercala- tum sit? uarie refertur. — Tuditanus refert libro tertio magistratuum, 15. Cf. Plin. 36 , 107 : Cum id opus fcloacasj Tarquinius Priscus plebis manibus faceret essetque labor incertum maior an longior, pas- sim eonscita nece, Quiritibus taedium fugientibus, nouum, inexcogi- tatum ante posteaque remedium inuenit ille rex, ut omnium ita de- functorum corpora tigeret cruci spectanda simul ciuibus et feris uolucri- busque laceranda. quam ob rem pudor Romani nominis proprius, qui saepe res perditas seruauit in proeliis, tunc quoque subnenit, sed illo tempore ui post uitam erubescens, cum puderet uiuos tamquam puditu- rum esset exstinctos. amplitudinem cauis eam fecisse proditur, ut uehem faeni large onustam transmitteret. cf. Muenser Quellenkr. d. Plin. p. 184 sq. Optts iUud cloacarum a Prisco inceptum postea continuatum esse a Su- perbo satis constat; grauius tamen exercuit plebem Superbus (Liu. 1,56,2. Dion. 4, 44), quam ob rem quod supra expositum est aptius in hunc qua- drat (cf. Cass. JDion. fr. 11 B.). 16 spectare ad Muvii Scaeuolae facinus quiuis uidet. cf Liu. 2, 12,7: ibi cum stipendium miUtibus forte daretur, et scriba cum rege sedens pari fere ornatu multa ageret, eum milites uolgo adirent, timens sciscitari, uter Porsina esset, ne ignorando regem semet ipse aperiret quis esset, quo temere traxit fortuna facinus, scribam pro rege obtruncat. 17. Itecte Schicegler II p. 213 not. comparauit hunc Sallustii histo?-ia- rum locum (ap. August.de ciuit.dei 2,18. 3,16. 5,12. hist. 1, 10 p.10 Kr. 1, 11 p. 5 M.J: Iniuriae ualidiorum et ob eas discessio plebis a patribus aliaeque dissensiones domi fuere iam inde a principio neque amplius quam regibus exactis, dum metus a Tarquinio et bellum graue cum Etruria positum est, aequo et modesto iure agitatum. dein seruili im- perio patres plebem exercere, de uita atque tergo regio rnore consulere, agro pellere et ceteris expertibus soli in imperio agere. Liu. 2,21,6 Patribus nimis luxuriosa ea fuit laetitia fTarquinio Superbo mortuo 495. 259] . plebi, cui ad eam diem summa ope inseruitum erat, iniuriae a primoribus rieri coepere. 1 x. Vid. Mommsen chron. p. 31. Soltau chron. p. 32. 231. Tudit. fr. 7. Licin. 4. Antiat. 5 c. adnot. 390 364 389 365 104 RELIQVIAE decem uiros, qui decem tabulis duas addiderunt, de intercalando po- pulum rogasse. Cassius eosdem scrihit auctores. 19*. Appian. de reb. Gall. fr. 6 p. 49 Mend. (exc. Vales. p. 557). KeXrol urjdeutu urj%uvtj dvvr]&e'vreg ejtt^rjvut rrjg uv.QOTtokecog rjQeaovv cbg Xtuco rovg evdov ztuQu6rr]66pevot. v.ai rig u%b rov 5 Ku%trcoXCov nurefiutvev IsQevg, bvoua zJ6q6cov, e%\ err]6tov drj nva iSQOVQytav eg rbv rr)g eE6xCug vecbv 6xeXXcov xu CeQu dtu xcbv %oXeuCcov ev6xa%-cbg' xbv de vecov eu%e%Qt]6uevov idcov e&v- 6ev e%i xov 6vvr}&ovg xo%ov zal e%uvr]X^ev uv&tg dtu xcov %o- XeuCcov uide6d-evrcov r] xuxa%Xayevxcov avxov rrjv xoXpuv r) rr\v 10 ev6e(3etuv r) rr\v bijjtv ieQuv oi)6uv. b uev 81] v.tvdvvevetv viteQ rcov leQcov elouevog v% uvxcbv e6co%exo xcbv ieQcov. xui xode cpr}6iv cbde yeve6&ut Ku66iog 6 'Pcouuiog. 20. Macrob. sat. 1, 16, 21. Horum [dierum postriduanorum] causam Gellius annalium libro quinto decimo et Cassius Hemina 15 historiarum libro secundo referunt: Anno ab urbe condita trecen- tesimo sexagesimo tertio a tribunis militum Virginio, Manlio, Aemilio, Postumio collegisque eorum in senatu tractatum7 quid esse* propter 19. Cf Liu. 5,46: Romae interim plernmque obsidio segnis et utrim- que silentium esse, ad id tantum intentis Gallis, ne quis hostium eua- dere inter stationes posset, cum repente iuuenis Romanus admiratione in se ciues hostesque conuertit. sacrificium erat statum in Quirinali colle genti Fabiae. ad id faciendum C. Fabius Dorsuo Gabino cinctu sacra manibus gerens cum de Capitolio descendisset, per medias ho- stium stationes egressus nihil ad uocem cuiusquam terroremue motus in Quirinalem collem peruenit; ibique omnibus solemniter peractis eadem reuertens similiter constanti uultu graduque, satis sperans propitios esse deos, quorum cultum ne mortis quidem metu prohibitus deseruisset, in Capitolium ad suos rediit, seu attonitis Gallis miraculo audaciae seu religione etiam motis, cuius haudqnaquam neglegens gens est. ex Liuio Valer. Max. 1,1,11 et Flor. 1,7 [13], 16. uid. Cass. Dion. fr. 25,5 sq. Bois. (ubi tamen Fabius ille non Gaius sed Kaeso dicitur). cf. Mommsen Roem. Forsch. II 319 sqq. Muenzer R. E. VI c. 1768. 20. Cf. Liu. 6 , 1,11: Tum de diebus religiosis agitari coeptum. diemque ante diem XV kal. Sextiles duplici clade insignem, quo die ad Cremeram Fabii caesi, quo deinde ad Aliam cum exitio urbis foede pugnatum, a posteriore clade Aliensem appellarunt insignemque rei nullius publice priuatimque agendae fecerunt. quidam quod postridie 18, 2 eodem Bamberg. ante cmendat. 19, 8 ijA,7te7tQL6jxevov cod. 10 uideGd-ivrcov ante xr\v evai@eu. 346. Cassius Hemina de censoribus lib. II: et in area in Capitolio signa quae erant demoliunt. 5 24. Non. s. u. denasci p.101. Cassius Hemina libro II annali: Quae nata sunt; ea omnia denasci aiunt. 25. Priscian. 9 p.482 H. L. Cassius Emina in secundo anna- lium: idque admiratum esse gauisi. . . ingens exortam est. Romanos, qui quantique hostes circumstreperent permetientes, ultima adegit necessitas proletarios quoque in arma cogere, hoc est eos qui in urbe semper sufficiendae prolis causa uaca- bant, militiae adscribere. — itaque inruit in uniuersos Tarentinorum fines cum Aemilio consule Romanus exercitus, igni ferroque uastat omnia, plurima expugnat oppida, iniuriam insolenter acceptam crude- liter uindicat. continuo Tarentinos plurimis finitimorum praesidiis fultos maxime Pyrrhus auxit et q. s. et Angust. de ciuit. d. 3,17, qui cum Orosio, cum xderque Liuio usus sit, fere consentit. sic a Marcio consule prole- tarios armatos esse sequeretur. ueri similius tamen est Orosium, cum ni- mis festinanter res contraheret, rerum et temporum ordinem turbasse, at- que a Bomanis, cum iam Pyrrhus Tarentum adpidisset, ad extremum illud descensum csse i. e. ineunte anno 2S0. 474 (Mommsen hist. Eom. I p. 396). praetorem autem quod illo anno fuisse Marcium considatu de- functum adflrmant Harless et VaJden (l. s.) Lipsii coniecturam amplexi, ipse cum praeturae post consulatum a Marcio administratae nusquam mentionem factam esse inuenissem, malui: Marcius pro consule primum p. a. praeferoque cum Muellero etiam nunc Maduigii coniecturae (Ad- uers. II p. 657) fTum* C. Marcius pretio prirnuni' et Paisiinae (Hist. Bom. 12 p. 276sq.) 'Mamercinus praetor'. — JDe ipsa armatura cf Ennii fr. 0,8 (p. 34) Vahlen: Proletarius publicitus scutisque feroque | Ornatur ferro, muros urbemque forumque | Excubiis curant. 22 ad Valerium Poplicolam rettulit Schmiiter p. 30, sed id non minus incertum est quam quae de aliis fr. lusit. 23 eodem spectare censet Schmitter p. 45 quo Pison. fr. 37, i. e. ad annum 158. 596, sed obstat libri numerus. cf. supra p. clxxiii. 22, 1 Casium P(aris.) Cossium Casscll. in annalibus P 2 imperia fremere P 23, 4 eaesius IjHGGen. 4.5 Cassius — area] item A de tonsoribus BHX 5 in aera BHxGen. in Capitolio] Capitolii L. Mueller q: erant L qua erant G ante corr. demoliunt B de- moliuit ALHGGoi. 24, 6 casius G1 annaliq: Ll 7 nuta F1 ea] et H1 25, 8 lucius Bamb. casius 8(ang.) et ex cusius corr. Halberst. hemrna S1 Gr(uter.) hemina Bcrn. emina cet. libri Hertzi 9 ammiratum SGr. C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 22— 29 107 EX LIBRO III 219 2<>:-:. Plin. 29, 12. Cassius Hemina ex antiquissimis auctor est, ^7 primum e medicis uenisse Romam Peloponneso Archagathum Lysa- niae filium. L. Aemilio M. Liuio eoss. anno urbis DXXXV, eique ius Quiritium datum et tabernam in compito Acilio emptamob idpublice. 5 uulnerarium euni fuisse egregium mireque gratum adnenlum eius initio: inox a saeuitia secandi urendique transisse nomen in carni- • ficem el in taedium artem omnesque medicos. 27. Non. s. u. cymbdlissare p. 90. Cassius Hemina libro III: mulier cantabat tibiis Phrygiis et altera cymbalissabat. 10 28. Xon.s. u. litterosusp. 133. Cassius Hemina annalium libro III: Ilomo mere litterosus. 29. Priscian. 10 p.537 H. Cassius Emina in III annalium: In campo Tiburte ubi hordeum demessnerunt. . . . 26. Yid. Muenzer QueUenkr. p. lS4sq. '2~ Popma pertinere existumat ad ritum sacrorum Megalesium, quae magna matre deum in urbem recepta primum instituta et celebrata sioit a. 204. 550, confcrrique iubet Lacret. 2,61Ssqq.: Tympana tenta tonant paltnis et cymbala circum | Concaua. raucisonoque minantur cor- nua cantu, | Et Phrygio stimulat numero caua tibia mentis et q. s. et Dionys. 2. 19, 4, qui tamen in eo discedit ab Cassio, quod uirum et mu- iierem Piinjgem illo modo deam celebrasse narrat. quae si recte rettulit Popma, libri numcrum quem tradidit Nonius, in IIII corrigere opus erit. 29. Ilepetiit omissis uerbis in campo Tiburte Priscianus partit. XII uers. Aen. p. 490 K. cf. Cat. fr. 57 et supra p. txv. 26, 1 heminae Y(oss.) 2 Peloponneson V (Par.) d Lisaniae V :-] M. Liuio] R(iccard.) L. M. Iulio C(hiffl.) Yd eique] JR eiusque Y d 4 puplicae I' 5 egregium Mayhoff e re dictum Gronouius credunt GVJRTolet. //:/ credunt d mirique V gradu aduentu (Par.) E 6 initio om. E urendiom. T'1 carnificem et] R2 carnificem sed V carnifice sed d carnifices et CR carnificis et ci. Mayhoff 7 artem omnesque JR2d artemonesque V arte moresquei?1 '27, 8 heminai E-L2Par.PE emina G heminis F2HxLlBamb. Par.C eminis Par. D Montep. Oxf. heminas E1 libro IV RotJi 9 <(una)> mulier add. Quiclierat, Mueller frigiis F*LHG frygiis Barrib. cimhalissabat EIjHG 28, 11 mere libri mire Maduig (Aduers. II p. 657) meire Muetter *29, 12 casius Guelferb. p. 190: hemina Gnelf. p. 490: in quinto annalium uulg. 13 tyburte Bern.1 tiburtae Halberst. tiburti Par. 7/~ Bern? ordeum Sang. Gr(uter.) Ktarolir.) p. 490: Paris. Guelf. demesuerunt Gr. K 108 KELIQVIAE 30. Priscian. 12 p. 587 H. Cassius Emina in III annalium: IIos libros si quis nostratis sapiens . . . EX LTBRO IV 31. Priscian.7 p.347 H. Cassius Emina annalem suum quar- tum lioc titulo inscripsit: Bellum Punicum posterior. 216 32. Priscian. 7 p. 294 H. Ealms etiam pro eis differentiae causa 5 538 in feminino Emina protulit in IIII annalium: Scriba pontificius, qui cum eabus stuprum fecerat, . . . dicit enim de Vestalibus. 33. Non. s. u. consedo p. 62. Cassius Hemina annalium libro IIII: nemo uicinus consedo. 34. Non. s. u. utrasquep.183. Hemina historiarum lib. IIII: In 10 Hispania pugnatum bis, utrasque nostri loco moti. 35. Non. s. u. finis p. 205. Cassius Hemina historiarum lih. IIII: Qua fine omnis res atque omnes artes humanitus .... que aguntur? 32. Cf. Liu. 22,57,2: Territi etiam super tantas clades cura ceteris prodigiis, tum quod duae Vestales eo armo, Opimia atque Floronia, stupri conpertae et altera sub terra, uti mos est, ad portam Collinam necata fuerat, altera sibimet ipsa mortem consciuerat. L. Cantilius scriba pontificis, quos nunc minores pontifices adpellant, qui cum Flo- ronia stuprum fecerat, a pontifice maximo eo usque uirgis in comitio caesus erat, ut inter uerbera expiraret. 35 iterauit Nonius s. u. humaniter p. 514. 30, 1 iu inter III et IIII fluctuans Halberst. libro IIII Krchlium secutus tribuii Eoth Emina Bern. hemina (Par.)JR Bamb. Halberst. Gruter. Karol. Emina in III annalium om. Sang. annaliurn] analium B^Bern. 31, 3 casius Par.B1 S(ang.) K(arolir.) aemina Halb. hemina Bern. S Grut. K in litura Bambcrg. 32, 6 hemina Bamb. III K(arol.) pontifitius Bcrn. pontifici- bus K 7 *eabus (Bern.2) G-ruter. deabus Sang. strupum Bamb. 33, 8 analium Fl 34, 10 hist. G lib. om. F 11 bis] Iunius uis LHG utra- que Iunius 35, 12 p. 514: hist. lib. LGV emina IIII histo Flor. 13 finem LH fine GF finei Mueller. p. 514: quare fini libri p. 514: omnis res om. libri omnis artis atque LHGF humanitus aguntur: sic libri p. 514 (sub lcmmate humaniter), p. 205: omnes artes humanitas quae LGF huminitasque H omnis artis humanitus usque ag. Harless De Fab. p. 54. mihi ante que aduerbium aliquod intercidisse uidetur C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 30—37 109 36. Non.s. u. 1actep.4S3. Hemina annalium lib. IIII: ex Ti- beri lacte haurire . . . 181 )$?. Plin. n. h. 13,84. Cassius Hemina, uetustissimus auctor an- 573 nalium, (juarto eorum libro prodidit, Cn. Terentium scribam agrum 5 suum in laniculo repastinantem effodisse arcam, in qua Numa; qui Romae regnauit3 situs fuisset, in eadem libros eius repertos P. Cor- nelio I.. filio Cethego, M. Baebio Q. filio Tampbilo cos., ad quos a regno Numae colliguntur anni DXXXV. bos fuisse e charta, maiore etiamnum miraculo, quod infossi durauerunt. (quapropter in re tanta 10 ipsius Heminae uerba ponam: fMirabantur alii, quomodo illi libri durare possent. ille ita rationem reddebat: lapidem fuisse quadra- 3G L. Havet (Revue de philol. VIII p. 10) ad causam Bacchana- lium (186 568) rettu'it collati* Platone lon. 5 p. 534 A: ai §cky.%ai ccqv- xovxai §k xcav Ttotayi&iv utli v.a.1 ydt.a Y.axt%6n,£vai, fycpQovsg 8h ov6ai ov, IAuioque (39,13,12 ex Hispalae indicio): matronas baccbarum habitu crinibus sparsis cum ardentibus facibus decurrere ad Tiberim demissas- que in aquam faces, quia uiuum sulfur cum calce insit, integra flamma efferre. 37. Qui hic Cn. Terentius, a plerisque ceteris scriptoribus L. Petil- lius nominatur. cum Cassio consentit fere Varro (Hn libro de cultu deo- rum' ap. August. de ciu. dei 7,34): Terentius quidam cum haberet ad Ianiculum fundum, et bubulcus eius iuxta s^pulcrura Numae Pompilii traiciens aratrum eruisset ex terra libros eius [/Libros XII fuisse ipse Varro humanarum antiquitatum septumo' Plin. 13,87], ubi sacrorum institutorum scriptae erant causae, in urbem pertuiit ad praetorem. at ille cum inspesisset principia, rem tantam detulit ad senatum. ubi cum primores quasdam causas legissent, cur quidque in sacris fuerit institu- tum, Numae mortuo senatus assensus est eosque libros tanquam religiosi patres conscripti, praetor ut combureret, censuerunt. Fest. p. 173: Numam Pompilium lanicul/o in monte situm essej terunt, in quo arcam eius infumtam um libris NumaeJ nomiuis a Terentio [quodum scriba repasti- nanjte agrum. Aurel Vict de uir. ill. 3: Morbo solutus in Ianiculo se- pultus est, ubi post multos annos arcula oum libris a Terentio quodam exarata. qui libri quia leues quasdam sacrorum causas continebant, ex auctoritate patrum cremati sunt. uid Pisnnis fr. 11. Tuditani 3. An- tiati* 7—9. Schwegler I 564sqq Dziatzko Untersuch. ueber roem. Buch- wesen p. 64. 93 (qui Pisonem Plinio fontem fuisse censet). 3(>, 2 aurire L Bamb. 37,6 eodem V(atic) L(eid.) (Par.) E Vind(ob.) repertus Mon. cornelius LE Viwt. 7 L. om. 31 R(icc.) filio] F M brebio M Tamphilo em. Sigonius Pamphilio R Pamphilo c< i. codd. (Tham. L) 8 Numae om. M e M om. cet. codd. 9 quod] quodquod VLE quod tot uulg. infossi] in fossa M durauerint annis uulg. in retenta TjEVind. 11 quod ratum L Vind. 146 608 110 RELIQVIAE tum circiter in media arca euinctum candelis quoquouersus. in eo lapide insuper libros insitos fuisse, propterea arbitrarier non com- putuisse. et libros citratos fuisse, propterea arbitrarier tineas non tetigisse. in iis libris scripta erant pbilosopbiae Pythagoricae'.) eos- que combustos a Q. Petilio praetore, quia philosophiae scripta essent. 5 — — inter omnes uero conuenit Sibyllam ad Tarquinium Superbum tris libros adtulisse, ex quibus sint duo cremati ab ipsa, tertius cum Capitolio Sullanis temporibus. 38*. Seru. (auctus) ad Aen. 1,421. Cassius Hemina docet ita: Sinuessae magalia addenda murumque circum ea . . . 10 39:i:. Censorin. de d. nat. 17, 11. At Piso Censorius et Cn. Geliius sed et Cassius Hemina, qui illo tempore uiuebat, [quartos ludos sae- cularesj post annum factos tertium adflrmant, Cn. Cornelio Lentulo L. Mummio Achaico consulibus, id est anno DCVIII. 38. Fgregia quadam coniectura his frustulis locum suum resiituit Eotli p. 294 (et secundum eum Mommsen Opusc. pliil. p. 91), cum expleret Liuii (41, 27, 12) uerba lacunis corrupta sic: Et Sinuessae m&gnflia ad- dendaj .... auiariae in his et c\o[acas faciendas et tmirjum circunidu- cenfdumj et forurn porticibus tabernisque claudendum et Ianos tris fa- ciendos. loquitur Liuius de eis rebus quas Q. Fuluius Flaccus censor fecerit. cadit igitur res in a. 174. 580. 39. Cf. Pison, fr. 39. Gell. 27. Mommsen chronol. p. 181. supra p. CLXV. 1 media arca Mon. Bicc. mediae arcae cet. codd. uictum Mon. uinctum cet. codd. uulg. euinctum Ian cumB quoq. uersuili" quoquo- uersus L quoque uersus cet. codd. 2 insitos] MR cet, codd. inse positos exhibent. Detl.conL: LU sepositos. lan: inpositos. Dziatzko et Mayhoff: III sitos. arbitranter JR arbitrari ea E concuputuisse R computruisse V2L2 potuisse EV 3 propter LEV tineas M tinias cet. codd, 4 tegisse LPEVind. iis M his cet. codd. scriptae R (tuetur Maduig Aduers. II p. 527) in iis libris — Py- thagoricae del. Ian, 4.5 Pythagoricae — philosophiae om. L Py- thagoricae — essent om. EVind. 5 quiaj quae Par.d 38, 10 Sinuessae Masuicius sinuegsae Cassell. ea Cassell. eam Scioppius 39, 12 uiuebant Sigonius 14 Mummo D(armst.) V(atic) cos DV dcm DV uid. Rotli mus. Rhen. n. VII p. 375sq., qui tuetwr librorum scripturam C. CASSII HEMINAE ANNALES. fr. 37—40 111 INCBRTAE SEDIS FRAGMENTVM 40. Priscian. 8 p. 380 II. Cassius similiter: adulatique erant ab amicis et adhortati. 40. Cf. supra p. czxxn n.2. 40? 1 casius Beiit. S(ang.) Gr(uter.) Karol. aclulati q Gr. adu- latique — adhortati om. S 2 adortati Par.R adhor*ti Halberst. FABII PICTORIS LATINI ANNALES EX LIBRO I 1*. Seru. ad Yerg. Aen. 12, 603. Fabius Pictor dicit quod (Amatdy inedia se interemerit. 2*. Quintil. 1,6,12. Lupus masculinum, quamquam Varro in eo libro, quo initia Romanae urbis enarrat, lupum feminam dicit Ennium Pictoremque Fabium secutus. 5 3. Non. s. u. picumnus p. 518. Fabius Pictor rerum gestarum lib. I: Et simul uidebant picum Martium. 4*. Seru. (auctus) ad Verg. Aen. 8, 630. Fecerat ignipotens — 1. Turnum occisum esse arbitrata se interemerat. uid. Schwegler 1 p. 287. (Verg. I. s. laqueo eam uitam finiuisse scripserat.) supra p. lxx vnsqq. Sequuntur apud Seruium liaec uerba: Sane sciendum, quia cautum fuerat in pontificalibus libris, ut qui laqueo uitam finisset, insepultus abiceretur; similiter coniunxit Nonius Fabii Pictoris annal fr. 3 et iur. pont. fr. 6. Bader (De Diodori auct. p. 38 sq.) utrumque Seruii fr. (1. 4) ex Latinis annalibus remouet. 2. De lupo femina, quae Romidum ct Remum nutriuit, sermo fuisse uidetur. uid. Ennii annal. lib. I fr. 41 p 12 Vdhlen*. 3 refero ad Faustulum pastoresque ab eo conuocatos (uid. Q. Fab. Pict. graec ann. fr. 5b), qui cum Romulum et Remum a lupo nutriri animaduertissent, simul picum parramque circumuolitant.es uiderunt. cf. Seru. ad Aen. 1, 273: Pueri uero expositi ad uicinam ripam delati sunt, ad quos uagientes lupa de uiciuis montibus uenit et ubera praestitit. sed cum eos Faustus pastor eius loci animaduertisset nutriri a fera et picum parramque circumuolitare , suspicatus diuiuae ori«iuis sobolem ad Accam Laurentiam uxorem — pueros detulit, quae susceptos aluit. de pico Martio uid. Carter in Roscheri lex. 111 c. 2494 sq. 4. Vid. Q. Fab. Pict. graec. ann. fr. 5b (ap. Dion. 1, 79) : ?; 8s Xv- y.aivK ov iLuXcc dygiaivovaa r&v av&QWTtcov tjj 7tQ066dco — anysi. Y.a.1 r\v 1, 1 fabios pictor dicit Flor. alii dicunt uulg. 2 Amata deest in Tliilonis libris media Hamb. Regin. quod caute Flor. interirnit Mon. 2, 4 lupus Ambros. 3? 6 fauius eodd. rerum Harl.1 rerum Komanarum Mueller 7 Marcium Harl.1 FABII PICTORIS LATINI ANNALES. fr. 1-6 113 c( uiridi fetam Mauortis in antro procubuisse lupam, geminos huic ubera circum ludere pendentis puerosj: Potest accipi et Tecerat lupam Mauortis' et 'Mauortis in antro'. Fabius cspelunca Martis' dixit. EX LIBRO IV 5 5. Cicer. de diuin. 1, 26, 55. Omnes hoc historici, Fabii, Gellii, sed proxume Coelius: Cum bello Latino et q. s. uid. Q. Fab. Pict. gr. ann. fr. 15 supra p. 26, 13. 6. Gell. n. Att. 5,4,3. Ibi expositi erant Fabii annales, bonae atque sincerae uetustatis libri, quos uenditor sine mendis esse con- 10 tendebat. — Ostendebat grammaticus ita scriptum in libro quarto: Quapropter tum primum ex plebe alter consul factus est; duouice- simo anno postquam Romam Galli ceperunt. 4, 3 spelunca] sic Flor. speluncam Daniel 6, 11 duo et uicesimo libri duouic. Quicherat et Herts 367 387 yaQ xtg ov jtoXv cut£%(ov ixsi&sv isQog ^copo? vXtj (jcc&slu avvriQscpi]g kccI ■nsxoa. v.oLXr\ nrjccg uvislGct, iliysro 6h Ilccvog slvai xo vccTiog, v.ccl (5ojjxo? i]v avxo&i xov &sov. slg xovxo xb %coqiov il&ovaa anotiQvjixsxai. aliter narrauit cod. Paris. Seruii ad Aen. 1, 273: Haec [Hia] cum peteret aquas ad sacra, repentino occursu lupi turbata refugit in speluncam, in qua a Marte compressa est. 5. Vid. supra p. lxxix sq. 6. De Fabii ratione chronologica uid. Baumgart p. 38 sqq. et Momm- seni chronol.- p. 204 sq. Niebuhr H. B. II p. 630 sq., ut haec ratio cum Diodoro consentiat, demonstrare studet, Fabium ipsum re uera scripsisse duodeuicesimo; grammaticum uero Gellii offendisse in chronologia, non in forma, idque libri Fabiani mendum iure reprehensum esse Gellium existumare. at quamquam uerba huius capitis Gelliani extrema lacuna turbata sunt, hoc tamen etiam ex eis uerbis, quae seruata sunt, satis constat Gellium cauillari * grammaticum quempiam de nobilioribus'' et scripturam duouicesimo, quamuis forma sit minus usitata, probare. cf. Caton. fr. 84 c. adn. Hist. Roni. rel. I, ed. Peter. Ed. ait. FABII PICTOKIS IVRIS PONTIFICII LIBBI EX LIBRO I 1. (12.)* Gell. 1, 12, 14. In libro primo Fabii Pictoris, quae uerba pontificem maximum dicere oporteat, cum uirginem capiat; scriptum est. ea uerba haec sunt: Sacerdotem Vestalem; quae sacra faciat, quae ius siet sacerdotem Vestalem facere pro populo Romano Quiritibus, uti quae optima lege fuit, ita te, Amata, capio. 5 2. (3.) Gell. 10, 15. Caerimoniae impositae flamini Diali multae, item castus multiplices, quos in libris; qui de sacerdotibus publicis compositi sunt; item in Fabii Pictoris librorum primo scriptos legi- mus; unde haec ferme sunt; quae commeminimus: Equo Dialem flaminem uehi religio est; (item religio esty 'classem procinctam' 10 extra pomoerium, id est exercitum armatum; uidere. idcirco ra- renter flamen Dialis creatus consul est, cum bella consulibus man- dabantur. item iurare Dialem fas numquam est. item anulo uti nisi peruio cassoque fas non est. ignem e flaminia, id est flaminis Dialis domo; nisi sacrum efferri ius non est. uinctum, si aedes eius in- 15 troierit; solui necessum est et uincula -per impluuium in tegulas subduci atque inde foras in uiam demitti. nodum in apice neque in cinctu neque alia in parte ullum habet. si quis ad uerberandum ducatur; si ad pedes eius supplex procubuerit, eo die uerberari pia- culum est. capillum Dialis nisi qui liber homo est; non detonset. 20 capram et carnem incoctam et hederam et fabam neque tangere Diali mos est neque nominare. propagines e uitibus altius praeten- tas non succidet. pedes lecti; in quo cubat; luto tenui circumlitos esse oportet et de eo lecto trinoctium continuum non decubat neque in eo lecto cubare alium fas est. apud eius lecti fulcrum capsulam 25 esse cum strue atque ferto oportet. unguium Dialis et capilli seg- mina subter arborem felicem terra operiuntur. Dialis cotidie feria- tus est. sine apice sub diuo esse licitum non est. <(Sub tecto uti * Numeri uncis inclusi sunt Bremeri Iurisprudentiae antehadrianae quae supersunt I p. 9 — 12; eius fr. 7 est apud nos Seruiliani fr. 4. FABII PICTORIS IVRIS PONTIFICII LIBRI. fr. 1— 6 115 liceret, non pridem a pontificiiius constitutum Masurius Sabinus scripsit et alia quaedam remissa gratiaque aliquot caerimoniarum facta dicitur.) Farinam fermento inlmtam adtingere ei fas non est. tunica intima, nisi in locis tectis, non exuit se; ne sub caelo, tam- 5 quam sub oculis Iouis, nudus sit. super flaminem Dialem in con- uiuio, nisi rex sacrificulus, haut quisquam alius accumbit. uxorem si amisit; flamonio decedit. matrimonium flaminis nisi morte dirimi ius non est. locum; in quo bustum est; numquam ingreditur; mor- tuum numquam attingit; funus tamen exsequi non est religio. Eae- io dem ferme caerimoniae sunt flaminicae Dialis; (cdiasy seorsum aiunt obseruitare, ueluti est; quod uenenato operitur et quod in rica surculum de arbore felici habet et quod scalas . 6, 29 idem lib. I: uris pontifex lib. III (LTII Guelf. Bamb.) codd. pro priore lib. scripsi in, cetera corr. Lunius 30 picum codd. corr. lunius 116 RELIQVIAE EX LIBRO XVI 7*. (8.) Non. s. u. polybrum p. 544. Fabius Pictor lib. XVI: Aquam manibus pedibusque dato7 polybrum sinistra manu teneto, dextera uasum cum aqua. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA 8*. (10.) Fest. s. u. Puilia p. 250 31. Puilia saxa esse ad por- tum, qui sit secundum Tiberim, ait Fabius Pictor; quem locum putat 5 Labeo dici, ubi fuerit Ficana uia Ostiensi ad lapidem undecimum. 9.* (2.) Non. s. u. sal p. 223 NeutroVarro: commentario ueteri Fabii Pictoris legi: Muries fit ex sale, quod sale sordidum tunsum est et in ollam rudem fictilem adiectum est, et postea id sal uirgines Vestales serra ferrea secant. 10 9. Cf. Fest. p. 158 M.: Muries, quein ad modum Veranius docet, ea quae fit ex sali sordido, in pila pisato et in ollam fictilem coniecto ibique operto gypsatoque et in furno percocto, cui uirgines Vestales serra ferrea secto et in seriam coniecto, quae est intus in aede Vestae in penu exteriore, aquam iugem uel quamlibet praeterquam quae per fistulas uenit, addunt atque ea demum in sacrificiis utuntur. Seru. (auctus) ad Verg. buc. 8, 82. 7, 1 Pictor in VI Flor. numerus corrupius est 2 qua Voss. Bamb. polymbrum Guelf.1 pollibrum Flor. Bamb. mtinu Chielf.1 manu Guelf? 8, 5 lictor cod. 9, 8 legimus tes fit et sale quo saie codd. em. Cuiac. 9 siis- tum est codd. em. Cuiac. in adcl Scalig. faci dem (faci de F1 Leid.) codd. em. Cuiac. coniectum Cuiac. ex F'esto est del. Quicherat et Mueller 10 ferreo HarJ} Guelf Mueller sic scripsit: cmuries flt ex sale sordido, quom pistum est — abiectum' — et postea: fid sal — ' atque (II p. 171) hoc a Varrone lectum esse censuit in commentariis Fabii uel librorum pont. uel historiarum. Q. FABII MAXIMI SERVILIANI ANNALES EX LIBRO I 1. Seru. (auctus) ad Verg.Aen. 1,3. Lauiniaque uenit littora]: Laurolauinhiiii constat octo milibus a mari remotum. — litus dici- tur terra quoque mari uicina. — Fabius Maximus annalium primo: Tum Aeneas aegre patiebatur in eum deuenisse agrum, macerrimum 5 litorosissimumque. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA 2. Schol Veron. ad Verg. georg. 3, 7 p. 409 H. . . . Seruilianus? bistoriarum scribtor 1. Cum Harlessio p. 3 sq. haec pertinere censeo ad eandem rem, quam Dionys. 1,56 ita narrat: xal i) iihv [vg] diKpi Tovg slv.o6i v.al thzaQag ozadiovs uno ftuXdTTr^g StsX&oveu Xocpov xivu nQOGuvuTQi-/st , tv&a vno ■kuuutov uoy&rjGaaa v.u&i&Tai. tco Sh Aivsiu — oqcovti to '/coqlov [quo postea condidit Lauinium] yfjg ts ovv. iv xaXcp %al ftuXuTTr\g tcqoGco v.al ovSh Tuvrr,g ivooid6u6&ui uyuxTijg noXXr\ 7iaQi6TUTai aurja- via, noTSQU %qi\ tco %s6cpuTcp nsi&oiLSvovg uvtov v.uroiv.siv. hv&u Xvnrr qov sigusl §iov tqlVjov6lv ovSsvbg '/QrfiTOv unoXuvovTS g , ~r) nQoecoTiQoi ycoQrjsov iitl yfjg uusivovog uugtsvgiv xavxu Sh avxco Siuvooviisvco xul xovg &sovg hxovri Si' cdriug dcpvco Xiysruc cpcovrj rcg ix Tfjg vdnr\g acpu- vovg ovTog tov cp&syyoiiivov tcqogtcsgscv xsXsvovgu llsvslv ts avro&i v.ul noli^sG&ui Siu Tw/icov v.ul lltj rco unoQco rfjg nuQ0v6r\g So£r\g iniTQS- ipuvTu, si uf\ iv svfioTcp yfj tov §iov l8qv6stul, vr\v liiXXovGuv ts xal ogov ovnco TtaQOvGav svtv/Jav utcwGug&ui. slvai yd.Q avtcp nsnocoLisvov in Tuvvr\g oqllcousvov rf\g XvTtQug y.ul 6Xiyr\g xo nQcorov oiv.rj6scog noXXr\v Y.al uyu&i^v incv.Trjeue&ai yf\v 6vv %Qovcp. neque enim probo quae Du Ltieu p. 396 contra Harlessium monet, intellegendum esse apud Fa- bium locum mari proximum atque in ipso litore situm. distat enim La- uinium Dionysio trste uiginti quattuor stadiis a mari atque natura loci etiam nunc Htorosa est. 1, 5 litoriosissimumque Cass. 'i. Lacunas ita expleui cum Harlessio p. 42: (Fdopem autem Fabius Maximus} Seruilianus, historiarum scribtor (quod eburneum utnerum habyuerit, eburnum appellatum tradidit. a Minerua (autem i/li nou/wm wmerum) ex ebore (esse factian, cnm diy cetera membra reparassent. cf. Seruiitm a. li. I. 118 RELIQVIAE uerit eburnum appellatum tradidit. a Minerua ex ebore cetera membra reparassent. 3. Prisc. 8 p. 380 H. Fabius Maximus: amitti quam apisci. EX (IVRIS PONTIFICII) LIBRO XII 4. Macrob. sat. 1, 16, 25. Sed et Fabius Maximus Seruilianus pontifex in libro duodecimo negat oportere atro die parentare, quia 5 tunc quoque Ianum Iouemque praefari necesse est; quos nominari atro die non oportet. 2. Si recte Harless expleuit, potuit haec dicere Fabius, cum de Pisis conditis ageret, quam urbem quidam a Pelopidis conditam esse censebant (Plin. 3. 50). Seruius ad eundem Vergilii locum liacc adnotauit: Tantalus pater Pelopis, uolens deorum tentare diuiiiitatein, inuitatis eis filium suum epulandum apposuit, a quo omnes dii abstinuerunt excepta Ce- rere, quae bracchium eius consuinpsit postea dii punito Tantalo cum uoluissent eius filium reuocare ab inferis, Ceres ei eburneum braccliium restituit. 3, 3 fauius Banib. JBcrn. H(alberst.) S(angall.) Gr(uter.) K(arol.) (Par.) R2 Fabius — ap isci om. (Par.) R1 amiti Gr. apisci add. S'2 adipisci H"K2 C. SEMPEONII GRACCHI AD M. POMPONIVM LIBER 1. Cicer. de diuin. 1, 18,36. Ti. Gracchus, Publii filius, qui bis consul et censor fuit idemque et summus augur et uir sapiens ciuisque praestans, nonne, ut C. Gracchus, filius eius, scriptum reli- quit, duobus anguibus domi conprehensis haruspices conuocauit? 5 qui cum respondissent, si marem emisisset, uxori breui tempore esse moriendum, si feminam, ipsi, aequius esse censuit se maturam oppetere mortem quam P. Africani filiam adulescentem; feminam emisit, ipse paucis post diebus est mortuus. 2. Plut. Tib. Gracch. 8. rO 6*' ddsXcpbg avxov Tdiog ev th^ 10 /3t/3At'« ysyoacpav sig NouavxCav xoqsvousvov did xr\g Tvqqtj- vCag xbv TifitQiov xal xr\v SQijuCav xf^g %Q)Qag OQoovxa xai xovg ysoQyovvxag r\ vspovxag oixsrag STtsiGazxovg xai fiaQpaQOvg ^ xoxe %q5)xov sni vovv (5aXs6&ai xr]v [ivqCcov xay.av aQt,a6av gl7 avxolg TtokixsCav. 1. Eandem rem sif/ni/icat Cicero in altero de diuin. libro 29,62: C. fom. Vindob.J Gracchus [grachus Voss. BJ ad M. Pomponium scri- psit [scribit Voss. A1] duobus anguibus domi conprehensis haruspices a patre conuocatos. — ego tamen miror, si emissio feminae anguis mor- tem adferebat Ti. [tito libri] Graccho, emissio autem maris anguis erat mortifera Corneliae, cur alteram utram emiserit. nihil enim scribit re- spondisse haruspices, si neuter anguis emissus esset, quid esset futu- rum. at mors insecuta Gracchum [Gracchi Dauis.] est. ex Cicerone Va- lerius Maximus 4,6,1. cf. Plut. Ti. Gracch. 1: Ovxoi Ti§eqwv rQuy%ov nuidsg r\-' 22 66'^ccv Kiessling u. 2 l y.al delens 23 jxydivu Chis. "24 yQrtcetca Meineke iQr]6rrtai libri 122 RELIQVIAE ei%e Qitycci rbv &vqsov xard rf]g xoQt]g xai rolg dXXotg 7taQuxe- Xev6u6&ai ravrb Ttotelv. ovrco dij (5aXXotitvr]v Ttdvro&ev rfjv TccQJtsiccv vTcb TtXfj&ovg re xai iGjyog xcbv %Xi]ycov 7te6eiv xai 7reQi6coQ£vd-£i6av vrcb nbv ftvQecbv uTto&aveiv. (sequilur fama Fabii.y — (c. 40, 2) eotxe de rd [xera ravra yevopteva rfyv Tlei- 5 6covog dh]d-e6r£Qav itoielv u7i6xql6lv. rdcpov re yccQ ev&a e%e6ev rfeicorai rbv leQcorarov tfjg TtoXecog xuriyov6a Xbcpov, xai %odg avrf] cPcofialoc %a& exu6rov eviavrbv eitirelov6i {Xeyco de d Hei6cov yQutpei), cov oi)devbg elxbg uvrfjv, el 7tQodtdov6u rf]v TtarQida rolg Ttoleiiioig aTte&avev, ovre TtaQa rcov TtQodod-evrcov 10 o#t£ TtaQa rcbv djtoxreivdvrcov rv%eiv, dXXd xai e'i rt Xeiipuvov avrfjg f)v rov 6cb[iurog, ava6xacpev e£,co Qtcpfjvat 6vv %qovco cpofiov re xai a7torQ07tf]g evexu rcov txeXX6vrcov rd bjiotu 6quv. dXXd vTteQ fjtev rovrcov XQiverco rig cog {SovXerat. 6*. Varr. de l. I. 5, 14S. In foro lacum Curtium a Curtio dic- 15 tum constat, et de eo triceps historia: nam et Procilius non idem prodidit quod Piso nec quod is; *j* Cornelius Stilo secutus. — Piso 6. Interposita est fama ProcilU (fr. 1) , sequitur Lutatii (fr. 9). Varronis famam pluribus exornauit Dionysius 2, 42, qui posteaquam Mettium Curtium, T. Tatii militem, cum in media acie, cui praeerat, ui- cisset, etiam cornibus lahorantibus auxilio uenisse narrauit, sic pergit: 6 dh xivdvvog dnag nsQi tbv Kovqtlov ■x.ctl tovj gvv iv.sivca vcncbvTag iysyovsc %qovov fihv ovv xiva oi 2Jafiivot ds^dfisvoi xovg Pwfiuiovg Xufi- TtQcog ijycovicavzo, insiza noXXcbv in avzovg avviovzcov ivitiXivav zs v.ui disGw^ov Savxovg ini xbv %aQaxu, 7toXXi]v xov Kovoxiov itaQS%uvxog uvxotg slg xb fii] diwKSG&ai xsxuQayfiivwg c:XXd fiddrjv ano^coQslv adcpdXsiav. avxbg yctQ s'lGti]v.si LLu%6fisvog v.ai xbv 'PwfivXov iniovza idix£XOi yivszat ds xcov T)ys[i6vcov avzcov ov[ins66vzcov a/.li]).oig (isyag v.ai v.aXbg aycov. s^aiLiog d'E cbv i']drj v.ai ■nazalisXi]g 6 KovQXiog vnysi v.ax oXiyov, %al avxbv iy. xcbv v.ax6mv vnsdt%sxo aillvt] fia&sla, r]v nsQisl&siv llsv %a%s- ■nbv i]v nsQLxs%VLisvu)V navxa%6&sv xcbv noXsfiLcov, 6lsX&slv 6s vno xs IXvog nlr]&ovg, r)v xd nsQi^ xsiLLaxu si%s, tcai fidirovg vdaxog xoi) v.azd lisgt]v avzi]v Gvvsczwzog dnoQOv. xavxn nlr]GLd6ag SQQitysv savzbv slg ro v&(ia 6vv roig onXoig, v.ai 6 PcofivXog cog avTiKa dt} xov ccvdQog iv xfj Xifivt] dtacp&aQrjGOfisvov (kcci cxiLa advvuTOV i)v v.aTa xsXfiaTog xs avxov ■nai 6V vduxog noXXov Simxsiv) ini xovg dXXovg Zufilvovg xQsnsxac b ds KovQxiog noXXa fiox&LJGug 6vv xqovco 6w£sxui xs iv. xf]g Xifivijg xa bnXu s%cov xul sig xbv xuQa'/-a ccndysxai. ovxog b ronog uvttxsxaGTui fisv r]dr], y.uXsItul 8' f| ixsivov xov nd&ovg Koi'QTLog Xdxxog iv fisGco fidXi6Ta wv xfjg Pwuaiwv dyoQ&g. cf. c. 46 fin. Minus accurate liaec expo^uit Liuius 1,12,8: Mettius Curtius ab Sabinis princeps ab arce decucurrerat et 2 xavxb SyTbarg xovxo libri 6 dnoKQLGiv del. Jacoby djto- cpaGiv L. Dindorf 13 d7totQ07if]g Stephanus 7tQ0XQonf]g libri 6? 17 Aelius et Lutatius uidetur esse scribendum. cf. Procil. fr. 1 c. comm. crit. L. CALPVRNII PISONIS CENSORII ANNALES. fr. 5-8 123 in annalibus scribit Sabino bello, quod fiiit Romulo et Tatio, uirum fortissimum Mettium Curtium Sabinum, cum Romulus cum suis ex superiore parte impressionem fecisset, [CurtiumJ in locum palu- strem. ovyl libri corr. Cobet 21 xovx' Chis. xovxo Vrbin. 16, 22 Pomptinae Med. Flor. Vps. promptine Par. pontinae (uel -ne) cet. codd. 128 KELIQVIAE suppeditauere. e<> magis Fabio, praeterquam quod antiquior est, crediderim quadraginta ea sola talenta fuisse tjuam Pisoni, qui quadraginta milia pondo argenti seposita in eam rem scribit, sum- mam pecuniae neque ex unius tum urbis praeda sperandam et nullius ne horum quidem magnifieentiae operum fundamenta non 5 exsuperaturam. 17. Prisc. 10 p.497 H Piso historiarum I: Cuius unius prae- mio multorum allicuit animos. EX LIBRO II 18. Prisc. 10 p. 510 H. Piso Frugi in II annalium: Quod- 509 cumque deliquisset, ignosciturum adfirmabat. 10 ^ 19. Ge/l. 15, 29. Duae istae in loquendo figurae notae satis usitataeque sunt: cmihi nomen est Iulius' et cmihi nomen est lulio'; tertiam figuram nouam hercle repperi apud Pisonem in secundo 17. Eadem uerba transpositione corrupta exhibet lexic. in Mai. class. auct. VIII p. 53: cuius multorum annos | animos Mai] unius praemio allicuit. spectant fortasse ad Tarquinium Superbum et Octauium Mami- lium. uid. Liu. 1,49,9: Octauio Mamilio Tusculano (is longe princeps Latini nominis erat, si famae credimus, ab Vlixe deaque Circa oriun- dus) ei Mamilio filiam nuptum dat perque eas nuptias multos sibi cognatos amicosque eius conciliat. Dion. 4, 45. 18. His uerbis consolari Collatinum Lucretiam a Sexto Tarquinio stupratam coniecit Lachmann 1, p. 50. uid. Liu. 1, 58, 9: consolantur aegram animi auertendo noxam ab coacta in auctorem delicti: mentem peccare, non corpus, et unde consilium afuerit, culpam abesse. 19. Vid. Liu. 2,2,5: Ibi fBrutusJ omnium primum ius iurandum populi recitat neminem regnare passuros nec esse Romae, unde pericu- lum libertati foret. id summa ope tuendum esse, neque ullam rem, quae eo pertineat, contemnendam, inuitum se dicere bominis causa nec dicturum fuisse, ni caritas rei publicae uinceret. non credere populum Romanum solidam libertatem reciperatam esse. regium genus, regium nomen non solum in ciuitate sed etiam in imperio esse; id officere, id obstare libertati. fbunc tu' inquit ftua uoluntate, L. Tarquini, remoue metam' et q. s. 4,15,4: Conlatinum Tarquinium consulem nominis odio 3 summam Flor. I. Fr. G-ronou. quia summa 3Ied. quia sumraa cet. codd. quippe s. Beiiker 4. 5 nullorum, ne huius quidem Hci: 5 magnificentiae del. Ussing 17, 7 piro Sangall. Gruter. KaroJir. proemio B(amo.) 7 animus B 18, 9 piro K(aroUr.) 9. 10 quocqunque Gr(uter.) quocunque S(angall) 10 diliquisset SGr. affirraabat Par. R Halberst. S Gr. K 19, 13 pysone T L. CALPVRNII PISONIS CENSORII ANNALES. fr. 16—22 129 annalium. Verba Pisonis haec sunt: L. Tarcpiinium, collegam suum, quia Tarquinio nomine essel, metuere eumque orat, uti suauolutitate Homa concedat. 20*. Plin. 34, 29. Hanc [Cloeliae statuam] primam cum Co- b clitis publice dicatam credideriin, — nisi Lloeliae (|uo(|iie Piso tiaderet ab iis positam qui una opsides fuissent, redditis a Porsina iu lionorem eius. 21*, Plin. 33, 38. Quis primus donatus sit ea [corona aureaj, non inueni equidem; quis primus donauerit, a L. Pisone traditur: io A. Postumius dictator apud Lacum Regillum castris Latinorum ex- pugnatis ei, cuius maxime opera capla essent. lianc coronam ex praeda is dedit (\iy 1. 22*. Liu. 2, 32, 3. Ea frequentior fama est quarn, cuius Piso auctor est, in Auentinuin secessionem factam esse. abdicare se magistratu atque exulare iussuni. Nitzsch Annalistik p. 57. 91 utrumque, et Pisonem et Liuium, Fabio Pictore usum esse opiuatur. cf. supra p. CLXXXIX sq. Plut. Popl. 7: ify&ovro S' avrov y.ccl rco Ssvrs- qco rcov ovofidrcov, cccpo6iovfisvoi rov TaQXvviov. 20. Cf. Dionys. 5,35: KloiXia Ss rfj Ttao&bvco 6ra.6iv slv.ovog %aX- xjjg tSo6ccv, Tqv ccvt&s6av sitl rfjg isQ&g 6Sov rf/g sig rr)v ayOQav cpsQOv- 6ng oi rcov itaQ&svcov 7tarsQsg. 21. Excipiunt apucl Plinium haec uerba: Piso Frugi filiurn ex pri- uata pecunia donauit eamque coronam testamento ei pruelegauit. quae nescio an ex eiusdem Pisonis annalibus fluxerint. 22. Eandem tamen famam sequitur Liuius 3,54,8: fIn Auentinum ite, unde profecti estis. ibi felici loco, ubi prima initia incohastis liber- tatis uestrae, tribuuos plebi creabitis.' cf. Ps.-Ascon. in Cic. Verr. p. 217 St.: Plebei ludi, quos exactis regibus pro libertate plebis fecerunt. an 507 247 496 258 494 260 1 analium X pysonis T 1 — 3 collegam — concedat om. Z 2 Tarquinium nomen uulgo tarquinio nomen libri (postca adiecit Gel- lius haec cQuia Tarquinio nomine esset': hoc proinde est, tamquam si ego dicam cmihi nomen est Iulium', ubi item XOIIN exhibent nomen) esse Tl mutuere XTl 3 Romam eontendat libri Roma concedat Aldus (coll. Liu. ;.', 2, 5) 20, 4 prima V(oss.) R(icc) 5 dicata VR crederem Gronou. 6 iis] B(amb.) his cet. codd. posita VR qui] quae Gronou. fuerant g Porsina] B1 Porsenna cet. codd. Porsena Par. h 7 in honorem eius] B in om. VRPar.1i eius om. VRPar.h 21, 8 primus B priinum cet. codd. 9 primum Par.dhTol. Pisone] pisune V(oss.) pisum R(icc) 11 eum BVRPar.d esset B essent ** Vrlichs 12 dedit BPar. is dedit R Par. d Tol. his dedit V dedit. I Bl dedit librarum III Bcrglc, qui in exerc. Plin. 1 13 pleraque h. I. restituit. II 1. (i. e. Ubrarum) Mayhoff Hist. Roia. rel. 1, ed. Peter. Ed. alt. 9 171 283 •139 315 130 RELIQVlAE 23*. Liu. 2, 58, 1. Tum primum tributis comitiis creati tribuni sunt. numero ctiam additos tres, perinde ac duo anlea luerint, Piso auctor est. nominat quoque tribunos, Cn. Siccium, L. Numitorium, M. Duellium, Sp. Icilium, L. Maecilium. 24*. Dionys. 12, 4, 2. 01 phv dfj xd Tti&uvcbxuxd (iol So- 5 xovvxsg yodcpsiv tisql xf\g MaiXiov xs\svxf\g ovxco itaoadedco- xu6l. \sys6xtco dh zal 6 doxtov y)xxov elvaC [iol TtLftuvbg \6yog, cp ns%Qr\vxuL KCytuog xal Ku\7tovQVLog, iiti%(x)Qioi 6vyyQUCpeig, ol cpu6LV ovxe 6lxxuxoqu vTtb xf\g (lov\f\g u7to8eLid-f\vuL xbv KoCvxlov ovxe i7t7tdQ%r\v v%b xov KolvxCov xbv UsqovCIlov. io yevofievrjg dh (ir\vv6ecog VTtb xov MlvvxCov tovteaquam eam lectionem nemo ratam habuit nec in curia adeptus erat, quas petierat opes urbanas, bumi- libus per omnes tribus diuisis forum et campum corrupit. tantumque Flauii comitia indignitatis habuerunt, ut plerique nobilium anulos aureos et phaleras deponerent. ex eo tempore in duas partes discessit ciuitas: aliud integer populns fautor et cultor bonorum, aliud foren^is factio tenebat, donec Q. Fabius et P. Decius censores facti et Fabius simul concordiae causa, simul ne humillimorum in manu comitia essent, omnem forensem turbam excretam in quattuor tribus coniecit urbanasque eas appellauit. adeoque eam rem acceptam gratis animis ferunt, ut Maximi cognomen, quod tot uictoriis non pepererat, hac ordinum temperatione pareret. ab eodem institutum dicitur, ut equites iclibus Quinctilibus transueherentur. Plinius 33, 17 — 19 liaec rettulit: Frequentior autem usus anulorum non ante Cn. Flauium Anci filium deprehenditur. hic namque publicatis diebus fastis. quos populos a paucis principum cotidie petebat, tantam gratiam plebei adeptus est (libertino patre alioqui genitus et ipse scriba Appi Caeci, cuius hortatu exceperat eos dies consultando adsidue sagaci ingenio promul- garatque), ut aedilis curulis crearetur cum Q. Anicio Praenestino, qui paucis ante annis hostis fuisset, praeteritis C. Poetelio et Domitio, quo- rum patres consules fuerant. additum Flauio, ut simul et tribunus 1 pro tribu] scripturam cod. a qiiorundam coniectnris defendit Faibino Rom. Verfass. I p. 25 curulem] curem V renuntiauerunt aediles. qui Mommsen l. s. s. at aedilis libri ei uulr/o. at ille liotli at is Mommsen Staatsr. J3 p. 194 aedilicia L. Lange aedilem ci. Hertz 4 possisse scriptu V1 posuisse scriptu V'2 isque] aig Swlovvxag acp' cbv slci %Qr\\iaxcov anag%aL uid. Mommsen R. F. II 167. Muenzer R. E. III c. 1751 sq. 34, 2 Manilium Voss. Bicc. Vind. inuexisset Voss.2 inuenisse Bicc. 3 DLXVI Bamb. 36, 7 anno .6. septirno Darmst. Vat. correxit Lachmann ac- cipit Darmst. Vat. occipit Scaliger de emend. temp. V p. 367 coipit Mommsen chron.2 p. 191 8 emilius Darmst. 9 M-F- laepi- dus Vat. M.' in fastis Cap. 37, 10 C. Popilio] B(amb.) Par.dh Vind. CC. cet. codd, 1 1 iterum B II V(oss.) B(icc.) Par. d h a] ac V stuas B 12 gesserunt VB 154 L. CALPVRNII PISONIS CENSORII ANNALES. fr. 34—42 137 eas, quae populi aut senatus sententia statutae essent, eam uero, quam apud aedem Telluris statuisset sibi Sp. Cassius, qui regnum adfectauerat, etiam eonflatam a censoribus. 3h:;:. Plin. n. h. 17, 244. I\ec non et Romae in Capitolio in ara 6q0 s Iouis bello Persei enata palma uictoriam triumpbosque portendit. Iiac tempestalibus prostrata eodem loco ficus enata est M. Messalae C. Cassi censorum lustro, a quo tempore pudicitiam subuersam Piso grauis auctor prodidit. 39*. Censor. d. d. n. 11, 11. At Piso Censorius et Cn. Gellius w^ 10 sed et Cassius Hemina, qui illo tempore uiuebat, post annum factos [ludos saecularesj tertium adfirmant, Cn. Cornelio Lentulo L. Mum- mio Acbaico consulibus, id est anno DCVIII. INCERTAE SEDIS RELIQVIAE 40. Cic. ad fam. 9, 22, 2. At vero Piso ille Frugi in annalibus suis queritur, adulescentes peni deditos esse. 15 41. Varro ap. Lactant. inst. 1,6,9. Quartam [Sibyllam fuissej Cimmeriam in Italia, quam ISaeuius in libris belli Punici, Piso in annalibus nominat. 42. Macrob. sat. 1 , 12, 18. Piso uxorem Vulcani Maiestam, non Maiam dicit uocari. 38. Cf. Fest. s. u. religionis p. 285: Religionis praecipuae habetur eensofria maiestas, cuius in libris de uita p. R.J Varro exefmpla haec profertj: — M. Val ferius Messala C Ca^sius Lonjginus censores, qfuod in eorum magistratu subuersa pudtcijti& fuerat, famosi fexstiterunt, nam pahnam , quaej in Capitolio in ara [ipsa Louis optimi maximi bello Per- sjico nata fuerat, ftum prostratam ferunt, ibique esse enajt&m ficum infamesque ffecisse illos, qui sinej ullo pudicitiae resp/eciit fuerant, cen- soresj. Muenzer Quellenkr. p. 205 sq. De pudicitia bello Persico adu- Jescentium Bomanorum subuersa Pso cum Polybio consensit (32,11,3): Tayjag ijQTcccy.orsg iv za> neooixm TtoXiuco xr\v rcov 'EXXrjvcov stg rovro rb uigog £v%fq£iccv. cf. fr. 40. 39. Cf. Cass. fr. 39. Gell. 28. Val. Ant. fr. 22. 55. c. adn. 40. Cf. fr. 38. 41. Naeuii fragm. bell. Pun. 1, 15 p. 12 Vald. Lndicem SibyUarum composuit Roth p. 420 sqq. 1 sententiam Lt statuae VR 2 quam BPar.lt quae V Par. d Vind. que R 3 a om. Voss. Lticc. a quaestoribus Bceler antiq. 1L 2 p. 228 not. 554, refutatus a Mommseno l. s. s. 38, 4 ara Iouis] Vat.2 cf. Fest. I. in adn. all. capita bis cet. codd. 7 pudicitia Par. E subuersa Par. E subuersum cet. codd. 39. Vid. appar. ad Cass. fr. 39 10 uiuebant coni. Sigonius 138 RELIQVIAE 43. Macrob. sat. 3, 2, 14. Piso ait uitulam uictoriam nomi- nari. cuius rei hoc argumentum profert, quod postridie nonas Iulias re bene gesta, cum pridie populus a Tuscis in fugam uersus sit, unde populifugia uocantur, post uictoriam certis sacrificiis fiat ui- tulatio. & 44. Seru. (auctus)> ad Aen. 10, 76. Varro Pilumnum et Pi- tumnum infantium deos esse ait, eisque pro-puerpera lectum in atrio sterni, dum exploretur an vitalis sit qui natus est. Piso Pilum- num dictum quia pellat mala infantiae. 45. Arnob. 3, 38. INouensiles Piso deos esse credit nouem in io Sabinis apud Trebiam constitutos. hos Granius Musas putat consen- sum adcommodans Aelio. 43. Hoc fr. falso coniunctum est cum fr. 1. de diuersis enim rebus agit Piso. cf. Macrob. 3, 2, 11 : Varro etiam in libro quinto decimo re- rum diuinarum ita refert, quod pontifex in sacris quibusdam uitulari soleat, quod Graeci 7tcuccvi£eiv uocant. Fabius Pictor in l. I iuris pontif. fr. 5 supra p. 115, 26. 44. Cf. Varro ap. Non. s. u. Pilumnus p. 528. Seru. (auctus) Aen. 9, 4. Augustin. d. ciu. d. 6, 9, 2 (Pilumnum a pilo). 45. Eidem nouensides nominantur atque deos et indigetes et aduenas complectuntur. 43, 1 poso Paris. Bamberg. jiost emend. (antea in Bamb. erat omiss.) 2 post tridie Bamb. 44, 6.7 pitumnum Turon. picummum Flor. pitummum Bern. G 8 fr. Pisonis om. Turon. 9 pellet Par. infantia Par. 45, 11 Trebulam Both C. FANNII ANNALES EX LIBRO I 1. Priscian. 13 p. 8 H. G. Fannius in I annalium: Oum in uita agenda didicimus, multa7 quae inpraesentiarum bona uidentur, post mala inuenta et multa amplius alius modi atque ante uisa essent7 . . . EX LIBRO VIII 2. Charis. 1 p. 124 K. G. Fannius annalium VIII: Domina eius7 5 ubi ad uillam uenerat, iubebat biber dari. 3. Schol Yeron. ad Verg. Aen. 3, 101 p. 430 H. C. Fannius in VIII annali Dve(paniwi) modo7 modo Drepana appellat. INCERTORVM LIBRORVM RELIQVIAE 4*. Plut. Tib. Gracch. 4. O dvvLog, 15 Xsycov xcci avxbg xco TiflsQia 6vvs7tijir)vai xal 6v\ipexa6yelv exeivijg rrjg aQt6reiag. 146 608 3. Cf. Seruius ad Verg. I. s., ubi Drepanum Vergilii explicat, tum uero fhaec Drepana' Catonis (fr. 89) adfert. Ad bellum Punicum pri- mum rettulit 0. Hirsclifeld Stud. Vindob. VI p. 127 , ad b. seruile pri- mum Rathke (Muenzer R. E. VI c. 1290). 4. Cf. compar. cum Ag. et Cleom. 3. 1, 2 multaq; in presentiarum Bamberg. 3 mala inseruit Roth pessima (tiel pestima) Hertz alius modi ex ali** modi corr. Bamb. atque in litura Bern.2 3, 7 Maius suppleuif 4, 13 iitQunEvov Paris.AB 14 cpdviog Par.ABC 133 621 140 RELIQVIAE 5. Cicer. JBrut. 21, 81. Q. Metellus, is cuius quattuor filii con- sulares fuerunt, imprimis est habitus eloquens, qui pro L. Cotta dixit accusante Africano, cuius et aliae sunt oraliones et contra Ti. Gracchum exposita est in C. Fanni annalibus. 6*. Cicer. Tusc. 4, 11, 40. Aegre tulisse P. Rupilium fratris 5 repulsam consulatus scriptum apud Fannium est. sed tamen trans- isse uidetur modum, quippe qui ob eam causam a uita recesserit; moderatius igitur ferre debuit. 7. Cic. acad. prior. 2, 5, 15. Socrates autem de se ipse de- trabens in disputatione plus tribuebat iis, quos uolebat refellere. 10 ita cum aliud diceret atque sentiret, libenter uti solitus est ea dis- simulatione, quam Graeci elQoveCav uocant. quam ait etiam in Africano fuisse Fannius, idque propterea uitiosum in illo non pu- tandum, quod idem fuerit in Socrate. 8*. Priscian. 8 p. 380 H. Gaius Fannius: Haec apiscuntur. 15 5. Fortasse eadem est oratio, ex qua sententiam quandam Plutarcltus (Tib. Gracch. 14) ivseruit. tulerat enim Tiberius Gracchus legem oitcog xk (3a6iliv.d iQrjixara ■noin6&svta tolg ti]v %wqccv Sialay%dvov6t tcov ito- Xitwv v7tocQ%oi TiQog Kata6xsvi]v xai yscoQyiag depoQfirjv. jisqI dh tcov itolscov, oeat tfjg 'Attdlov §a6ilsiag r)6av, ovSsv iepr] tfj 6vyvXr]teo §ov- Xsvse&at rtQ06r]v.£iv , dlld teo drjiico yvcbfivv avtbg 7iQ0&r]6eiv. contra quam primus Pompeius surrexit, tum Q. Metellus cbvsidies tbv Ti§sqiov, oti tov (iiv TiatQog avtov tiLintsvovtog , 06aKig dvaXvoi iistd Hsltivov oiY.ads, td epcota -nats6\3svvv6av oi nolttai cpofioviisvoi, ftr; TtooQcotSQco tov (istQiov §6h,co6iv iv 6vvov6iaig slvai %al itotoig, toitco 6s ■naoaepai- vov6i vvyctbg oi ^Qaevtatot %al dnoQebtatoi. tcov dri^iotcov. uid. supr. p. CXCVIII sq. 6. Mortuus est P. EupiUus inter a. 132. 622, quo eum consulem fuisse traditum est, et 129. 625, quo Africanus, qw eius fratri suffra- gatus est, mortuus est. Cf. Cic. Lael. 20, 73: ut Scipio P. Rupilium po- tuit consuleui efficere, fratrem eius Lucium non potuit. Plin. 7, 122: P. Rupilius morbo leui inpeditus nuntiata fratris repulsa in consulatus petitione ilico exspirauit. 7. Cic. de orat. 2, 67, 270: In hoc genere [urbanac dissimulationis] Fannius in annalibus suis Africanum bunc Aemilianum multum dicit fuisse [dicit floruisse Bake multum inseruit Ellendt, egregium Pi- derit} et [om. mutili codd.J eum Graeco uerbo appellat siQcova [irona Erlang.J, Bed , uti ferunt qui melius baec norunt, Socratem opinor in bac ironia dissimulantiaque longe lepore et bumanitate omnibus prae- stitisse. Brut. 87, 299: Quare siQcova me, ne si Africanus quidem fuit, ut ait in bistoria sua C. Fannius, existimari uelim. 8. Vid. supra p. cxcvn n. 2. 6, 5 P. Rupilium Manutius p. rutilium Gud. Beg. prutulium Bruxell. 7, 12 ironian Vindob. Leid. A B 8, 15 Gannius Bern.1 adipiscuntur Grut.2 Halberst.2 C. FANNU ANNALKS. fr. 5—9 141 EX BRVTI EPITOMA FANNIANA 1L Cicer. ad Att. V-i, 5, 3. Et uide, (|u;ioso7 L. Libo ille, qui de Ser. (ialba, Censorinone et Manilio an T. Quinctio M'. Acilio consulibus tribunus pl. ftierit. conturbabat enim me epitome Bruti Panniana (an Bruti epitoma Fannianorum?). scripsi quod erat in extremOj idque ego secutus hunc Fannium, qui scri|)sit historiam. generum esse scripseram Laelii; sed tu me ysc^^iSTQixcog refelleras, te autem nunc Brutus et Fannius. ego tamen de hono auctore, Hor- tensio, sic acceperam, ut apud Brutum est. hunc igitur locum ex- pedies. 605 150 604 {). Modo Ciccro propter libriim dc finibus, in quo scribcndo tum uersabatur , Atticum de L. Tubulo et P. Scaeuola (uid. 2, 16, 54) inter- rogauerat , nunc ad dubitationem quandam dc Bruti loco 23, S9 (L. Libone tribuno plebis populum incitante et rogationem in Galbam priui- legi similem ferente) motam redit defenditque quod 26, 101 scripserat. 9, 2 Censorino Medic. idd. Rom. lenson. Manlio Mcd. cdd. Eom. Iens. M\ Acilio] Manlio Med. om. edd. Rom. Iens. 3. 4 fuerit — scripsi quod] si erit, conturbo enim me et pito me Bruti Fanniana in Bruti epithoma fannianorum scripsi quod Med. conturbat enim me epitome Bruti Fanniana an [sic cum Bosio] epitoma Bruti Fan- nianorum: fscripsi quod Orelli (in contexiu); conturbat etiam me Bruti epitome Fannianorum scriptum quod in adnot. maluit cum I. F. Gronouio conturbabat enim me epit. Br. Fanniana quod 0. E. Schmidt Briefwechsel p. 468 conturbabat enim me in Br. ep. Fan- nianorum quod C. F. W. Mueller 4. 5 in extrema coni. Kayser 7 ego sane de coni. Kayser VENNONII ANNALES Dionys. 4, 15, 1. AleIXe ds xai [Seruius Tullius] rr\v y&Qav a%a6av ^ chg \x\v (Dafiiog (prjOcv, eig txoLQag s% xe xai sIxo6lv, ag xal avxag xaXsl cpvXdg — ' cbg ds OvsvvcbvLog 16toqy]xev, sig ixiav ts xal TQLaxovTa, co6te 6vv xaig zaxcc xt]v tcoXlv ov6aig sx7tS7tfo]Qco6d-aL xdg exl xai slg rjijiag v7taQ%ov6ag rQLaxovxa xal 5 tcevts cpvldg. Vid. Fab. Pict. gr. an. fr. 9. Caton. fr. 23. Mommsen Staatsrecht III1 p. 169. Vid. appar. crit. acl Fab. fr. 9. Cat. fr. 23. 4. 5 wcjtc — tqhx- Kovza xul nevte defuerunt in edit. Dion. ante Sylburgum, accesserunt ex Vrbin. Coislin. C. SEMPltONII TVDITANI ANNALES 1. Dionys. 1, 11, 1. 01 ds Xoyicbtatot tcov 'PcofittCx&v 6vy- yQacpscov, iv olg S6tc IIoQXLog ts Kdtcov, 6 tdg ysvsaXoyiag t&v sv PtaXia TtoXscov hci\isX&6tata dvvayaycov^ xal rd.Log IJsci- JCQcbviog xal aXXoc 6vyyoi, "EXXr]vag avtovg [AboriginesJ slvac i> Xsyov6i tcov sv 'Ayata Ttots olxrfidvtcov, TtoXXaig ysvsalg tiqo- tSQOv tov TtoXsuov tov Tqcolxov Listavcc6tdvtag. ovxsti (isvtoi dLOQi£ov6iv ovts cpvXov 'ElXi]vixbv ov Listslyov, ovts tcoXlv st, ■fjg S7tave6tr]6av , ovts yQovov ovfr i]ysu6va trjg djtoixiag ou#' brtoiatg tvyatg yQr]6dusvoL tijv urttQ07toXiv dzsXtTtov fEXXrtvixcp 10 xs uv&co yQt]6d[isvoL ovdsva tcov td 'EXXr/VLxd yQaipdvtcov fis- fiaicoti]V 7taQS6yovto. 2*. Macrob. Sat. 1 , 16, 32. Harum [nundinarum] originem quidem Ilomulo adsignant; quem communicato regno cum Tito Tatio sacrificiis et sodalitatibus institutis nundinas quoque adiecisse com- i5 memorant, sicut Tuditanus adfirmat. 3. Plin. n. h. 13, 84. Cassius Hemina, uetustissimus auctor an- nalium, quarto eorum libro prodidit Cn. Terentium scribam agrum suum in Ianiculo repastinantem eflbdisse arcam; in qua Numa; qui 1. Eandem sententiam repetiit Dionysius 1, 13, 2: El rc5 ovri 'EX- Xnvniov cpvXov 7]v to rcbv 'AfioQiyLvcov , cog Kdrcovi nccl Uey7tQcovLco xui itoXXotg uXXoig siQr^rui. cf. Cat. fr. 6. 2. His Macrobii uerbis collatis haec Dionysii uerba (2, 28, 3) ex Tuditano sumpta esse censet Kiessliny (De f. Dion. p. 17): ('PcouvXog) rovg uvrovg rov re TtoXsuixbv xul rbv yscoQyixbv £ra|s (tiov %ryv si usv EiQijv7}v uyoisv irt) rotg v.ar' ccyQov SQyoig i&Lgcov urtavrug usveiv, nXf)v sl' Ttors dsri&stsv uyoQ&g, rore S' sig u6rv Gvviovrag uyoQu^ttv , ivurr\v 6qL£cov tjuequv ralg ccyoQutg' ors dt 7toXeu-og xuraXafioi GTQursvse&ui, bt.8u6y.cov nul (irj 7tuQU%mQstv srsQOig uijrs rcov Ttovcov U-rftS rcbv cbcpE- Xeicbv. cf. 7, 5S, 3. Cass. fr. 14. Rutil. fr. 1. 3. Famae uulyatae Tuditanus non crediderat, ut Cassius fr. 37 et Piso fr. 11. de Val. Ant. fr. 7—9. cf. p. ccn n. 4. 2, 13 quidam uidg. rego Par. wntt nncnd. 15 tutidianus Par. tutidanus corr. ut uid. ex tutiuanus Bamb. cf. appar. ad fr. 7 494 260 250 504 144 RELIQVIAE Romae regnauit, situs fuisset. in eadem libros eius repertos P. Cor- nelio L. f. Cethego, M. Baebio Q. f. Tamphilo coss. — eosque com- bustos a Q. Petilio praetore, quia philosophiae scripta essent. hoc idem tradit Piso Censorius primo commentariorum, sed lihros septem iuris pontificii totidemque Pythagoricos fuisse, Tuditanus quattuor- 5 decim Numae decretorum fuisse. — Inter omnes uero conuenit Si- hyllam ad Tarquinium Superbum tres libros adtulisse, ex quibus duo sint cremati ab ipsa; tertius cum Capitolio Sullanis temporihus. 4. Ascon. in Cicer. Cornel. p. 68 K. 60 St. Ceterum quidam non duo trihunos plebis, ut Cicero dicit, sed quinque tradunt creatos u tum [in monte sacroj esse, singulos ex singulis classihus. sunl tamen, qui eundem illum duorum numerum quem Cicero ponant, inter quos Tuditanus et Pomponius Atticus Liuiusque noster. idem hic et Tuditanus adiciunt; tres praeterea ab illis duobus sibi collegas creatos esse. nomina duorum, qui primi creati sunt, haec tra- 15 duntur: L. Sicinius L. f. Velutus, L. Albinius C. f. Paterculus. 5*. Gell. n. Att. 7, 4, 1. Quod satis celebre est de Atilio Kegulo, id nuperrime scriptum legimus in Tuditani libris: Regulum captum 4. Vid. Pis. fr. 23 et adnot. Attic. fr. 3. Liu. 2, 33, 2. 5. M. Atilium Begulum a Carthaginiensibus uigiliis (etiam palpe- bris resectis Cic. in Pison. 19, 43) et fame crudeliter necatum iam Cice- ronis aetate esse uulgo creditum et narratum esse multis testimoniis constat (uid. Mohden R. E. II c. 2089). lianc crudelitatem Tubero (fr. 9) auxerat, quem Liuius secutus est, cf perioch. 18. Eutr. 2, 25. Flor. 1, 18, 23. Oros. 4, 10, 1: Post haec fessi tot malis Carthaginienses petendain esse a Romanis pacein decreuerunt. ad quam rem Atilium Regulum, antea ducem Romanum, quem iam per quinque .annos captiuum detinebant, inter ceteros legatos praecipue mittendum putauerunt. quem non impe- trata pace ab Italia reuersum resectis palpebris inligatum in machina uigilando necauerunt. Val. Max. 9,2 ext. 1: Karthaginienses Atilium Regulum palpebris resectis machinae, in qua undique praeacuti stimuli 3, 5 uditanus Leid. Par. E Vind. 5. 6 quattuordecim scripsi cf. p. ccii n. 4 tertio decumo Mon, Leid. Par. E Detlefsen et Mayhoff XIIII Eicc. quarto decumo Sillig 6 nume Ricc. Vind. num ac Ijcid. 4, 14 tudianus (apogr.) S(ozom.) et (apogr.) P(oggii) tuclitanus M(ontepidc) tris P sibi Kiessling et Schoell qui S que M om. P college SM duobus, qui collegae (essent, ex lege) creatos Stangl 16 L.] -I- S Sichxus SM -I- f. S Bellutus Manutius L.Albi- niusj Sigonius labinius M lauinius P libinius S L. Iunius Manutius cf. Niebuhr H. R. I p.646 5, 17 Discrepantiae ab Hertzio cx solis V(aticano) et P(arisino) notatae sunt C. SEMPRONII TVDITANI ANNALES. fr. V— 6 145 ad ea, quae in senatu Ilomae dixit suadens, ne captiui cum Car- thaginiensibus permutarentur, id (juoque addidisse, uenenum sibi Carthaginienses dedisse, non praesentarium, sed eius modi quod mortem in diem proferret, eo consilio, ut uiueret quidem tantisper :> ijuoad tieret permutatio, post autem grassante sensim ueneuo con- tabesceret. Kundem Regulum Tubero in historiis redisse Carfba- giuem nouisque exemplorum modis excruciatum a Poenis dicit: — Tuditanus autem somno diu probibitum atque ita uita priuatum re- fert, idque ubi Romae cognitum est, nobilissimos Poenorum cap- 10 tiuos liberis Reguli a senatu deditos et ab bis in armario muricibus praefixo destitutos eademque insomnia cruciatos interisse. 6. Plutarch. Tit. Flam. 14. T6 rs rbov xq7]u,cctgjv xXffoog ovx oXCyov i)v, cog ccvayQcccpovdiv ol neol Tovdtravbv ev r

iclusus est (De uir. ill. 40), quam Appianus (Lib. 3) yaXsdyQuv dicit. De tempore legationis scriptores inter se discrepabant , alii post cladetn suam de permutandis captiuis Begulum missum esse memorantes, alii a. 241. 513 de pace facienda; talia curare rhetorum non intererat; Appianus in Libycis c. 3 illud, in Sicul. c. 2 hoc addidit. Cf Bohden R. E. II c 2088 sqq. 6. Vid. Liu. 34, 52, 2 (qui in hac parte Polybio non est usus) : 1 scripsit V ante corr. 3 cartag. V 4 tantis. .p V tantis p quo adfieret P 5 ueneni P 5. 6 cor tabesceret V$ 10. 11 municibus praefixos Vg 6, 13 TovSixuvbv anonymus rbv ixavbv libri Sintenisi praeter codd. Monac. Vindob., qui xovixavbv, uid. supra p. ccin. Hist. Rom. rol. I, ed. Peter. Kd. alt. 10 194 560 146 RELIQVIAE &QLotest. tum esse nurnquani; consules eo non esse ius, quod maius imperium a minore rogari non sit ius; praetores autem, quod ita rogentur, ut colle- gae consulibus sint, quorum est maius imperium. Festus s. u. minora auspicia p. 157. Bremer I p. 263 sq. 8, 1 consulem interrogare potest Vt H asperioribus X. 2 aut] et s" hee Z 3 pat (pater) H 4. 5 aut maiore collega paene omnes libri melioris notae aut maiore collega Z aut a maiore collega unus g aut a minore collega maior rogari Pighhis aut maior a minore conlega Herts aut maiori collega Mommsen Staatsr. II3 p. 126 5 rogare XOJTiV 10! CN. GELLII ANNALES EX LIBRO I 1*. Vopisc. Prob. 1 , 1. Certum est quod Sallustius Crispus quodque M. Cato et Gellius historici sententiae uiodo in litteras ret- tulerunt, omnes omnium uirtutes tantas esse, quantas uideri eas uo- luerint eorum ingenia qui unius cuiusque facta descripserint. 2*. Plin. n. h. 7, 192. Litteras semper arbitror Assyrias fuisse, 5 sed alii apud Aegyptios a Mercurio, ut Gellius, alii apud Syros re- pertas uolunt, utrique in Graeciam attulisse e Phoenice Cadmum sedecim numero, quihus Troiano hello Palameden adiecisse quattuor hac flgura ZYX, totidem post eum Simonidem melicum, YEQO, quarum omnium uis in nostris recognoscitur. ic 3*. Mar. Victor. VI p. 23 K. [Repertores litterarum.] Cadmus ex Phoenice in Graeciam et Euander ad nos transtulerunt a b c d e [h] i k / m n 0 p [q] r s t u litteras, numero XVI. postea quas- dam a Palamede et alias a Simonide adiectas implesse numerum 1 num ad liistoricum uere pertineat , admodum dubium est. uid. adnot. ad Cat. fr. 83 et supra p. ccviii. 2. 3. Vid. adnot. ad Cincii fr. 1. 1, 2 quoque Pal.1 Gellius] agellius Bamb. a pr. m. 3 quan- tas] Pal. a sec. m. euantas Pal. ante corr. 4 unius cuius Pal. cete- rum et Sallustii (Catil. 8, 4) ct ipsius Vopisci uerbis quae sequuntur Homerum intellegi uolens, qui Achillem tantum in uirtutum studio fecit, quantum ipse ualebat ingenio docetur, Vopiscum, ni cum dormiuisse ccnses, aliud scripsisse. conieci quantas dicere eas ua- luerint eorum ingenia. Hertg praef. ad Gell. II p. vi: quantas ui- dere eos ualuerint. 2, 5 assyrias Par. E2 Leid.2 Par. d assyras Vat.2 Leid.1 assynas Vat.1 arsypas Par.E1 assyriis JRicc. 6 emercari Leid. Vind. 7 utrique Par.d Tolet. utique Par.E2 uiri Leid. x uirique Vat.Bice.1 Leid.^Par.E1 easque Bicc.2 9 NYOX libri ZYOX Detl. HYOX Ian. ZYOX Mayhoff. YHO0 Bicc. YHQ6 Leid. Par. E VS©0 Vat. YEQQ Detl YZQO Mayhoff 3, uid. Cinc. fr. 1 CN. GELLII ANNALES. fr. 1-7 149 XMIll grammatici, praeterea Demetrius Phalereus, Hermocrates, ex aostris auteni Cincius, Fabius, Gellius tradiderunt. 4*. Plin. n. h. 7, 194. Gellio Toxius Caeli filius lutei aedilicii inuentor placet exemplo sumpto ab hirundinum nidis. 5 5*. Plin. n. h. 7. 197. Auri metalla et flaturani Cadmus Phoenix ad Pangaeum montem [inuenit] } ut alii Thoas aut Aeacus in Pan- ehaia aut Sol Oceani filius, cui Geliius medicinae quoque inuentio- nem ex metallis assignat. (>:-:. Plin. n. h. 7, 198. Mensuras et pondera [inuenit] Phidon 10 Argiuus aut Palamedes, ut maluit Gellius. ?:i:. Solin. 1, 7. Aram Hercules, quam uouerat, si amissas houes repperisset, punito Caco patri Inuentori dicauit. qui Cacus hahi- tauit locum? cui Salinae nomen est, ubi Trigemina nunc porta. hic, ut Gellius tradidit, cum a Tarchone Tyrrheno, ad quem lega- 15 tus ueneral missu Marsyae regis, socio Megale Phryge, custodiae 0. Cf. Schol. ad Eurip. Orest. 432 II p. 13S Dd. cpccoi Ss uvrbv [IIaXau.rjSr]] EvQEtv cpQvv.rcoQiag nal llexqu xui cxa&uovg xal Ttsxxovg xai yQULLiiuxa v.cd cpvXav.ug v.al dioxovg v.ui u6XQoXoytug. uid. Lewy in Bo- scheri iex. III c. 1268 sqq. 7. Kiessling De font. Dion. p. 35 haec Dionysii (1, 42) comparauit : 'EitsiSi] Sh xovxovg •AuxuaxQEipdusvog x&v nuQoScov iv.Qaxrfisv ['HQuxXf/g], oi llev xivsg Ey.ov6lol ztuQsSiSoouv uvxta rug TtoXsig, udXiaru Sh baoi U7tb xov ' EXXr]viv.ov yivovg ifiuv r) Svvdu-sig ovn si%ov u^LO%Qtovg, oi Se TtXsiovg ix 7to?.Eu.ov v.ui 7to7.iooy.iug tcuqloxuvxo. iv Sij xovxoig xoig Lid%r] xqut}]- &EL6L rcui xbv vnb Pcou-ulcov u-v&oXoyovusvov Kdv.ov , Svva6XT(v xivu v.o- UlSij (jdo^aQOV Y.ui UV&QWTTCOV UVT]UEQCOV UQ%OVXtt , ySVE6&UL CfU6LV UVXCO Sidcfooov , EQvuvotg %coQLOig iittY.tt&rjusvov y.ai Sid xavxa xolg 7tXr~]6Lo%m- QOLg ovxu Xv%r]QOv. og ETtELSi] Y.uxuaxQuxo7t£Stv6uvxu xbv 'HQUY.Xiu ellcc- &EV EV XCp 7tQ06S%£t TIESiCO, X)]6XQLKC0g SlU6YSVK6duSV0g iTtLSQOfiy ttlcpVL- Sico i%Qri6uro Y.uxav.oiucoLiEvov xov 6xquxov Y.ai rfjg 7.Eiag o6rj i7tirv%sv dcpv7.av.rco 7tsQt(juX7.6utvog u7ir{Xu6sv. v6teqov Se Karuy.XsL69,sig vnb rcov "E7.Xr]vcov slg 7to7.LOQV.iuv, rd rs cpqovqiu v.urd xparo? uXovr ^tislSe xai uvxbg iv rotg iQvuu6iv dvwQi&r]. uid. Muenzer Caeus p. 110 sq. 5, 6 Aeacus VrUchs aeaclis Vat. Leid. eaclis cet. codd. Eucleus Vnger 6. 7 pancha iacuit Leid}Vmd. 8 ex rnelle uulg. et me- tellus Bicc.2 ex mellis cet. codd. ex metallis Detlefsen 6, 10 palamides Leid.1 Yind. 7, 11 aram hercules codd. classis I ante aram herculis ct.II nouerat Vat.Par.1 em. Par.2 12 dictauit Sangall. casus Haun. Par.1 13 sabinae Casm.2 14 Gellius] cl. II cellius cl. I cf. supra p. ccrusq. tradidit d. 1 tradit cl. II a] ad Sangall. om. Haun. tharcone Vat. Casm. Leid. Basil. Sangall. tyreno Vat.Hann. ** terrheno Leid.1 15 missus Vat. Cas. Haun. Sangall. Par.JI iussu Heid. migale Vat. 150 RELIQVIAE foret datus, frustratus uincula et unde uenerat redux, praesidiis amplioribus occupato circa Vulturnum et Campaniam regno, dum adtrectare etiam ea audet, quae concesserant in Arcadum iura, duce Hercule, qui tunc forte aderat, oppressus est. Megalen Sabini rece- perunt, disciplinam augurandi ab eo docti. 5 8*. Plin. 3, 108. Gelli[an]us auctor est lacu F"ucino baustum Marsorum oppidum Arcbippe, conditum a Marsya duce Lydorum. 9*. Solin. 2, 28. Cn. Gellius Aeetae tris filias dicit, Angitiam, Medeam, Circen; Circen Circeios insedisse montes, carminum male- iiciis uarias imaginum facies mentientem; Angitiam uicina Fucino 10 occupauisse ibique salubri scientia aduersus morbos resistentem, cum dedisset bomines uiuere, deam habitam; Medeam ab lasone Butbroti sepultam filiumque eius Marsis imperasse. 8. JEx Plinio sua sumpsit Solin. 2, 6 omisso tamen auctoris nomine. uid. R. Peter in Boscheri lex. I c. 2276 sq. 9. Cf. Plin. 25, 10: Certe quid non repleuerunt fabulis Colchis Me- dia aliaeque, in priniis Itala Circe dis etiam adscripta? unde arbitror natum, ut Aeschylus e uetustissimis in poetica refertam Italiam her- barum potentia proderet, multique Circeios, ubi habitauit illa, magno argumento etiam nunc durante in Marsis a filio eius orta gente, quo- niam esse domitores serpentium constat. 7, 15: Simile et in Italia Mar- sorum gentis durat, quos a Circae filio ortos ferunt et ideo inesse iis 1 reduxit Vat. Bas. Angel. 3 adt. et. ea aud.] adtractat (at- trectat Par.) etiam ea cl. III 4 tum cl. I ad*era*t Leid. est om. Angel. 8, 6 gelbianus Bicc. gellanus Par. -E1 gellianus cct. codd. C. Coelius Mommscn Gellius scripsi cf. p. ccviii. Muemer Quellenkritik p. 376 sq. 9, 8 Cn. Gellius] c** caelius Leid.1 cecili coelius Leid? coelius (om. praenominc) Par. celius Bas. ge Guclf. g. coelius Heid. Bem. gaius coelius Sangall. gaius caelius Angel. C. Coelius Mommscn uid. p. ccvnsq. Aeetae] aetae cl. II om. cl. I dicit] dicitur habuisse Heid. anguitiam Guelf.Par.M 9 Circen; Circen] circen Angel. circelios Leid.1 Gutif. circelus Par. M circeos Heid. carmine San- gall. 10 facias Leid.1 anguitiam Guelf. angitia Vat. anguitia Par. M agitiam Heid. fucina Par. M 11 resintentem Gudf. re- sidentem Par. 12 dedisset] cl. II (dedisses Leid.1) desisset cl.I (Lcid.2) desissent Vat. diu desisset Cas.1 GueJferb. bomines Leid.1 Heid.Bern.Sangall.Angel.Paris. bominem Leidr Par. 31 Bas. homine Gndfcrb. inter homines Cas.2 13 buthrotis Vat. brithriti Angel. sepultum Hcid. filiusque Guetf. fil. — Marsis om. Haun. eius om. Hcid. CN. GELLII ANNALES. fr. 7-13 151 EX LIBRO II 10*. Seru. (auctus) Aen. S, 638. Cato autem et (iellius a Sabo Lacedaemonio trahere eos [Sabinos] originem referunt. 11*. Dionys. 2, 31, 1. Tuvtu ds ysviad-uL [Sabinas raptas essej Ttveg u\v yQacpov6L xuru rbv ttQcbrov iviavtbv rrjg *P(o- 5 pvkov uQxi]S, Tvulog 6s rikkcog xaru rbv riruQrov. o xul ufckkov sixog' viov yu.Q oixit,ou,ivrtg itokscog ip/Sfiovu 71q\v rj xutuGrtj6u6d,uL rrjv nokLrsiav SQya tiqkLxovtco stilislqsiv ovx sysi koyov. 12. Charis. 1 p. 54 K. (iellius in II: Deabus, inquit, suppli- io cans. . . . 13. Charis. 1 p. 54 K. Gellius — in eodem [II]: Multitudo puerorum iam erat ex raptabus. uirn naturalem eam. Seru. ad Aen. 7, 750: Medea quando relictis Col- chis Iasonem secuta est, dicitur ad Italiam peruenisse, et populos quos- dam circa Fucinum ingentem lacum habitantes, qui Marrubii appella- bantur quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem, do- cuit remedia contra serpentes; quamquam alii Marrubios a rege dictos uelint. bi ergo populi Medeam Angitiam nominauerunt ab eo, quod eius carminibus serpentes angerent. Gell. 16, 11, 1 sq. Sil. Ital. 8, 50. 10. Vid. supr. p. cxxxiv et adn. ad Cat. fr. 51. 11. Consentit cum Gellii ratione Hieronymus chron. 81 Sch. 12 — 15 ad Sabinarum raptum pertinere uidentur. Famam Gellianam secutus est Dionysius 2, 45 — 46 (ex quo sua sumpsit Appian. iv. xf\g (la6iX. fr. 5 p. 17 31.): 'Ev co Sh uucpoxsQOi xuvxu diaXoyt£6[isvoi y.a.1 ovxs ud%r\g ccq^slv xoX\icovrsg ovrs 7tsgl cpiXiag StaXsyoiLSvOL nuQsiXv.ov xov %q6vov , ui Pcouuicov yvvaixsg, o6ai xov Eafiivcov irvy%uvov ov6ui ysvovg, Si' dg 6 nolsicog 6vvsL6rr\KSL , 6vvsX&ov6ul Si%u x&v uvSqcov slg *sv %coqiov v.ul Xoyov savxaig doveai yvcoixr\v inoLT\6avxo 6viifiaxr\Qio}v aQ^ac 7CQog dficpoxiQovg avrul Xoycov. r) Sh xovxo si6r\yr\6uu-svr\ xb £ov- Xsvua xalg yvvai^lv EQ6iXiu uhv i"AaXslxo , ysvovg S' ovv. ucpuvovg i)v iv Zufiivotg. dcin senatum adeunt, ut ueniam ad Sabinos proficiscendi im- petrent: yivsxai Sr) usxa xovxo doyua rotovSs fiovXf\g' o6ut xov 2u\iivorv ysvovg r\6uv s%ov6ui rsv.vu, ravxuig i^ovduv sivai KaxaXnrov6atg xcc rs-Ava naQa xolg avSQccet nQS6$svsiv cog rovg o^osd^vsig, o6ul Sh nlsio- vcov nuiScov \ir\rsQsg r\6uv, indys6&at iioiQuv i£ uvrorv b6r\vSj]XLro: xul -KQaxxsiv bncog sig cpiXiav 6vvd^ov6i xd hfrvr\. usxd xovxo i^rjseav i6%"f]- xug i%ov6at 7tsvd~i(iovg, xivsg 8h avxcbv nal xsxva vr'\itia inayoixsvat. cog d slg xbv %aQa%a xcov Sufiivcov nQO)\X&ov, odvQOusvai xs kul nQ06n'i- nxov6ai xolg dndvrcov yova6L TtoXvv oinrov iv. rcov OQwvrcov i-nivr\6uv, v.ul rd ddnQvu kuxs%slv ovSslg iKuvbg i\v. 6vvu%&svxog Sh uvxaig xov 6vv- \() e Thilonis libris exhibet F(hriac) 1 gelius F a Sabo] asco F 11, 8 syu Buecheler eiye Ubri 12, 9 gallius N(eap.) ante corr. Gellius in XI exc. Cauch. 9. 10 suplicans -ZV 152 RELIQVIAE EX LIBRO III L4. Charis. 1 p. 54 K. Gellius — in tertio: Capite cum aliis paucabus consilium. 15. Gell. 13, 23 (22), 13. Sed id perite magis quam comice dictum intelleget, qui leget Cn. Gellii annalem tertium, in quo scrip- tum est, Hersiliam, cum apud T. Tatium uerba faceret pacemque 5 oraret, ita precatam esse: Neria Martis, te obsecro, pacem dato, uti liceat nuptiis propriis et prosperis uti, quod de tui coniugis consilio contigit, uti nos itidem integras raperent, unde liberos sibi et suis, posteros patriae pararent. 16*. Dionys. 2, 72, 1. fH de i(id6{ir] ^ioIqu fr)g LEQdg vofio- io &£6iag tco 6v6trt\xatL %Q06sti^y] tcov '/.aXovybivcav (pstiaXCcov. — e16l d' ix tcov &QL6tcyv oCxcov avdQsg etcIXbktoi 6lcc navtbg Is- qcolievol tov /3t'ov, Nopa tou (laoLXicog itQcbtov zal tovto *Pco- fiaioLg to Ieqov (xq%eIov Kara6tr}6acLivov sl iiivtoL %aQa tcov xaXov^iivcov AIklkXcov to TtaQ&dsLyiLa sXafisv, co67tEQ olovtaC 15 tLVsg^ y) TtaQcc tijg 'AQdsatcov TtoXscog, cog yQcccpsL TsXluog, ovx e%co XiysLV^ cxTCoiQy] di ^lol to6ovto ycovov siTtslv, ott jrpo tf\g N6f.ia aQpjg ovTtco tb tcov slQrtvodLH(ov 6v6trtixa Ttaocc 'PcouccCoig zdgiov rcov TiQofiovlcov xal yslsv6avrog rov §a6ilicog vtcsq cbv i]v.ov6L Xiysiv , r) rov fiovXsvuarog uQt,a6a v.cci rr\v r]ys^,oviav i%ov6a rf]g tiqs- 6§siag EQ6iXia uaxQav y.al 6v[maQ-f] 8is£ftlfrs 8ir]6iv, sper*is (i eras.) Q2 prosperiis QXZD.N de te tui Z 8 contingit X contingat 0 ut I nos QZ id ide Z libros 0 ante corr. 9 posteris libri posteris, et patriae uulgo posteros Boot patrarent Z 16, 11 cpLTLdXcov Ckis.Vrbw. 12.13 Isqa^ivoL uulgo corr. Sylburg 15 ekly.X(ov Chis. ey,l%-Xcqv Vrbin. orr. Cluuer. CN. GKLLII ANNALES. fr. 14—20 153 )ti'. xaze6trJ6ccto d' uvzb No^tccg, bze (Didrjvcctcug eueXXe itoXe- utiv. 17*. Dionys. 2, 76, 5. 'EzeXevzrt6e [Numa] ', — yeveuv — xcc- zuXixtbv, cbg pev ol nXeiovg youcpov6iv , vlovg zezzuQug *aul 5 dvyccxBQtt uiccv, tbv eti 6g liIv raXXiog l6toQel io y.czcc tbv ztQcbtov evtuvtbv trjg (5u6iXeiug, cbg $6 Aiy.ivviog yQL f agellius historiarum libro I: et quod bubo in columna aedis Iouis sedens conspectus est.] 33, 3. 4 deliquionem Vossius delinquionem Floriac. Tur. 34-, 6 Agellius LGrF A. Gellius Iunius Asellio correxit Augu- stiwus (fr. 2a), probauU L. Miieller 7 in culrnine N. Faber. uid. s p. ccv. L. COELII ANTIPATRI BELLI PVNICI ALTERIVS HISTORIAE AD L. AELIVM EX LLBRO I 1. Cicer. orat. 69, 229. Sed magnam exercitationem res fla- gitat, ne quid eorum, qui genus hoc secuti non tenuerunt, simile faeiamus, ne aut uerba traiciamus aperte, quo melius aut cadat aut uoluatur oratio; quod se L. Caelius Antipater in prooemio belli Pu- nici nisi necessario facturum negat. 0 uirum simplicem, qui nos 5 nihil celet, sapientem, qui seruiendum necessitati putet! sed hic omnino rudis; nobis autem in scribendo atque in dicendo necessi- tatis excusatio non probatur. nihil est enim necesse7 et si quid esset, id necesse tamen non erat confiteri. et hic quidem, qui hanc a L. Aelio, ad quem scripsit, cui se purgat, ueniam petit, et utitur 10 ea traiectione uerborum et nihilo tamen aptius explet concluditque sententias. 2*. Priscian. 8 p. 383 H. Coelius: ex scriptis eorum qui ueri arbitrantur. ... 3. Priscian. 13, II p. 8 H. Caelius in I: neque ipsi eos alii 15 modi esse atque Amilcar dixit, ostendere possunt aliter. 1. Vid. fr. 24 B. 2 prooemio adtribui cum Nauta et Eothio. uid. s. p. ccxix. 3. Mutato libri numero Nauta p. 23 pro Amileare substituem Bo- milcareni ad Syracusarum obsidionem refert (Liu. 25, 27). sumptum potius est ex oratione aliqua, fortasse Carthagin eab aduersario Barcino- rum habita. 1, 4 Coelius Palat. 10 L. Aelio] cf. supra p. ccxv scribit Eins. sed in marg. scripsit ad quem scripsit del. Schuets cui se purgat del. Heerdegen 2, 13 Coelius Bamb. £em. Halb. S(angall) G-r(nt.) Karol. cae- lius rel. libri qui] ~ SGr ueri] uereris Bamb. 3, 15 coelius in prima Bamb. 16 hamilcar Bern. Halberst. L. COELII ANTIPATM fx. 1-8 lf.9 4. Priscian. 13} II p. 8 H. Caelius in I: antequam Barcba per- ierat, alii rei causa in Africam missus . . . 5*. Non. s. u. bellosum p.80. Coelius: . . . tantum bellum sus- citare conari aduersarios contra bellosum genus. 5 6. Priscian. 10 p. 510 H. Caelius in I: qui cum is ita foedus icistis. . . . 7. Non. s. u. poteratur p. 508. Caelius annali lib. 1: . . . cum iure sine periculo bellum geri poteratur. 8. Priscian. 8 p. 399 H. Caelius in I: qui intellegunt quae io tiant, dissentiuntur. -t. Hannibalem missum es.se coii. Liu. 21, 3, 2 (gui de hac re ipse secum pugnat, cf. C. Peter Liv. u. Polyb. p. 9) censent Lachmann De font. Liu. 2. p. 34. Nauta p.21, Weissenborn ad Liu. I. s., rectius Has- druhalem lloth. 0. Gilbert p. 406, Meltzer Gesch. d. Karth. II p. 593. Woelffiin A. u. C. p. 46 coll. Diodoro 25, 10, 3: lieSQOvfiug Ss 6 yuu- jjgb; 'Au.iXv.ov, Trsucf&slg tiuqu xov xr}Ss6xov slg KuQx^Sova sig TtoXsuov xcov No[idd(tiv xa>v iTtuvu6xuvxmv KaQ%r\Sovioig y.axsv.otysv 6y.xuy.i6%i- Xiovg, gcoyQiag Ss sXuflsv Si6%iXiovg, oi Sh Xoltcol £SovXco&r\6av (fOQOvg xsXseovxsg. — AaSQOvfiug St 6 yau^Qog AuiXy.ov Lia&ovv xov xnSs6xov xo UY.XriQr\ua xa%scog ava^sv^ug rTQog xr\v Asvxr)v "Jhquv ijX&sv nxX. 5 — 10 facile locum habere poterant in earum rerum narratione, quae ante beilum Hannibaticum actae sunt in senatu Garthaginiensi siue inter ipsos siue inter eos et Romanos. de fr. 5 Nauta p. 22 comparauit Hanuonis orationem apud Liuium 21, 10, qua senatum Carthaginiensem obtestatur, ne Romanum cum Sagunlino suscitent bellum, in eadem ora- tione ttiam uerba fr. 6 dicere poterat. fr. 9 Nauta p. 24, Meltzer p. 17, 4-, 1 celius (Par.) R coelius Bamb. in I om. Sangall. 2 Afri- cam] africa II a. corr. africam (suprscr. £ s. af ) Halberst. affricam K(arolir.) misus Grut. K 5? 3 Coelius Bamb. caelius LBMO celius FH1 cecilius H2P VEsc. Onions Caecilius propter numcros rccepit, Muetter propier potiores codd. Coelius G, 5 coelius Bamb. is] sic cx corr., ut uid., Par. R his Bamb. S(angall) Gr(uier.) K(arolir.) Bern.2 is ita] ista Heidelb. 6 icitis Halberst. S Gr(uter.) K 7, 7 cecilius Bamb. celius G ceci jP anna Bamb. 8, 9 Caelius Putschius Celius Erl. sec. KreMii caecilius Par.R Bern. H(albt rst.)1 S(angall) Gr(uter.) K(arolir.) cecilius B(amb) H2 qui intellegunt bis scriptum H a. corr. qui intelliguunt Gr. 9.10 quae fiant] B qui fiant IISGr.K qui faciunt Bcrn. (pr. m. uel quae swprscr. sec. m.) quid faciant in Htura et ad marg. Par.R2, nonnulli codd. Krehlii quid faciunt Heidelb. Erl. 2 KrehUi disentiuntur Par.R (a. corr.) SGr.K 218 536 160 RELIQVIAi; 9. Non. s. u. dedicare p. 280. Caelius in annalium libro primo: Legati quo missi sunt ueniunt, dedicant mandata. 10. Charis. 1 p. 143 K. cSaguntinorum' Coelius, Saguntium Sallustius, ut Paulus in Coelii historia libro T notat. 11*. Cicer. de diuin. 1, 24, 49. Hoc item in Sileni, quem Coe- 5 lius sequitur, Graeca historia est (is autem diligentissime res Han- nibalis persecutus est): Hannibalem, cum cepisset Saguntum, uisum esse in somnis a loue in deorum concilium uocari; quo cum ue- nisset, Iouem imperauisse, ut Italiae bellum inferret, ducemque ei unum e concilio datum, quo illum utentem cum exercitu progredi 10 coepisse. tum ei ducem illum praecepisse, ne respiceret, illum autem id diutius facere non potuisse elatumque cupiditate respexisse : tum uisam beluam uastam et immanem, circumplicatam serpenti- bus, quacunque incederet, omnia arbusta, uirguita, tecta peruer- tere, et eum admiratum quaesisse de deo, quodnam illud esset tale 15 0. Gilbert p. 408 ad eam legationem Bomanorum referunt, qua Cartha- giniensibus bellum indictum est, Fab. fr. 25 (cf. Polyb. 3, 20, 6 sq. Liu. 21. 18). 11. Antecesserat fr. 34. Cf. Liu. 21, 22, 5: Ab Gadibus Cartha- ginem ad hiberna exercitus redit. atque inde profectus praeter mari- tumam oram Etouissam urbem ad Hiberum ducit. ibi fama est in quiete uisum ab eo iuuenem diuina specie, qui se ab Ioue diceret ducem in ltaliam Hannibali missum: proinde sequeretur neque usquam a se deflecteret oculos. pauidum primo nusquam circumspicientem aut respicientem secutum, deinde cura ingenii humani, cum, quidnam id esset quod respicere uetitus esset, agitaret animo, temperare ocu- lis nequiuisse, tum uidisse post sese serpentem mira magnitudine cum ingenti arborum ac uirgultorum strage ferri ac post insequi cum fragore caeli nimbum. tum, quae moles ea quidue prodigii esset, quaerentem audisse, uastitatem Italiae esse: pergeret porro ire nec ultra inquireret sineretque fata in occulto esse. (ex eo Valer. Max. 1, 7 ext. 1. Sil. Ital. 3, 168—214.) Zonar. 8, 22: tco raeter(Voss.)Ax(Lcid.) H qui isdena cxMbent quam A 5. 6 Caelius (Voss.J B H 6 graeci Vindob. bis B 6. 7 Annibalis A1 H Annibalem A 8 con- cilio H 9 inferet B 10 e] in H 11 caepisse cum H respiceret A in ras. autem B s. lin. 12 id om. H 14 tesca Orelli 15 de deo] deeo B a. corr. L. COELU ANTIPATRI. fr. 9— 14 161 monstrum; et deum respondisse uastitatem esse Italiae, praecepisse- que ut pergeret protinus; quid retro atque a tergo fieret, ne labo- raret. 1*2. Charis. 2 p. 203 K. Coelius historiarum I: Sempronius Li- 5 lyhaeo celocem in Africam mittit uisere locum, uhi exercitum ex- ponat. 13*. Plin. n. h. 3, 132. Alpis in longitudinem deciens centena milia passuum patere a supero mari ad inferum Caelius tradit. 14*. Liu. 21, 38, 5. Taurini Semigalli proxima gens erat in 10 Italiam degresso [Hannibali]. id cum inter omnes constet, eo magis miror ambigi, quanam Alpis transierit, et uulgo credere Poenino (at- 218 536 TtiLLibuG&uL ts uvtbv xal otQatsvoat oxl xd%i6xa sig xi]v 'IxuXiuv Ttgoa- td^at xcd lufisiv tcuq' avx&v trfjs bSov rjysftova xai utLSxaGXQSTtxi V7t' avxov xsXsvGirfjvaL STtsoftuL' usxuotQucpf]vuL Ss xai iSsiv ^Eiawrci uiyav %coQoi>vxa xal Squxovxu uvxco STtaxolov&ovvxa aurj%avov, xal ftavudoai Iqsg&ul xs xbv dycoybv xi xuvxa sisv, xal tbv siitsiv c&> 'Avvifya, i«to ovuTtoQ%r\oovxd ooi xx]v ' ItuXLav iQysxaC . ipso Sileno Cassium Dionem usum esse censet Bujack de Sileno p. 5 sq. eandem famam etiam Poly- bius 3, 47, 6 sqq. significauit , ita tamen ut prorsus respueret. 12. Cf. Liu. 21, 17, 6: Cum his terrestribus maritimisque copiis Ti. Sempronius missus in Siciliam, ita in Africam transmissurus, si ad arcendum Italia Poenum consul alter satis esset. Polyb. 3,41,2: oi Ss GxouxT]yoL xcbv PcouuLcov itoiuuodusvoL xu TtQog tug iSLug S7tifiolug t£- snlsov VTtb xrtv coquluv stil xdg TtQOxsiuivag itQu^sig, — TsjisQiog Usu- itowviog sig Al\3vt]V sxuxbv i^fxovtu oxdcpsOL 7tsvxr]Qixoig , oig ovxco xu- xu7tXr]xxLxcog ins^dlsxo Ttolsusiv xul xoiavxag inoisito TtuQuoxsvdg iv xa> Auvfiaico, Ttdvxag xul 7tavxa%6&sv dd-QoL^cov, cog sv&icog ix xuxdnXov TtoXiOQxfjOcov avxrjV ti]v Kuoyr]S6vu. 14. Antecedit Cincii fr. 7. — Quoniam Herculem eo iugo, quod nunc Der Kleine St. Bernhard appellatur, Alpes Graecas superasse uulgabatur, Coelii Cremonis iugo nil obstat quo minus idem dictum esse censeamus, propter quod mons Gramont etiam nunc monstratur, nixi hoc nomen ex 'grandi monte' origincm duxit. Nissen Landesk. Lp.147. Partsch R. E. L c. 1602. 1 praecepisseque cod. Salisbnrg. praecepissetque codd. Christi 2 protenus exc. Pith. a sup. lin. B 12, 4 hist. I. Neap. 13, 7 CCLCIO Sieglin Phil. Wochenschr. 1883 p. 1453 8 mari Bicc. Par. d super oram Leid. Par. Coelius Bicc. Leid. 14, 9 Taurini Semigalli prox. Maduig taurinis ne galli Colb.1 Med.1 taurinis gallie Colb.z taurinis quae gallis Medr Taurini Galli g Taurini Galliae Weissenborn Taurini Hannibali Dederich 10 digresso CoTb.Mcd. degresso Sigonius 11 poenninos Colb.1 s del. src m. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 11 162 RELIQVIAE 218 53g que inde nomen ei iugo Alpiuni inditum) transgressum, Coelium per Cremonis iugum dicere transisse. 15. Charis. 2 p. 203 K. Coelius historiarum I: duodeciens C milia passuum longe. . . . 16. (Macrdbii) Excerpt. Bob. de uerbo V p. 651 K. Coelius 5 21g in primo: "Illis facilius est beilum tractare', hoc est diu trahere. 536 11*. Liu. 21,46, 10. Seruati consulis [P. Scipionis in proelio Ticinensi] decus Coelius ad seruum natione Ligurem delegat; malim equidem de filio uerum esse, quod et plures tradidere auctores et 2i8 fama optinuit. ic 636 18*. Liu. 21,47,4. Coelius auctor est Magonem [post proeiium TicinenseJ cum equitatu et Hispanis peditihus flumen extemplo transnasse, ipsum Hannihalem per superiora Padi uada exercitum 15. Hic fere fuit milium passuum numerus itineris, quod confccit Hannibal a Carthagine noua usque ad Padi campos. cf. Polyb. 3, 39, qui accurate singula itineris spatia, ex quibus unum librariorum culpa intercidit, indicauit et sic conclusit: mox' slvai rovg itdvrag ix Kaivf)g ■noXscog 6raSiovg tisqI ivvaY.i6yiiXiovg, ovg h'Ssi SttX&siv avrov. uid. Hult- schii adn. cr. I. s. et Metrolog.2 p. 53. 16. Fortasse ex oratione Haunibalis ante proelium Ticinense habita. cf. Liu. 21, 44, 8: Illis timidis et ignauis esse licet, quos sua terra, suus ager per tuta ac pacata itinera fugientes accipient: uobis necesse est fortibus uiris esse et q. s. disseniit 0. Gilbert p. 404. 17. Solus Macrobius sat. 1, 11, 26 hanc famam secutus est: Ipsum P. Scipionem, Africani patrem, postquam cum Hannibaie conflixerat, saucium in equum seruus imposuit et ceteris deserentibus solus in castra perduxit. Inter fplures auctores' fuit etiam Polybius 10, 3, 2sq., qui Laelium testem. attulit. Rhetores decus filii propagauerunt. — Discre- pantia, qua a Coelio hoe loco Laelii auctoritatem spretam esse ad eun- demque historiam missam esse arbitrati eramus, nunc soluta (uid. sup. p. ccxv) etiam dubitationi de Coelii nomine (Posner, Quibus auctoribus in bello Hannib. enarrando usus sit Dio Cassius p. 59, qui Valerii An- tiatis nomen substituerat, locus' non est. 18. Liuias pergit: ea peritis amnis eius uix fidem fecerint. — po- tiores apud me auctores sunt, qui biduo uix locum rate iungendo flu- mini inuentum tradunt et q. s. uid. C. Peter Liu. u. Pol. p. 23. Coelianam famam secutus esi Zonaras 8, 24: kvvifiag Sh usd-' r)tisQav ri]v dno%d>- Qr\6iv avrov ua&cov itgbg rbv 'Hgidavbv ijX&s %al ur]rs 6%sSiag r) itXoia svqcov (ivSTt£7iQ7]6ro yaQ rtaQu rov 2}y.nticovog) rbv utv dSsXcpbv Mdyvcoa 6vv roig Lmtsv6i Siavi%a6ftai xcu iitiSicbE,ai tovg 'Pcouaiovg iv.sXsv6sv, avrbg Sh dvco nQog rcxg nriydg %coQ7]6ag rov nordr]g %%TtXn^ig v.ursa%sv avrovg, d>g urjds rcbv asi6ucbv rcbv rdre ysvoLisvcav al6&s6\rut , v.aiitsQ Ttolla uhv oiy.oSoLi^uara Y.arsQQdyr\ , itoXXa Sh v.ai rcbv oqcov ru Lihv dis6%s, za ds v.u\ 6vvsits6sv, cog xai rug cpaQayyag iucpQU^ai, ycai Ttorauoi dh rf\g UQyuiag s£6d'ov UTtov.Xsia&svrsg uXXr\v stQUTtovro. rotovroi uhv asi6Ltoi ri\v TvQ6r\vl8a v.ursayov , ov Ltivrot v.ui ol LiuyoLtsvot iv ivvolu acpcbv sysvovro. 21. pergit Liuius, ut Coelium refutet, sic: sed et Coelium et ce- teros fugit uni consuli Cn. Seruilio, qui tum procul in Gallia prouincia aberat, ius fuisse dicendi dictatoris; quam moram quia exspectare ter- rita tanta clade ciuitas non poterat, eo decursum esse, ut a populo crea- retur qui pro dictatore esset; res inde gestas gloriamque insignem ducis et augentes titulum imaginis posteros, ut, qui" pro dictatore <^creatus erat, fuisse > dictator crederetur, facile obtinuisse. antea Itanc Coelii famam sine dubitatione amplexus erat (22, 8, 5): Itaque ad remedium iam diu neque desideratum nec adhibitum, dictatorem dicendum, ciuitas con- fugit. et quia et consul aberat, a quo uno dici posse uidebatur, nec per occupatam armis Punicis Italiam facile erat aut nuntium aut lit- teras mitti, quod numquam ante eam diem factum erat, dictatorem [sic libri exhibentj populus creauit Q. Fabium Maximum et magistrum equitum M. Minucium Rufum. quo loco nec dictatorem populo creare poterat, quae uerba libri post mitti inserunl, cum Mommseno C.I.L. I 1 astati AHYindob. hastati B ne II 3 tribus iis horis ed. Iuntina tr. his h. ABVmd. tribus horis H 5 proelium om.AH Yindob. 6 in solis Vindob.1 7 corruerunt H laues A Vindob.1 8 desiderint A desederiut BHVindob. fluxerunt H atque — 9 influxerit om. H atque innes A^Vindob.1 atque amnes Vindob? atque annes ^i2 21, 11.12 primum add. Ptrfean. Colbert. Mcd. om. lib. aliq. rec. L. COELII ANTIPATRI. fr. 20— 24A. 165 22. Priscian. 3 p. 98 H. Caelius in primo historiarum: dexti- mos in dextris scuta iubel habere. 23. Non. s. ii. singulalim p.176. Coelius annali lib. I: Primum <(in)> malo publico gratias singulatim nomina .... 24. Gharis.2p.217 K. Coelius historiarum I: ccommodum est; satis uidetur'. Sev enim pro sufficienti; inquit Paulus, accipi debet; sed pro pari et aequo. 24A. Charis. 1 p. 126 K T)ii' pro cdie' siue cdiei' Lucan<^ws>. Paulus enim Mibra die somni([ue pares ubi fecerit (Jiorasy hoc est 1 - p. 192 sq. Staatsrecht II P p. 147 eieci; Weissenborn pro populo coni. praetor. Madvig Emend. Liu. p. 233 populo < non consulto se- natus/ creare. Putcan.1 exhibet populo. Put.- populus. Dictator dictus erai ctiam a Pohjbio 3, 87, 6, postea etiam a Zonara 8, 25: dixTatcoQu 6h 7tQO%£iQiGu6&at povlyfthVTeg ocvtoi iv iy.y.Xrfiia uvtov avilnov. — rco S' 'Avvtfu rbv 8lxtutcoqc4 tov 'Pdfitov xui tov itctcuo^ov tov Muqxov xbv Mivovy.iov &.vTiY.aTZ6T7\6uv fama haec /***< Fabiana (C I. L. II" p. l!>2sqj. 22. Yid. Liu. 22, 50, 4 : Binis in castris [ad Auftdum a Romanis positis post cladem CannensemJ cum rnultitudo semiermis sine ducibus esset, nuntium qui in maioribus erant mittunt, dum proelio, deinde ex laetitia epulis fatigatos quies nocturna hostes premeret, ut ad se transirent: uno agrnine Canusium abituros esse. eam senteutiarn alii totam aspernari: cur enim illos, qui se arcessant, ipsos non uenire, cum aeque coniungi possent? quia uidelicet plena hostium omnia in medio essent et aliorum quam sua corpora tanto periculo mallent obicere. aliis non tam sententia displicere quam animus deesse. Tum P. Sem- pronius Tudttanus, tribunus militum, hortatur milites, ut se sequuntur. baec ubi dicta dedit, stringit gladium cuneoque facto per medios uadit hostis. et cum in latus dextrum, quod patebat, Numidae iacularentur, translatis in dextrum scutis in maiora castra ad sescenti euase- runt; atque inde protinus alio magno agmine adiuncto Canusium in- columes perueniunt. haec apud uictos magis impetu animorum, quos ingenium suum cuique aut fors dabat, quam ex consilio ipsorum aut imperio cuiusquam agebantur. cf. supra p. ccxxix. 23. An de eis gratiis sermo est, quae post cladem Cannensem a ci- uitate consuli redeurtti actae sunt, quod de re p>- non dcsperasset (Liu. 22, 61, 14)? 24 A. Versus est Vergilii georg. 1, 20S. cf. Gell. 9, 14. 22, 1.2 dextimos in add. Karolir.2 23, 3 coecilius HXGX caelius Esc. annili G1 4 in add. Quicherat grata Mueller an norninor' 24-, 5 coeli: hist. I Neap. estj esse Fabricius 6 suffienti Xtnjj. cin. ed. pr. 24 A. Supra ex emendatione Loeivii (ap.Sieglinum Philol.Wochen- schr. 1883 c. 1449") lowm resiitui. 9 .h. e...enteiis arguit diiq, ut sis p legendum Neap 166 RELIQVIAE \diei'' tf?'c)>entem arguit cdii'que uel fdies' pro (die} legendum esse definit, idque in Coeli hist(oriarum libro I ?iota)re deprehendes. EX LIBRO II 24 B. Auctor ad Herennium 4,12,18. Quo in uitio [uerborum transiectionis] est Caelius adsiduus, ut haec est: In priore Iihro has 216 res ad te scriptas, Luci, misimus, Aeli. 5 538 25. Gell. 10, 24, 6. Suppetit etiam Caelianum illud ex libro historiarum secundo: Si uis mihi equitatum dare et ipse cum cetero exercitu me sequi, diequinti Romae in Capitolium curabo tibi cena sit cocta. 26*. Prisc. 6 p. 198 H. Caelius: nullae nationi tot, tantas, tam 10 continuas uictorias tam breui spatio datas arbitror quarn uobis. 25. Adnexuit liaec Gellius: Et historiarn autem et uerbum hoc surapsit Coelius ex origine M. Catonis (fr. 86), Gellium postea Macrobius (sat. 1, 4, 26) exscripsit. cf. Zonar. 9, 1. tiid. adn. ad Cat. fr. 86 (ubi Liuii uerba exscripta sunt) et p. ccxix. 26. Becte etiam Meltzer p. 35 haec ad Magonis Hamilcaris filii orationem rettulit, qui post pugnam Cannensem in Africam missus cum ei senatus datus esset, res gestas in Italia a fratre exponit: cum sex imperatoribus eum — cum sex consularibus exercitibus acie conflixisse. — pro his tantis totque uictoriis uerum esse grates deis immortalibus agi haberique (Liu. 23, 11, 8). 2 ere dephendes Neap. certum cst Caelium forma dii usum csse 24 B, 4 caelius adsiduus codd. meliorum consensus cecilius assi- duus codd. inferiores Lucilius uulg. in priore libro cum Coelianis Fr. Marx coniunxit in primore libro Lachmann in ed. Luciliip. 110. Vid. Marx Proleg. ad Herenn. p. 136 sqq. 25, 6 celiianum B celi ianum Z cel Q caelianum XOTI coe- lianum Macrobii Bamb. 7 si quis XOnN 3Iacrobius dare et Macrobii Banib. daret XO N Macrobii Paris. dari et H ipse cum] issecu (s prior ex p corr.) X ceto (< m. sec.) Q 8 exercitu (exer- citu B) est qui die QZB uoles post sequi addidit Macrobii Paris.2 die quinte Macrob. Bamb. roma in QZB an Romai m? Ca- pitolio Macrobius cena QZB caena X caena (sic Bamb. cena Paris.) 9 coctam Macrobius 26, 10 Caelius] cod. Vatic. 1480 s. X m. pr. Caecilius Vaf- Par. B Bamb. Bern. Halberst. Karolir. cecilius Amien. cicilius San- gaU. Grruter. nationi corr. ex natione Bamb. 11 arbitros Ka- rolir. a. corr. L. C0KI.I1 ANTIPATHI. fr. 24A— 28 167 •> : * . Charis. lp.54K. Nucerum enim Coelius dixit. 'JS*. I.iu. 26,11,8. Ilis [Romanae constantiae indiciis Han- ^ nibatj motus ad Tutiam fluuium castra rettulit sex milia passuum ab urbe. inde ad lucum Feroniae pergit ire, lemplum ea tempestate 5 inclutum diuitiis. Capenates aliique (gui) accolae eius erant, pri- mitias frugum eo donaque alia pro copia portantes multo auro ar- gentoque id exornatum habebant. iis omnibus donis tum spoiiatum templum. aeris acerui, cum rudera milites religione inducti iacerent, post profectionem Hannibalis magni inventi. huius populatio templi io baud dubia inter scriptores est. Coelius Romam euntem ab Ereto deuertisse eo Hannibalem tradit iterque eius ab Reate Cutiliisque et ab Amiterno orditur; ex Campania in Samnium, inde in Paelig- nos peruenisse praeterque oppidum Sulmonem in Marrucinos trans- isse, inde Albensi agro in Marsos, hinc Amiternum Forulosque ni- 15 cum uenisse. 27. A. 216. 53S cum Casilini ab Hannibale obsidione premerentur, Gracchus adsidens Casilino ad famem leuandam primo dolia frumento impleta Volturno amne in urbem demisit. quae cum a Poenis conspecta essent, intentiore custodia cauturn, ne quid falleret Volturno ad urbem missum. nuces tamen fusae ab Romanis castris cum medio amui ad Casilinum defluerent, cratibus excipiebantur (Liu. 23, 19, 11). Nauta p. 35. cf. Fest. p. 173 s. u. nuculas. 28. Pergit Liuius: neque ibi error est, quod tanti que exercitus uestigia intra tam breuis aeui memoriam potuerint con- fundi (isse enim ea constat), tantum id interest, ueneritne eo itinere ad urbem an ab urbe in Campaniam redierit. Liuius de hoc Hannibalis itinere duas famas contaminauit (26, 7 — 12). nam Polybius (9, 4, 6 — 5, 6) eum longo ambitu a Campania per Samnium iter facientem insciis Bo- manis improuiso (c. 4,7; 5,9) ad Anienem exercitu suo eos terruisse narrauerat, contra alia fama Latina uia Bomam peruenit multorum oppidorum agros populatus ibiqiie diu moratus. de quibtis Liuius c. 7 Polybium primo secutus est (uid. c.7,10), tum autem c. S, 1 adalternm transiit materia uberiorem, inferiorem auctoritate, nominauit tamen in appendicc suo more Coelium ab hac discedentem, cum priore consen- tientem, a quo iter Polybianum multis urbium nominibus definitum esse discimus. Carthaginiensis auctoris uestigia, fortasse Sileni, in hac ap- parere Kahrstedt p. 275 sq. suspicatus est; neque tamen Liuius c. 7.S se inbra jiriorem, c. 9 — 11 intra alterum continuit, ut uoluit; discrimen 28j 4 et ante templum Weissenborn add. ire. Templum — diui- tiis, Capenates, qui adcolae eius erant, primitias Cluuer. tempesta- tae inclutum Put. m. 3 s. u scr. j 5 alique ac. Put. aliique qui acc. uel Faliscique accolae Gronou. 6 donaquae Put. 8 reli- gione intacti Walcli 9 spoliatio Woclfflin peculatio H. v. Mueller populatio Put. 10. 11 euntem ac freto deuertisse Put. corr. Sa- bellicus 11 cupiliisque Put. corr. Glareanus 13 preterque l'ut. 208 546 168 RELIQVIAE EX LIBRO III 29*. Liu. 27, 27, 11. Mors Marcelli cum alioqui miserabilis fuit, tum (juod nec pro aetate (iam enim maior sexaginta annis erat) neque pro ueteris prudentia ducis tam inprovide se conlegamque et prope totam rem p. in praeceps dederat. Multos circa unam rem ambitus fecerim, si, quae de Marcelli morte uariant auctores, omnia 5 exequi uelim. ut omittam alios, Coelius triplicem gestae rei me- moriam edit: unam traditam fama, alteram scriptam in laudatione filii, qui rei gestae interfuerit, tertiam, quam ipse pro inquisita ac sibi conperta adfert. ceterum ita fama uariat, ut tamen plerique loci speculandi causa castris egressum, omnes insidiis circumuen- 10 tum tradant. 30. Non. s. v. dubitaiim p.98. Caelius annali libro III: Impe- rator conclamat de medio, ut uelites in sinistro cornu remoueantur, Gallis non dubitatim inmittantur. certe eorum in c. 7 — 11,9 tleleuisse sibi uisus erat multisque (ut Hessel- bartJiio Untersuchungen p. 503 sqq.) id pevsuasit. 29. In ipsa narratione Liuii (c. 26 — 27, 10) multa concinunt cum Polybio (10, 32, 1 — 6), alia discrepant. Meltzero p. 33 eam ut inquisitam et compertam antea ex Coelio transtulisse uidetur. memoria tamen eius Augusti aetate propter C. Claudium Marcellum imperatoris nepotem et generum reclintegrata, et turbata, cuias etiam Plutarchus in eius uita extmplum est (De Plut. font. p. 74 — 80. uid. Muenzer R. E. III c. 2753sq.), ne Coelii quidem auctoritati pepercisse uidctur, quam ob rem illam inter fragmenta recipere nolui. Polybii de eius morte iudicium senerius est, etiam Appiani Hann. 50. 30. Nescio an referendum sit ad pugnam Senensem a. 207. 547, in qua, ut Liuium 27, 48 sequar , Galli sinistrum Poenorum coruu tuiti erant. uicerat uero Claudius Nero ita, ut cohortes aliquot e dextro Bo- manorum cornu subductas in dextri Poenorum cornus latus, ubi Hisptoti positi erant, incurrere iuberet, indc progressus primo Hispanos, deinde Ligures, qui in media acie stabant, pelleret trucidaretque. titm robore 29, 2 tunc Pui. 3 prudentiae Put. ante ras. 4. 5 rern p. ambitus Put. 6 cloelius Put. 1. coelius apogr. S^jir. 6. 7 ordi- nem libri seriem Perizonius narrationem Douiai. rationem Weissen- born recordationem Maduig memoriam Luclis 7 scribta Put. in add. Wesenberg 8 interuenerit Put. ante corr. ipsi Put. 9 ueriat Put. a. corr. 11 tradunt Put. 30, 12 caecilius HF annalis libri IIII Bamb.M 13 nec- clamat 6rx conclamant JBamb. auelitatis libri (auelutatis .F1) ut uelites Iunius media acie statim Mercer. in sinistro LHG a sin. Quieherat MueUer in inisstro Bamb. inistro YMBamb. 14 im- mittantur L2GFY immitantur Esc. imitantur M L. COELII ANTIPATRI. fr. 29—34 169 31. Seru. (auctus) ad Verg. georg. 1 , 77. Coelius libro tertio seri auenam ostendit. EX LIBRO IIII 32. Priscian. 9 p. 484 H. Caelius in [III: custodibus discessis multi interficiuntur. EX LIBRO V 205 s 33*. Liu. 28, 46, 14. Eisdem diebus naues onerariae Poenorum 549 ad octoginta circa Sardiniam ab Cn. Octauio, qui prouinciae praeerat, captae. eas Coelius frumento misso ad Hannibalem commeatuque onustas, Valerius praedam Etruscam Ligurumque et Montanorum captiuos Carthaginem portantis captas tradit. io 34*. Cic. cle diuin. 1,24,48. Hannibalem Coeiius scribit, cum columnam auream, quae esset in fano Iunonis Laciniae, auferre Poenorum exercitus uicio faciie Gaiii, qui itinere ac uigiliis fessi uix itrma umeris gestobant, caedebantur, ad quam rem impcrator, qui tunc in medio pugnabat , sinistri cornus uelites, quippe quibus illic hostis iam non csset oppositus, aduocat. Polybius, qttocum nisi in caesorum numero plerwmque consentit Liuius, Gatlorum omnino non fecit mentionem. Con- senserunt cum hac coniectura 0. Giibert p. 369 sq. et Mueller. 31. Miratur hoc Coelius ut suis ciuibus insoiitum ; de gente non constat; uid. 0. Gilbert p. 388. 33. Eadem quae Coeiius, Appianus Hannib. 54 in tenore orationis narrauit: Ildvtcov ts &v silrjcpsi ttqotsqov \llvvl[5ccg\ iY.ns7iTcoY.ios ig BQvttiovg, onsQ ccvta lombv i&vog VTtrJY.oov r)v, avs^coQsi xcct r)6v%cc£sv wg itiQccg Svvccuscog dcpt^outvris dnb KaQ%r}S6vos- ol S' STtsuxpccv usv ccvtco vccvs SKtttbv 6tQoyyv).ccs , icp' cbv attos ts r)v xal atQcctta xai ZQrj- ituta, ovSsvos S' iQStiY.ov TtaQaite^Tiovtos ccvtas dvs\ios ss SaQSova xcct- ijvsyxsv, v.ccl b tfjs 2j(xqS6vos 6tQatr\ybs ijtntXsvGccs ^iaHQals vavaiv Y.a- tsSvos lisv ccvtcov slxoglv, s£ijxovttt S' sXccpsv. ai Sh Xontccl Sttcpvyov sis KaQxnSovcc. cf. Ant. fr. 26. Zielinski Die letzten Jahre p. 128. 34 apud Ciceronem fragmento 11 contiuuatur. propter Iunonis La- 31 cx ThUonis Ubris solus exhibet Yossianus 2 seri auen . . . endit Voss. supplcuit Baniel 32, 3 coelius Bamberg. in IIII om. Sangall. 33, 5 onerarias — 6 praeerat, captas, Coelius 1. Fr. Grronou. 6 c. octauius Put. 7 captas eas Put. captae. eas uulg. captae. captas eas llertz 8 Ligurumque montanorum Maduig ex apogr. Spir. (tt cf. Plin. 3, 135 9 carthagine porportantis tr. Pttt.1 per- portantis Putr portantes apogr. Spir. captas add apogr. Spir. 34,10 Annibalem (Voss.) B coelius (Voss.) A V(indob.) cae- lius B (Ileid.j II 11 Laciniae Marsus lucine (Voss.) B (ne ex corr.) luciae AHV 170 KELIQVIAE uellet dubitarefque7 utrum ea solida esset an extrinsecus inaurata, perterebrauisse, cumque solidam inuenisset, statuisse tollere; ei se- cundum quietem uisam esse Iunonem praedicere, ne id faceret7 mi- narique, si fecisset, se curaturam, ut eum quoque oculum, quo bene uideret, amitteret, idque ab bomine acuto non esse neglectum. ita- 5 que ex eo auro7 quod exterebratum esset7 buculam curasse facien- dam et eam in summa columna conlocauisse. 35. Schol. Leidensia ad Verg. georg. 2, 197. III 2 p. 299 H. Saturi Tarenti] locus Tarenti, quem Caelius in V libro historiarum dicit nomen accepisse a Satura puella7 quam Neptunus conpressit. 10 36. Priscian. 8 p. 432 H. Caelius in V: morbosum factum7 ut ea quae oportuerint facta non sint 37. Priscian. 6 p.226 H. Caelius in V: nullius alius rei nisi amicitiae eorum causa .... ciniae templum aestatem a. 205. 549 Hannibai egit, Liu. 28, 46, 16. itid. etiam 24, 3, 6. 35. Schol. Bem. ad georg. 2, 197 p. 902 H. Saturi] Caelius [Sa- turum Caelius Hagen] in libro quinto historiarum dicit nomen acce- pisse [accipisse cod.] a Satura puella, quam [quem cod.] Neptunus con- pressit. uid. Hoefer in Boscheri lex. myth. IV c. 425 sq. Plura de ea fabula Probus ad Verg. I. s. (p. 371 H), ubi puella Saturia dicitur, locus Saturium. 37. Eisdem uerbis Priscianus exemplo usus est 6,p. 266 H. 7 ,p. 303 H. 13, p. 8 H. 2 statuisse ABH statuissetque V ex corr. eum Bl 3 umo- nem H 3.4 manarique A1 4 curaturum A (mm in ras.) eam B1 qui bono V1 5 acuto codd. Christi cauto Alanus non om. H 6 et terebratum H (fort. ex ecterebratum Christ.) 7 columnae HV columne A 35. Cf. Seruium auctum de hoc l. Vcrg.: alii dicunt agrum, in quo condita est Tarentus, Saturum uocari. ipse interpretatus est: TarentiJ aut fecundi aut quod est iuxta oppidum Saturum; Taren- tum enim et Saturum uicinae sunt sibi Calabriae ciuitates. Ta- rente codex Tarenti uidg. 10 aratura cod. a Satura schol. Bern. nepthunus cod. 3G? 11 coelius Par.B1 Karolir. coecilius Par.B2 Celius Bern. 12 oportuerant Gruter. 37, 13 Caelius Bern} Celius Amien. Hfedb.) (Par.) B2 aelius B(amb.) Bern.1 elius B1 S(angaU.) G-r(ut) Kfarol.), p.266: caecilius H cecilius rel. libri. p. 303: Caecilius BB Bern., p. 8 (antecessit fr. 3): idem in quinto B2 quinto (sprscr. s. m. in) Halberst. quintus BB Bern. S Gr.K p. 303: nullus H a. corr., p. 8 KaroUr. p. 266: L. COELII ANTIPATRI. fr. 34—11 171 38. Non. s. u.ftnis fem. p. 205. Caelius annali libro V: ad ali- quam huic bello tinem facere .... KX LIBRO VI 39. Liu. 29, 25, 1. Quantum militum in Africam [a P. ScipioneJ transportatum sit, non paruo numero inter auctores discrepat. — ___<____; 5 Coelius ut abstinet numero, ita ad inmensum multitudinis speciem 550 auget: uolucres ad terram delapsas clamore militum ait, tantamque multitudinem conscendisse naues, ut nemo mortalium aut in Italia aut in Sicilia relinqui uideretur. 40*. Liu. 29, 27, 13. Prosperam nauigationem [Scipionis in !0 Africam] sine terrore ac tumultu fuisse permultis (iraecis Latinis- que auctoribus credidi. Coelius unus, praeterquam quod non mersas fluctibus naves, ceteros omnis caelestis maritimosque terrores, postremo abreptam tempestate ab Africa classem ad insulam Aegi- murum. inde aegre correctum cursum exponit et prope obrutis naui- t5 bus iniussu imperatoris scaphis, haud secus quam naufragos, milites sine armis cum ingenti tumultu in terram euasisse. 41. Non. s. u. metari p. 137. Coelius annal. libro VI: Omnes simul terram cum classi accedunt, nauibus atque scaphis egrediun- tur; castra metati signa statuunt. 89. Miraculo auium av.ovGi eyivexo, xal 6 Uxntiojv it,avaGrdg i[n xov X6%ov] i[7ti]cov ditr\vxr\Gev avxolg, cogx' dcL- cptfioXovg [di]%a ditoXricp&evxag xal dito&aveTv TtoXXovg xcA dX[tbvui\ §. e. xal xbv "Avvcova. nv&6\Levog Se xovxo 6 Ao§QOvfiag xi\v iii]xeoa xov MaGivio6ov cvveXafiev. %a\ exeivoi uhv ca>za7te§6\Tr]6av. (ex eo Zonar. 9,12.) Appian. Libyc. 14: MaG6avd66r\g §' inel xovxo i^exexeXeoxo, a7tr\vxa z<5 'Avvcovi %axd G7tov§r\v w? cpiXog eitavuov v.a) GvXXaficov avzbv aTtfjyev ig xb xov Uxnticovog GxQccxone§ov v.al dvzi§coxev A6§Q0v§a xr)g LirjXQog xf\g eavxov. Liuius ipse antea (c. 34) unum Hannonem, Hamilcaris (uel Hasdrubalis) filium, uictum et interfectum esse narrauerat. cf. Kahrstedt p. 337 sqq. 43. Inceria argumentatione 0. Gilbert (p. 454 sqq.) huic fragmento locum in historia (actionis inter Scipionem et Syphacem initio anni 203. 551) quaesiuit. 44. Rutulus Syphacis regis a. 203. 551 ferit cquum, cf. Sil. Ltal. 17, 134: Prima in cornipedis sedit spirantibus ignem | Naribus hasta uolans [ex Ltutuli manu] erexitque ore cruento | Quadrupedem elatis pulsantem calcibus auras. j Corruit asper equus confixaque cuspide membra | Huc illuc iactans rectorem prodidit hosti, idemque de ele- phanto narrat loanncs Lydus 4, 102 p. 142 W. Liu. 30, 12, 1: Ibi Sy- pbax dum obequitat bostium turmis, si pudore, si periculo suo fugam sistere posset, equo grauiter icto effusus opprimitur capiturque et uiuus 42, 1 eodem apogv. Spir. enim Put. 2 equestibus Put. a. corr. 4 caelius Put. 5 post captum add. etiam Put. om. apogr. Spir. 43, 6 caecilius F^H^Esc. senatus ante consulto add. Boilt 7 pauciens L 44, 8 coecilius D1 caecilius Esc. C coelius Bamb. D2 caelius cet.libri annalibus VII Bamb.V 9 seminus C equo om.L1 auorsum libri aduorsum uulg. ante auorsum distinguit Both 10 rdeiecit praesms'' Muellcr L. COELII ANTIPATRI. fr. 42—48 173 45. Non. s. u. soluerit p.508. Coelius annali lih. VII: duos et septuaginta lictoris domum deportauisse iasris, qui ductoril)us ho- stium ante soluerint ferri, . . . 4(5. Non. s. u. exfundare p. 108. Coelius Antipater lih. VII: 5 Res j). [amisso] exfundato pulcherrimo oppido. . . . 47. Fest. s. u. topper p.352 M. Sic Coelius 1. VII: ... ita uti sese quisque uohis studeat aemulari in statu fortunae rei p., eadem re gesta, topper nihilo minore negotio acto gratia minor esset. 48. Schol Vatic. ad Verg. georg. 2, 345 (Seru. III p. 249). loCoelius in septimo: consuetudine uxoris, indulgitate liherum. ... — ad Laelium pertrahitur. De loco ubi captus sit Syphax dissentit App. Lib. 26: TQUTtsvTsg oi tov Eitputiog ig cpvyi]v tov noTa^ibv intQcov, hv&u rig uvtov Uvcpuvtog tov imtov Hfiulev ■ 6 8' u7t£6ei6uT0 tov ds- 67tOTr\V. 45. Nauta p. 46 cum omnium consensu haec Coelii uerba Liuium ante oculos habuisse statuit, cum scriberet 30, 28, 1: Inter haec [uere a. 202. 552 RomaeJ simul spe3 simul cura in dies crescebat; nec satis certum constare apud animum poterat, utrum gaudio dignius esset, Hannibalem post sextum decimum anuum ex Italia decedentem uacuam possessionem eius reliquisse populo Romano, an magis metuendum, quod incolumi exercitu in Africam transisset: locum nimirum, non periculum mutatum. — ; non esse hodie tot fasces magistratibus populi Romani, quot captos ex caede imperatorum praeferre posset Hannibal, nisi locum habuisse ea censere mauis in oratione Poeni ali- cxius Hannibalis laudes persequentis (cf. Liu. c. 28, 11 ct fr. 26). 47. Forsitan fuerint uerba Carthaginiensis alicuius Barcinis nimium populi fauorem exprobrantis. sententia prineipaUs in decerpendo omissa est. 0. Gilbert p. 459 sq. fr. ad Hasdrubalis orationcm rettulit qua Bo- manos fut rebus secundis modeste ac moderate uterentur' admonuit (a. 201.553), Liu, 30, 42, 12sqq. Diodor. 27, 13— 1S. 45, 1 caecilius Bamb. 2 lictoris] uictores Madtiig. Adu. II 667 uictorem (i. e. Hcmnibalem) Mueller facis libri corr. Mercer 3 soluer inferri LH1 coluerin feri JBamb. ferre Guilclmus 46, 4 Antipater] hoc solo loco ex duodecim additum est Coelio cognomen, quam ob rem jiossis cogitare initio Nonium scripsisse an- nali IUI F1 5 res pub amisso F~HL res pub . . . a.. F1 res pubus a. PGEsc. Flore pubis amisso Onions amissa Gerlach. ipse ex margine, ubi explicandi causa erat adscriphtm, in contextum id inlatum esse rxistumo, quocl saepe liabes apud Nonium. 47? 6 ita si quis uobis studeat aemulari — 8 minor est Nauta p. 47 7 si se Meltscr ne si — sit 0. Gilbert 8 an acta gratia minor essetr' 48, 10 in septem cod. (Vat.) 490 2Qi 174 RELIQYIAE 1NCERTAE SEDIS FRAGMENTA 49. Cicer. de diuin. 1, 26, 55. Omnes hoc historici, Fabii, Gellii, sed proxime Coelius: Cum bello Latino ludi uotiui maxumi primum tierent, ciuitas ad arma repente est excitata. itaque ludis intermissis instauratiui constituti sunt. qui ante quam fierent, cumque iam po- pulus eonsedisset, seruus per circum, cum uirgis eaederetur, fur- 5 cam ferens ductus est. exin cuidam rustico Romano dormienti uisus est uenire qui diceret, praesulem sibi non placuisse ludis, idque ab eodem iussum esse eum senatui nuntiare: illum non esse ausum. ite- rum esse idem iussum et monitum, ne uim suam experiri uellet: ne tum quidem esse ausum. exin filium eius esse mortuum, eandem in 10 somnis admonitionem fuisse tertiam. tum illum etiam debilem factum rem ad amicos detulisse, (juorum de sententia lecticula in curiam esse delatum. cumque senatui somnium enarrauissel, pedibus suis saluum reuertisse. itaque somnio comprobato a senatu ludos illos iterum instauratos memoriae proditum est. 15 50. Cicer. de divin. 1, 26, 56. Gaius uero Gracchus multis dixit, ut scriptum apud eundem Coelium est, sibi in somnis quaesturam pete<(re dubita>nti Tiberium fratrem uisum esse dicere, quam uellet cunctaretur, tamen eodem sibi leto, cjuo ipse interisset, esse pereun- dum. hoc, ante quam tribunus plebi 0. Gracchus factus esset, et se 20 audisse scribit Coelius et dixisse eum multis. 51. Plin. n.h. 31,21. Ctesias tradit Silan uocari stagnum in 49. Cf. Fab. Pict. fr. 13 c. adn. 50. Ex Cicerone descripscrmit Valerkis Max. 1, 7 , U (quamquam Coelii anctoritatem extremae fabulac adscripsit, cf. Kempf praef. p. 19) et Phitarchus C. Gracch. 1, hic nomine Ciceronis ut auctoris addito. 51. Ad lucum Auerni Hannibal per speciem sacriftcandi , re ipsa ut 49. uul. comment. ad Fab. fr. 15 50, 16 grachus (Lciil.) H 17 scriptum est H 18 petere dubitanti] Halm [cfwyovu 7ia6av ciQ%r}v Plnt.) petenti libri non pe- tenti Klotz, librorum scripturam frustra tuetur Nauta p. 55 petenti coniungcns cum in somnis. dicente H quem uellet (Voss.)B 19 sibi eto quo H laeto B1 20 hac autem ante H plebis B s.m. Vmdob. cracchus Voss.A crachus Lcid.H 21 Coelius A Vvndob. caelius Voss.B Leid.H et illum dixisse multis Cltrist coll. Valer. Max. 1,7,6: id ex Graccho priusquam tribunatum, in quo fraternum exitum habuit, iniret, multi audierunt. et dixisse mul- tos Hottinger L. COELII ANTIPATRI. fr. 49—56 175 Indis, in quo niliil innatet, omnia mergantur, Caelius apud nos in Auerno etiam folia subsidere. 52. Seru. (uuctvs) ad Aen. 10, 145. Coeliusque Troianum Capyn condidisse Capuam tradidit eumque Aeneae fuisse sobrinum. 5 53. Seru. (auctus) ad Aen. 3 , 402 Hic illa ducis Meliboei parua Philoctetae subni.rn Petelia muroj Nam ait Cato, a Philoctete condila iani pridem ciuitate niurnm tantum factum. alii 'subnixam' ideo accipiunt, quia inposita est excelso muro; ut Coelius histori- cus iiit. io 54. Seru. (auctus) ad Aen.6,9. Coelius enim de Cumano Apol- line ail : . . . ibi in fano signum Apollinis ligneum, altum non minus pedes xv. . . . 55. Seru. (auctus) ad Aen. 4, 206. Coelius: Maurusii, qui iuxta Oceanum colunt. . . . 15 56. Plin. n. h. 2 . 169. Praeterea Nepos Cornelius auctor est Puteolos temptaret, a. 214. 540 descendit (Liu. 24, 12, 4). qua occasione oblata facile huius rei mentionem inicere poterat Coelius. 52. Cf. Seru. (auctus) ad Acn. 1, 2: Quia et raulti alii eo tempore fquo Aeneas] acl Italiam uenerant, ut Capys, qui Capuam, Polites, qui Politorium condidit. cadem ex Ariaethi Arcadicis Dionys. 1, 49, 1, alii alia de Capyis patria, cf. Catonis fr. 60 cum adn. 53. Petelia cum diu oppugnata esset, a. 216. 53S fame capta cst ab Himilcone , Hannibalis praefecto (Liu. 23, 30). etiam in anni 208. 546 rebus enarrandis illud commemorare poterat Coelius, quo Hannibal sub tumulo Peteliae tria milia equitum, duo peditum in occulto lo- cauit et ex insidiis coortus magnum damnum Romanis intidit, Liu. 27, 26, 5. cf. Cat. fr. 70. 54. Cumas Hannibal peruenit a. 215. 539. 55. Similibus fere uerbis Maurusiorum mentionem facit Liuius 24, 49, 4 (a. 213. 541): Facile persuasum Galae, filio deposcente id bellum, ut mitteret exercitum, qui Carthaginiensibus iegionibus coniunctis magno proelio Syphacem deuicit. triginta milia eo proelio hominum caesa dicuntur. Syphax cum paucis equitibus in Maurusios ex acie Nu- midas (extremi prope Oceanum aduersus Gadis colunt) refugit ad- fluentibusque ad famam eius undique barbaris ingentis breui copias armauit, cum quibus in Hispaniam angusto diremptam freto traiceret. quamquam et alia in re eadeui de Maurusiis dicere potuit Coelius. .")<;. Vlinius Nepotis testimonium ex Pomponio Mela sumpsit, ex Pli- nio sua habet Mart. Capell. 6, 621, uid. s. p. ccxn. 51, 1.2 in uerno ed. Par. E 52, 3 troianim Floriac. 53, Ad Jmnc textum Tliilu adnotauit Jianc discrepantiam cod. Am- brosiani: Caelius dicit Petiliam urbem impositam esse excelso muro. 54, 11 ibi TJiilo ex Bern. G est Daniel 55, 13 maurusius Flor. 14 colunt Flor. colant Commelinus 176 RELIQVIAE Eudoxuni quendam sua aelate, cum Lathyrum regem fugeret, Ara- hico sinu egressum Gades nsque peruectum, multoque ante eum Caelius Antipater uidisse se qui nauigasset ex Hispania in Aelhio- piam commercii gratia. 57. Non. s. v. pedetemtim p. 29. Caelius annali: ipse cum cetera 5 copia pedetemtim sequitur. 58. Seru. ad Aen. 4/390. Caelius historiarum: delinquere fru- mentum, Sardiniam hostes tenere. . . . 59. Gell. 10, 1, 3. fTertio' et 'quarto consuP non 'tertium quar- tum'que, idque in principio lihri . . . Caelium scrihsisse. 10 60. Charis. 2 p. 220 K. cSubinde' Nepos de inlustrihus uiris II, sed et Brutus et Coelius frequenter eo usi sunt. FRAGMENTA DVBIA 61. Incert. dc dub. nom. Vp. 590 K. Salientes aquarum generis masculini, ut Caelius cperpetuum salientem'. 62. Priscian. 8 p.386 H. Lueius Caelius: ubi senatus intellexit 15 populum depeculari, . . . 63. Schol. Veron. ad Verg. Aen. 5, 251 p. 433 H. Lucretius in II cIam tihi harbaricae uestes Meliboeaque fulgens purpura'. Coelius: Mean . . . factum. 58 cum fragmentis orationis fr. 5. 16 coniunxit Woelfflin (per litteras) . 55). Gellius familiarem suum doctum uirum Bomae liaec dicere se audisse et ad se scrijisisse finxit. res uulgo refcrtur ad annum 214. 540, quo Q. Fdbius Maximus quartum M."Claudius Marcellus tertium eonsules fuere, Liu. 24, 9, 7. quod quamquam ueri simile est, nolui tamen quasi pro certo ponere. (Gilbert l.s. p. 374 sqq. consulatum . Fabii Ma- ximi et Q. Fuluii Flacci i. e. a. 209. 545 praefert.) i\\ — 65. uid. suprap. ccxxxm sq. fr. 65 nunc Gellio (fr. 32 A) restitui. 57, 5 caecilius GPH'1 annaui FHl anaui cet. codd. annalibus uulg. annali I Mercer. Caelius anna. VI Speng. coetera LFG VH2 58, exhibet Floriac, ex cod. Ambros. hanc discrepantiam TMlo adnotauit: Caelius histor. delinquere etc. 59, 10 2)0st libri I (nel II uel IV uel V) inserit Nauta, IV Both, III Meltzer celium QH celiu X Coelium itulf/o 61, 14 celius Vindobonensis 62, 15 Lucius ed. pr. Veneta lucilius libri celius Bamb. coelius Par.B Halberst. Gr(utc.r) cocelius S(angalL) 16 depeculiari SGr. 63, quae sequuntur, ad u. Verg. Maeandro duplici interpretanda pertinent. L. COELII ANTIPATRI. fr. 56—67 177 (»4-. Fest. s. u. ocius p. 181 M. Coe}\\us historiarum (libro conciytantar ocissimc i (».">. Flau. Cap. de orthogr. p. 100 K. Calua -aquviov uocatur, licet Celiua et Varro caluariam elicant.J 5 00. Ascon. ad Cic. Pison. fr. 3 p. 2K.-Sch. 12 St. Yideo in an- nalihus eorum, qui Punicum bellum secundum scripserunt, tradi Placentiam coloniam deductam pridie kal. lun. primo anno eius belli (P.y Cornelio Scipione — Ti. Sempronio Longo coss. — Pla- centiam autem sex milia liominum noui coloni deducti sunt, in qui- io bus equites ducenti. deducendi fuit causa, ut opponerentur Gallis, qui eam partem Italiae tenebant. deduxerunt III uiri P. Cornelius Asina, P. Papirius Maso, Cn. Cornelius Scipio. eamque coloniam LUI . . . deductam esse inuenimus; deducta est autem Latina. 07. Gell. 17, 9, 16. IIoc genus epistulae Lacedaemonii 'axv- 15 rdhjv'' appellant. Legebamus id quoque in uetere historia re- rum Poenicarum, uirum indidem quempiam inlustrem (siue ille Hasdrubal siue quis alius est, non retineo) epistulam scriptam super rebus arcanis hoc modo abscondisse: pugillaria noua, nondum etiam cera inlita, accepisse, litteras in Iignum incidisse, postea tahulas, uti 20 solitum est, cera conleuisse easque tahulas, tamquam non scriptas, cui facturum id praedixerat, misisse; eum deinde ceram derasisse litterasque incolumes ligno incisas legisse. 06. Annus coloniae deductae notus est (Polyb. 3, 40, 3 sq., ubi etiam numrrus colonorum additus est. Liu. per. 20. cf. 21,25. Vellei. 1,14,8), cetera non item. G4-, 2 occissime cod. 06, 7 Iun. Maduig. Ian. cod. Sangall. 8 P. om. Sangall. Ti.] T cod. Montep. et Poggii tenti Sozom. apogr. 9 ducenti] ducendi Sozom. apogr. om. cod. Montep. et Poggii 10 fuit] sunt cod. Montep. 11.12 maso gn. pompeius gn. cornelius cod. Montcp. et Pog. Pompci nomen ut spurium eiecit Perizonius, pro Cn. Cornclio Sci- pione Kiessling et Schoell G. Lutatium coll. Liu. 21,25,3 requirunt. 12 LIII . . .] sine hiatu cod. Pog. 07, 15 ueterum Q 16 pecuniaru Q pectiniru Z uirum in- didem] indide Q aut rubal QZ 17 non <(enim)> Skutsch 20 easque] absque QZ 21 promiserat QZX derosisse Q de- rarisse X derasse Z Hist. Rom. rel. I, ed Peter. Bd. alt. 12 218 536 (PAVLYS) CLODIVS KAATAIOT EAErXOS XPON&N 1. Plut. Num. 1. KXcbdtog rtg iv iXiy%co %qovcov (ovxco yd.Q ncog intyiyQaitrat rb (itfiXtov) l6%v QiXerat rdg [ilv aQ%aiag dva- 3*u yQ(X(pdg iv rolg KeXrtxoig Ttd&e6t rr\g TtoXecog r]cpavi6ftai, rdg 6e vvv cpatvoyiivag ovx dXy&cbg 6vyxei6%at 6V dvdQojv iaQtt,o- [livcov rt6tv elg rd TtQcora yivr\ xai rovg intcpave6rdrovg oixovg 5 e| ov TtQoGrjxdvrcov el6^tat,o[iivoig. nATAOT TOT KAATAIOT STNTASEIS XPONIKAI 2. App. Gall. 1,3 p.36B. Kat6aQ de 7toXe[iY]6ag avrotg tcqco- rov [iev *Ekovi]rlovg xai TtyvQlovg d[itpi rdg eixo6t [ivQtddag 107 bvrag ivtxr]6ev . oi TtyvQtot 6" avrcov %qovco ept7tQo6^ev Ilt- 647 6covog xai Ka66iov rtvd 6rQarbv eXovreg vjtb t,vybv i^eneitoii- io cpe6aV) cog iv %Qovtxalg 6vvrd%e6t doxet TlavXco rco KXavdia. 2. Cf. Caes. bell. gall. 1,7,4: Caesar quod memoria tenebat L. Cas- sium consulem occisum exercitumque eius ab Heluetiis pulsum et sub iugum missum et q. s. 12,5: Hic pagus [TigurinusJ unus, cum domo exisset patrum nostrorum memoria, L. Cassium consulem interfecerat et eius exercitum sub ingum miserat. 1, 4 (psQOfiivag Cobet Var. lect. p. 121 2, 11 TlovftXicp tw KXaditp Both. SEMPRONII ASELLIONIS RERVM GESTARYM LIBRI EX LIBRO I 1 . Gell. 5, 18, 7. Cura uero non per annos sed per dies sin- gulos res gestae scribuntur, ea historia Graeco uocabulo icprj^isQh dicitur, cuius Latinum interpretamentum scriptum est in libro Sem- proni Asellionis primo, ex quo libro plura uerba ascripsimus, ut 5 simul, ibidem quid ipse inler res gestas et annales esse dixerit, ostenderemus: Verum inter eos, inquit, qui annales relinquere uo- luissent, et eos, qui res gestas a Romanis perscribere conati essent, omnium rerum hoc interfuit: annales libri tantum modo quod factum quoque anno gestum sit, ea demonstrabant, id est quasi qui diariuni io scribunt, quam Graeci icpi]u£QLda uocant. nobis non modo satis esse uideo, quod factum esset, id pronuntiare, sed etiam, quo consilio quaque ratione gesta essent, demonstrare. 2. Paulo post idem Asellio in eodem libro: INam neque alacriores, inquit, ad rem p. 2. Vid. supra p. ccxliii. Graeca Pohjbii sententia (de Chaerea et Sosylo 3, 20, 5: ov yag 'i6tOQiag aXXa xovQeav.fjg v.al navS^iov XaXiag l[Loiyi: doxovoi rd^Lv %%£iv v.al 8vva\Liv) ab Asellione Latine tiersa est. Fr. Leo Roem. Liter. I p. 335. 1,5 gestat JR a. corr. 6 Verbum it annales VBP annalis uulc/o 7 a R. scribere R 8 omnium rerum] omnino nimi- rum Stcplianus omnium primum conieci modo om. P quod] quid yqiperdey Opusc. p. 403 sqq. !> sit] esset Nipperdey l. s. id est] ita 0. Iahn Philol. XX VI p. 8 eorum ante quasi uulg. add. om. VRP 10 epemila E obis (spatio litt. n uacuo rel.) P 11 quod] quid Nipperdey l. s. pronunciare P 2, 12 post] possit B 13 alacrioris uuUjo alacriores VRP alacriores ad rem perperam faciundam neque segniores ad rem publicam defendundam annales Nipperdey l. s. 12* 180 KELIQVIAE defendundam neque segniores ad rem perperam faciundam annales Iibri commouere ((uosquam possunt. scribere autem, bellum initum quo consule et quo confectum sit, et quis triumphans introierit ex eo bello; quaeque in bello gesta sint, iterare, id fabulas (non praedi- care aut interea quid senatus decreuerit aut quae lex rogatioue lata & sit neque quibus consiliis ea gesta sint [iterare]) id fabulas pueris est narrare, non bistorias scribere. 2A. Non. s. u. bubo p. 194. Asellio bistoriarum libro I: ... et quod bubo in columna aedis Iouis sedens conspectus est. EX LIBRO III 3. Priscian. 5 p.l82H. Asellio in III bistoriarum aduerbiahter io sine cque' extulit: . . . ut fieri solet plerum, ut in uictoria mitior mansuetiorque fiat. EX LIBRO IV 4. Non. s. u. gliscitur p.481. Sempronius Asellio bistor. lib. IV: . . . ut maior inuidia Lepido glisceretur. 4. Popma et Nipperdey l. s. p. 405 M. Aemilium Lepidum Porcinam intellegunt, qui postqua^n a. 137. 617 consul fuit cum C. Hostilio Man- 1 defuncla M seguiores VBP segnioris nulgo perperam] properanter Hertz Phil.-klin. Streifzug p. 38 sqq. propositam ucl propriam H. Iacobi properatim C. Lachmann apud Hertzlum, qui iam a. 1853 in cd. sua nihil mutauit. uid. nanc opusc. Gell. p. 212 pauperam Pluess in Fleckeis. annal. CI p. 755 sqq. facd' B pati- undam Pluess 1. s. CIX p. 73 2 comouere P quosquam scripsi a o quicquam Ubri (q;q B) illum bellum B 3 et quo] et qquo B modo ante confectum uulgo inseritur om. VBP et quis] equis B 3. 4 ex eo bello quaeque scripsi ex eo libro VBP quae V q B que P et quae eo in bello Carrio ex S. C. quaeque in bello Gronou. exin eo libro quae Plucss l. s. CI p. 759 ex eo, <^et eo> iibro quae Hertz sed eo inserit Hosius 4 iterare id fabulas om. Mommsen, Hertz enarrare substituit Nipperdey 1. s. predicare P 5 aut int. VBP autem uulgo rogatio ue lata V rogatio uelata P 6 iterare uulgo om. 2Aj 8 ex fr. G-ellii (34) rectius huc translatum est, uid. appar. p. 157. 3, 10 asellio] (Par.) B2 assellio Sfangall.) asellius BBamb. Amien. tertio Bern. VI SK(aroIir.) 11 plerum * ut (q.) Bamb. plerum in SK SEMPROXII ASELLIONIS RERVM GESTARVM LIBRI. fr. 1—6 181 o. Gell. 13,3,6. Hoc ego scripsi de utriusque uocabuli [necessi- tudinis c/ necessitatisj indifferentia, admonitus forte uerbi istius, cum legerem Sempronii Asellionis, ueteris scriptoris, quartum ex historia librum, in quo de P. Africano, Pauli filio, ita scriptum est: r» Nam se patrem suum audisse dicere L. Aemilium Paulum, nimis l)onum imperatorem signis conlatis non decertare, nisi summa ne- cessitudo aut summa occasio data esset. EX LIBRO V 6. Gell. 2, 13. Antiqui oratores historiaeque aut carminum scripto- res etiam unum filium filiamue fliberos' multitudinis numero ap- io pellarunt. idque nos cum in complurium ueterum libris scriptum aliquotiens aduerterimus, nunc quoque in libro Sempronii Asellionis rerum gestarum quinto ita esse positum offendimus. is Asellio sub I*. Scipione Africano tribunus militum ad Xumantiam fuit resque eas, quibus gerendis ipse interfuit, conscripsit. Eius uerba de Ti. 15 Graccho tribuno pl. quo in tempore interfectus in Capitolio est, haec sunt: Nam Gracchus domo cum proficiscebatur, numquam mi- cino, anno insequenti proconsttl aduersus Vaccaeos turpiter et male rem gessit. Liu. perioch. 56. Oros. 5, 5, 13 sqq. Appian. Iber. 80 — 82, qiii clade illa enarrata c. 83 sic concludit: v.a.1 rdds uhv i]v 7Ceqi tbv Aiai- Xiov, 'Pcouuioi S' avxd Tivfrousvot, zbv \thv AiuiXtov TtaQsXvaav rf/g gtqu- vtjylccg T£ xui VTTUTsiug , v.ui iStwTJig ig 'Pwuriv VTtsGTQEcpsv y.ui iQrjuactv iTtsgrjUiovTO. 5. Cf. Appian. Hiber. S7 : dvc%£Qrjg ts oXcog (ut ait Scipio in Hispa- nia contra Numantinos bellum gerens) xai avouoiog 6 dyoov. rfiawusvotg (ihv yaQ TtoXvg 6 %ivSvvog, vtxcbai Sh ov usya tb JcQyov ovS' i7tixEQdsg. elvul d' dloyov xtvdvvsvsiv ini oXiyoig, v.ui CTQaT-nybv uusXfj tov uyco- vtfcousvov Ttob Tf/g %Qsiug, dyuxrbv Sh tov iv uovatg TtuQuy.ivSvvsvovTa xalg dvdyxutg. cvyv.Qtvcov S' scpv vui Tovg iuTQOvg ur) xQfiG&at Touutg pr]Sh Y.UV6E0L TtQO cpaQ^idv.cov. Val. Max. 7,2,2: Idem [Scipio AfricanusJ negabat aliter cum noste confligere decere, quarn aut si occasio ob- uenisset aut necessitas incidisset. Veget. 3, 26. 5, 3 legem Q quantum Q 3.4 existoria X 4 in quo * de (d eras.) X in qua QZ 5 patri X L. Aem. Paulum glossam putat Hosius 5. 6 neminem bonum imp. s. conlatis decertare Gronou. minime bonum Hosius fort. numquam bonum imperatorem s. c. deeertare 6 conlatis om. Q non] om. libri praeter Q2 7 ei ante occasio add. LTXX 6? 12 ostendimus g 14 tyber-io P 15 trib. pl. g tribuni .p. 1. R tribuni .p. L. P triljuni .P. 1. V est in Capitolio V 16 haec] ehaec R gracchus V domum Bergk in Fleckeis. ann. 113 p. 284 proficisceretur g proficiscebatur etiam exc. Scioppii 182 RELIQVIAE 133 x^r nus terna aut quaterna milia hominum sequebantur. 7. Atque inde infra de eodem Graccho ita scripsit: Orare coepit id quidem, ut se defenderent liherosque suos, eum, quem uirile secus tum in eo tem- 13J l)ore habebat, produci iussit populoque commendauit prope flens. 623 8*. Gell. 1, 13, 10. Is Crassus [P. Licinius Crassus MucianusJ 5 a Sempronio Asellione et plerisque aliis hisLoriae Romanae scripto- ribus traditur habuisse quinque rerum bonarum maxima et praeci- pua: quod esset ditissimus, quod nobilissimus, quod eloquentissimus, quod iuris consultissimus, quod pontifex maximus. is cum in con- sulatu optineret Asiam prouinciam et circumsedere oppugnareque io Leucas pararet, opusque esset firma atque procera trabe, qui arie- tem faceret, quo muros eius oppidi quateret, scripsit ad j mag. G. 7. Cf. App. b. ciu. 1,14: "Egidog Sh xui ini xmSs TtoXXqg ysvouivr\g (cum tribuni pl. in annum 132. 622 crearentur) 6 rQan%og iXarxovyt,svog rijv usv %siqoxoviuv ig xi]v imovoav rjusQav avi&sxo , Ttdvxa S' &7to- yvovg iusXavstfiovsi xs 'ixi wv %vuQ%og xui xb Xoiitbv rfjg rjwiQug iv dyoQu rbv vibv indycov sxd6totg 6vvlGzr\ v.a.1 ituQexi&sxo mg avxbg vitb xcbv ift&Qcbv avxixu anoXovasvog. iam antea, cum amicus quidam Ti. Gracchi subito mortuus esset, Gracchum sibi similem sortem timentem filium Tpopido commendasse Plutarchus scribit (c. 13): itQog xavxa xobg TtoXXovg 'irt u&XXov 6 Ttpioiog TtuQO^vvav usxifiaXs rr\v ia%f\ra xui xovg ■naidug nnouyuytov iSslto xov Sr\aov xovxcov %T]Ss6&at nui xfjg arjXQog cog avrbg a%syvcoit.cbg iavrov. 8. Ab Ioanne Sarisberiensi 6, 12 haec descripta esse sed tamquam cx Frontino petita monuit Hertz a. h. I. 7, 1 iride] idem g unus (Oxon. ap. Iac. Gronou.) item Lion 2 infra de £ infraude VPR cepit id quidem PR quidem coepit id V coepit, id quidem Berglc l. s. coepit, inquit I. F. Gronou. Bentley c. Quirites SJcutsch identidem Iac. Gronou. 3 defFenderent V eum] eumque A. G. Cramer uirile secus tum I. F. Gronou. uirile (ex uirile corr. V) secustum VPR uirilis sexus tum g 8, 6 Asellione] asellone VTT as|ellone R a sellone P Aselione et Asellione g 7 quinque habuisse g 9 iure consultissimus £ pontifex R2 in ras. litt. extr. duarum in] ex Cannegieter in con- sultatu VTT inconsultatu P 11 Leucas V^PRTTg Leucas op- pidum Va rec. m. in marg. g qui VR TT qua P Ioann. Sarisb. quae (s. que) g 12 quateret ex cateret corr. R mag. G. VRPTT magistratum (magistru et niagu al.) G. g magistratum grecum G. s (Ambros.) magistrum architectona cod. Buslidianus Roth mag. scili- cet g (Laur. LIV 11) Magnum Gaium Loann. Sarisb. ao^txiy.xova Hertz in duobus s inuenit, m. rec. inlatum, ut ex edd. desumptum esse uhleatur SEMPRONII ASELLIONIS RERVM GESTARVM LIBRI. fr. 6— 10 183 Afoelattensium, sociorum amicorumque populi Romani, ut ex malis duobuSj quos a[>ud eos uidisset, uter maior esset, eum mit- tendum curaret. tum f mag. G. comperto, (|uam ob rem malum desideraret, non, uti iussus erat, maiorem, sed ([iiem esse magis 5 idoneum aptioremque faciendo arieti facilioremque portatu existi- mabat, minorem misit. Crassus eum uocari iussit et; cum interro- gasset, cur non quem iusserat, misisset, causis ralionibusque quas dictitabat spretis uestimenta detrahi imperauit uirgisque multum cecidit, corrumpi atque dissolui officium omne imperantis ratus, si 10 quis ad id, quod facere iussus est, non obsequio debito sed consilio non desiderato respondeat. 9*. ScJwl. Bern. ad Yerg. georg. 3,474 p. 050 Hag. Norica] Norica castella dixit ab urbe ftoreia, quae est in Gallia, ut Asellio bistoriarum non ignarus docet. EX LIBRO Xm 15 10. Gell. 4, 0, 12. Sempronius Asellio XIII rerum gestarum ita 9. Mommsen Opusc. philol. p 506 refert ad Carbonis consitlis cladem ad Xoreiam a. 113. 641 acceptam. 10. Popma haec sumpta esse censet ex oratione C. Marii consulis designati coinpar. Sallust. b. Iug. 85, 31: Non sunt conposita uerba mea: parui id facio. ipsa se uirtus satis ostendit. illis artificio opus est, ut 1 Moelattensium] Kiessling De Dion. font. p. 46 mole attenisium V mole atheniensiu 11 more atheniensium Pg atheniensium T athe- niensium T moleatensium cod. Buslklianus maiorem Atheniensium Ioann. Sarisb. magistratus Mylasensium (uel Mylattensium) Monvm- sen magistnxm Mytilenensium BergTc l. s. p. 279 Myrinensium Ho- sius coll. Ps.-Frontin. 4, o, 16 alii alia cxcogitauerunt populi Ro- mani] oppidi popti R. T 3 careret B curarent g nonnulli mag. G. PTT ma.g. G. VB magr G. cr magister (magistratus et magr. et magis al.) grecus (iicl grecus) g magister aQ%ttEKTOv (aQ%i- ziy.xtov m. alt. in ras.) Lugd. Magnus Gaius Ioann. Sarisb. ao^tri- zrcov Hertz comperto quamobrem] i/n lifur. T 5. 6 existimabant Vg aliquot 6 crasus B 7 iusserat] iussisset B 8 dicta- bat B speras B a. corr. uestimenta in marg. add. V1 detrachi V imperauit om. B 9 cicidit P omne officium T pontificium coll. c. 13,3 Hosius 9, 13 ab orea norea q est codex, emcnd. Mommsen 14 histo- riamm nono Mommsen historiarum Romanarum nono Hagen 10, 15 assellio B 184 RELIQVIAE scripsit: Facta sua spectare oportere, non dicta, si minus facundiosa essent. EX LIBRO XIV 11. Gell. 13,22 (21), 8. Sempronius Asellio in libro rerum ge- starum XIV' : Crepidarium, inquit, cultellum rogauit a crepidario sutore. 5 12. Charis. 2 p.220K. 'Secus' pro fpost.' Sempronius Asellio historiarum XIV: . . . ne possent uel sationes facere hoc secus. EX LIBRO f XL 13. Charis.2 p.195 K. Asellio quoque rerum Romanarum f XL: Tam pulchrum opus tamque artificiose factuin passus est dirui. INCERTAE SEDIS FRAGMENTVM 14. Seru. (auclus) Aen. 12,121. Asellio historiarum: Triario- k> rum quartum signum accedebat, siue pilatim siue passim iter facere uolebat. turpia facta oratione tegant. Mommsen Op. phil. p. 506 uerba M. Drusi, Ujrauis oratoris ita dumtaxat cum de re publica diceref, (Cic. Brut. 62,222) fuisse coniecit. 11. Becte Both rettulit ad M. Liuii Drusi necem a. 91. 663. cf. Appian. b. c. 1, 36 : cbv 6 ^Qovoog aio&avou-svog xs kuI ov frautva TtQotwv aXX' ivdov iv TtSQtnaxw $oayv cpwg i%ovxt %Qr\uaxl£wv asl xal tisqI sOTti- gav xb 7tXfj&og a7to7tiu7twv i^e§6vosv acpvw 7tS7tXfjx&af ■x.al Xiywv ixv ■naxtTtsosv. rjvoi&ri 6s slg xov uvqov avxw gkvxox6[iov \ia%atQtov i\i7ts- 7tr\y\tivov. 13. Popma scrmonem fuisse suspicatur de theatro, quod a L. Cassio aedi- ficatum L. Scipio Asiaticus consid a. 83. 671 destruxit (Appian. b. c. 1, 28. Vell. 1,15,3) , Mommsen in Op. phil. p. 506 de Piraeeo portu a Sulla 86. 668 diruto (Flor. 1, 40, 10. App. Mithr. 41: cpstdousvog ovxs xfjg onXo- &f]xr)g ovxs xwv veoiootuwv ovxs xivbg uXXov xwv aotdi^twv). res dubia est. 1 factas suas spectareo portare V spectare libri spectari uulgo opportere P 11, 4 .XIII; X .XUU. Q a crepidario] accrepidario V a. corr. acrepidarios ut ore Z accrepidarios utere 0 a. corr. 12, 7 nepos sente u sationes (uel rationes) Neap. ne possent aut stationes ed. pr. 13, 8 XL] de numero corrupto uicl. supra p. ccxlv. 14 solus ex Thilonis libris exhibet F(loriacensis) (in quo pro fixa, quod antecedit, scriptum cst fixabilis) 10.11 triariorum] triarum F bistoriamm tritarum quarto: Burm. bistoriarum VIII: Triario- rum Masuicius triarium Woelfflin Phil. 33 p. 66 M. AEMILII SCAVKI DE VITA SVA EX LIBRO I 1. Valer. Max. 4,4,11. M. autem Scaurus quantulam a patre hereditatem acceperit, in primo libro eorum, quos de uita sua tres scripsit, refert. ait enim sibi sex sola mancipia totumque censum quinque atque triginta milium nummum relictum. EX LIBRO III 5 2. Charis. 1 p. 146 K. Scaurus libro III: uectigalium se minus fructos. 3. Diomed. 1 p.374 K. Scaurus de uita sua tertio: proelium non siui fieri. 4. Diomed. 1 p. 385 K. Scaurus de uita sua tertio 'poteratur' io etiam sicut cpossitur' dictitat. INCERTAE SEDIS RELIQVIAE 5. Diomed. 1 p.377 K. Scaurus de uita sua: sagittis, inquit, confictus . . . 6. Seru. fauctusj ad Aen. 12, 121. Scaurus de uita sua: in agrum hostium ueni, pilatim exercitum duxi. 15 7*. Ps.-Frontin. strat. 4,3,13. Vniuersi quoque exercitus no- tabilis saepe fuit continentia, sicut eius; qui sub Marco Scauro me- ruit. namque memoriae tradidit Scaurus, pomiferam arborem, quam in pede castrorum fuerat complexa metatio; postero die abeunte exercitu intactis fructibus relictam. 1, 2 in primo librorum quos Kellerbauir apud Halm. 2. 3 tres scripsit] transcripsit Laur. Bern. em. Hahn 3 sex Laur.2 Bern? ex Laur} Bem} 4 quinque atque om. Paridis epit 3, 7 Staurus Par. B 8 siui Par. B sini Par. A sibi Mon. et cod. Scioppii fueri Par. . I 5, 11 sagittis Par.B Mon. sagittit Par.A 6 solns F(loriacensis) habet 14 aagrum F pilatum F erer- citum F 7,17 scauros Harlei. escaurus Par. 186 RELIQVIAE ORATIONVM RELIQVIAE I CONTRA M. BRVTVM DE PECVNnS REPETVNDIS 1. Charis. 1 p. 129 K. M. Scaurus contra Brutum de pecuniis repetundis: 'praefecti fabrum.' 2. Charis. 2 p. 210 K. M. Scaurus de pecuniis repetundis contra M. Brutum: ita officiose atque obseruanter milites triumpbauere. II CONTRA Q. CAEPIONEM ACTIONIS SECVNDAE 3. Charis. 1 p. 147 K. M. Aemilius Scaurus contra Quintum Cae- 5 pionem actione II: nefarius uulturius, patriae parricida. — 4. Idem in eadem Scaurus: uulturius rei publicae. 1, 2 pf. Neap. praefecti Fabricius 2, 3 cuniis Neap. de pecuniis ed. princ. contra adcl. Meyer orat. Rom. fr. p. 258 4 obseruanter triumphauere ed. pr. obser- uanter tractauere Fabricius 3, 6 uolturius Neap.1 4-? 6. 7 idem — publicae posuit Niebulir (ap. Lindemannum) post parricida, cum in Neap. interiectum sit inter hacc Scauri fragmcnia Ciceronis guoddam. P. KVTILII RVFI HISTORIAE 1. Macrob. sat. 1,16,34. Rutilius scribit, Romanos instituisse nundinas, ut octo quidem diebus in agris rustici opus facerent, nono autem die intermisso rure ad mercatum legesque accipiendas Ro- mam uenirent, et ut scita atque consulta frequentiore populo refer- 5 rentur, quae trinundino die proposita a singulis atque uniuersis fa- cile noscebantur. 2. Liu. 39, 50, 11. Ab scriptoribus rerum Graecis Latinisque tantum buic uiro [Philopoemeni] tribuilur, ut a quibusdam eorum, uelut ad insignem notam huius anni, memoriae mandatum sit, tres 10 claros imperatores eo anno decessisse, Philopoemenem, Hannibalem, 571 P. Scipionem. adeo in aequo eum (duobus} duarum potentissima- rum gentium summis imperatoribus posuerunt. — c. 52, 1. Scipio- nem et Polybius et Rutilius hoc anno [M. Claudio Marcetto Q. Fabio Labeone coss.] mortuum scribunt. ego neque his neque Valerio 15 assentior, his quod et q. s. 3. Gell. 6, 14, 8. Animaduersa eadem tripertita uarietas est in tribus philosophis, quos Athenienses Romam ad senatum [populij 1, 2 in agris omiss. in Par. ante cmcnd. 3, 17 populi del. I. Grouou. populumque Romanum mdg. 183 155 599 1. Hoc fr. Roth p. 329 ex libris de iure ciuili scriptis sumptum esse existimauit ; nnm tamen Rutilius tales separatim ediderit, incertum est; potuit hanc rem in uita sua per transcursum commemorure siue in oratione aliqua historiis inserta ; uid. s. p. cclix. — De re cf. Dionys. 7,58,4: iv tavxuig [nundinis] avvLOvtsg iv. xcov ccygmv sig xx\v itoliv oi §i}llotly.ol xdg xs ufishpsig inoiovvxo r&v dtviwv nul xkg §ixag ■xao' ulXijXcov iXdiL- fiuvov, xd xs v.olvu 6'acov rjaav hvqlol %uxu xovg vouovg "aui 6aa j] [iovXi] ijtixQSipSLSv uvrolg tyfjcpov avaXuLLfidvovxsg ijtsKVQovv. xug §s usxu^v tcov uyoQcov snxu rjuiQug — iv toig ccyQOig ivixQiftov. Schwegler II p. 564. Cass. fr. 14. Tudit. 2. 2. Graecos Latinosque scriptores, quos Liuius c. 50 significauit, c. 52, ut refutet, nominat, de quibus Rutilium hoc uno loco. De anno mortis Scipionis uid. Mommsen R. F. II p. 482 sqq. infra Ant. fr. 49 c. adn. 3. Ipsa Polybii uerba perierunt. — Ex Gellio paene ad uerbum transscripsit Macrob. sat. 1, 5, 15. 100 654 188 RELIQVIAE legauerant impetratum, uti multam remitteret7 quam feeerat is prop- ter Oropi uastationem. ea multa fuerat talentum fere quingentum. erant isli philosophi Carneades ex academia, Diogenes stoicus, Cri- tolaus peripateticus. et in senatum quidem introducti interprete usi sunt C. Acilio senatore, sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi & gratia magno conuentu hominum dissertauerunt. tum admirationi fuisse aiunt Rutilius et Polybius pliilosophorum trium sui cuiusque generis facundiam. uiolenta, inquiunt, et rapida Carneades dicebat, scita et teretia Critolaus, modesta Diogenes et sobria. 4. Plut. Mar. 28. rQg ds 'PovrCXtog IdroQsl, xd \uv uXXu tpt- i» XuXfj&yg avr)o xui %Qi]6x6g, loCa ds xtp MuqCco 7tQo6x£XQovxtbg, [tprfiiv tbg] xai rf]g sxxrjg erv%£v [Marius] vitaxsCug uQyvQtov sig xdg tpvXug xaxa(3uXcov TtoXv xui 7iQtd(i£vog xb MtxsXXov ix- xqov6uc xfjg uQ%f]g, OvuXXsqcov dl QXdxxov vTtr^xr^v uuXXov r) 6vvuQyovru xfjg vTtaxsCag Xufisiv. 15 5. Plut. Pomp. 37. &£ocpuvr]g 8s xal 'PovxtXCov Xdyov svqs- d-f]vaC cprt6i [in Mithradatis litteris, quas cum castris ceperat Pom- peiusj icaQo^vvrixbv sxl xi)v uvuCq£6cv xav sv 'A6Ca 'PcouaCcov. o xuXcog sixdt,ov6iv oi %Xsl6roi xuxofjdsvuu xov ©Eotpdvovg sivac, xccyu \xsv ovdsv avxco xbv 'PovrCXiov sotxoxa \ni6ovvrog, stxbg 20 ds xcci dtu IIo^Ttfftov, ov rbv tiuxsqu nap%6vt]Qov catidst^sv b PovxCXtog sv xulg i6xoQuag. 6. Athen. 12, 61 p. 543 A. Atufiorpog d' rtv tcuqu 'PcouuCoig xal UCxxtog siii xQvtpf] xul paXuxCa, cog tpr]6t 'PovrCXtog. 4. Cf Liu. perioch. 69: Profecto C. Marius, seditionis [Saturnini et Glauciae] auctor, qui sexturu consulatum per tribus sparsa pecunia eme- rat, [Q. Caecilio 31etello] aqua et igni interdixit. 5. De Cn. Pompeio Strabone cos. S9. 665 cf. supra p. cclix. 6. Hic Sittius pater forsitan fuerit Piiblii, Catilinae Pubiiique Sullae socii (Mommsen Opusc. hist. II p. 471 sqq.). Pergit Athenaeus: tisqi yuQ 'Am%iov tiqoslqjjxulisv dicitque hunc locum 4, 66 p. 168 D: iiaQu 6h 'Pco- Huioig llvvuovsvstui., cog q>i]6i UoosiSaviog iv rfj ivdrjj xui ts66uquao6tj] tcov ieroQiibv (fr. 38 ap. Muell. 111 p. 265) , kitixtov tivu inl u6cotlu Ttuvrug ccv&Qcoiiovg vnsQTfiiovTixivui. ovTog d' i6Tlv Aitvxiog o y.ul rfjg cpvyf]g aLTiog ysvousvog 'PovTiXico tw ti)v ' Pcouaiv.^v l6toqluv ixdsdw/.OTL T)j 'Ellrjvcov cpcovf]. 1 remitteret P Macrooius remitterent VR fecerant 7R is] ciuitati eorum Macrobius 5 cacilio P cecilio VR Caelio Ma- crobius 4, 12 cpr}6ii> cog inclusit Beiske 13 tpvXw/.dg • lect. Vulcob. xlv libri to Hciske 14 tpdxxov Par.Al(J P. RVTILII RVFI HISTORIAE. fr. 3—12 189 P. RVTILII RVFI DE VITA SVA EX LIBRO I 7. Charis.2 p. 105 K. P. Rutilius Hufus de uita sua libro I: Pompeius elaborauit, uti populum Romanum uosset eumque artifi- ciose salutaret. EX LIBRO II 8. Charis. 1 p. 125 K. P. Rutilius de uita sua II eAnimo' inquit 5 'constante'. EX LIBRO III 9. Charis. 1 p.130 K. P. Rutilius de uita sua libro III: Pro Lucio familiare ueniebam. EX LIBRO IV 10. Charis. 1 p. 146 K. 'Vectigalium' Messala fde uectigalium Asiae constitutione', P. quoque Rutilius de uita sua libro IIII, Scau- io rus libro III: uectigalium se minus fructos. EX LIBRO V 11. Charis. 1 p. 130 K. Sed et Publium Rutilium de uita sua V: fex orbi terrarum'. 12. Charis. 1 p. 120 K. Aedile, ab hoc aedile, non aedili, P. Ru- tilius de uita sua V: .... aedile . . . . et Varro de originibus scae- 15 nicis II: fa Claudio Pulchro aedile'. 7. Both p. 329 ad Q. Pompeium, A. f., cons. a. 141. 613, rettulit (Drumann IV p. 307). possit tamen cogitari de Cn. Pompeio Strabone, Magni patre, komine il/o 'dis ac nobilitati perinuiso', ut ait Cicero (Ascon. p. 70 K.-Sch. 61 St.) uid. Drum. IV p. 323. uid. s. ad fr. 5. 8, 4 P. Rutili nunc interdderunt in Xeap., legit Pierius et edidit in cdit. pr. 0, 6 Lucilio Cichorius Untersuch. z. Lucil. p. 62 7 Fami- liare Keil 10, Mutilii testimonium, in quo uectigalium fuisse consentaneum est, ut in fr. 12, intercidisse existumo et lacunam post 'libro IIII:' statuendam 11, 11 puplius rutiliu Neap. 12, 14 lacunam indicauit Keil. ego aedile interposui 190 RELIQVIAE LNCERTAE SEDIS RELIQVIAE 13. Isidor. orig. 20, 11,4. Lecticae siue plutei lecti, de quibus Rutilius Rufus de uita sua: Primum, inquit, contra consuetudinem imperalorum ipse pro lectis leeticis utebatur. 14. JJiomed. I p. 374 K. Publius Rutilius de uita sua: quod si me inuitum abire siuissent ... & 15. Diomed. Ip.376 K. P. Rutilius de uita sua: uni una osten- tata est. 18. De Scipione minore sermo uidetur esse (unde, cum id aliquis animaduertisset et adscripsisset, uera libri inscriptio de uita sua itidetur remota esse), qui postquam in castra Numantina uenit, cum multa in- stituit, tum xlivag a.Tiii7i£v tysiv xal tiqootos iiti 6Ti§dda>v dviTtavsTO. App. Hib. 85. 13, 2 fRutilius al. Satilius al. Satirius dl. Stratillius, al. Sal- lustius' *de uita Scipionis al. de uita sua' Armalus in appendice fIn cod. Vatic. 93, ut in dliis uetcribus excmplaribus, sic legitur: de quo Satyrius de uita sua: Primo — ipse omitt. — utebantur' Areual. sub text. Rutilius Rufus de uita Scipionis Areual. in text. Satilius Rufus de uita sua uulg. Prima Gucl. 1. 2 14, uerba Butilii om. Mon. 5 siuissent Par. B seuissent Par. A siuisset cod. Scioppii susp. lect. III 2 15, 6 praerutilius Par.A p***rutilius Par.B 6.7 ostentata est Par. A Mon. Par. B a sec. m. ostentat * * est Par. B ostenta est coniccit I. G. Vossius. anteccdunt haec Diomedis ucrba: ostendor ostentus, quoniam sit tendor tentus. nam ostentatus est frequens. Cf. supra p. cclvii n. Q. LVTATII CATVLI DE CONSVLATV ET DE REBVS GESTIS SVIS LIBEIt 1. Plutarch. Mar.25. Tr]Qr]6avxeg ovv xov coQi6ptevov %qo- wk„ vov avTi7tuQttcc66ovto [Romani contra Cimbros in campis Rau- diisj, KcnXog pev e%cov 6t6uvQiovg xai TQLaxoOiovg 6xQaxL quod Hertz progr. p. 17 deorum curam egerat Vatic. Paris. ed. Egnat. quod earum curam egerat Both quod earum chorum regat Haupt quo de deo- rum cultu egerat Buettncr p. 186 quia chorum Musarum regat mihi placuit Q. LVTATII CATVLI LIBRI. fr. 3—11 193 lib. IV dicit, Cumanos incolas ;i parentibus digressos Parthenopen urbem constituisse, dictam a Parthenope Sirena, cuius corpus eliam postquam ob locorum ubertatem amoenitatemque magis coepta sit frequentari, ueritos ne Cymaeam desererent, inisse con- 5 silium Parthenopen diruendi. post eliam pestilentia affectos ex re- sponso draculi urbem restituisst> sacraque Parthenopes cum magna religione suscepisse, nomen autem Neapoli ob recentem institutio- nem imposuisse. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA 8. Seru. (auctus) ad Aen. 9. 707. Postumius de aduentu Aeneae 10 et Lutatius communium historiarum Boiam Euximi comitis Aeneae nutricem et ab eius nomine Boias uocatas dicunt. 9. Varr. de l.l. 5,150. Cornelius et Lutatius scribunt eum Iocum [lacum CurtiumJ esse fulguritum et ex senatus consulto saep- tum esse, id quod factum est a Curtio consule, quoi M. Genucius i5 fuit collega, Curtium appellatum. [10. Varr. de l. I. 6, 6. Nox quod, ut Catullus ait, fomnia, nisi interueniat sol, pruina obriguerint', quod nocet, nox, nisi quod Graece vv% nox.] 11. Fast. Praen. a. d. Xkal. Apr. in Momms. C. I. L. II" p. 234. 20 Hic dies appellatur ita [tubilustriunij } quod in atrio sutorio tubi dicit Parthenopen Sirenem sepultam in Campaniae litore, a cuius nomine Neapolis Parthenope uocitata aestimatur. ceteros locos, quibns similia relata sunt, collectos adscripsit Reifferseheid Suet. rcll. p. 350. $sqq. uid. stipra p. CCLXVIII. 11. Cf. Cic. de diu. 1,17,30: Nempe eo [lituoj Romulus regiones 7, 2 syrena codcx Vatic. 3 Jacunam sic expleuit Eoth: nunc tumulo conditum Neapoli uiseretur Tliilo: illic sepultum sit 4 coepta Vat.1 coeptv Vat} ueritos <^Cumanos) ne Cumam incolae desererent Cluuerius ne Cumae omnino desererentur Thilo 5 postea autem Cluuerius p. tamen Beifferscheid l. s. s. 6 par- thenopis Vatic. 7 restitutionem mdg. 8. Cf. apparat. crit. ad Post. fr. 3 9? 12 Cornelius et luctatius libri, de corrupiis auctoribus in 5, 148, in qxibus iiem Lutatii nomen forsitan lateat, uide supra advt. 13 locum] lacum L.Spengel lacum <(Curtium^> Goets etSchoell senatus consulto] -S-C- F(lor.) septum F 14 idque Flor. sec. esset Jlueller Genutius F 15 <(ac> ante Curtium inserit Buett- ner p. 187 10, 16 catulus Flor. uid. s. p. ccixvnin.3 Hiat. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. .ilt. 13 194 RELIQVIAE lustrantur, quibus in sacris utuntur. Lutatius quidem clauam eam ait esse in .ruina Pala[// /Jncensi a Gallis repertam, qua Ilomulus urbem inaugurauerit. 12. Solin. 1,27. Gincio Romam duodecima olympiade placet conditam, Pictori oetaua, Nepoti et Lutatio opiniones Eratosthenis et b Apollodori comprobantibus olympiadis septimae anno secundo. 13. Ioann. Lyd. de mens.4,2 p.65 W. 'O de rdfiiog Ba66og iv xco TtsQt ftscov daiiiova avxbv [IanumJ tivai volil^sl xexayfii- vov STtl xov aEQog, xai 6V avxov xdg xcov avftQconcov ev%dg dvaqiEQsG&ai xolg xqslxxo6l' xavxrj dCtioQcpog eivai kiy£xai ex 10 xs xi]g TCQog r)iidg ix x£ xijg TtQog ftsoiig oi)j£cog. — o ys iir)v Aov- xdxiog"'HXiov itaQa xo scp' ixaxtQag 7tvXr\g aQiuv, dvaxolr)g i'6cog xal 8v6£cog. direxit tum, cum urbem condidit. qui quidem Romuli lituus, id est incuruum et leuiter a summo inflexum bacillum, quod ab eius litui, quo canitur, similitudine nomen inuenit, cum situs esset in curia Sa- liorum, quae est in Palatio, eaque deflagrauisset, inuentus est integer. de eodem lituo Plut. Rom. 22: Tovto 8' iv TJaXavtico cpvXattoiisvov acpu- vi6Q-fjvai. hsqI td. KsXtttid tr)g TtoXscog dXovor\g ' sita usvtoi tcov fiaQpd- qcov ix7Csd6vtcov svQS&ijvai, ycatd ticpQag (ia&siag dna&sg vnb xov itvQog iv Ttacsi tolg dXXotg dnoXcoXoot nal discp&aQusvoig. Cam. 32. Dionys. 14, 2, 2 (5). Valer. Max. 1, 8, 11. 13. Cf. Macrob. sat. 1,9,8: pronuntiauit Nigidius Apollinem Ianum esse Dianamque lanam. — Ianum quidam solem demonstrari uolunt et ideo geminum quasi utriusque ianuae caelestis potentem , qui exoriens aperiat diem, occidens claudat. (etiam in ceteris, quae referunt de lano, Macrobius et Lydus saepe inter se consentiunt). Amob. 3, 29. cum Bassi sententia cf. Seru. ad Verg. Aen. 7, 610. lioscheri Lex. II c. 44. 11, 2 TII UUerae cum lapide in quo scriptae erant paene eua- nuerunt 1 2, 5 et lucatio Bas. Angcl. et luctatio Vat. educatio Heid. opiniones codd. classis I opinionem codd. cl. II L. CORNELII SVLLAE COMMENTARII RERVM GESTARVM EX LIBRO I 1*. Plut. Luc. 1. eO 8s AovxovXXog r]6xr\xo xal Xsysiv ixa- vcog sxaxsQav yXcbxxav, co6xs xal UvXXag xdg avxov 7tQaE,sig dvayQacpcov ixsivcp 7iQ06scpcbvr]6sv, cbg 6vvxa%o\isvcp xal dca&rj- 6ovxi xi]v i6xoQiav dtxsivov. EX LIBRO II 5 2. Gell. 1, 12, 16. L. Sulla rerum gestarum libro secundo ita scripsit: P. Cornelius; cui primum cognomen Sullae inpositum, est flamen Dialis captus. 3. Gell. 20,6,3. L. Sulla rerum gestarum libro secundo: Quod si fieri potest, ut eliam nunc nostri uobis in mentem ueniat, nosque 10 magis dignos creditis, quibus ciuibus quam hostibus utamini; qui- 1. Gf. supra p. cdxxisq. infra 198,12. 2. Vulgo hoc fr. refertur acl praetorem urbanum et peregrinum a. 212. 542. Liu. 25,2,5; 3,2; 12,4. cf. Macrob. sat. 1,17,27: Iuuenio in litteris hos ludoa [ApollinaresJ uictoriae, non ualitudinis causa, ut quidam annalium scriptores memorant, institutos. bello enim Punico hi ludi ex libris Sibyllinis primum sunt instituti suadente Cornelio Rufo [an Rufino?] decemuiro, qui propterea Sibylla cognominatus est etpoBtea corrupto nomineprimus coepit Sylla uocitari. Charis. 1 , p. 110 K. : Sibyllam Epicadus de cognominibus ait appellatum qui ex Sibullinis libris primo sacrum fecit, deinde Syllam; qui quod flauo et compto ca- pillo fuit, similes Syllae sunt appellati. Drumann, H. R. II p. 427 sq. Contra Muenzer (R. E. IV c. 1514) et Groebe (ad Drumannum p. 302) filium P. Cornelii Eufini cos. 290. 464 et 277. 477 dictum esse suspicantur. 1, 2 £%ux£qcov Par. C 2, 5 Sullaj s sylla VPg silla R$ 6 T. cornelius R sulle g syllae g sylle Pg sille V sille R inpositum est, uulg. inpositum, est distinxit Hertz fuit Ipositu R 7 dyalis P 3, 8 quod X2 quo cet. libri quaeso uulg. 10 credatis Lion utamini] aut animi X 13* 196 RELIQVIAE que pro uobis potius quam contra uos pugnemus: neque nostro neque inaiorum nostrorum merito nobis id continget. EX LIBRIS III— X 4*. Plul. Sutt. 4. 'HvCu uev ovv ruvTU [Iugurtham a Boccho Suttae traditum essej rbv MuQtov. sti 8h r)yovusvog sXdrrovu xov opfrovsi^&ut xov 2JvXXuv s%Qr)ro 7tobg rdg 6xQuxsCug, xb uhv 5 dsvxsQov vttuxsvcov 71qe6(5evx}], xtp dexQlxov %tXtuQ%03, xui TtoXXd dt sxsCvov xtov %qt]6Cucjv xuxcjq&ovxo. 7tQE6(3svcjv x£ yuQ r)ys- uova T£xxo6dyo3V KoittXXov siXs xul %tXtaQ%cov usyu xul tzoXv- dvd-QGjTtov E&vog MuQ6ovg l%et6e tpCXovg ysvs6&ut xui 6vuud- %ovg'PcouuCc3v. 'Ex 6e xovxcov xbv MuQtov uldfrousvog d%d-6u£vov io uvxco xul ur]xixt TtQoleuevov rjdecjg TtQu^ecov dopoQudg dXXd evt- 6xdusvov xfj uv£,r}6eti KdxXca, xop 6vvuQ%ovxt xov MuqCov, 7tQ06£V£tu£v euvxov, uv6qI %q7]6tcj uev, duftXvreQCp de 7tQog xovg dycbvug. txp' ov xd TtQCJxa xui ueyt6ta 7Zt6TSv6u£vog Etg dvva- utv uuu dofy] 7tQoi]£i, xul TtoXeuco uev aiQel TtoXv ueQog rojv ev 15 xalg'AX7t£6t fiuQ(3dQ0)v, S7ttXt%ov6r]g dh xijg dyoQug uvudst,dus- vog xr]V STttueXetuv xo6uvxt]V skoCx]6s 7CEQtov6t'uv, &6zs xgjv w^b KdxXov 6xQaxtaxcjv sv dcp&ovoig dtayovzcrv xul xolg MuqCov 7iQ067tuQu6%£tv. scp' op cpr]6tv avxbg l6%vQGjg dvtu6ut xbv MuQtov. — 5*. Plut. Mar. 25. Tr]Qi]6avxsg ovv rbv cjQt6ue'vov %qovov 20 dvTt7taQ£Tu66ovTo [Romani ad Vercellas contra CimbrosJ, KdzXog uhv s%cov di6uvQiovg xui XQtuno6Covg 6xQuxtcjTug, oi dh MuqCov 8t6%CXtot [ihv STtl TQt6uvQCotg eyevovro, 7teQte6%ov de xbv KdxXov sv us6

xsg stg exuxeqov xeQug, cog HvXXug, r)yojvt- 6uevog exeCviqv xi]V ud%r]v, ysyQucps. xut cpi]6t xbv MuQtov sXiti- 25 6uvxu xolg dxQOtg udXt6xu xul xaxu xeQug 6vu7te6elv xug cpd- Xuyyug, O7tojg Cdtog r) vCxr] twv sxeCvov 6xquxuoxojv yevotxo xui ur) uera6%r] roi) uyojvog 6 KdrXog ut]dh 7tQ06uCt,ete rotg TtoXs- 4. De inuidia Marii Plutarchus in eias uita (c. 10) pauca iterauil, de commeatus copia nihil. 5. 6. Nihil de his rebns Plutarchus in uita Sullae narrauit praeter fr. 4. 2 irumerito Maduig 4, 4 elartov avrov libri eldtxova xov em. Petauius 9 xal 6V[i(iuyovg ysviG&at Par.C 15 uiqu Par.C 16 iTttXentovGrjg Par.A 19 uvxbg Solanus avrbv libri 5. Vid. apparat. crit. ad Catuli fr. 1 L. CORNELII SVLLAE COMMENTARII RERVM GEST. fr. 3—8 197 fiiocg^ xoXTtco^uu tcov us'6on>, co67tsQ sico&Ev sv usyuXoLg fifTWjrotg, Xuil(3uv6vtcov, ovtco diu6T)}6ca rug dvvutiELg. 101 6*. Plut. Mar. 26. 'Evruvftu [ctd Vercettas] vL^upLEvog 6 Md- ggg giog xug %eiQug xcd TtQog rbv ovquvov uvu6%cov sv^uxo rolg s freoig xuxu Exux6jj.fii]g' sv^uxo de xal KurXog, buoicog uva6%in< tag ieiQug, xu&isqco6slv ri]v Tvyrtv xf\g ijLLEQug execvrjg. xbv ov Mcxqlov xul &v6uvtu XeysxccL xcov ieqcov avxcp dsLyxJsvxcov usya cp&ey^u^evov SLTtsiv vE{ii] rj vixt]\ ysvo^EVTqg de rf]g icpodov iiQuyy.u vs[is6r]xbv Ttudsiv rbv Muqlov ol tlsqI XvXXccv l6xo- 10 Qov6i. xovloqxov yuQ ccQ&svxog, olov slx6g, uTtXsxov xul rCrv 6XQUX07ts8cOV UTtOXEXQVUflEVCOV E/.SiVOV pLEV , cbg TO TtQCOXOV COQ- firt6s 7tQog xi]V dico^LV, S7ti67tu6uu£vov xi]v dvvuuLv u6xoyf]6ccL xibv TtoXsfiicov xal TtUQEvsy&Evxu rf]g cpuXuyyog iv xco Ttsdicp dtUCpEQE6iTUL TtoXvV %QOVOV, XCO 6h KuxXcp TOt'g fiuQfluQOVg CCTtO 15 xv%rtg 6vQQuyftvat xul yEvs6^rai xbv ccycova xux' sxsivov xal xovg sxsivov uccXl6xu 6xQaxicbxag, ev olg avxbg 6 ZlvXXag xe- xdyJraL cpr]6i. 6vvuycovi6u6&UL ds xoig 'PcopcuioLg xb xuvpa xal xbv r\Xiov uvtlXc/.[X7Covtu xoig Kiu^QOLg. „, 7*. Plut. Sull. 5. O dh UvXXug oi6[isvog avxco xr)v uTtb xcov -rr^ 20 TtoXsuLxCov do£,av fatl xccg TtoXixixug 7tQu£,sig dcuQxsiv xul dovg euvxbv uTtb xf]g 6xQuxsiug sv&vg etil xr)v xov dfj^iov 7tQu£,LV h%\ 6xQuxr]yiuv 7toXLXixitv uTtsyQuilJccxo xcd dL£LpEv6&>] ' xftv d ' uixiuv xoig oyXoig uvuxi%rt6L' cpr]6l yuQ uvxovg xitv 7iQog Boxyov sldo- xag tpiXiuv xcd 7iQ06dsyouEVovg, si tzqo xfjg 6XQaxr]yiug uyoQu- 25 vopoir], xvvrtys6iu XaciTtQcc xul /J ifivxcbv &r]Qicov ccycbvag, sxs^Qovg aTtodsi^uL 6TQurrtyovg, obg uvxbv uyoQuvopLEiv uvuyxu6ovrug. eoLXS 6s Tr]v uXrfofj r^g aTtoTEv^scog uhiuv ov% bfioXoycov 6 2JvX- Xug sXEy%£6d'UL roig 7tQuyuu6iv xrX. 8*. Plut. St/tt. 6. ZvXXug 6s ov (i6vov i]decog 7tQ06LspEvog 30 xbv xolovxov EvduLLiovL6[ibv xul t,i]Xov aXXu xul 6vvuvE,cov XUL 7. Annus, quem adscripsi, apparet exuerbis Plutarchi qu tf] tvyrj tf)g &Q£- rfjg TtXiov iotx£ viunv xai bXcog iavrbv rot) daiuovog 7toL£iv, 6'g y£ xal rfjg 7tQog Mir^XXov buovoiag, i6oxiiiov dv$Qa xal xr\- d£6rr)v, £vrvyiav nva &£iav alttatac TtoXXd yaQ avtcp TtQcxy- uara 7taQ£%£iv iTcido^ov bvra TCQaorarov iv tf) xotvcovia y£vi- 10 6&at rfjg aQyfjg. "Ett dh A£vxoXXcp \ihv iv rolg V7t0[ivr]ua6iv, cbv ixdvcp titv fl1 yQacpi]v dvati\T£tx£^ 7taQatv£l [irjdhv ovrcog r)y£i6ifaL (iiflaLOV, ^k cog b ti av avtcp 7CQo6td%T] vvxtcoQ tb datirovtov. ix7t£Li7toLiivov 6h avtov Li£rd dvvdu£cog slg tbv 6vuuayixbv tioX^uov t6roQ£i 15 %a6pta rf]g yfjg [liya y£vi6&at ti£ql Aa$iQVX]V. ix dh rovxov tcvq dva(5Xi>6at tcoXv xal cpXoya XatLTCQav 6rr]Qt6ai TtQog rbv oi)Qa- vov £t7t£iv dr) xai tovg LLavr£tg, cog dvi]Q dya&bg b\p£t dtdcpOQog xai 7t£Qirrbg aQ%ag a7caXXdt,£t xf) tcoXu raQa%ag rdg 7taQov6ag. tovtov dh avtbv £tvai tpr]6tv 6 ZlvXXag' tf)g [ihv yaQ bipecog 20 idtov £ivat tb 7C£ql tr)v xofirjv %Qv6co7t6v, aQ£rr)v 6h ovx at6yv- v£6$at, uaQrvQcov iavrco [i£rd TtQa&tg xaXdg ovtco xa\ u£ydXag. tavta llsv ovv tc£q\ rf\g ftuoriqrog. 9*. Cic. de diuin. 1, 33, 72. Vt in Sullae scriptum historia ui- _89 665 ah,i6ni6zov r\yhl6%'ai v.al fiifiaiov , mg otl av anooriu.avd,fj dia r&v iv- vnviav. — Simttis prodigii eiusdem anni Oros. 5, 18,5 mentionem facit: In Samnitibus uastissimo terrae hiatu flamma prorupit et usque ad cae- lum extendi uisa est, quocum, si Oudendorpii coniecturam sequeris, con- sentit Obseq. 54 [114] : L. Marcio Sex. Iulio coss. — , cum bellum Ita- licum consurgeret, prodigia multa apparuerunt urbi. — Aeserniae [sic Oudendorpius pro uulg. Aenariae] terrae biatu flamma exorta in caelum emicuit. unde etiam apud Plutarchum sub u. Aa§iQvr\v possis suspicari latere AlasQviav. Lauernium enim situm erat prope Formias, neque est ueri simile idem eodem anno duobus diuersis locis accidisse. Obsequentis autem u. Aenariae in Lauerni mutare inde uetamur, quod Orosius, qui item Liuio usus est, in Samnitibus illud factum esse scripsit. — cum u. 12 cf. fr. 1. 8, 7 6'Aov Par. C 13 naoaivuv Par.A 14 tcqogtu&i Par.A 16 uiya rr)g yf)g Par.C XaPeavrjv Par.AC Aafiiirviv uulcj. uid. adnot. 17 arrjQi^ai Muretus 18 8i]\ de Par.C nai cldet Reiske 22 TtQcc^ag Sangerm. 23 6o"i6r>jTo? Cdbet 9, 24 in sillae Voss.A insulae Voss.pr. m. in Sisennae Marsus et Orelli in ed. I. L.CORNELIl SVLLAE COMMENTARII RERVM GEST. fr.8— 11 199 demus, quod te inspectante factum est, ut7 cum ille in agro Nolano inmolaret ante praetorium, ab infima ara subito anguis emergeret, cum quidem C. Postumius baruspex oraret illum, ut in expeditionem exercitum educeret. id cum Sulla fecisset, tum ante oppidum No- 5 lam florentissima Samnitium castra cepit. 10*. Plin. n. h. 22, 12. Scripsit et Sulla dictator ab exercitu se quoque donatum [corona graminea uel obsidionali] apud Nolam legatum bello Marsico, idque etiam in uilla sua Tusculana, quae fuit postea Ciceronis, pinxit. to 10 A. Plut. an sen. ger. res p. 0. cO ds EvXlug, oxs xav spccpv- Ucov 7toXsu.cov xr)v 'IxuMuv xutTrjQug 7iQ06stiit;s xfj 'Pcbiir] tcqco- xov, ovds {iixqov hv xfj vvxxl xurs'duQdsv, vnb yrj&ovg xal %UQccg jisydhjs coOtcsq nvsviiurog uvacpsQoiisvog xi]v v\)vyr\v' %ul xavxa tcsqI uvxov ysyQucpsv sv rolg vtcojavijixuGlv. i5 11*. Plut. Mar. 35. UvXlug ds [seditione ex legibus Sulpiciis 1 ille libri Sulla Marsus nolanii Lcid. H 2 infirma Leid. H 3 6. libri expeditione Lcid. H 4 scylla Voss. B silla Leid. H 5 florentissimam Leid. H fortissima HoUingcr (sec. Val. Max. 1, 6, 4) samnitum Leid. H 10, 9 finxit Tol. lOAj 14 'iyoacpsv libri Bcrnard. 89 666 89 665 88 666 9. Marcus Quintum fratrem se alloquentem fecit idemque breuiter repetit de diu. 2, 30, 65, iltud autem factum esse uult a. 89. 665 , cum Sulla iegatus ad Nolam L. Ctuentium funderet, consentitque App. b. c. 1, 50. at Plutarchus , qui in uit. Sull. 9 idem prodigium narrat, accidisse illud Suttae consuli a. 88. 666 scribit, cum ab urbe Nola contra Marium exercitum duceret: Oi uhv ovv tcsqi xbv Mdgiov iv TtuQuaitsvuig r\6uv. 6 dh Z!i>XXug dycov ?| rdyfiara xiXsia iisrd rov 6vvaQ%ovrog unb NcoXr\g itdvsi, rbv [ihv erQurbv oqcov hqo&vuov ovru %coQSii> sv&vg inl ri)v noXiv, ivdoid^cov 6h rf/ yvcoLir] tiuq iuvrco %u\ dsdoiyicbg rbv ■nivSvvov. 'O dh udvrig Tloarovuiog &vaavrog avrov yiuraua&ihv rd 6r\usia yccu rdg %siQug uucporsQug rco ZivXXu TtQorsivug i]£iov ds&i^vat. %a\ cpvXdrrsa&ui ui%Qi xr)g ud%r\g, tbg, sl ur) itdvra xu%v v.u\ v.uXcog avrco 6vvrsXs6&sir\, rr)v i6%drr\v 6ixr\v vTtoe^siv BovXousvog. cf. Liuium (fr. 17) apud August. de ciu. dei 2,24: Sulla curn primuui ad urbem contra Marium castra mouisset, adeo laeta exta immolanti fuisse scribit Liuius, ut custodiri se Postumius baruspex uoluerit capitis supplicium subiturus, nisi ea, quae in animo Sulla haberet, deis iuuantibus impleuisset. etiam Vale- rius Maximus 1, 6, 4, qui uerba et uaticinium ex Oicerone transscripsit, Suttam tum consulem fuisse addidit. 10. Pergit Plinius: quod si uerum est. 10 A. Indicauerunt G. Sieglin Berl. phil. Wochenschr. 1883 c. 1448 et Buecheler in mus. Rhen. 54 p. 1. 11. Quam altero loco posuit Ptutarckm Sullae narrationem, in ora- tionis tenore rettulit nulla discrepantia adnotata in uit. Sutt. c. 8, ubi 200 RELIQVIAE ortaj %uqu vrjv olxCuv tov MuqCov dtcoxbctsvog ovdsvbg av 7tQo6doxr]6uvtog EL6E7tE6s. xul tovg cthv dnbxovtug iXu&£ 6q6llco 3iaQEV£%&£vtag, vx' uvtov ds MuqCov Xiystut xutd frvQug ite- Qag u6cpuXcog UTtoTtEucp&Etg 3tEX7ts6£tv sig tb 6tQuto7tsdov uvtbg 6s XvXXug sv tolg v7tOLtvr]LLu6LV ov cpr]6t xutacpvyslv TtQog tbv 5- M&qiov, dXX' u7tuXXu%xrr]vut ^ovXsv60LLSVog vitsQ cbv JlovXitC- xtog r)vdyxut,sv uvtbv uxovxu Tpi]cpC6u6d'UL, 7tEQL6%cbv sv xvxXco %,Ccps6i yviivolg xul 6vvsXu6ug itQog tbv Md.Qtov, u%ot ov tiqoeX- &cov sxsidsv slg dyoQav, cbg r)£,Covv sxstvot, tdg u7tQUt,Cug eXv6ev. ,-^t- 12*. Plut. Sull. 14. 7Ev 6s tovtco Xsystui ttvdg sv Kequlielxco io 7tQE6j3vtcov dxov6uvtug dtuXsyo^ivcov 7tQog dXXrjXovg xul xuxi- tpvtcov tbv tvQuvvov [AristionemJ, cog ptr) cpvXdttovtu tov tsC- %ovg ti]v TtQog tb 'ETitdyuXxov hcpodov xul 7tQo6fioXrtv^ rj llovtj dvvutbv eIvuv xa\ Qadiov v7tsQ§i]vat tovg TtoXsuCovg, uTtuyysl- Xat tuvtu TtQbg tbv ZlvXXuv. 6 6s ov xatscpQ6vr]6sv, dXXd hitsX- 15- ■0'car' vvxtbg xul &Eu6uLisvog tbv tOTtov uXco6iaov Ei'%sxo xov EQyov. Xiyst dh avtbg 6 HvXXug sv totg v7toLivr]LLu6t tbv tiqco- tov S7ttL3dvtu tov tsC%ovg, Muqxov 'Atrjlov, dvxt6xdvxog uvxcp TtoXsLiCov dovtu 7tXrtyr\v sx xutucpoQug tcp xqccvel 7tSQLxXu6ut tb £,Ccpog, ov Lci]v vcpi6&ut tr)g %coQug dXXd lleIvul xul xuta6%stv. 20 13*. Phit. Sull. 14. 'EXslv dh tdg l4&r]vug uvtog cpr]6tv sv tolg v7touvrjtiu6t MccQtCutg xuXdvdutg. 86 14*# piut, Sull. 16. rsvoLiEvot 6h xotvf] [Sutta et Hortensius 6 ante pugnam Chaeronense?n] xuxuXull^uvovxul flovvbv sx Lii6cov EGtcbtu tcov 'EXattxcov TtsdCcov svyscov xal uLicpLXucpr] xul tiuqu »5. tr)v qC^uv vdcoQ syovtu. (DiXofloLcotbg xuXsltut^ xul tr\v cpv6tv uvtov xul trjv &i6tv ETtatvsl &uvLiu6Ccog 6 XvXXug. 86 668 easclem res persecutus est: ZvXXag 6s sig rr)v olxiav xov Maoiov 6vv3ico- %&HS L]vayv.a6Q"r\ nQosX&cbv rdg aizoa^iag Xvaai. inde quaecun- cp.ce ibi exstant cle seditione illa Sulpicii ex Sulta fluxisse uidentur. cf. App. b. c. 1, 56: xarriyoQEi [Sulpicius] rcov aQyiiov TCOQUav cog ivbg r&v vic avxbv r)yEix6vcov xal 6v6xQuxr\- ycov iTtefisXrjd-r]. xuvxu xe di] dci^uXXs xo tceqI Xulqcoveluv eQyov cbg ovyl xu&UQcog uycovL6%-iv, xul oxi xovg uXXovg Ml&ql- duxt] cpiXovg, ovg e'l%ev ulyuuXcbxovg, aitodovg 6 EvXXug 'Aql- 6xCcovu uovov xbv xvquvvov cxvelXs dtu cpuQuuxcov lAQyEXuco 3 dtucpoQOv ovxu, ptuXt6xu ot!g. 15 iixrtETto^a&at libri corr. Beiske 17 vtowtov Par.A vowcov SPar.C xEvxikicov Par.A in ras. 20, 22 sylla Bem. Halberst. Gr(uter.) (Par.) B? Bamb? C ylla sylla K(arolir.) siUa S(angall .) syllabaE1 Bamb.1 uigesimo primo Bern. uicensimo primo Gr. 23 reppublica B rempuplicam S(ang.) Kfarolir.) 204 RELIQVIAE EX LIBRO XXII 78 676 21*. Plnt. Sull. 37. e0 de HvXXag ov [ibvov TtQosyvco ti]v iavtov tEXEvtr)v cxXXd tQbitov xiva %al ysyoacps xeqI avtf^g' xo yao slxo6xbv xal devxsoov tcov v7to(.ivr][idtcov xqo Svevv r]UEQ(ov ?} srsXsvta yQacpcov E7tav6axo. %ai cpr]6t tovg [xe] XaXdaiovg avxco itQoeiTtelv, cbg deov (iefivcoxoxa xaX&g avxbv ev axufj xcov 5 evtvyr\\idxcov xaxa6xQe'vpav Xeyet de xal xbv vlbv avxov xe&vt]- xoxa [xlxqov e[XjtQ06&ev tr)g MeteXXiqg tpavr)vav tcata tovg vitvovg, ev e6&r)xi cpavXr] naQE6tcota xai deopvevov xov TtaxQbg %av6a6%av tcov cpQovxtdorv, lovxa de 6vv avxcp itaQa. xr)v [ir]- xsQa MexeXXav ev r)6vyia "/.av a7tQay\iovcog ttfjv pex' avtrjg. 10 21. Aliud Chaldaei cuiusdam uaticinium, quo Sullae a. 92.662 fu- tura magnitudo portendebatur, Plutarchus c. 5 expomit (cf. Vell. 2, 24, 3, qiii de antw discrepat, couseidit de re). — De somnio SuUae extremo uid. Plin. 7, 138 : Quod ut dissimulauerit et supremo somnio eius , cui inmortuus quodam modo est, credamus ab uno illo inuidiam gloria uic- tam, hoc tamen nempe felicitati suae defuisse confessus est quod Ca- pitolium non dedicauisset. App. b. c. 1,105: ZlvlXag 8' iv rolg ayQolg ivvitviov ^do^sv idstv, oxi avrbv 6 (fai^cov r)8r\ xaXoiT]' v.a.1 0 lisv av- ri%a ^iS^ fjiisgav rotg cpiXoig rb bvug i^sntwv dia&rjxag 6vvsyQacfsv insi- yoiisvog nal avrf)g rjiiSQag GvvsrsXsi, 6cpQayi6aLisvcp d' avrag tcsqI i6iti- Qav Ttvgsrbg icntiitrsL xal vvy.rbg irsXsvrr}6sv. 21, 4 xe del. Sintenis Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES EX LIBRO I /390\ 1. Gell. 17,2,12. Haec uerba ex Q. Claudi primo anuali quae ( 36^ j meminisse potui; notaui: — Postquam nuntiatum est; inquit, ut pu- gnatum esset in Gallos; id ciuitas grauiter tulit. 2. Gett. 17,2,19. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Tanta; 5 inquit; sanctitudo lani est; ut numquam quisquam uiolare sit ausus. 3. Gett. 17,2,10. Verba ex Q. Claudi primo annali: — sole; inquit; occaso. 390 4. Gett. 17,2,24. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Comi- 364 nius; inquit, qua ascenderat; descendit atque uerba Gallis dedit. 1. Vel de clade Aliensi uel de proelio anni 295. 459, quod ad Clu- sium aduerso Marte cum Gallis commissum est. 2. Flamen (juirinalis uirginesque Vestales — optimum ducunt [sacraj condita iu doliolis sacello proximo aedibus flaminis Quirinalis, ubi nunc despui religio est, defodere, Liu. 5, 40, 7. cf. Schicegler, hist. Rom. uol. III p. 250 not. 2. 3. Tum demum, postquam nihil usquam hostile cernebatur, uiam ingressi [Galli post pugnam AliensemJ haud multo ante solis oc- casum ad urbem Romam perueniunt, Liu. 5,39,2. De latinitate cf. Lucil. u. 68 p. 7 M. 4. Ingenti periculo transeundum per hostium custodias erat. ad eam rem Pontius Cominius inpiger iuuenis operam pollicitus, incubans cortici secundo Tiberi ad urbem defertur. inde, qua proximum fuit a ripa, per praeruptum eoque neglectum hostium custodia saxum in Ca- pitolium euadit et ad magistratus ductus mandata exercitus edit. ac- cepto inde senatus consulto, uti comitiis curiatis reuocatus de exilio iussu populi Camillus dictator extemplo diceretur militesque haberent imperatorem quem uellent, eadem degressus nuntius Veios con- tendit [y.c Liuium, cui narrationem Claudii haud ignotam fuisse ille locus testatur, eam, qua carere nollet, auctorum suorum multitudine permotum in an- num 361. 393 seposuisse existumemus? etiam ex ea re certamen illud ex alieno loco huc insertum esse haud temere conieias, quod Liuius de tumultu illius anni nihil accuratius et fusius narrat nisi hoc ipsum, omnino omittit pugnam, quam inter utramque aciem commissam esse ueri simile est. (cf. Weissenbom ad Liu. 7, 9, 5.) 11. Popma haec rettulit ad bellum Punicum, quo Hannibal per mul- tos annos Apuliam et Campaniam tenuit ac spoliauit, ego cum Bothio adstipulante L. Muellero ad Gallos, idque ad annum 361. 393, quo GaJli ad Tiburtium auxilium ex Campania redeunt (Liu. 7, 11, 3), post- quam ab a. 367. 387 Apuliam peruagati sunt. cf. Liu. 6,42,8: palati alii Apuliam maxime petentes cum fuga longinqua, tum quod passim eos simul pauor errorque distulerant, ab hoste sese tutati sunt. 7,1,3: principio anni (366. 388) et de Gallis, quos primo palatos per Apuliam congregari iam fama erat — agitata mentio. 12. Hoc fragmentum argumcntis tam certis ad Quadrigarii auctori- tatem mihi MerckJinoque (A. Gellii cap. quaedam ad fontes reuocata p. 12) etiam contra Vngerum l. s. p. 85 trahi uidebatur, ut hoc unum ex eis quae sine auctoris nomine ad nos pcruenissent , dignum esse existi- marem, quod in ipsis reJiqtiiis exstarct. nam ut omittam apud alios 1 umerurn N consensu QZB concessu cet. libri congressu &ronou. conisu Mommsen 2 usquam recessit Z ne Gallus — 3 haberet post successit (209, 9) transpomt aut omnino delet Sca- liger 3 in ictu Hertz cum Q icti cet. eius libri et uulg. istius [$ ictuis Lipsius eam codd. Nonii capud Q pcedit Q praecidi Nonii FHlL tetraxit Z 4 sanguinulente Z qui ex f. X1 11, 6 Annalium I ci. L.Muellcr 7 lugati L ampolam LH Bamb. uagatiampolam G Lucaniam coni. Palmcr Apuliam Iun. adque L1 quod his] quod eius coni. Palmer. is Mueller an quoad his ? 8 expolabatur L G spolabatur Bamb. Tjugd. expoliabatur H exspoliabantur Iun. Quadr. scripserat ecspoliabantur uel spoliab., Nonius excerpscrat spolabantur, quod L. MuelJer tuetnr. (quo altero loco u. expoliari inueniebatur (Donati a. gr. p. 394K.J, nunc spo- liantur restitutum esi.) Q. CLAVDII QVADRIGAKII ANNALES. fr. 10b— 12 211 quam est iiobilium scriptorum, qui secus dixerit. ea res prorsus mirauda sie profecto est iu libris annalibus memorata: Aduleseeus tali geuere editus L. Furio Claudio Appio consulibus tribunus militaris. atque in eo tempore copiae Gallorum iu- 5 gentes agrum Pomptiuum insederant, instruebanturque acies a con- sulibus de ui ac niultitudine hostium satis agentibus. Dux interea Gallorum, uasta et ardua proceritate armisque auro praefulgentibus, grandia ingrediens et manu telum reciprocans iucedebat perque contemptum et superbiam circumspiciens despiciensque omnia ue- 10 nire iubet et congredi, si quis pugnare secum ex omni Romano exercitu auderet. tum Valerius tribunus, ceteris inter metum pu- doremque ambiguis; impetrato prius a consulibus, ut in Gallum tam inmaniter adrogantem pugnare sese permitterent, progreditur intre- pide modesteque obuiam; et congrediuntur et consistunt et consere- scriptorcs Appium Claudium huius insignis certaminis cxpertem esse, primum is erat mos Gellii, ut eundem scriptorem compluribus deinceps capitibus transscriberet (uid. Kretzschmer, De A. Gell.font.part. IpAsqq. Mercldin, Citierrnethode, p. 664sqq.), ex Claudio autem, quo solo anna- lium scriptore in hoc libro usus est, etiam capita primum et tertium de- cimum sumpsit; deinde aliis minutiis uariatis ita concinit haec narratio cum Quadrigarii uerbis, quibus simile certameu Gellius cap. 13 exposuit, et toto colore et singulis quibusdam uocibus (cf. c. 11 Dux interea Gallorum. c. 13 Cum interim Gallus; c. 11 si quis pugnare secum auderet. c. 13 si (juis secum depugnare uellet; c. 11 spectante utroque exercitu. c. 13 utro- que exercitu inspectautej, ut fieri non possit, quin utraque narratio ex eodem auctore fluxerit. sed acccdit, quod ctiam hoc certamen Liuius (7, 25,13 et 26) ita narrat: et cum in agrum Pomptinum descendisset [Camillus, qui tum Appio Claudio collega mortuo solus consul eratj, quia neque in campis congredi nulla cogente re uolebat et prohibendo po- pulationibus, quos rapto uiuere necessitas cogeret, satis domari crede- bat bostem, locum idoneum statiuis delegit. Vbi cum in stationibus quieti tempus tererent, Gallus processit magnitudine atque armis in- signis quatiensque scutum basta cum silentium fecisset, prouocat per interpretem unum ex Romanis, qui secum ferro decernat. M. erat Va- lerius tribunus militum adulescens, qui haud indigniorem eo decore se quam T. Manlium ratus, prius sciscitatus consulis uoluntatem in medium armatus processit. minus insigne certamen humanum nu- 12, 3 adolescentis B1 adolescens i?2 tali] Italo ed. ant. L. Furio] L. om.-QZB 4 fit add. c 5 |>mptinum QZBT1 in- sederat T 6 deuia multitudine Z interea] itra B 8 grandia g gradia QZB 9 circspiciens B circonspiciens Q circunspiciens -N conspiciens T despiensq; Z1 11 tum] tamen Z ante corr. mecll Q 13 inaniter Q inmaniter cet. codd. adrgantem Z a. corr. 14* 212 RELIQVIAE bantur iam manus. atque ilti uis quaedam diuiua fit: coruus repenle inprouisus aduolat et super galeam tribuni insistit alque inde in ad- uersarii os atque oculos pugnare incipit; insilibat, obturbabat et unguibus manum laniabat et prospectum alis arcebat atque, ubi satis saeuierat, reuolabat in galeam tribuni. sic tribunus spectante utro- 5 que exercitu et sua uirtute nixus et opera alitis propugnatus ducem bostium ferocissimum uicit interfecitque atque ob banc causam cogno- men habuit Coruinus. id factum est annis quadringentis quinque post Ilomam conditam. 13. Gell. n. Att. 17,2,4 et Non. s. u. subnixum p. 405. Verba ex 10 rnine interposito deorum factum: namque conserenti iam manum Romano coruus repente in galea consedit, in hostem uersus. quod primo ut augurium caelo missum laetus accepit tribunus, precatus deinde, si diuus, si diua esset qui sibi praepetem misisset, uolens propitius ad- esset. dictu mirabile, tenuit non solum ales captam semel sedem, sed quotienscumque certamen initum est, leuans se alis os oculosque hostis rostro et unguibus appetit, donec territum prodigii talis uisu oculisque simul ac mente turbatum Valerius obtruncat. coruus ex con- spectu elatus orientem petit. hactenus quietae utrimque stationes fuere. postquam spoliare corpus caesi hostis tribunus coepit, nec Galli se statione tenuerunt et Romanorum cursus ad uictorem etiam ocior fuit. ibi circa iacentis Galli corpus contracto certamine pugna atrox con- citatur. — consul contione aduocata laudatum tribunum decem bubus aureaque corona donat. etiam in minimis igitur rebus Liuius conseMit cum Gellio; nam quod Gellius de duobus consulibus loquitur, Liuius de uno, errori Gellii id adscribendum esse apparet; itaque cum etiam 7,9 Liuium ante oculos liabuisse Claudium supra ad fr. 10h demonstraueri- mus, et eum eiiam hic eodem auctore usum esse consentaneum est et fir- matur hoc consensu sententia nostra de Gellii fonte. — Ceterum eadem fere apud Dionys. 15, 1 (Zon. 7, 25), alia (niliil de coruo) apud Appian. Celt. 10. Muenzer De Val. gente p. 25sqq. Liuium fabidam secundum Vdlerium Antiatem narrasse existimauit; a Valeriorum uanitate eam repetendam et Torquati exemplo fictam esse etiam mihi probabilc est, Li- uium tamen hoc loco a Claudio ad Antiatem transisse mihi non per- suasit. 13 spectare uidetur ad bellum Latinum. 2 inde om. N 2. 3 aduersarios atq; Q aduersarii os TINTT aduersariis atq. ZB 3 incipit] cepit LT insiliebat Z2 B2 in- sibilat II obturbabatq; ung. TI 4 manum] magis mihi placerct uoltum coll. Liu.: os oculosque hostis rostro et unguibus appetit; malas Kreyssig coil. Dion. 15. 1, 1 alis] alias QTIN ales N'2 arcebat] acerbat Q2 5 seuierat Z reuolebat a 13. Contaminaui hoc fragmerdum ex G-cllio ct Nonio l. s. s. hacc enim debcntur G-ellio: Ea dum fiunt, Latini subnixo animo, hacc No- nio: ea Latini subnixo animo ex uictoria inerti consilium ineunt. sed cum cetcra Claudii uerba tum etiam haec Nonium sumpsisse ex Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 12—15 213 Q. Claudi primo annali: — Ea, inquit, dum fiunt, Lalini subnixo animo ex uictoria inerti consilium ineunt. l + ;:. Liu. 8, 19, 13. Conlaudatis Fundanis consul [L. Plautius 7^7 Venox] litterisque Romam missis, in oflicio Fundanos esse; ad Pri- 5 uernum ilexit iter. prius animaduersum in eos, (|ui capita coniura- lionis fuerant; a consule scribil Claudius; ad trecentos quinquaginta ex coniuratis uinctos Romam missos, eamque deditionem ab senatu non acceptam, quod egentium atque humilium poena deliingi uelle Fundanum populum censuerint. „26 10 15. Gell.n. Att. 6,11,7. Consimiliter Q. quoque Claudius in ^g primo annalium 'nequitiam' appellauit luxum uitae prodigum eftii- sumque in hisce uerhis: Persuadent i cuidam adulescenti Lucano, qui adprime summo genere gnatus erat, sed luxuria et nequitia pecu- niam magnam consumpserat. 14. Posteaquam Priuernates et Fundani a Vitruuio Vacco Fun- dano inducti a Pomauis defeccrunt, L. Papirius Crassus cos. cutn Vi- truuio bellum conscruit, qui facilc uictus Priuernum fugit, alteri autem constdi L. Plautio appropinquanti senatus Fundanorum occurrens et de- precans se suaque omnia dedidit. (De Priuerno capto Liuius c. 20, 6 du- plicem famam inseruit.) 15. 16. Cf. Liu. 8,27: Aliud subinde bellum cum alterius orae Graecis exorturn. namque Tarentini cum rem Palaepolitanam uana spe auxilii aliquamdiu suptinuif-sent , postquam Romanos urbe potitos ac- cepere, uelut destituti ac non qui ipsi destituissent, increpare Palae- politauos, ira atque inuidia in Romanos furere, eo etiam quod Lucanos et Apulos (nam utraque eo anno societas coepta est) in fidem populi Romani uenisse allatum est: quippe prope modum peruentum ad se esse, iamque in eo rem fore, ut Romani aut bostes aut domini babendi sint. discrimen profecto rerum suarum in bello Samnitium euentuque eius uerti. eam solam gentem restare, nec eam ipsam satis ualidam, quando Lucanus defecerit, quem reuocari adbuc inpellique ad abolen- dam societatem Romanam posse, si qua ars serendis discordiis adhi- beatur. haec consilia cum apud cupidos rerum nouandarum ualuissent, ex iuuentute quidam Lucanorum pretio adsciti, clari magis inter populares quam honesti, inter se mulcati ipsi Gellio, cum libri eius integriores essent, suspicatus cst M. Hertz iti Gellianis p. 108 sq. pro Claudio tamen ab eo et hic ei in proximis fr. 22. 23. 24 falso Coelii nomcn sitbstitutum est. uid. j>. ccxxxr. 1 latini (la ex h corr.) Q, apud Nonium ex Latini LH2G e la- tinis Basil. e Latini BGen.H1 et A subniso Q sub. rnixo X 2 et uictoriae certi Canter ec uictoria indepta uel ineptum L.Muellcr 1-t, 6.7 ad cccl ex coniuratis Med. 9 populurn om. Med. 15, 12 persuadenti libri persuadent scripsi collato Liuii l. s. s. persuadent i 1L rt: 214 RELIQVIAE 16. Gell. n. Att. 2, 19, 7. Claudius Quadrigarius in primo annali: Vgg Ea Lucani ubi resciuerunt, sibi per fallacias uerba data esse . . . 17. Gell.n. Att. 17,2,18. Verba ex Q. Claudi primo annali: — sese, inquit, ne id quoque, quod tum suaderet, facturum esse. — „ 18« Liu. 0,5,1. Consules [T. Veturius Caluinus Sp. Postumius 5 Albinus] profecti ad Pontium in conloquium, cum de foedere uictor agitaret, negarunt iniussu populi foedus fieri posse nec sine fetiali- bus caerimoniaque alia sollemni. itaque non, ut uulgo credunt Clau- diusque etiam scribit, foedere pax Caudina, sed per sponsionem facta est. quid enim aut sponsoribus in foedere opus esset aut obsidibus, 10 ubi precatione res transigitur, per quem populum fiat, quo minus legibus dictis stetur, ut eum ita Iuppiter feriat, quem ad modum a fetialibus porcus feriatur? spoponderunt consules, legati, quaestores, tribuni militum, nominaque omnium qui spoponderunt exstant, ubi, si ex foedere acta res esset, praeterquam duorum fetialium non ex- 15 starent. et propter necessariam foederis dilationem obsides etiam „90 sescenti equites imperati, qui capite luerent, si pacto non staretur. 4^4 19. Gell.n. Ati. 2,19,8. Item Quadrigarius in eodem [i.e. primoj uirgis cum corpora nuda intulissent in ciuium coetum , uociferati sunt se, quod castra Romana ingredi ausi essent, a consulibus uirgis caesos ac prope securi percussos esse. deformis suapte natura res cum speciem iniuriae magis quam doli prae se ferret, concitati homines cogunt cla- more suo magistratus senatum uocare, et alii circumstantes concilium bellum in Rotnanos poscunt, alii ad concitandam in arma multitudinem agrestium discurrunt, tumultuque etiam sanos consternante animos de- cernitur, ut societas cum Samnitibus renouaretur, legatique ad eam rem mittuntur. repentina res quia quam causam nullam tam ne fidem qui- dem habebat, coacti a Samnitibus et obsides dare et praesidia in loca munita accipere: caeci fraude et ira nihil recusarunt. dilucere deinde breui fraus coepit, postquam criminum falsorum auctores Tarentum commigrauere, sed amissa omni de se potestate nihil ultra, quam ut paeniteret frustra, restabat. 17 hic posui, quia a. 321. 433 dicere potuit Pontius, cum etiam al- terum consilium, quod dederat pater de jRomanis apud Caudium inclusis, repudiaret. uid. Liu. 9, 3 — 4. 18. Antea etiam apud Liuium de foedere semper sermo fuerat, ut apud alios auctores (etiam in periocha rfoedere cum Samnitibus facto'); nunc antiquarium aliquem sequitur. 19. Bes post furculas Caudinas Romae gestas intellegendas esse facile apparet. minus clarum est, qua re audita propinqui obsidum in uiam 16, 1 Cladius P 2 fallatias B 17, 4 sese] ee Q esse Z se Hertz 18, 6 federe Medic. 8 ut ulgo Med.1 13 cos Par. eoss Med. 320 Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 1G— 21 215 liltro — : Id ubi rescierunl propinqui obsidum, quos Pontio traditos supra demonstrauhnus, eorum parentes curn propinquis capillo passo in uiam prouolarunt. 20. GelLn. Att. 17, 2,21. Verba ex 0. Claudi primo annali: 4a4 o — rCum tantus', inquit, rarrabo penes Samnites populi Honiani esset . . .' Arrabonem dixit sescentos obsides. oon 21. Gell. n. Atl. U 25, 0. Aut rursus quid esse id dicemus, quod 434 in primo annalium Quadrigarii scriptum est, C. Pontium Samnitem a dictatore Romano sex horarum indutias postulasse, si indutiae 10 rpaucorum' tantum rdierum' appellandae sunt? prouolarint. an cum resciuissent, exsoluisse se senatum religione foederis et in magnum periculum adductos obsides? cf. Liu. 9,5,5: et propter neeessariam foederis dilationem obsides etiam sescenti equites imperati, qui capite luereut, si pacto non staretur, Liu. 9,14,12: nec idlum Buperfuisset animal [Samnitium castris ad Luceriam expugnatisj, ni consules receptui signum dedissent auidosque caedis milites e castris hostium imperio ac minis expulissent. itaque apud infensos ob inter- pellatam dulcedinem irae confestim oratio habita est, ut doceretur miles minime cuiquam militum consules odio in hostes cessisse aut cessuros, quin duces sicut belli ita insatiabilis supplicii futuros fuisse, ni re- spectus equitum sescentorum, qui Luceriae obsides tene- rentur, praepedisset animos, ne desperata uenia hostes caecos in supplicia eorum ageret, perdere prius quam perire optantes. laudare ea milites laetarique obuiam itum irae suae esse ac fateri omnia patienda potius quam proderetur salus tot principum Romanae iuuentutis. 20 cohaeret cum fr. l'J. 21. Gellius in eo capite de indutiis cgit, quas Varro sic definierat: Indutiae sunt pax castrensis paucorum dierum. hoc fr. fortasse ad res ■ante urbem Luceriam expugnatam gestas pertinet; nam colloquium tum inter Romanos Samnitesque factum esse de urbe tradenda Liuius 9, 15,3 rettulit. postquani autem in ipso orationis tenore et consules tum rem ad Luceriam gessisse neque Pontium in ipsa urbe fuisse narrauit, haec 15, 8 addit: haud ferme alia mutatioue subita rerum clarior uictoria populi Romaui est, si quidem etiam, quod quibusdam in annalibus inuenio [Claudio autem in his libris esse usum Liuium constatj, Pontius Herenui filius Samnitium imperator, ut expiaret consulum ignominiam, sub iugum cum ceteris est missus. ceterum id minus miror, obscurum esse de hostium duce dedito missoque: id magis mirabile est ambigi, Luciusne Cornelius dictator cum L. Papirio Cursore magistro equitum eas res ad Caudium atque inde Luceriam geaserit — an consulutn Papiriique praecipuum id decus sit. cf. etiam Dionys. 16, 1, 4: jibt' ov tcoXv <$£ za uvtcc %a.l 6 IlovTiog vnb cPco(iaicov ina^s, y.at zov 'Qvybv vnfjl^ov xal avTog xal oi 6vv avT(p. De re cf. Mommseni chronol. p. 114sqq. Weissenboru ad Liu. I. I. 10, 1 rescierunt VPE resciueruut g Pontio Rg poncio VPg 203 5. 6 populi Rom. essetj pse X 6 arbone Z artabonem Q 21j 8 poncium V sannito TT sonitem i? 216 RELIQVIAE 22. Gell.n. Att. 17,2,3. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Ann;i, inquit, plerique abiciunt atque inermi inlatebrant sese. 23. Gett. ». Att. 17,2,5. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Domus, inquit, suas quemque ire iubet et sua omnia frunisci. 24-. Gett. 17,2,9. Verba ex Q. Claudi primo annali: — et Ro- 5 maiii, inquit, multis armis et magno commeatu praedaque ingenti copiantur. 25. Gell.17,2,11. Verba ex Q. Claudi primo annali: — nos; inquit, in medium relinquemus. 26. Gell. 17,2,15. Verba ex Q. Claudi primo annali: — nihil 10 sibi; inquit7 diuilias opus esse. 27. Gell 17,2,22. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Miser- rimas; inquit, uitas exegerunt. 22. Ex Gellio sua habet Non. p. 129,23, falso tamen sub nomine Coelii, icl auod Jt. I. Nonius ipse prodidit; nam Coelio suo etiam initium explicationis Gellianae addidit uid. s. app. ad fr. 13. Beferendum esse hoc fr. mihi uidetur ad proelium in saltu auium ad Bouinum a C. Iunio Bu- bulco contra Samnitcs commissum a.311. 443; ubi cum Bomani spe prae- dae pellecti i)i insidias incidissent, oratione cousulis accensi, aggressi sunt ininiueutem hostium aciem (pergo cnim ipsius Liuii 9, 31, 14 uerbis). ibi paulum laboris fuit, dum in aduersum cliuum erigitur agmen, ce- terum postquam prima signa planitiem summam ceperunt sensitque acies aequo se iam institisse loco, uersus extemplo est terror in in- sidiatores, easdemque latebras, quibus se paulo ante texerant, pa- iati atque inermes fuga repetebant. sed loca difficilia hosti quae- sita ipsos tum sua fraude impediebant. itaque ergo perpaucis effugium patuit: caesa ad uiginti milia hominum, uictorque Romanus ad obla- tani ab hoste praedam peeorum discurrit. [Contra Bomanos iv xalg vlaig ralg koQvoig, cuni circumdati essent, fusos esse a Samnitibus Zo- naras 8, 1 narrat.J 23. 24. Ex Gellio apud Nonium (p. 113, S et [armis — copiantur] 87,6) sed falso sub Coelii nomine, cf. adn. ad fr. 22. 26. Closset p. 496 not. 4 refert ad Curium Dentatum dona Samni- tium tertio bcllo repudianttm, sed uchementer dubito, num ad hoc bellum iam primus liber descendent. 22, 1 Caelius uel Coelius annalibns libro I. Non. 2 atque] at NoniiLH1 inbermi ZX inbermis (»e/ inermes) in latebras se illatebrant (illatebrasse H, inl. i1) Nonius illecebrant Q1 illace- brant Q2 illatebrant X2 Nonii eocl.L2 inlatebant X ante corr. 23, 3 Coelius libro II Nonius 4 suam Non. cod. L quoque Nonius suam F^L1 sua ni L2 fru*isci (n cras.) 0 frunici P 24, 5 Caelius (Coelius GE) libro I: armis et magno commeatu (cumm. L1, cam. F1) sed (set LXW) praeda ing. cop. Non. 2B, 11 inquit sibi 17 27, 12 uias QN Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 22—34 217 28. Gell.17,2,23. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Hic nimiis in otiis, inquit, consumptus est. 29. Gell.17,2,25. Verba ex Q. Claudi primo annali: — Con- ualles, inquit, et arboreta magna erant. 5 30. Gell. 9,14,3. Meminimus etiam in Tiburti bibliotheca in- uenire nos in eodem [primo] Claudii Iibro scriptum utrumque ffa- cies' et 'facii*. 31. Seru. (auctus) ad Verg. .len. 1 , 108. Ilaec autem saxa inter Africam, Siciliam et Sardiniam et Italiam sunt, quae saxa oli hoc io Itali aras uocant, quod ibi Airi et Komani ibedus inierunt et fines imperii sui illic esse uoluerunt. — quidam insulam fuisse liunc lo- cum tradunt, quae subito pessum ierit, cuius reliquias saxa haec ex- stare, in quibus aiunt Poenorum sacerdotes rem diuinam facere so- litos. bas aras alii Neptunias uocant, sicut Claudius Quadrigarius 1 15 annalium: apud aras, quae uocabantur Neptuniae, . . . 3*2. Nonius s. u. reticulum p. 222. Claudius primo: . . . prius hisce f auctorihus inde reticula galearia . . . 33. Nonius s. u. possetur p.508. Quadrigarius annalium lih. I: Cum non possetur decerni, utrius putaretur uictoria esse . . . EX LIBRO II 20 34*. Liu. 10, 37, 13. Et huius anni parum constans memoria ^— est: Poslumium auctor est Claudius in Samnio captis aliquot urhihus 28. JEx eis annis, quorum memoriam Claudius libro primo esse con- plexus uidetur, solos annos 348. 406 et 347. 407 in otiis consumptos esse tradit Liuius (7, 27, 1 et 3). oO uulgo confusum est cum fr. 10b p. 20S u. 9. sed falso, id quod cuiuis ipsa Gellii ucrba paulo attentius legenti facile apparebit. 34 libro secundo attribui cum Krausio. ceterum de rebus a con- sulibus gestis prorsus alia antea Liuius eaque plurimis uerbis narrauerat. haee in appendice adnotauit addito Fabii testimonio (fr. 19, cf. adn.), 28, 2 mimis () minuss ad murg. Z minus TIX mimus ON nimiis Larnbecius annus conieci consupt' Z 29, 3. 4 conuales Z 30, 6 daudii X utrumque7 f. et f . Z 6. 7 facii] faciei Ubri, at uid. uerb. Gcll. seqq. 31, Verba Claudii, ut supra edidimus, solus C(assellanus) ser- utiiiit. 12 i cuius C 32, 17 hsce FHXE hisce II2LG priuisque ductoribus indit reticula Lipsius indere Hcrtz indidere L. Mueller 218 RELIQVIAE in Apulia fusum fugalumque, saucium ipsum cum paucis Luceriam conpulsum, ab Atilio in Etruria res gestas eumque triumphasse. 35. Nonius s.u. properalim p.154. Quadrigarius annali Iibro II: eo consules propere exercitum redducunt. 36. Nonius s. u. offendere p. 359. Quadrigaiius annali Iib. II: 5 Inde postquam aliquantum recessit, offendit montem, Ioca inuenit ea res omnes babere, quae militibus opus sunt, ligna, aquam, pabulum. 37. Nonius s. u. ignauiter p.514. Quadrigarius annali lib. II: et qui ibi erant, non ignauiter potando eum diem pro meliore ha- buerunt. 10 38. Nonius s.u.desubito p.517. Quadrigariusannalilib.il: his desubito utrisque nuntiatur ipsorum copias adesse. 39. Priscian.8 p.393 H. Quintus Claudius inllannalium: Con- prehensare suos quisque, sauiare, amplexare. EX LIBRO III — 40. Gell. 3, 8. Cum Pyrrus rex in terra Italia esset et unam 15 476 atque alteram pugnas prospere pugnasset satisque agerent Romani ad quem Liuii narratio (scil. pcr alium auctorem, qui consulum nomina adscripserat) referenda est. 40. 41. Claudium Plutarchus (uel Dionysius, ex quo ille sua sumpsit, cf. Quellen d. Plut. p. 71) esse secutus uidetur in uita Pijrrh. 21: (isra tccvtcc tov U^QLyLOV V.UL v7tia%kto ■avxco tbv TIvqqov SoXocpovrjOsiv. SvG%SQavas ovv in\ xovxto SxsZvos (uQSxfj yuo y.al zuls Svvullsolv j)£lov xcbv TtoXsiLtcov xquxsZv ios b Kdu-iXXogJ nazs- 1 deciuisset B ambracienisis R quispiam regis timochares pirri P 2 Demochares Ammian. 30, 1, 22 pyrrhi (i ex corr. in ras. duarum litt.) V pirri PR C om. P 3 et] ut libri emcnd. Scioppius 4 fili sui R filii sui V 5 regi min.] reministrarent V 7 nichil VR dproderent R circumspectacius R 9 ualerian- tiatis R ualerianciatis V ualeriantianis P 10 timorecharc V nitia P 11 at senatu R antc corr. missus V Pyrrum addidit Hertz regem uulg. inseritur 12 pop. Rom.] p. r. R 41, 14 Q.] q PVR pirrum V 15 ea causa] earoa R 16 pirro VR 258 496 220 RELIQVIAE Nos pro tuis iniuriis continuis animo tenus commoti inimiciter tecum bellare studemus. sed communis exempli el iidei ergo uisum, ut te saluum uelimus, ut esset quem armis uineere possimus. ad iios uenit INicias, familiaris tuus, qui silii praemium a nobis peteret, si te clam interfecisset. id nos negauimus uelle, neue ob eam rem 5 quicquam commodi expectaret, et simul uisum est; ut te certiorem faceremus, ne quid eius modi; si accidisset, nostro consiiio ciuitates putarent factum, et quod nobis non placet pretio aut praemio aut dolis pugnare. Tu nisi caues, iacebis'. 42. Gell. n. Att. 3 , 7, 21. Claudius autem Quadrigarius annali io tertio non Caedicio nomen fuisse ait sed Laberio. U1)VV6£ TCO IJvQQCp XO S7ll<3ovXsvua' XCtl OVTCOg WVTOV iv. TOVTOV XCiT£7tXr}t;SV, o')6T£ xccl rovg icclcoxoTcxg rcav 'Poiiiaicov 7iQ0lxa av&tg acpslvai xal tzqs- cpsig iialiv vtisq siQijvrtg ajcoGTsilai. Similia Liuius, quocum consentiunt < 'icero de offic. 3, 22, 86 et Senec. ep. 120, 6 (20, 3), narrasse uidetur (Liu. perioch. 13: cum C. Fabricio consuli is, qui ad eum a Pyrrko trans- fugerat, polliceretur ueneuum se regi daturum, cum indicio ad regem remissus est, cf. 24,45,3. 42,47,6. Flor. 1, 13 [18], 21. Eutrop.2,14, quibus tamen locis proditoris nomen omissum est). i>t textu autem Liuins etiam Valerii Antiatis famam commemorasse uidetur, nnde Valerius Maxi- mus sua excerpsit (uid. adn. ad Val. fr. 21). utramque narrationem et Claudii et Valerii contaminasse uidetur Aelianus (uar. hist. 12, 33), qui Niciam medicum (nam quod Cineam eum appellat, error is est aut ipsius Aeliani aut Ubrariorum) ad senatum scripsisse rettulit. 42. De re uid. Caton. orig. fr. S3 et Frontin. 1, 5, 15 (quo de loco ad uerbum dcscripsit is qiti librum quartum postea addidit 4, 5, 10): Idem fecit sub Atilio Calatino consule is, cuius uarie traditur nomen: alii Laberium, nonnulli Q. Caedicium [sic GatoJ, plurimi (31.) Calpur- nium Flammam [sic Liu. per. 17. 22, 60, 11 et qui eum sequuntur Oros. 4,s,2. Flor.l,18(2,2),15. Ampel.20,5; Zon.8,12. Plin. 22,11. Aurel. Vict. de uir. ill. 39, 3] uocitatum scripserunt. Hic cum demissum in eam ualleni uideret exercitum, cuius latera omniaque superiora bostis insede- rat, depoposcit et accepit a consule trecentos milites, quos adbortatus ut uirtute sua exercitum seruarent, in mecliam uallem decucurrit. et ad opprimendos eos undique descendit bostis longoque et aspero proelio retentus occasionem consuli ad extrabendum exercitum dedit. 1 continuo animo tenui VliP em. Gronou. intimo Hosius inimiciciter V 2 ergo P1 uigore _P a m. rec. 3 ut te] P uite VP2 uitae J?1 possemus g 4 famiaris R 5 interfae- cisset II negamus VBP negabamus ci. Herts 6 extepcaret R1 exteccaret It corr. 8 precio P delet L. MneUer 9 pugnare * V tacebis V antc corr. 42, 10 annat B annalis VP 11 tercio VRP cedicio R cecidio P lauerio VRP Yalerio Carrio Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALKS. fr. 41-48 221 258 43. Gell. n. Att. I ', 7, 9. In Claudi quoque Quadrigarii tertio annali — uerba liaec csse dixit [amicus Gettii, homo lectione multa exercitus] : i dum conciderentur, hostium copias ibi occupatas futurum. 44. Gett. n. Att. 1,16,1. Quadrigarius in tertio annalium ita 6 scripsit: Il>i occiditur mille bominum. 45. Macrob. sat.1,4,18. Claudius etiam Quadrigarius annali tertio: Senatus autem de nocte conuenire, noctu multa domum dimilli. 46. Non. s. u. delectare p.97. Quadrigarius annalium lib. III: io Faltius de nocte coepit hostibus castra simulare obpugnare, eum hostem delectare, dum collega id caperet quod captabat. 4T. Non.s.u. polestur p.508. Quadrigarius annali lib. III: Adeo memorari uix potestur, ut omnes simu! suum quisque negotium ad- orti essent. 15 48. Non. s. n. praeclariter p.516. Quadrigarius annali Iib. III: et ita rebus praeclariter gestis Romam reuerterunt. 43 ad eandem rem pertinere ad quam fr. 42 iam ab aliis perspectum est; sunt ucrba Laberii tribuni, guibus salutis uiam demonstrat Atilio Calatino consuli. uid. Caton. fr.83 p.78,15: Censeo, inquit, si rem ser- uare uis, faciundum, ut quadringentos aliquos milites ad uerrucam illam — ire iubeas eamque uti occupent, imperes horterisque; hostes pro- fecto ubi id uiderint, fortissimus quisque et promptissimus ad occur- sandum pugnandumque in eos praeuertentur unoque illo ne- gotio sese alligabunt, atque illi omnes quadringenti procul dubio obtruncabuntur. 44. Ex Gellio hoc fragmentum ad verbum descripsit Macrob. sat. 1, 5, 6. 45. Cf. supra p. ccciii. 43, 1 Claudi A cl. s. cl. VPR excerpta Scioppii codd. rec. cen- tesimo quinquagesimo (tum tertio om.) ex Busl. Carrio Stepli. Q uel Qu. codd. rec. ct cdd. uet. amiali] A annali libro VP codd. rec. annalib bro R annalium libro codd. rec. 3 idumi A dum hii VPR dum hi V a man. rec. concideretur R copia sibi P copia tibi R in ibi oc desinit A 45, 8 dimitti] do demitti Parisinus1 do postea deletum 46, 10 hostis Gruiet. 11 cum (uel ut) hostem delectaret conieci. hostem del. Quicherat eo h. ci. L. Muetter eum arte del. Onions 47, 12 liber G 13 potestur F (uid. lemma) potest cct. libri suum] sunt libri 13.14 adortei sient L.Mueller 48, 15 quadriga. in III arma. F 216 538 222 RELIQVIAE 41). Piiscian. 6 p.232 H. Claudius in III historiarum: . . . ut uiderent f ne respueret uerminaret litteris addiualis, (|uod uermina- tum ne ad cancer peruenerit. EX LIBRO IV 50. Non. s. u. alternatim p. 16. Quadrigarius annalibus lib. HII: item gaudium atque aegritudinem alternatim sequi. 5. 51. Non. s. u. urgere p.418. Quadrigarius annali lib. IIII: sed circiter horas duas graui proelio urserunt; deinde in fugam sunt coniecti. 52. Seru. (auctns) ad Yerg. Georg. 1, 135. Quadrigarius quarto: Inter uenas saxi ... 10 EX LIBRO V 53. Gell. n. Att. 5, 17, 5. Nihil nos super ea re [anie diem quo- que quartum kalendas uel nonas uel idus tamquam inominalem diem a plerisque uitarij scriptum inuenimus, nisi quod Q. Claudius annalium quinto cladem illam pugnae Cannensis uastissimam factam dicit ante diem quartum nonas Sextiles. i!> 4{). Pluess in Jahn. ann. CIII p. 67 sq. rettulit ad libros Numae a. 181. 573 conbustos (libri numero in VIII mutato) et ad orationem prae- toris senatum monentis, ne res p. libris illis ad lucem prolatis detrimen- tum caperet. 53 ad uerbum descripsit Macrob. sat. 1,16,26. 49? 2 respuerorum Karoliruh. alter uermiaret (Paris) B a. corr. ♦minaret (cod.) Gr(uteri)1 pro litiera erasa suprascr. u Gr} literis S(angall) haddiualis Bamberg. adiuaiis Halberst. litteris addiua- lis] lateris ulcus in alis Casaub. ad Suet. Claud. 41 Claudius III historiarum litteris ad senatum: ut uiderent ne res sinerent (uel paterentur) uerminare; quod uerminatum, ne ad cancer perueniret I. F. Gronouius ad Suct. I. 1. ne respueret uerminare ad ulceris (ul- ceris ad censor Krehlii Icnensis) cliua, cis quod uerminatum ne ad cancer peruenerit God. Hermann apud Krehlium. ne res publica uer- minaret literis adulatis, quod uerminatum ne ad cancer perueniret M. Herts. ipse desperaui de probabili huius fragmcnti emendatione. 50, 5 alternatum G 51, 6 annali] arena LH^Bern. pr. Gen. 7 oras L praelio HxGen. urguebant Berncnsis A 52 ex Thilonis libris solus Vossianus saec. X seruauit. 53, 13 quod Q.] q qd V quod .q B qd' * (q; eras.) P 14 ua- tissimam B 15 Sextilis Par. Macrobii Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 49-56 223 54. Non. s. u. cohortarrn/ p. 41 'J. Quadrigarius annalium lib. V: et dicerent eastra facta esse atque hos rohortarent, uti maturarent. 55. Non. s. v. recordanit p.475. Quadrigarius annali lih. V: is uhi Dacium cognouit et patria eum recordauit . . . EX LIBRO VI 5 56. Prisc.10p.541H. Quadrigarius in VI annali: Artorius Tau- reae dextrum umerum sauciat atque ita resiluit. 54. Nisi audacius est numerum corruptum exisiimare, refero haec uerba ad impetum ab Ha)inibab> in castra Eomanorum, qui Capuam obsidel>ant, factum a. 211. 543: fraudem quoque super tumultum ad- iectam inmissis ab Hannibale, qui habitu Italico gnari Latinae linguae iuberent consulum uerbis, quoniam amissa castra essent, pro se quemque militum in proxumos montis fugere: sed eam celeriter cognitam fraudem oppressamque magna caede bostium; elephantos igni e castris exactos, Liu. 26,6. rovg Ss Qcofiatgovrag ftouv ori Qovloviog 6 'Pcofiaicov argarriybg y.slsvsi. rb Groarontdov iv.Xmovrag inl rbv iyyvg l.ocpov uvaTtr\Sav. roSs usv i)v rb 6rQar7]yi]ua rov 'Avvifiov v.a\ rovrcor ru fih' TtQcbru Ttdvru xura vovv U7trjvrvasv, App. Hann. 41. Quae con- iectura si uera est, libro sexto hoc fragmentum adsignandum , fortasse coniungendum est cum fragm. 5S: Paene factum est, quin castra relin- querent atque cederent hosti. 55. Dacii nusquam in liac historia mentio fit, quam ob rem Decii nonien latere suspicatus est Augustinus, Dasii Both (ad Non. I. s.). Dasii originis Messapiae tres occurrunt apud Liuium in eis qui huc pertinent libris (propter perftdiam Punicam 21, 48, 9 a.218. 536. 24,45 sqq. a. 213. 541. 26,38 fex eo Valer. Max. 3, 8 ext. 1; cf. Appiau. Hann. 45] a. 210. 544), Decius unus, Capuanus, ex gente Magiorum , qui ob con- stantem in Romanos fidem ab Hanuibale uinctus et in Africam missus, sed ttmpestate Cyrenas delatus et a Ptolemaeo seruatus est (Liu. 23, 7, 4—10. a. 216. 538). Pluess in Jahn. ann. CIII p. 66 rem ad Insubrem ad Trasumennum Flaminium cos. cognoscentem (Liu. 22,6,3) rettulit. 56. Claudii Aselli Romani et Cerrinii Vibellii Taureae Campani ad Capuam certamen a. 215. 539 fuse narrant Liuius 23,46, 12 — 47,8, Appian. Hann. 37, Sil. Ital. 13, 142 — 178, ex quo tamen Taurea saluus ctto equo aufugit. aliud certamen simiUimum T. Quinctii Crispini Romani etPadii Campani extat apud Liuium 25, 18, 4 — 15 (unde sua descripsit Valer. 54, 1 quadraginarius G1 2 ducerent F dicereni L1 capta Mercer. adque I1 hos] os G eos L. Muellcr, qui claudit matu- rarent fugam 55, 3 III GH2Bamo. nnmerus deest in F 3.4 subi J} is ubi i2 4 Decium Aufiastinus Dasium Itoth patriae coni. Iun. patriae ueteris rec. 7>. MueUer 50, 5. 6 taurea Par. B tauree Brrn. taurae S(angall.) Gr(ute- rianus) K(arolir.) 6 bumerum Bamb. Bern. H(alb) Gr. saucia SK sacucia Gr. resiliuit H2 224 RELIQVIAK 57. Gell.n. Att. 2,2,13. Posuimus igitur uerba ipsa Quadri- garii ex aunali eius sexto transscripta: Deinde facti consules Sem- 213 tt3- pronius Gracchus iterum, Q. Fabius Maximus, filius eius qui priore anno erat eonsul. ei consuli pater proconsul obuiam in equo uebens uenit neque descendere uoluit, quod pater erat, et quod inter eos 5 sciebant maxima concordia conuenire, lictores non ausi sunt de- scendere iubere. ubi iuxta uenit, tum consul ait: eQuid postea?' lictor ille, qui apparebal, cito intellexit, Maximum proconsulem de- scendere iussit. Fabius imperio paret et filium conlaudauit, cum im- perium, quod populi esset, retineret. 10 57 A*. Liu. 25,39,11. Ita [post mortem Scipionum in Hispa- niaj nocte ac die bina castra boslium [Carthaginiensium Magonis -r^ et Hasdrubalis] oppugnata ductu L. Marcii. ad triginta septem milia bostium caesa auctor est Claudius, qui annales Acilianos ex Graeco in Latinum sermonem uertit, captos ad mille octingentos triginta, 15 Max. 5, i, 3 sed parum accurate) ; in hoc, quod commissum est anno 212. 542, Crispiuus supra scutum siuistrum umerum Badio hasta trans- fixit superque delapsum cum uulnere ex equo desiluit, ut pedes iacentem conficeret. Badius priusquam opprimeretur, parma atque equo relicto ad suos aufugit. res igitur eadem sub diuersis nominibus iterata est. 57. Cf. Liu. 24, 43: creati cousules ambo praesentes Q. Fabius Maximus consulis filius et Ti. Sempronius Gracchus iterum. — (44) pa- ter filio legatus ad Suessulam in castra uenit. cum obuiam filius pro- grederetur lictoresque uerecundia maiestatis eius taciti anteirent, prae- ter undecim fasces equo praeuectus senex, ut consul animaduertere proximum lictorem iussit et is, ut descenderet ex equo, inclamauit, tum demum desiliens fexperiri' inquit fuolui, fili, satin scires consulem te esse'. (ex Liuio Valerius Max. 2, 2, 4 qui tamen falso illud ad Sties- sam accidisse dicit.) pluribus uerbis exornat Ptut. Yab. 24. 57 A. Cf. Acil. fr.4. Liuium descripsit Val. Max. 1,6,2. cf. Plin. n. h. 35,14: Poeni ex auro factitauere et clipoos et iruagines secumque in castris uexere. certe captis talem Hasdrubalis inuenit Marcius, Sci- pionum in Hispania ultor, isque clipeus supra foris Capitolinae aedis usque ad iucendium primum fuit. — Ceterum quae praecedit apud Li- 57, 1.2 cadrigrii (supr. g script. a) JR 2 annalib' R con- sul eem pronius P <(Ti.^> Sempr. Skutsch 3 graccus VB ite- rum; Q] iterumq; sme iterumque libri qui om. B, 4 ei consuli pater] ei ospat JR obuiam om. E 7 iubere ubi V quid postea VPR Iac. G-ron. (interrogationis notam addidit Hertz) quid opstat? 0. Hirschfeld quod postea codd.rec. tum consul ait: descendere iube. quod posteaquam lictor in edit. Gron. Tum consul ait quid postea lictori illi qui apparebat. Cito intellexit. Maximum I. Gron. cito] an dictum? 57A, 13 expugnata g Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 57—62 225 praedam ingentem partam. in ea fuisse clupeum argenteum pondo centum triginta septem cum imagine Barcini Hasdrubalis. — Apud omnis magnum nomen Marcii ducis est. et ueraegloriae eius eliam miracula addunt, flammam ei contionanti fusam e capite sine ipsius 5 sensu cum magno pauore circumstantium militum, monimentumque uictoriae eius de Poenis usque ad incensum Capitolium fuisse in templo clupeum Marcium appellatum cum imagine Hasdrubalis. 58. Gell. n. Att.ll ,13,6. Item in sexto annali eiusdem [Qua- drigarii] uerba baec sunt: Paene factum est, quin castra relinque- 10 rent atque cederent hosti. 59. Non. s. u. censere p. 207. Quadrigarius annali lib. VI: ne nos ad certationem censeas baec incepisse. . . . 60. Xon. s. n. aliquantisper p. 511. Quadrigarius annali lib. VI: Aliquantisper pugnato nibil promouet Poenus. EX LIBRO VII 15 61. Nonius s.u.habentia p. 119. Libro septimo Claudius: Ani- mos eorum habentia inflarat. 197 62*. Liu. 33, 10, 7. Caesa eo die [pugna ad Cynoscephalas] t^= octo hostium milia, quinque capta. ex uictoribus septingenti ferme uium de Marcii ultione narratio, si ex quoquam trium scriptorum, quos Liuius 1. s. s. adfert (praeter Claudium Valerium Antiatem fr. 23 et Pi- sonem fr. 32), ex Claudio liausta est. cum Liuio utraque castra capta esse Frontinus strat. 2, 10, 2 memorat. •)S. Vide quae adnotauimus ad fr. 54. 02. Ex IAuio Oros. 4, 20, 6. cf. uersus ab Alcaeo Messenio poeta (Reitzenstein R. E. I c. 1506) de clade illa Maeedonum compositos apud Plut. Flam. 9 (= Anthol. Pal. VII 247): "AxXav6xoi kccI c/.Q-catToi, odoi- ttoqs, rcod' ixl vcotco \ QsGOccliccg TQLoaal xeiLLS&a llvqiccS sg \ Aixal&v durftsvTsg vit "iQeog 7}6s Aaxivcov. quibus liaec addit Flut. : Tovto inoirics fihv 'Alycalog £cpv(iQi£cov ^ii.imica v.a\ xov ccql&llov t&v ccito&avovTcav 1 paratam Put. clupeum Put.1 clipeum Put} ai-centeum Put. '2 barchini Put. 58, 8 annalii Z annalium ii2 9 pene pcpmga 9. 10 reli- querent Z 10 hosti om. Q 59, 12 certatione LlGen. incoepisse F 60, 13 quadriga. in annali. li. I F annali bibfr1 14 pugno (rParis.Biiiitb. Montep. 61, 15 VII GrLugd. cladius 11 15.16 animus Z1 16 hauentia Gifan. (et L.M.) habentia om. G. inflaret G Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. IOd. alt. 15 196 658 226 RELIQVIAE ceciderunt. Claudius quo(|ue duo et triginta milia hostium caesa scribit, capta quattuor milia et trecentos. 63*. Liu. 33, 30. Paucos post dies decem legati ab Roma uene- runt, quorum ex consilio pax data Pbilippo in has leges est7 ut omnes Graecorum ciuitates; quae in Europa quaeque in Asia essent, & libertatem ac suas haberent leges; quae earum sub dicione Philippi fuissent, praesidia ex iis Philippus deduceret uacuasque traderet Romanis ante Isthmiorum tempus. deduceret et ex iis; quae in Asia essent, Euromo Pedasisque et Rargyliis et Iaso et Myrina et Abydo et Thaso et Perintho: eas quoque enim placere liberas esse. de Cia- i» norum libertate Quinctium Prusiae Rithynorum regi scribere quid senatui et decem legatis plaeuisset. captiuos transtugasque reddere Philippum Romanis et nauis omnis tectas tradere praeter quinque et regiam unam inhabilis prope magnitudinis, quam sedecim uersus remorum agebant. ne plus quinque milia armatorum haberet neue i& elephantum ullum. bellum extra Macedoniae fines ne iniussu sena- tus gereret. — Valerius Antias quaternum milium pondo argenti uectigal in decem annos inpositum regi tradit; Claudius in annos triginta quaterna milia pondo et ducena, in praesens uiginti milia pondo. idem nominatim adiectum scribit, ne cum Eumene Attali 20 filio (nouus is tum rex erat) bellum gereret. in haec obsides ac- cepti, inter quos Demetrius Pbilippi filius. inivjivaausvog. numeros Claudii etiam ductos esse ex hisce ucrsibus per- peram intellectis suspicatur Lachmann de fpnt. Liu. II p. 23. etiam Va- lerii numeros (fr. 32) adscripsit Liuius, secutus tamen est Polybii aucto- ritateiu. (>3. Pacis condiciones, quas supra exscripsi, a Liuio ex Polybia (18, 27 [44]) sumptae sunt exceptis duabus ultimis, quae Claudio aut Valerio (fr. 33) debentur. cf. Nissen, Untersuch. p. 145 sq. ceterum quas Pohjbius omiserat, addidit ex annalibus Liuius, etiam Zonar. 9, 16 ha- bet: kccI xovg iXicpavtag xdg rs TQii]Qiig nlrtv -nivxz wed rfjg 6tqcctt}- yiSog avTi]g ov6r\g t%y.ccidsY.r]Qovg xcd ^QrniaTCi rcc [isv avTi-aa dovvat,, 62, 1 duo et XXX milia Bamberg. 2 scribi Bamb. capta im. et ccc Bamb. 63, 15 ne plus V. milia armentorum habere Bamberg. ne plus quingentis armatorum haberet Mogunt. Zonar. 9,16 facitcum Bnmb. 18 regit Bamb. in decem annos — in annos XXX] pro his Mo- gunt. exhibmt in decem annos triginta. 19 ducentum Bamb. du- centa Mogunt. ducena Weissenborn in acid. Maduig XX pondo Bamb. 20 ne cum Eumene] cum ne eu eni Bamb.1 ne cum Bamb} nec cum Eumene Mogunt. 21.22 acceptos Vossius Q. CLAVDII QVADRIGAEII ANNALES. fr. 62— 64 A 227 64*. Liu. 33, 36, 13. In eo proelio [quod Marcellus ad Comum contra Insubres et Comenses commisit] supra quadraginta milia ho- niinum caesa Valerius Antias scribit; ortingenta septem signa mili- taria capta et carpenta septingenta triginta duo et aureos torques 5 multos, ex quibus unum magni ponderis Claudius in Capitolio Ioui donum in aede positum scribit. 64A*. Liu. 35,14,1. Sulpicius aeger Pergami substitit. Villius cum Pisidiae bello occupatum esse regem audisset, Epbesum pro- fectus, dum paucos ibi moratur dies, dedit operam, ut cum Hanni- io bale, qui tum ibi forte erat, saepe congrederetur, ut animum eius temptaret et, si qua posset, metum demeret periculi quicquam ei ab Romanis esse. iis colloquiis aliud quidem actum nibil est, secutum tamen sua sponte est, uelut consilio petitum esset, ut uilior ob ea regi Hannibal et suspectior ad omnia fieret. 196 558 xa Si y.u\ iv rd^sei ri6i, xu\ fiovvg rf\g Muy.s8oviug §a6tXsvsiv, it,r) nXsiovg %' £%eiv azQaricaTag r&v nEvruY.i6ftiXicov urtTE noXs- ciov s'E,co rf\g iuvrov %d>oag noLsi6&ui rivi. — Yectigal , in quo Polybius et Vahrius consentiunt, paene dupUcauit Claudius, uid. adn. ad Yal. fr. 33. 64. Omnia quae narrat Liuius c. 36,4 — 37 de rebus a M. Claudio Marcello consule in Gallia gestis, ex Claudio Yalerioue hausisse etiam Nissenio (p. 149sq.) uidetur eosque solos in animo habuisse, cum cap. 30 (.rtr. haec scriberet: id quoque inter scriptores arnbigitur, utrum in Boios prius an in Insubres consul exercitum duxerit, aduersamque prospera pugna oblitterauerit an uictoria ad Comum parta deformata clade in Bois accepta sit. itaque si Liuius in narratione sua Valerium Antiatem secutus est, quod est ueri similius, apud Claudium (fr. 34) aliam famam, qua prius Insubres a Romanis uicti erant, tum Romani a Boiis, dis- sentientem inuenit. cf. Vnger p. 56sqq. 64 A. Liuius hoc colloquium narrationi Polybianae inseruit. cf.App. Syr. 9: inQu66ov Ss [legati RomanorumJ ruv&' vnonrov ioyagoiisvoL ysvs6&ui rw $u6llsi [AntiochoJ iv. rf\g 6vvs%ovg 6cpiov buiXiag xs v.ui ovvoSov. ■x.al xov&' 6 liev 6TQaTr\yiY.mrarog Avviftug ov% vnsvorfisv, 6 Ss §u6cXsvg nv&ousvog vnd>nrsv6E ital dufiXvrsQog i)v rb unb tovSe ni6rsvstv krt, ra 'Avvi$u. v.ai yaQ n xui £f\Xov nQOvnf\v ig uvrbv r\8r\ xui cp&ovov, ui\ xcbv yiyvoydvwv xbv snuivov Avvifiug unocpsQOiro. (10) Aiysrai 8' iv raieSs raig StarQifiuig iv rco yvavueico Xs6yr\vsv6ui nors Ttobg uXXf\Xovg lixinicovu xa\ Avvifiuv tceq\ 6TQurr\yiug noXXwv icps6rd>rcov, v.u\ rov .Zju- Ttiavog iQOLttvov, rig Sov.oir\ oi OTQuriy/bg uqictoc ysvsGfrai, rbv Avvifiar sinsiv b May.sSd>v AXs^ardQOg. Hv.inicovu 8' r\6v%d6ai usv ini rcoS' , 64. uid. app. cr. ad Valer. fr. 34. 64 A, 11 temptaret et si qua posset metum Bamb. ut et ani- D;um eius tentaret, et Vossius ei] et Bamb. 12 alii ut qui tactum Bamb. cmcnd. in Bil. alt. aliud quid actum g 14 et oi, i. Bamb. add. Basil. alt. (ex Mog.?) suspectiorque g 15* 193 56l 228 RELIQVIAE Claudius secutus Graecos Acilianos libros P. Africanum in ea fuisse legatione tradit eumque Ephesi collocutum cum Hannibale et sermonem unum etiam refert: quaerenli Africano, quem fuisse maximum imperatorem Hannibal crederet, respondisse Alexandrum Macedonum regem, quod parua manu innumerabiles exercitus fu- 5 disset quodque ultimas oras, quas uisere snpra spem bumanam esset, peragrasset. quaerenti deinde, quem secundum poneret, Pyrrhum dixisse castra metari primum docuisse; ad boc neminem elegantius loca cepisse, praesidia disposuisse; artem etiam conciliandi sibi ho- mines eam babuisse, ut Italicae gentes regis externi quam populi 10 Romani lam diu principis in ea terra imperium esse mallent. ex- sequenti, quem tertium duceret, haud dubie semet ipsum dixisse. tum risum obortum Scipioni, et subiecisse 'quidnam tu diceres, si me uicisses?' Hum uero me' inquit fet ante Alexandrum et ante Pyrrbum et ante alios omnis imperatores esse'. et perplexum Punico 15 astu responsum et inprouisum adsentationis genus Scipionem mo- uisse, quod e grege se imperatorum uelut inaeslimabilem secreuisset it,t6tdusvov uqu kXs£dvd(>a>, inuvsQS6&ut di, tig sfy SsvtSQog llsv' AXs^av- doov. xal rbv cpdvaf IJvQQog 6 'HnsiQoit-qg, vr)v &QStr\v &Qa tr\v 6tQa- t)\yi-y.rtv iv toXur/ tt&iusvov. ov yuQ lotiv svqslv usyuXotoluotSQOvg twvds tcov (juotXiorv. Sa%v6usvov S' ijSr} tbv 2%tnicova oucog inuvSQsa\rca 'sti, tivi StSoir} ta tQita , tayv yovv iXni^ovta s^siv tct tQttw tbv Sh 'iiLUvtco'' cpdvuc vsog yuQ cov itv 'IfirjQiug ts iy.Qutr\6a v.u\ 6tQutco td "AXnstu OQr} us&' 'HqukXsu nQ&tog vnSQf}\&ov £g ts ti]v 'ItaXiav viitbv ovSsvog nco ftaQQOVvtog iLii3uXcov tstQuv.oetu uvt6tr}6u u6tr\ v.u\ tisqX tfj noXsi tbv uycbvu noXXd%tg vliiv insatrfia, ovts llol %Qr\udtcov ovts OtQaxi&g intns[Lnousvr\g ix KuQ%r\S6vog. cog Sh uvtov 6 Zytnicov sidsv uno\xr\yt.v- vovtu titv asuvoloyiav, scpr\ ysXdoug' IJov S' uv suvtbv ktuttsg, cb Avvifiu, \lx] vsviv.)]Lisvog vn iuov; tbv Ss cpuo'tv uia&uvousvov i'\Sr} tf\g £r]Xotv- niug slnstv ott iycoys $cu£u uv itiuvtbv nob AXs^uvSqov. ovtco llsv 6 'Avvi§ug insustvs ts tfj osuvoXoyia v.u\ tbv ZJy.tnicovu Xu&tov i&sQunsvasv, cog %uxrsX6vtu tbv ausivova AXs^uvSqov. StuXvousvrtg Ss tr)g ovvoSov 2J'/.tnicovu tiiv 6 Avvifiug in\ £,svicc ixdXet. Hyanicov Sh iX&siv av scprj itdXu nQO&vLLCog, si lli] avvf]0&u vvv Avtt6%co nQog 'Pcouuiovg vnontcog i%ovti. JPlut. Flain. 21: Asystut Ss uv&ig iv 'Ecpsaco Cvuficdsiv avtovg' ■xat nQcbtov usv iv tco ovunsQtnazsiv tov Avvi\3ov ti]v nQoot]xovouv iv u^tcbitutt td^iv slvca nQoXu§6vtog uvs%sa%ai v.u\ nsQtnutslv ucpslwg tbv AcpQiiiuvov, snsitu Xoyov nsQ\ 6tQutr\ycov iunsaovtog v.u\ tov Avvifiov Y.Qati6tov unocpr^vuiLsvOv ysyovivui tcov atQutrtycov AXs^uvSqov, situ Hvq- qov, tQitov Sh avtov, T}Ov%f] LtstSid6uvtu tbv AcfQty.avbv sinslv ' Ti S\ sl wr] 6s iycb vsvty.ijy.siv' ; %a\ tbv Avvipav 'Oiy. uv, co Sv.rlnicov'' , cpdvai 3 quo quaerenti g 6 quod Bamb. Mog. PeriocJia Aldus et quod Dral-enb. quas uisere et esset om. Bamb. adrf. Mog. ultimas om. Mog. 7 uictoriis anie peragrasset add. Creu. querenti Bamb. 13 et om. Bamb. g Q. CLAVDII QVADRIGARII ANNALES. fr. 64 A— 66 229 190 65*. Liu. 38,41, 11. Mitiores Thraecas idem exercitus [Cn. — 7 Manlii], cum a Scipione eadeni uia duceretur, habuerat, nullani ob aliam causam quam quod praedae minus, quod peleretur, fuerat. quamquam tunc quoque Claudius auctor est ad (piindecim milia 5 Thraecum praecedenti ad exploranda loca agmen Muttini Numidae occurrisse. quadringentos equiles fuisse Numidas, paucos elephan- tos; Muttinis tilium per medios hostes cum centum quinquaginta de- lectis equilihus perrupisse; eundem mox, cum iam Muttines inmedio elephantis locatis, in cornua equitihus dispositis manum cum hoste 10 conseruisset, terrorem ah tergo praebuisse, atque inde turhatos equestri uelut procella hostis ad peditum agmen non accessisse. 66*. Liu. 38,23,6. Numerus interfectoram/iSW/on/»? in Olympo ^-rv monte a Cn. Manlio consule] haud facile iniri potuit, quia late per omnis amfractus montium fugaque et caedes fuit et magna pars ru- 15 pibus inuiis in profundae altitudinis conualles delapsa est, pars in siluis uepribusque occisa. Claudius, qui his pugnatum in Olympo monte scrihit, ad quadraginta milia hominum auctor est caesa, Va- lerius Antias, qui magis inmodicus in numero augendo esse solet, non plus decem milia. numerus captiuorum haud duhie milia qua- 20 draginta expleuit, quia omnis generis aetatisque turham secum tra- xerant demigrantium magis quam in bellum euntium modo. *tqitov iituvTov ccXXu ttqcotov inoioviir^v tcov GTQUTnycov'' . Primo loco ponit Hannibal Pyrrhum, altero Scipionem in uit. Pyrrh. 8, ubi breuiter ean- dem rcm tangit. cf. Lucian. serm. mort. 12. 65. Hoc fragm. Krause et Both acl annum 1S8. 566, quo Cn. Man- Uus cos. a. 189. 565 ex Asia in Italiam rediit, relatum post. fr. 66 po- suerunt; at pertinet narratio Claudii non ad Manlii sed ad Ij. Scipionis Asiatici iter, in quo narrando rcctius apud Liuium (37,33) locum suum hdbuit. quae post uerba supra transcripta et ante ea kic a Liuio expo- sita sunt, ex Polybio originem ducunt. cf. Nissen p. 210. 66. Sola haec uerba Polybio uerso Liuium addidisse ex annalibus recte existumat Xissen p. 204; in numero captiuorum cum Liuio con- sentit Appianus Syr. 42, qui in his libris permultum Polybio usus est. cf. Valer. fr. 44 c. adnot. Memoriam Claudianam Liuius in animo ha- buit cum Manlium c. 47,6 haec dicentem faceret : qui plus quadraginta milia hominum cepi aut occidi, qui bina castra eorum expugnaui. 65, 1 Threcas Bamb. 5 Threcum Bamb. praecedentia ad Batnb. 7 liostes Mogunt. hostium Bamb. quinquaginta om. Bantb. c 8 equitibus £ peditibus Bamb. g muttinis Bamb. Mut- tines g 10 conseruisse Bamb. 66, 13. 14 per omnes amfractus Mogimt. romanis anfractus Bamb. 15 ualles Bamb. 18 inmodicus om. Bamb. add. Mo- gunt. 19. 20 quadraginta oni. Ban.b. 169 230 RELIQVIAE 67*. Liu. 44, 14, 8. Ilhodii superbe commemoratis meritis suis erga populum Romanum et paene uictoriae, ulique de Anliocho rege, maiore parte ad se uindicata adiecerunt, cum pax inter Macedonas Romanosque esset, sibi amicitiam cum rege Perseo coeptam; eam se inuitos, nullo eius in se merito, quoniam ita Romanis uisum sit 5 in societatem se belli trahere, interrupisse, tertium se annum multa eius incommoda belli sentire mari interim intercluso. inopia insu- lam *}* inopem misso ritimis iuuetur colendi itaque commea- tibus. cum id ultra pati non possent, legatos alios ad Persea in Macedoniam misisse, qui ei denuntiarent Rhodiis placere pacem eum 10 componere cum Romanis; se Romam eadem nuntiatum missos. per quos stetisset, quo minus belli finis fieret, aduersus eos quid sibi faciendum esset, Rhodios consideraturos esse. ne nunc quidem haec sine indignatione legi audiriue posse certum habeo. inde existimari potest, qui habitus animorum audientibus ea patribus fuerit. (c. 15) 15 Claudius nihil responsum auctor est, tantum senatus consultum reci- tatum, quo Caras et Lycios liberos esse iuberet populus Romanus litterasque extemplo ad utramque gentem ut sciret indicatum mitti; qua audita re principem Iegationis, cuius magniloquentiam uix curia paulo ante ceperat, corruisse. alii responsum esse tradunt et q. s. 20 67. De hac re turbata ef. Nissen p. 261 et Weissenborn a. h. I., qui iure, num fides Claudio sit habenda, multum dubitant; Polybius (28, 14) alia de oratione, quam Bhodii hoe anno habuissent, rettulerat. Quae u. s. transcriptis adnectitur a Liuio narratio caliorum,t fortasse Valerii Antiatis est (Nissen p. 261. 275 sq.) , quem* etiam 45,20 — 24 secutus est. 67, 1 rodi L(aur.) comraoratis L meritis suis add. Maduig 2 authioco L 3 a L ad Sigon. 4 sibi maceamicitiam L 7 mariinterimincluso inopiam insulam | inopem misso ritimis iuuetur colendi ei q. s. L sentire mari interim intercluso. inopem insulam mess[ium majritimis iuuari commerciis atque commeatibus M.Seyffert in Ialin. ann. 83 p. 839 inopem insulam esse suam; ma- ritimis uiuere incoleutes commeatibus. itaque cum Maduig 7. 8 inopem insulam esse, nisi maritimis iuuetur "}*... commeatibus H.I.Mueller 9 parti L 10 rodis L 11 romani;seromam L ea denuntiatum Cobet 12 quostetisset L quissibi L 13 rodios L esse nunc L ne add. ed. Bas. 14 audireiue L 15 quia L 18 gentemsciret iudicatum L ut sciret iudica- tum, Sigonius s. c. indicatum Vahlen sciret indicatum del. Hartel 19 maguiloquentia | uix curiam L Q. CLAVDII QVADRIGARII ANXALES. fr. 67—71 231 EX LIBRO VIII fnr Arhapn*; Rnpnlinsmifi 608 140 68*. Oros. 5,3,2. (lum Metellus praetor Achaeos Boeoliosque coniunctos duobus bellis, hoc est primum apud Thermopylas, iterum in Phocide uicisset, quorum priore l>ello occisa esse XX milia, se- cundo VII milia caesa Claudius historicus refert, igitur post 5 extincta totius Achaiae praesidia, destitutarum euersionem urbium Metello praetore meditante consul Mummius repentinus cum paucis uenit in castra, qui dimisso statim Metello Corinthum sine mora expugnauit. 146 69*. Oros. 5,4,5. Eodem tempore trecenti Lusitani cum mille ^ 10 Romanis in quodam saltu contraxere pugnam, in qua LXX Lusita- nos, Romanos autem CCCXX cecidisse Claudius refert: et cum uic- tores Lusitani sparsi ac securi abirent, unus ex his longe a ceteris segregatus, cum circumfusis equitibus pedes ipse deprehensus unius eorum equo lancea perfosso ipsius equitis ad unum gladii ictum 15 caput desecuisset, itaomnesmetu perculit, ut prospectantibus cunctis ipse contemptim atque otiosus abscederet. 70. Gell.n.Att.17,13,5. Praeterea animaduertimus Quadriga- rium in octauo annalium particula ista [quin] usum esse obscurissime. uerba ipsius posuimus: Romam uenit, uix superat, quin triumphus 20 decernatur. 71. Diomed.l p. 383 K. Claudius octauo historiarum: Flacco ospicatur. 08. 69. Orosius sua sumpsit ex Liuio, uid. Moerner de Oros. uit. p. 123. praeter Claudium de eadem re etiam Valerius Antias fr. 56 et Polybius citati sunt. — Hertzberg hist. Graec. Ip.266sq. 70. De Aemilio Paido (a. 147. 587) cogitat Krause eollato Liuio 45,35; potuit tamen idem de aliis imperatoribus dici. 71 Popma refert ad Q. Fuluium Flaccum, qui cum imperio in Hi- spania fuit et Celtiberos debellauit, Pluess in Jahn. ann. CIII p. 16 ad 68, 1 boetiosque Laur. Mehdig} byotiosque Rehd} bjociusquae Donauesch. a. corr. Boeotosque ualg. 2 primum Laur. Don. primo Behd. 3 in phocideuicisset Laur. in focis deuicisset Don. cum foeis deuicisset Rchd. in Phocaeis uic. uidg. XX- milia Laur. ui- ginti m. Don. 4 septem Laur. Don. Rchd. 69, 10.11 lusitanosaromanos Laur. 11 cladius Rehd. c corr. 13 cum circumf. uulg. cum a circ. Laur. unius om. Laur. 70, 19 trihumphus Z 71, 21 fiacco Paris.AB et codex Scioppii flaccio Mon.om.uulg. 22 ospicatur A et codex Scioppii hospicatur B uulg. sospicatur M b m 232 RELIQVIAE 72. Nonius s. u. murmurari p. 478: Quadrigarius anuali lib. VIII: in eo loco populus murmurari coepit. EX LIBRO IX '137X 73. Prisc.7 p.347 II. Claudius — in eodem [VIIII annali]: Vbi decreuerunt, commemorant Graccho foedus prior Pompeianum non esse seruatum. 5 74. Prisc. 7 p. 347 II. Claudius in VIIII annali: qui prior bellum? quod cum bis gestum erat7 meminissent, . . . 75*. Laclant. Plac. in schol. ad Stat. Theb. 8,1 p. 379 J. Clau- dius: beri recedens uesperi INumantinis incidit. EX LIBRO XIII ~ 76. Gell. n. Att. 13, 29, 1. Verba sunt Claudii Quadrigarii ex io annalium eius XIII: Contione dimissa Metellus in Capitolium uenit cum mortalibus multis. inde domum proficiscitur, tota ciuitas eum reduxit. Catonem, qui a. 184. 570 'L. Valerio (Flacco) subfragabatur, (Liu. 39, 41, 4). sed res prorsus incerta. 73. Videtur esse sermo de altero focdere inter Eomanos Numan- tinosque icto, de quo cum a Graccho Mancini quaestore cum Numan- tinis ageretur, prioris illius foederis Pompei consulis, quod populus Bo- manus inftrmauerat, Xumautinos mentionem iniecisse ueri est simillimum. cf. Liu. per. 54: Q. Pompeius consul (a. 141. 613) in Hispania Termesti- nos subegit. cum isdem et Numantinis pacem ab infirmitate [a populo Eom. infirmatam Gro)iou.] fecit. Oros. 5,4,20: Mancinus consul, post- quam a Popilio apud Numantiam suscepit exercitum, adeo infeliciter proelia cuncta pessit atque in id suprema desperatione perductus est, ut turpissimum foedus cum Numantinis facere cogeretur, quamuis et Pompeius iam aliud aeque infame foedus cum isdem Nu- mantinis paulo ante pepigisset. cf. Val. Ant.fr. 57. 74. An ex eadem narratione cx qua fr. 73 depromptum? 70. Q. Caecilium Metellum Numidicum dictum esse recte intellexit Popma. cf. Liu. perioch. 69: Q. Caecilius Metellus ab exilio ingenti to- 72, 2 eilico L.Mueller 73, 3 idera in eodem Gr(utcrianns) 4 graecbo (Par.) R gracco Gr. R? gracho Barnb. Sangall. Kfarol.J graco HaJberst. fedus Bernens. Pompianura K 74, 6 annalium Par. Br qui Halbcrst} in litura 7 memi- nisset Halberst. 75, 8.9 cladius Paris. pr. cladiu Par. sec. 9 heri' Monac. heius Par. pr. erius Par. st c. 76, 10 claudii QZnX2 Q. CLAVDII QVADKIGARII ANNALES. fr. 72—80 233 EX LIBRO X V ??. Diomed.I p.383 K. Claudius annalium quinto decimo: Grun- dibat grauiter pecus suillum. EX LIBRO XVI 78, Non.s.u. hinnibunde p. 122. Claudius annalibus libro XVI: Equae hinnibundae inter se spargentes terram calcibus. . . . EX LIBRO XVLII 5 79. Gell n. Alt. 1,7,0. In duodeuicesimo annali eiusdera Qua- drigarii principium libri sic scriptum: Si pro tua bonitate et nostra uoluntate tibi ualitudo subpetit, est quod speremus deos bonis bene facturum. 80. Senec. de benef. 3, 23, 2. Claudius Quadrigarius in duodeui- io censimo annalium tradit, cum obsideretur Grumentum et iam ad sum- mam desperationem uentum esset; duos seruos ad bostem transfu- gisse et operae pretium fecisse. deinde urbe capta passim discurrente uictore illos per nota itinera ad domum, in qua seruierant, praecu- tius ciuitatis fauore reductus est. App. b. c. 1, 33: Mstillco d' i) v.dd-o- dog ido&n, xcci rpaaiv avtco ti\v r)[iiQav ovn ccQxiaai ttiqI tag nv/.ag d££,iovuiva tovg aTTavtcovtag. 77. Hoc fragm., quod corruptum etiam Nonius s. u. grundire p. 465 seruauit , obcJo votandum esset, si Casaubonum ad Glaudium Caesarem referentem (ad Suet. Claud. c. 41) audiremus, sed recte monuit JSertz (Gellian. p. 119) Quadrigarii id esse, quod a Nonio quoque (cf. infra app.) seruatum esset neque Quadrigarii auctoritas dubia. 78. Cf. Norden Kunstprosa p. 177 sq. SO. Cf. 3Iacrob. 1,11,23: Cum prerueret obsidio Grumentum, serui relicta domina ad hostes transfugerunt. Capto deinde oppido impetum in domum habita conspiratione fecerunt et extraxerunt dominam uultu poenam minante ac uoce obuiis adserente, quod tandem sibi data esset 77, 1 Claudius lib. XVI agni: Nbnii (p.465M.) libri praeter F. qui XV exhibet analium Paris.A 1.2 grandibat Par.A 2 pecus suillum Par.APar.B'2 pe+cus si*llum Par.B1 pecus sul- lum Jloitac grundibant grumiter pecus suillum Non. cf. Hertz Gel- lian. p. 118 sq. 78, 3 claudibus F1 4 eque L1 eq; (r hinnibunde 7/FH1 equei hinnibundei L. MueUer (uid. lemma) 79, 5 duodeuicesimo VPR (Stephanus) duodeuigesimo exc.Sciop- pii duodecimo ucl XII codd. rec. 7 subpetit V suppetit PR codd. n c. 80, 13 serui erant Guelf. Mon. Paris. 234 RELIQVIAE currisse et dominam suam ante se egisse. quaerentibus, quaenam esset, dominam et quidem crudelissimam ad supplicium ab ipsis duci professos esse. eductam deinde extra muros summa cura celasse, donec bostilis ira consideret. deinde, ut satiatus miles cito ad Ro- manos mores rediit, illos quoque ad suos redisse et dominam sibi 5 ipsos dedisse. manu misit utrumque e uestigio illa nec indignata est ab bis se uitam accepisse, in quos uitae necisque potestatem babuisset. 87 EX LIBRO XIX 667 81. Gell. n. Att. 15, 1, 5. Percontatus ego sum, quid esset illud 86 mirum [undeuicesimi libri Q] Quadrigarii. repelit [Iulianus rhe- 10 668 tor]: In eo igitur libro scriptum inueni, cum oppugnaret L. Sylla in terra Attica Piraeum et contra Archelaus regis Mitbridati prae- fectus ex eo oppido propugnaret, turrim ligneam defendendi gratia structam, cum ex omni latere circumplexa igni foret, ardere non quisse, quod alumine ab Archelao oblita fuisset. Verba Quadrigarii 15 ex eo Iibro haec sunt: Cum Sylla conatus esset tempore magno, eduxit copias, ut Archelai turrim unam, quam ille interposuit, ligneam incenderet. uenit, accessit, ligna subdidit, submouit Grae- cos, ignem admouit; satis sunt diu conati, numquam quiuerunt in- copia crudelem dominam puniendi, raptamque quasi ad suppliciuni ob- eequiis plenis pietate tutati sunt. — Popma hanc rem refert ad belhttn Marsicum, fortasse ad a. 89. 665, quo A. Gabinius legatus rebus ad- uersus Lucanos prospere gestis et plurimis oppidis expugnatis in obsidione hostium castrorum cecidit (Liu. per. 76). cf. Kiene, der roem. Bundcsgenossenkrieg p. 213 not. 2. 81. Turres (v.a%a zb xsl%og) aedifcasse Archelaum contra Sullam etiam Appian. Mithr. 31 refert, sed nil de alumine. 1 ante eg. Naz. Mon. 2 domina Nm. 4 satiatum Naz. Beg. 6 e om. Naz. a. corr. Mon. 7 ab eis se cocl. Tross. •8 hab.] suscepisset Mon. 81, 10 quadrigaru 0 11 silla plerumque QX 12 atica X piracu Q pyreum X2TT pyraeum TI pyraeeum X mithrida- tis 0 rec. m. 13 ligneam ac def. Q ligne ac def. Z 14 cum ex omni] cum om. QZ 15 quisse] quiq; X ante corr. ab Arch.] ab om. TL ab Archelao alumine uulg. 16 cunctatus Ho- sius esset Q est et cet. codd. tempore magno] opere magno Lip- sius impete magno G-ronou. ipse quamquam uitium subesse suspicor, prima fragmenii uerba temptare nolui 17 interposuit] imposuit TIX fort. interea posuit 18. 19 grecos Q (s in ras.) 19 am- mouit T satis om. Z Q. CLAVDII QVADRIGAKII ANNALES. fr. 80— 85 235 cenderc: ita Archelaus omnem materiam obleuerat alumine. quod Sylla atque milites mirabantur, et postquam non succendit, reduxit copias. 87 82. Gell 10, 1, 3. Quintum Claudium in libro undeuicesimo t;G7 5 C. Marium creatum eseptimo' consulem dixisse. 83. Gell.20,6,11. Quadrigarius in annali undeuioesimo uerba (.67- baec posuit: C. Mari, ecquando te nostrum et rei publicae miserebitur? R_ 84*. Oros. 5, 20, 6. Sullae etiam et Marii adulescentis maxi- ^> mum tunr proelium apud Sacriportum fuit, in quo de exercitu Marii io caesa sunt XXV milia, sicul Claudius scribit. 85. Gell. n. Att. 0, 1, 1. Quinlus Claudius in undeuicesimo an- nali, cum oppidum a Metello proconsule oppugnari, contra ab oppi- danis desuper e muris propugnari describeret, ita scripsit: Sagittarius cum funditore utrimque summo studio spargunt fortissime. sed sa- i5 gittam atque Iapidem deorsum an sursum mittas, hoc interest: nam 82. 8'J pertinere uidentur ad id tempus, quo Cinna et Marius in urbem recepti sunt; qui uelut captarn eam caedibus ac rapinis uasta- uerunt. — et citra ulla comitia consules in sequentem annum se ipsos renuntiauerunt (Liu. per. 80). 84. Cf. Eutrop. 5, 8 (qui cum Orosio ex eodem fonte i. e. ex Liuio hausisse uidetur): Sed cum Romae mutati consules essent, Marius, Marii filius, ac Papirius Carbo consulatum accepissent, Sulla contra Marium iuniorem dimicauit et uiginti milibus eius occisis quadringentos de suis perdidit. Claudius fortasse ipso Sulla usus est, de numero certe hostium occisorum consentit cum eo (fr. 19 apud Plut. Sull. 28): iv xa.vxr\ %% Itct-Xr) HvlXag , 14 popularet L coperunt G ceperunt Bamb. 96, 15 iacriter Karolir. 16 utrlque ex utruque corr. Bern. utrumque Bamb.1 utrunque SangaU. VALEEII ANTIATIS ANNALES EX LIBRO I uel II 1*. Gell.7,7,1. Accae Larentiae et Gaiae Taraciae, siue illa Fufetia est, nomina in antiquis annalibus celebria sunt. earum alterae post mortem, Taraciae autem uiuae amplissimi honores a populo Romano babiti. — Sed Acca Larentia corpus in uulgus dabat pecu- niamque emeruerat ex eo quaestu uberem. ea testamento, ut in & Antiatis historia scriptum est, Romulum regem, ut quidam autem alii tradiderunt, populum Romanum bonis suis heredem fecit. ob id meritum a flamine Quirinali sacrifieium ei publice fit et dies e no- mine eius in fastos additus. 2*. Dionys. 2, 13, 2. "Ovo^a 61 xoivbv aiiavx^g ovxoi [custo- 10 des regis] %6yov KsIsqioi, cog ptsv oi Jtkslovg yod(pov6Lv, stcI xf\g 6t,vx7]xog xcov v717}Qs6lCov, — cog ds OvaXeoiog 6 IdvxLSvg (pr{6iv, stcI xov t)y£[i6vog avxojv xovx iyovxog xovvofia. 1. Antiatem presse nemo scriptor secutus est, ipse fabulam de Acca Larentia fastorum paulum mutauit. uid. Caton. fr. 16. Licin. Mac. 1 cum notis. Mercklin, Citiermeth. p. 645 hoc exemplum Gellium Masurii Sabini memorialibus, quorum testimonium subsequitur, debere existimat. uid. Mommsen, R. F. II p. Ssq. supra p. cccxxxsq. 2. Vid. Seru. ad Aen. 11, 603: Quos Celeres appellauit [Bomulus] uel a celeritate uel a duce Celere, qui dicitur Remum occidisse, in cuius gratiae uicem a Romulo fieri tribunus equitum meruit. hoc loco comparato cum Dionysiano Lubaldt p. 20 etiam quae antea Dionysiu.s de Bemo a Celere interfecto narrasset, ex Valerio hausta esse (1,87,4) con- clusit: cpaol Srj xivsg 6vy%coQfi6uL uvxbv xco 'PcollvXco xr)v rjysuovluv, &%&6- fisvov Sh xcci Si' ooyijg i%ovxu xi]v UTtdxryv, insiSr) Kaxs6Y.svu6%r] xb xsl%og, cpluvQOv u7toSsi^ui xb SQVfiu fiovloiisvov raXXa xovxo y'' siitsiv, Vl' ^uXsncbg dv xig vuiv V7CSQ§uirj TtoXiitLog, co67tSQ £ya>', xui avxiyia vnSQaXicifrai. KsXsqlov Si xlvu xatv i7tipepr]yi.6xwv xov xsi^ovg, bg f)v S7ti6xdxi]g x&v iQycov, (dXXd xovxov ys xbv TtoXiiLiov ov %uXsnwg uv xig 7]llwv diivvuLXo'' siTtovxu 7t/.f]£ai xco 6ytucpsia> ■huxu xfjg ytscpuXfjg xui avxiyta 1, 4 accalarencia V (BP Mc desunt) 5 uti in V1 7 aliis V 8 fiamniine V 2f 10 p>ost arravxsg uulgo lcgebantur o xal ol vvv %axkGxr\Gav. om. Vrbin. 12 yalkqLog Chis. Vrbin. 'Avxidg Cobet VALERII ANTIATIS ANNALES. fr. 1—6 239 3*. Plut. Rom. 14. rMQXa6d-7}vai ds cpueiiv [filias Sabinorum] oi usv TQidxovra pcovug, dcp' (bv xul rdg (pQarQiag 6vo[i(c6d-rj- vui, OvaXXtQiog de lAvrCag k~%rd xul £lxo6l xal 7tsvTuxo(liag, 'Iofiag dh tQetg xul dydorjxovru xal i^uxoaCug TcaQ&bvovg. EX LIBRO II 5 4*. Macrob. sat. 1, 4, 7. Iulius Modestus de feriis — 'Antias' inquit rAgonaliorum repertorem Numam Pompilium refert.' 5. Macrob. sat. 1, 13, 20. Antias libro secundo Numam Pompi- lium sacrorum causa id [intercalationem] inuenisse eontendit. 6. Arnob. 5, 1. In secundo Antiatis libro (ne quis forte nos io aestimet concinnare per calumnias crimina) talis proscripta est fa- bula: Numam illum regem, cum procurandi fulminis scientiam non haberet essetque illi cupido noscendi, Egeriae monitu castos duo- decim iuuenes apud aquam celasse cum uinculis, ut7 cum Faunus &7to-AT£Zvea. cf. Ouid. fast. 4, S43 (rutro Celer occupat ausum), Aur. Vict. de uir. ill. 1, 4 (quod Remus irridens transiluit et a Celere centurione rutro fertur occisus). Diodor. 8,6,3. II p. 140V. 3. In compar. Tiies. et Bom. (6) solani famam Valevianam Plutarchus respexit: 'PconvXog dh Ttgcbrov phv 6v.t(x-AoaUov oliyov «pi^fiM Ssovaag ccQTtdaag ov 7ta6ccg aXXa. [tiav. &g (paCiv, 'EoOiXLav sXa§£v. parem mulie- rum numcrum postea ad Tatium pacis orandae causa migrasse Varro (ap. Dion. 2, 47, 4) scripsit, fortasse Antiatem secutus. 4. Vid. Mommsen C. I. L. P p. 306. 5. Vid. uerba Macrobii anteeedentia (c. 13, 16sqq.): Cum saepe eue- niret, ut nundinae modo in anni principem diem, modo in nonas ca- derent (utrurnque autem perniciosum rei publicae putabatur), reme- dium quo boc auerteretur excogitatum est, quod aperiemus, si prius ostenderimus, cur nundinae uel primis kalendis uel nonis omnibus ca- uebantur. — unde dies ille, quo abundare annum diximus, eorum est permissus arbitrio qui fastis praeerant, uti, cum uellent, intercalaretur, dum modo eum in medio Terminaliorum uel mensis intercalaris ita locarent, ut a suspecto die celebritatem auerteret nundinarum. atque hoc est quod quidam ueterum retulerunt, non solum mensem apud Ro- manos uerum etiam diem intercalarem fuisse. quando autem primum intercalatum sit, uarie refertur. sequitur larga laudationum copia, Li- cinii fr. 4, Tuditani fr. 7, Cassii fr. 18, quam sumpsisse cum eis quae modo Iransscripsimus uerbis uidetur ex Varrone neque tamen distinxisse, utrum illi de mense an de die intercalari loquerentur. cf Mommsen chronol. ad p. 22sqq. <>. Valerium (Theopompum [fr. 6] imitatum) uel Varronem secuti eadem narrauerunt Ouidius fast. 3, 285 sqq. et Plutarchus Num. 15. Ouidii haec uerba sunt: Ecce deum genitor rutilas per nubila flammas Spargit et effusis aethera siccat aquis. Non alias missi cecidere fre- 4, 5 ancias Paris. 6, 12 egregiae codex 14 *celasse eum codex cum ed. pr. 240 RELIQVIAE et Martius Picus ad id locorum uenissent haustum (nam illis aquandi solemne iter huc firit), inuaderent, constringerent, conligarent. sed quo res fieri expeditius posset, regem pocula non parui numeri uino mulsoque complesse circaque accessus fontis insidiosam uenturis oppnsuisse fallaciam. illos more de solito hihendi appetitione cor- 5 reptos ad hospitia nota uenisse. sed cum liquorihus odoratis offen- dissent fragrantia pocula, uetustiorihus anteposuisse res nouas, in- uasisse auiditer, dulcedine potionis captos hausisse plus nimio, oh- dormiuisse factos graues. tum his senos incubuisse sopitis, iniecisse madidatis uincula, expergitosque illos statim perdocuisse regem, 10 quibus ad terras modis luppiter posset et sacrificiis elici; et accepta regem scientia rem in Auentino fecisse diuinam, elexisse ad terras Iouem ab eoque quaesisse ritum procurationis morem. louem diu contatum 'expiabis' dixe ccapite fulgurita'. regem respondisse ccae- pitio'. louem rursus fhumano'. rettulisse regem fsed capillo'. deum 15 quentius ignes. Rex pauet, et uulgi pectora terror habet. Cui dea cne niniium terrere. piabile fulmen Est' ait cet saeui flectitur ira Iouis. Sed poterunt ritum Picus Faunusque piandi Tradere, Romani numen uterque soli. Nec sine ui tradent. adhibe tu uincula captis'. Atque ita qua possint erudit arte capi. Lucus Auentino suberat niger ilicis umbra, Quo posses uiso dicere cnumen inest'. In medio gramen muscoque ad- operta uirenti Manabat saxo uena perennis aquae. Inde fere soli Faunus Picusque bibebant. Huc uenit et fonti rex Numa mactat ouem, Plena- que odorati disponit pocula Bacchi Cumque suis antro conditus ipse latet. Ad solitos ueniunt siluestria numina fontes Et releuant multo pectora sicca mero. Vina quies sequitur. gelido Numa prodit ab antro Vinclaque sopitas addit in arta manus. Sordnus ut abscessit, pugnando uincula temptant Rumpere. pugnantes fortius illa tenent. Tunc Numa: cDi nemorum, factis ignoscite nostris, Si scelus ingenio scitis abesse meo, Quoque modo possit fulmen monstrate piari'. Sic Numa, sic qua- tiens cornua Faunus ait: cMagna petis nec quae monitu tibi discere nostro Fas sit. habent finis numina nostra suos. Di sumus agrestes et qui dominemur in altis Montibus. arbitrium est in sua tela Ioui. Hunc tu non poteris per te deducere caelo, At poteris nostra forsitan usus ope'. Dixerat haec Faunus. par est sententia Pici. fDeme' tamen cnobis uincula' Picus ait. cIuppiter huc ueniet ualida perductus ab arte, Nu- bila promissi Styx mihi testis erit'. Emissi laqueis quid agant, quae carmina dicant Quaque trahant superis sedibus arte Iouem, Scire nefas homini. nobis concessa canentur Quaeque pio dici uatis ab ore licet. 1 uenisset cod.1 2 solemniter haec codex 3 non parua mero uino Yrsin. 4.5 insidiosa — fallacia Beifferscheid 7 fla- grantia cod. 8 dulcedinem p. cod. dulcedine in p. Hildebrand 13 ritum cod. fulguritum Beiffersclieid (pro fulguritorum) 15 sed] scilicet Both VALERII ANTIATIS ANNALES. fr. 6— 7 241 contra "animali'. rmaena' subiecisse Pompilium. tunc ambiguis Iouem propositionibus captum extulisse hanc uocem: cDecepisti me, Numa; nam ego humanis capitihus procurari constitueram fulgurita, tu maena, capillo, caepitio. quoniam me tamen tua circumuenil astutia, 5 ([uem uoluisti, habeto morem et his rebus, quas pactus es, procura- tionem semper suscipies fulguritorum'. 7*. Plut. Num. 22. IIvQi usv ova sdo6av xhv vsy.qov [Nu- mae] avxov xcoXv6avxog, Cog Isysxav dvo ds xoirfidusvoi li&C- vag 6oQovg vzo xo 'Idvoxkov td-rixav, xi)v usv sxsQav syov6uv io xo 6ibua, xi]V ds sxsquv xdg IsQug (3C(l?>ovg. — ol ds xsqI ?dv- Eliciunt caelo te, Iuppiter, unde minores Nunc quoque te celebrant Eliciumque uocant. Constat Auentinae tremuisse cacumina siluae, Ter- raque subsedit pondere pressa Iouis. Corda micant regis totoque e cor- pore sanguis Fugit et birsutae deriguere comae. Vt rediit animus, cDa certa piamina' dixit 'Fulminis, altorum rexque paterque deum, Si tua contigimus manibus donaria puris, Hoc quoque, quod petitur, si pia lingua rogat. Adnuit oranti, sed uerum ambage remota Abdidit et du- bio terruit ore uirum. cCaede caput' dixit. cufrex cparebimus' inquit, ^Caedenda est bortis eruta cepa meis'. Addidit bic cHominis'. csumes' ait ille ccapillos'. Postulat bic animam. cui Numa cpiscis' ait. Risit cet chis' inquit cfacito mea tela procures, 0 uir conloquio non abigende meo. Sed tibi, protulerit cum totum crastinus orbem Cynthius, imperii pignora certa dabo'. Dixit et ingenti tonitru super aetbera motum Fer- tur adorantem destituitque Numam. Plut.: Mv&oXoyov6t yao sig xbv Afievtlvov Xocpov, ovnco utQog ovtu tf\g noXscog oidh gwoly.ovllsvov dXX' s^j^ovta nr\ydg ts SuxpLXstg iv uvtco x.ui vdnag oxisodg, cpoitav Svo Sui- uovug. TLlv.ov v.ui tpavvov. — rovrovg cpaal '^slqcoougQul tbv Nolluv olvco xui LLsXiti KSQaoavta rt\v v,Qr\vr\v, dcp r\g inivov 6vvr\%cog. Ar\cp&svrug Ss noXXdg llsv ISsag rQsneofruL v.ui usrsYSvsGfrui rr\v avrcbv cpvGiv, dX- Xov.ora cpdouutu v.ai cpofisQU rr\g otyscog nQo(juX?.ousvovg' inei Ss iyvcocav iuXcov.otsg io^vQUv v.al ucpvxtov uXcooiv, dXXa ts nQO&soniGui noXXd tcov usXXovtcov xai tbv inl rolg xSQUvvoig ixSiSd^uL y.u&uquov, og noislrui U.SXQI vvv Sid v.oouvcov v.ui rQL%cov v.ui llulvlScov. svlol Sh ov rovg Sui- uovdg tpu6iv vnofrsG&ai rbv ku&uquov, uXX' iv.sivovg \ihv vuruyuyelv rbv Aiu uuysvouvrug, xbv Sh %ebv oQyi^ouevov rco Nollu ■noootdoosiv , tog XQt) ysviefruL xbv v.a%aQiLov xscpuXulg' vnoXuplovtog Sh tov Nollu (v.qo- llvcov;'' sinslv ful'^^Qaincov, . rbv Sh avfrig ivtQsnovtu tb rov n,Q06tdy- purog Stivbv ineoio&ut (^•Ql£iv•,, anoY.QivuLL.ivov Ss rov Aibg ' ' iiLtyvioig' iituyuyeiv rbv Nouciv ' LLuivi6L\> ruvru Xeystv vnb rf\g 'Hys.Qiug SsStSuy- llsvov. xul rbv llsv ftsbv dnsX&slv iXsco ytvouevov, rbv Sh rbnov 'iXixiov an iv.sivov ■XQ06uyoQev%)\vui kuI rbv y.u&uqllov ovtco 6vvteXsl6&ui. 7—1). Cf. fr. 15. Cass.fr. 37 (c. adn.j, Piso 11 (cum acin.). Tudit. 3. a Liuio ex errore Vcderii nonien positum esse wideri pro Pisone supra p. CC docuimus. aliter G. Fr. Vnger Philol. III 2 p. 158 sqq. h. I. intcr- prctatus est. 1 animalia subiecisse Pompilium cod. em. Hildcbrand 3. 4 ful- gnrita numa capillo caepitio cod. em. Hildcbrand non maena Beifferscheid Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 10 242 RELIQVIAE xiav i~6xoQov6t dcodexa iiev eivat fiifiXovg leQOtpuvxtxdg, dcbSexa de aXXag'EXXrtVLxdg cptXo66cfovg xug eig xi)v 6oqov 6vvxe&ei6ag. TexQuxo6icov de %ov dtuyevouevcov excov vxuxot uev i]6av LJ6- xXtog KoQVTqXiog xul MuQXog Buifltog' oiifiQcov de ueyuXcov ezt- cte66vxcov xal %cbiiuxog TteQtQQuyevxog e£,eco6e xdg 6oQoi)g xb & Qevjiu' xul xcov eittxtrnidxcov u%o?ce66vxcov r\ uev exeQu xevr\ 7tuvxu7tu6tv cbtp&r} xut ueQog ovdev ovde Xeiipuvov e%ov6u xov 6cbuuxog~ ev de xij exeQu xcov yQaniidxcov evQe&evxcov dvuyvco- vat (iev uvxd Xeyexut UexiXtog 6XQurrjycov xoxe, XQog de xr\v 6vyxXr\xov xoui6ut pij doxeiv uvxcp fteuixbv elvut Xeycov urjde 10 o6tov ex%v6xa xoig xoXXoig xd yeyQupueva yeve6&uf dto xul xoftt6&ei6ug eig xb Kouixtov xdg ^ifiXovg xuxuxarjvut. 8. Plin. n. h. 13, 87. Antias secundo libros fuisse [tradit] XII pontificales Latinos, totidem Graecos praecepta philosophiae conti- nentes. 15 9*. Liu. 40, 29, 8. Adicit Antias Valerius Pythagoricos [libros NnmaeJ fuisse, uolgatae opinioni, qua creditur Pythagorae auditorem fuisse Xumam; mendacio probabili accommodata fide. 10*. (Valer. Max.) de praenom.4 p. 589 Kempf2. Ancum prae- nomen Varro e Sabinis translatum putat; Valerius Antias scribit, 20 quod cubitum uitiosum habuerit, qui Graece uocatur dyxcbv. 11*. Plin. n. h. 3, 70. Praeterea auctor est Antias; oppidum La- 9. Falso Liuius Antiatis auctoritatem pro Pisone substituit. uid. adn. ad Pis. fr. 11. 10. E Varronis thesauris uidctur sumptum csse. cf. Paul. p. 19 M.: Ancus appellatur qui aduncum bracchium habet et exporrigi non potest. Seru. ad Aen. 6,815: Ancus autem dictus [Marcius] ccnb xov ccyx,u>vog, id est a cubito, quem incuruum habuisse dicitur. Zonar. 7, 7: i)v dh [6 MaQmog] xr\v %siqu ovx agriog' xr\v yug tiyxvXrjv 7tenr]Q(OT0 , o&sv xal 'J4.yy.og inowviLOv hlo%r\y.£v. 11. A Tarquinio Prisco Apiolas captas esse memorant Liuius 1? 35, 7 et Dionysius 3, 49.- ille tamen praedam inde reuectam acl ludos opu- lentius instructiusque faciendos conuersam esse scripsit, hic nihil de praeda. 1, 1 (3v(lkovg Sangcrm. 2 xdg Sintenis addidit ex Sangcrm. Par.AC awzucp£L6ag Par.C 5 rovg csooovg Par.A 10 7.0- ulGul Par. C ooftfjtfat cet. libri 11 xolg om. Sangcrm. 8, 1 3 antius Par. E Vind. secundo Gelenius II Mon. Ricc. se- cundos cet. codd. libro Mon. XII] Mon. Bicc. ex his cet. codd. 9, 18 accomodata fide ed. alt. Basil. (ex Mogunt,?) accomodat fidem liuri rec. accommodans fidem Drakenborch. 10, 20 Antias] Pighius antea cod. ita uocatum regem Ancum ante scribit suppleuit G-crte VALERII ANTIATIS ANXALES. fr. 7-12 243 tinorum Apiolas captum a L. Tarquinio rege; ex cuius praeda Capi- toliuni is inchoaverit. 12*. Plut. de fort. Itom. 10. Tov yaQ KoqvlxoXuvcov c/.6xsog uXovxog V7CO PcouaCcov 'OxQ^dCa TtuQ&tvog atXLiuXcoxog, i\g ovdh 5 xi\v otyiv ovdh rbv rQOTtov i\uuvQco6tv i\ xvyr\, dodsi6a Tuvu- xvXXCdt, xij TuqxvvIov yvvatxl xov (5a6LXscog, sdovXev6s' xul 7tsXuxr\g xtg si%sv avxfjv, ovg xXLt'vxr\g 'Pcoiiulot xuXov6lv sx tovtcov sysyovsL Z!sQovtog. 01 dh ov cpa6tv, uXXu TtaQxtsvov tr\v 'OxQrfiCuv u-xuQyciutu xul Xot(tr)v sxuGtots Xuupuvov6uv io uitb tf\g (5u6tXixfjg TQcati&jg STtl tr)v s6tCuv xocii&tv xcd ztots tv%siv utv avtftv, co6tzsq slcbdst, tcp tcvqI tag uzuQ%ug tTttfiuX- Xov6uv, uicpvCdtov 6h tf\g tpXoybg uuQav&sC6r^g uoqcov ccvdobg dvaxsivat ydvtuov ix xf\g t6xiag, xal touto xf\v xoqy^v tl\ Tu- vaxvXXidt cpQu6ut uuvrj TtSQCcpofiov ysvoutvrjV. tf\v cTs 6vvstr)v 15 ov6uv xul cpQSvftQr\ xo6iif\6aC ts ti\v xoq^v^ o6a vvucputg TtQt- ttsl, xal 6vyxu&siQt,at tc5 cpu6uatt, &siov f\yovcttvr\v. ol ittv fjQcoog oixovqov Xsyov6tv, ol 6h TlcpaC6tov tbv sqcoxu xovxov ysvs6fruf xixxsxut 6' ovv 2JsQovtog, xul ^Qtcpovg ovxog f\ xs- CpuXij 6sXttg u6XQU7tf\ 7tUQU7tXf\6LOV U7tfj6XQUlptV. 01 6s TtSQL ^Av- 20 xCuv oi>% ovxco Xsyov6tv, uXXu xvysiv utv xco Z!soovicp xr)v 12. Vulgo sola uerba ui Ss nsgl 'Avxiav et quae seq. inter Antiatis reliquias recipi solent. est tamen ex eodem hausta tota narratio, neque omnibus quae antecedunt Antiatis auctoritas opponitur, sed haic soli rei puero ei dorrnienti caput arsisse. sola igitur uerba xul fipCcpovg uvxog — cmfjGTQuibiv ex alio fonte tenori orationis Valerianae inserta sunt. Eun- dem autem Antiatem etiam THonysius 4,2 secutus est, ad uerbum saepe cum Plutarcho consentiens : r\6xov6av, avtbv 6e x\\q (irjTQog 7taQov6i\g elg vitvov ix 6v6&vuCag xcd ?.vxrtg ccTtoxh&fjvaf xal xafrevdov- tog ccvtov talg yvvai&v bcp\tr~\vai to 7tQo6co7tov avtov tcvqX %eqi- 7.au%6\ievov. 07t£Q f)v fiaQtvQiov avtco tr\g ix itvQog yeve6ecog, 6rtueiov de %Qr)6rbv STtl tr)v a7tQ06b6xr\rov r\yeuovCav, r\g etvye 5 ueta tr\v Tuqxvviov tekevtr\v TavaxvkkCdog 67tov8a6a6r\g. 13*. Arnob. 0, 7. Regnatoris in populi Capitolio qui est ho- minum qui ignoret Oli esse sepulchrum Vulcentani? quis est, in- quam, qui non sciat ex fundaminum sedihus caput hominis euolutum non ante plurimum teuiporis aut solum sine partibus ceteris (hoc 10 enim quidam ferunt) aut cum memhris omnihus humalionis officia sortitum? Quodsi planum fieri testimoniis postulatis auctorum, Sani- monicus, Granius, Valerius Antias uobis et Fabius indicabunt, cuius Aulus fuerit filius, gentis et nationis cuius; germani seruulo ut uita fuerit spoliatus et lumine, quid de suis commeruerit ciuihus, ut ei 15 sit abnegata telluris paternae sepultura. condiscetis etiam, quamuis nolle istud puhlicare se fingant, quid sit capite retecto factum, uel in parte qua rei curiosa fuerit obscuritate conclusum, ut immobilis uidelicet atque fixa obsignati ominis perpetuitas staret. quod cum opprimi par esset et uetustatis ohlitteratione celari, conpositio no- 20 minis iecit in medium et cum suis causis per data sihi tempora in- Lisvccg, v.uxwiiXsL6%i]vuL uovriv slg xbv oixov, iv co xb XEQug cocpQ-r]. ul%&ev- xog 6s xivog avxrj &scov r) Satyiovcov v.ul usxd xr)v {ll£lv ucpaviG&svxog slxs Hcpuicxov, v.a&aTtSQ oiovxai xivsg, sixs xov v.ux" oiv.iuv rjQcoog, iyxv- LLOVU yEVEG&Ul V.Ui XSKSLV XOV TvlllOV iv XOtg Xttd"T]X0V6L XQOVOLg. xovxo xb LLv&sviia ov itdvv xi Tticxov slvul Sokovv £xsqu xig iiticpdvsiu ftsiu ysvousvr] tceql xbv uvSqu &uvuu6ri] v.ul nuQudo^og i]Xxov unL6xti6ftuL Tcoisi. v.ud~rlu£vov yuQ itoxs avxov U£6ov6r]g (Luli6xu r)u£Qug iv xr) Ttu6xdSi xcov (ju6ii.icov v.ul v.uxsvE%&ivrog icp' vnvov %iiQ uvsluurpsv ini xf)g v.scpulr]g uvxov, ij xs u-r]xr]Q uvxoii v.ul t) xov fiu6Lls(og yvvi] tcoqevousvul Sid xi)gitu6rd- Sog i&sdeuvxo v.ul itdvxsg beoi cvv xuig yvvuiQv ixvy%uvov xoxs TtuQovxsg, Y.UL ue%ql rovxov Sisusvsv 1) cpXb^ 6lr]v avxov xuxaldu7tov6a xi]v xEcpultfv, scog 1) (ir]xr]Q 7tQ06dQaiiov6u Stavs6xr]Csv uvxbv %ul r) cpXb^ &[ta xco vnvco SLa6v.shu6%si6a i]cpuvi6%r]. cf. Ouicl. fast. 6, 627 sqq. Plin. 36,204. Ceteri scriptores pnero dormienti Seruio caput arsisse tradunt, Liu. 1, 39, 1. Cic. de diuin. 1, 53, 121. Plin. 2, 241. Seru. Aen. 2, 683. Aurel. Vict. de uir. ill. 7, 1. 13. cf. Fab. Pict. gr. ann. fr. 12 cum adn., in qua Plinii uerba se- cundum Valerium narrata apposuimus. 1 2, 1 Etiam in comp. Lyc. ct Num. 3 nomen est Getaniae, apud Dion. 4, 7, 4 Geganiae. 13. uid. appar. ad Fab. fr. 12 u. 13 codex Valerianus cxliibet, Valerius Antias emcnd. Vrsinus VALEEU ANTIATIS ANNALES. fr. 12— 17 245 extinguibili fecil testificatione procedere, oec erubuil ciuitas maxima et numinum cunctorum cultrix cum uocabulum templo daret, ex Oli capite Capitolium quam ex nomine Iouis uuncupare. 14. Charis. 2 />. 208 K. Valerius Antias libro II: Mater cum no- 5 aissime aegrotasset, inquit, uouisse fertur. EX LIBRO III 15. Plin. /i. h. 13,87. Idem [Anlias] tertio et senatus consul- _ lum ponit, quo comburi eos [libros NumaeJ placuerit. EX LIBRO VI 10. Prisc. 7 p. .141 H . Valerius Anlias in VI annalium: IIoc se- aatus consultum prior lactum est. EX LIBRO III— XXI 10 17*. Ascon.in Cic. Pis. p. 12 K. 18 St. Valerio Maximo, ut An- 005 tias tradidit, inter alios lionores domus quoque publice aedificata esl 249 in Palatio, cuius exitus, quo magis insignis esset, in publicum uersus declinaretur, hoc est extra priuatum aperiretur. Varronem autem tradere M. Valerio, quia Sabiuos uicerat, aedes in Palatio 15 tributas Iulius Hyginus dicit in libro priore de uiris claris, P. Va- 15. Sunt Xnmae libri, de quibus fr. 7 — 9 sermo fuit, guae conferas. 17. Cf Hygini fr. 17. YoJ. II p. 72. Annum udscripsi ex Plutarchi Popl. 20: Mtru ds ruvru £u§Lvav iu(ju'/.6vrcov sig rrtv ywQav vnarog liiv U7thdciy#r\ MuQv.og Ova/./.ioiog, uds/.cfbg IIoTtfov.o/.u, v.ul TIoGrovLLiog Tovftsarog. TtQurrouivcov di r&v uf/idrav yvwiin v.ui TtaQOvoiu Ilon/.i- v.u'/.u dvai uclyaig LisyuXuig 6 Mdov.og iviv.rtGsv, o>v iv rfj dsvrsQu (inSevct 'Pwllulojv UTtofju/.ojv rQiGyu.iovs 'cTtl [LVQioig (!) rcav 7to/.sLiicov dvsu.s. v.ui yiQug io%ev irti rotg &QtULifjoig oiv.iuv uvrco ytvia&ui dr^aooioig avulw- lluglv iv roig UaXaxloig. rwv 6 uXXojv rbrs %vqwv sigoj rj)g oiv.iug sig rb v.Xslglov uvoiyouivwv iv.sivr,g uovTjg rf/g oixiug iTtoirfiuv iv.rbg uixdys- oHut rijV uvXslov, mg di, v.uru rb Gvyy/uo^au rftg rLLif/g usl rov ^r^uooiov ■jtQOGS7ti'/.uLL[Juvoi. ex eodem Antiate etiam Dionysius (5,39,4) hausit: tyr\(j 12 esset et in ed. princ. 464 290 246 RELIQVIAE leiio Volcsi filio Publicolae aedium publice locum sub Veliis, ubi nunc aedis Victoriae est, populum ex lege, quam ipse tulerat, con- cessisse. 18*. Censor. dc d. nat. 17,8. Nam ita institulum esse, ut cen- tesimo quoque anno lierent [ludi saeculares] ', id cum Antias aliique 5 historici auctores sunt, tum Varro. 19*. Liv. 3,5, 12. Magnae clades ultro citroque iliis diebus [cum aduersus Aequos pugnaretur] et inlatae et acceptae. difficile ad fidem est in tam antiqua re, quot pugnauerinl ceeiderinlue, exacto adfirmare numero. audet tamen Antias Valerius concipere summas: 10 Komanos cecidisse in Hernico agro quinque milia octingentos, ex praedatoribus Aequorum, qui populabundi in (inibus Komanis uaga- vndtoig &Qidu(Sov v.uxuycoyr\v , ISiu Ss frarsncp t&v uvSq&v OvuXsquo 83 .id morae taedium ferendum patiens, in caslella sua uicosque passim dila|isi sunt. Marcellus Pado confestim traiecto in agrum Comensem, ubi [nsubres Comensibus ad arma excitis castra habebant, legiones ducit. (ialli feroces Boiorum ante dies paucos pugna in ipso itinere 5 proelium committunt et primo adeo aeriter inuaserunt, ut antesigna- nos impulerint. qund ubi Marcellus animaduertit, ueritus, ne moti semel pellerentur, cobortem Marsorum cum opposuisset, equitum Latinorum oninis turmas in hostem emisit. (|uorum cum primus secundusque impetus rettudisset inlerentem se ferociter hostem, con- 10 firmata et reliqua acies ISomana restitit primo, deinde signa acriter intulit. nec ultra sustinuere certamen Galli, quin terga verterent at(|ue efiuse fugerent. in eo proelio supra quadraginta milia homi- num caesa Yalerius Antias scribit, octingenta septem signa militaria capta et carpenla septingenta triginta duo et aureos torques multos, 15 ex quibus unum magni ponderis Claudius in Capitolio Ioui donum in aede positum scribit. castra eo die Galiorum expugnata direpta- que et Comum oppidum post dies paucos captum. castelia inde duo- detriginta ad consulem defecerunt. id quoque inter scriptores am- bigitur, utrum in Hoios prius an Insubres consul exercitum duxerit, 20 aduersamque prospera pugna oblitterauerit an uicloria ad Comum parla deformata clade in Bois accepta sit. 35*. Liu. 34,10,1. Eodem tempore M. Heluio decedenti ex ulteriore Hispania cum praesidio sex milium dato ab Ap. Claudio praetore Celtiberi agmine ingenti ad oppidum Iliturgi occurrunt. 195 559 35. Etiam reliqua huius cap. pars, qua Heluii res exponuntur, maxime praedae pondera in aerarium inlata ex Valerio originem dueere uidetur. Kissen p. 155. 1 ferendum om. Mog. passim om. JSloij. 2 confertim Bnmb. 4 ducat Bamb. a. corr. ducit — pugna om. Jlog. 5 ut om. Bamb. 6 Marcellus om. Mog. 7 semel p.] se inde pellerent Mog. opposuit et equitem Mog. 8 hoste misit Bamb. 9 hoste Bamb. 10 extitit Mog. 13 Val. Antias Bamb. otingenta Bamb. a. corr. et quingenta Mog. octoginta Kreyssig 14 et carpenta capta a DCCXXXII Bamb. et carpenta quadringenta tri- ginta duo Mog. 15 in Capitolium Bamb. 16 posita Mog. castra eo die Gallorum Bamb. postero die Gallorum castra Mog. 17 post] intra Mog. 19 an in Ins. Drakenb. induxerit Mog. 20 an in u. Mog. 21 parata Mog. 35, 22 M. om. Bamb. add. Mog. ex om. Bamb. 24 Liturgi accurrunt Bamb. 195 559 194 560 254 RELIQVIAE uiginti milia armatorum fuisse Valerius scribit, duodecim milia ex iis caesa, oppidnm Iliturgi receptum et puberes omnis interfectos. 36*. Liu. 34 , 15, 0. Valerius Antias supra quadraginta milia hostium caesa eo die [quo a Catone consule ad Emporias Hispani uicti sunt] scribit. 5 37*. Ascon. in Cic. Cornel. p.61 K. 55 St. Hoc factum est se- cundo consulatu Scipionis [Africani maiorisj, post septimum annum quam Carthaginiensibus bello secundo data est pax. factum id esse autem Antias tradidit ludis Romanis, quos fecerunt aediles curules (C.y Atilius Serranus, L. Scribonius Libo, et id eos fecisse iussu 10 censorum Sex. Aeli Paeti, C. Corneli Cetegi. et uidetur in hac qui- dem oratione hunc auctorem secutus Cicero dixisse, <(passum^> esse Scipionem secerni a cetero <(consessu)> spectacula senatorum. 38*. Liu. 35, 2, 8. Valerius Antias et in Siciliam nauigasse di- lectus causa C. Flaminium [praetorem, qui a senatu in Hispaniam i& missus eratj scribit et ex Sicilia Hispaniam petentem tempestate in Africam delatum uagos milites de exercitu P. Africani sacramento 561 36. Subsequitur ipsius Catonis testimonium (fr. 92), ex cuius libris pugnae descriptio esse hausta uidetur. Quadraginta hostium milia cam Catone pugnasse Appianus Hiber. 40 rettulit muitosque occisos. cf. Nissen p. 155 sq. 37. Liuius 34, 44, 4 secutus est Antiatem: Censorum inde comitia sunt habita. creati censores Sex. Aelius Paetus et C. Cornelius Cethe- gus. principem senatus P. Scipionem consulem, quem et priores censo- res legerant, legerunt. — gratiam quoque ingentem apud eum ordinem pepererunt, quod ludis Romanis aedilibus curulibus imperarunt, ut loca senatoria secernerent a populo. nam antea in promiscuo spectabant, c. 54, 3, ubi de eadem re iterum loquitur, alium auctorem, qui Scipionem auctorem eius rei fuisse tradiderat, quocum faciunt Cicero de harusp. resp. 12, 24, tum Valerius Max. 2, 4, 3 (ubi tamen falso res illa ad poste- riorem Africanum refertur) et 4,5,1. cf. fr. 40. 38. Tota particula eius libri c. 1 — 11 ex annalibus excerpta est, Nissen p. 166 sq. 1 uiginti om. Bamb. 2 his Bamb. Liturgi Bamb. 37, 9 traduxit (apogr.) Sfozom.) fecerint (apogr.) P(oggii) Mfontep.) 10 C. add. Manutius attilius SM sertanus S L. Manutius C. libri et id eos Baiter eideos libri ius libri 11 Paeti Manutius leti libri 11. 12 quidem in P(oggii apogr.) transpositum post huDC 12 secutum P passum SM in S lacuna 12 litt. 13 concessu P consensu M in S lac. 10 litt. 38, 14 et] etiam Mog. sicilia Bamb. 16 scripsit Mog. 17 P. AffricaDi de exercitu Bamb.1 de ex. P. Affricani Bamb.2 191 5G$ VALERII AXTIATIS ANNALES. fr. 35—41 255 rogasse, his duarum prouinciarum diiectibus tertium in Hispania adiecisse. 39*. Liu. 36, 19, 10. Homanus equitatus ipsum quidem regem [Antioehum ex pugna Thermopylensi fugientem] Elatiae adsecutus 5 non est; magnam partem agminis aut lassitudine subsistentes aut errore, ut qui sine ducibus per ignota itinera fugerent, dissipatos oppresserunt; nec praeter quingentos, qui circa regem fuerunt, ex toto exercitu quisquam effugit, etiam ex decem milibus militum, quos Polybio auctore traiecisse secum regem in Graeciam scripsi- io mus, exiguus numerus. quid si Antiati Valerio credamus sexaginta milia militum fuisse in regio exercitu scribenti, quadraginta inde milia cecidisse, supra quinque milia capta cum signis militaribus ducentis triginta? Romanorum centum quinquaginta in ipso certa- mine pugnae, ab incursu Aetolorum se tuentes non plus quinqua- 15 ginta interfecti sunt. 40*. Liu. 36, 36, 3. Per idem fere tempus aedes Matris Magnae Idaeae dedicata est, quam deam is P. Cornelius aduectam ex Asia P. Cornelio Scipione, cui postea Africano fuit cognomen, P. Licinio consulibus in Palatium a mari detulerat. locauerant. aedem facien- 20 dam ex senatus consulto M. Liuius C. Claudius censores M. Cornelio P. Sempronio consulibus; tredecim annis postquam locata erat, de- dicauit eam M. Iunius Brutus, ludique ob dedicationem eius facti, quos primos scaenicos fuisse Antias Valerius est auctor, Megalesia appellatos. m 25 41. Liu. 36,38,5. Duobus fere post mensibus P. Cornelius con- twx 191 5G& 39. Orosius 4, 20, 21 numeros Valerii ex Liuio transscripsit. 40. Errores Vdlerii Nissen p. 186 notauit. (de ultimis uerbis cf. Liuius 29, 14, 14 lectisternium et ludi fuere, Megalensia appellata.) 41. Eundem Valerii numerum Liuius c. 40, 5 P. Cornelitim Sci- 2 adiecisse Mog. adlegisse Banib. 39, 7. 8 ex isto ex. Bantb. ex toto ex. Mog. 9 quod Barnb. traiecisse cum Bamb. 10 quod si Bamb. 11 quadxaginta inde m.] centum quadraginta m. Mog. 13 in ipso cert. — 15 non plus quinquaginta om. Bantb. add. Mog. 40, 17 Idaeae] Mogunt. deae Banib. aut magnae aut Idaeae abundare uidetur Weissenbomio is om. Baml. 18 post g Affricano Bamb. 21 P. Sigonius T. Bamb. XXX annis post- quam locauerat Bautb. in lit. tredecim annos post quam locata erat Mog. 21. 22 dedecauit Bamb. 23 Valerius Antias Mog. 41, 25 fere om. Bamb. consul om. c 189 565 256 RELIQVIAE sul cuni Boiorum exereitu signis collatis egregie pugnauit. duode- triginta milia hostium occisa Antias Valerius scribit, capta tria milia et quadringentos, signa militaria centum uiginti qualtuor, equos mille ducentos triginta, rarpenta ducenta quadraginta septem, ex uictori- bus mille quadringentos octoginta quattuor cccidisse. ubi ut in nu- 5 mero scriptori parum fidei sit, quia in augendo eo non alius intem- perantior est, magnam tamen uictoriam fuisse apparet, quod et castra capta sunt et Roi post eam pugnam extemplo dediderunt sese, et quod supplicatio eius uictoriae causa decreta ab senatu uictimaeque maiores caesae. 10 42. Liu. 37, 48. M. Fuluio Nobiliore et Cn. Manlio Volsone con- sulibus Valerius Antias auctor est rumorem celebrem Romae fuisse et paene pro certo babitum, recipiendi Scipionis adulescentis causa consulem L. Scipionem et cum eo P. Africanum in colloquium euo- catos regis [Antiochi] et ipsos comprehensos esse et ducibus captis 15 confestim ad castra Romana exercitum ductum eaque expugnata et deletas omnis copias Romanorum esse. ob haec Aetolos sustulisse animos et abnuisse imperata facere, principesque eorum in Macedo- niam et in Dardanos et in Thraeciam ad conducenda mercede auxilia profectos. haec qui nuntiarent Romam, A. Terentium Varronem et 20 M. Claudium Lepidum ab A. Cornelio propraetore ex Aetolia missos esse. subtexit deinde fabulae huic, legatos Aetolos in senatu inter pionem significantem facit: Plus parteni dimidiam ex quinquaginta mili- bus hominum caesam, multa milia capta, senes puerosque Bois super- esse. unde ctiam c. 39 et 40, qiiibus de Scipionis triumpho agitur, ad Antiatis auctoritatem redire elucet. Nissen p. 186. — Viginti milia occisa esse minus accurate Orosius 4, 20, 21 exscripsit. 42. L. Scipionem (fllium P. Afric.) adulescentem a. 190. 564 captum esse Liuius c. 34, 5 secundum duos auctores narrauerat: is ubi et quando et quo casu captus sit, sicut pleraque alia, parum inter auctores con- stat. alii principio belli a Chalcide Oreum petentem circumuentum ab regiis nauibus tradunt, alii, postquam transitum in Asiam sit, cum turma Fregellana missum exploratum ad regia castra eifuso obuiam 1 collatis signis Bamb. a. corr. 2. 3 capta III et ccc Bamb. 3 equos — 4 quadraginta septem om.Bamb. add.Mog. 4. 5 ex uictoribus 00 CCCCLXXXIII Bamb. mille quadringentos octoginta quattuor Mog. mille et CCCCLXXXVI lib. aliq. rcc. 5 ut om. Bamb. add. Mog. 6 scriptoris Bamb. 42, 12 Valerio Flacco Antio auctor Banib. ante corr. 18 im- perata Mog. imperia Bamb. 19 Tardanos Bamh. 22 subtexit Bamb. adiecit Mog. senatti Bamb. VALERII AXTIATIS ANNALES. fr. 41-43 257 cetera lioc quoque interrogalos esse, unde audissent imperatores Romanos in Asia captos ab Antiocho rege et exercitum deletum esse; Aetolos respondisse ah suis legatis se, qui cum consule fuerint, cer- tiores factos. rumoris huius quia neminem alium auctorem habeo, 5 neque affirmata res mea opinione sit nec pro uana praetermissa. 189 43. Liu. 37, 60, 1. Eodem fere tempore et Cn. Manlius consul 565 in Asiam et Q. Fabius Labeo praetor ad classem uenit. ceterum con- suli non deerat cum Gallis belli materia; mare pacatum erat deuicto Antiocho, cogitantique Fabio cui rei potissimum insisteret, ne otio- 10 sam prouinciam habuisse uideri posset, optimum uisum est in Crelam insulam traicere. Cydoniatae bellum aduersus Gortynios Gnosiosque gerebant, et captiuorum Romanorum atque Italici ge- neris magnus numerus in seruitute esse per totam insulam dice- batur. classe ab Epbeso profectus cum primum Cretae litus attigit, 15 nuntios circa ciuitates misit, ut armis absisterent captiuosque in suis quaeque urbibus agrisque conquisitos reducerent et legatos mitterent ad se, cum quibus de rebus ad Cretensis pariter Romanos- que pertinentibus ageret. nihil magnopere ea Cretenses mouerunt. captiuos praeter Gortynios nulli reddiderunt. Valerius Antias ad 20 quattuor milia captiuorum, quia belli minas timuerint, ex tota insula reddita scripsit, eamque causam Fabio, cum rem nullam aliam ges- sisset, triumpbi naualis impetrandi ab senatu fuisse. a Creta Ephe- sum Fabius redit: inde tribus nauibus in Thraciae oram missis ab equitatu curn reciperet sese, in eo delapsum tumultu ex equo cum duo- bus equitibus oppressum, ita ad regem deductum esse. eorum prior est Polybius (21, 12, 1), alter fortasse item Antias. quae in hac appen- dice narratur fabula, ficta est, uid. Nissen p. 195. 197. Mommsen R. F. II p. 515 sqq. 43. Triumphi Fabiani meminit Liuius etiam 38,47,5. cf. num. apud Mommsen de re num. n. 146 C. I. L. n. 343 (in quo triumphus Iouis imagine et prora nauis significatur). Muenzer R. E. VI c.l773sqq. JSlssen p. 200sq. 1 iniperatotores Bamb. a. corr. 2 delectu Bamb. s. lin. 4 rumores Banib. a. corr. 5 opione Bamb. 43, 9 cogitanti Q. Fabio Mog. 11 Gjdoniatae Bamb. 11.12 cortynos gnosios g. Bamb. 13 insulam] Italiam Bamb. 15 circa in Bamb. bis positum in fine u. et in princ. seq. 19 cor- fynios Bamb. 19. 20 ad IIII capt. Bamb. 20 timuerunt libri corr. BekTcer 21 redditas Bamb. 22 a creta] ac Bamb. cm. cx Mog. Hiat. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 17 189 565 258 RELIQVIAE Aeno et Maronia praesidia Antioehi deduci iussit, ut in libertate eae ciuitates essent. 44. Liu. 38, 23, 0. Numerus interfectorum [Gallorum in Olympo monte a Cn. Manlio consule] haud facile iniri potuit, quia late per omnis amfractus montium fugaque et caedes fuit, et magna pars ru- 5 pibus inuiis in profundae altitudinis conualles delapsa est, pars in siluis ueprihusque occisa. Claudius, qui bis pugnatum in Olympo monte scribit, ad quadraginta milia hominum auctor est caesa; Va- lerius Antias, qui magis immodicus in numero augendo esse solet, non plus decem milia. numerus captiuorum haud dubie milia qua- i» draginta expleuit, quia omnis generis aetatisque turbam secum tra- lg7 xerant demigrantium magis quam in bellum euntium modo. 5^7 45. Liu. 38, 50, 4 — 55, 7. 58 — 60. Oppressit deinde mentio- nem memoriamque omnem contentionis huius maius et cum maiore et clariore uiro certamen orlum. P. Scipioni Africano, ut Valerius ie» Antias auctor est, duo Q. Petillii diem dixerunt. id, prout cuiusque ingenium erat, interpretabantur. alii non tribunos plebis, sed uni- uersam eiuitatem, quae id pati posset, incusabant: duas maximas orbis terrarum urbes ingratas uno prope tempore in principes in- uentas, Romam ingratiorem, si quidem uicta Carthago uictum Hanni- sd balem in exsilium expulisset, Roma uictrix uictorem Africanum ex- pellat. alii neminem unum ciuem tantum eminere debere, ut legibus 44. Captiuorum numerus esse Polybianus uidetur. cf. Claud. fr. 66 cum adn. 45. Vid. supra p. cccxiv sqq., ubi, quo iure non solas duas res, qui- bus a Liuio Antiatis auctoritas adscripta est, ex orationis tenore auulsas, sed totam narrationem receperimus, pluribus exposuimus ; testimonia, qui- bus eam Valerii esse aliunde confirmatur, hic suo loco adnotauimus. a. Duos Petillios Africano de Antiochina pecunia a Catone inmissos- Gellius 4, 18, 7 (uel Comelius Nepos) Claudium Qiiadriyarium, ut uide- tur, secutus testatus est. Petillio Actaeo (nisi a Petillio aut Naeuio tri- buno plebis scribendum est, cf Valer. Max. 3, 7, 1) coynomen fuisse addit Aurelius Victor de uir. ill. 49, 16, quem et ob hanc rem et quod solu& morientem Africanum ab uxore petiisse memoriae prodidisset , ne corpus suum Bomam referretur, non Liuio sed ipso Valerio usum esse Momm- sen R. F. II p. 429 sq. suspicatus est. alter auctor (fortasse Claudius)? cui quae c. 56,2 in appendice inseruit Liuius debet, M. Naeuium, qui tribunus pl. fuit a. 184. 570, diem dixisse scripsit (cf. Gell. 4, 18, 3). 44. uid. app. ad Claud. fr. 66. 45, 15 et clariore additum ex Moguntino (cod. Bambcrg. cuvn c. 46,3 desiit) 22 unum tantum eminere ciuem g 3Iaduig scr, cum cd. alt. Froben unum ciuem VALERII ANTIATIS ANNALES. fr. 43-45 259 interrogari non possit; nihil tam aequandae libertatis esse quam po- tentissimum quemque posse dicere causam. quid autem tuto cui- quam, nedum summam rem puhlicam, permitti, si ratio non sit red- denda? <|iii ius aequum pati non possit, in eum uim liaud iniustam 5 esse. haec agitata sermonibus, donec dies causae dicendae uenit. nec b alius antea quisquam nec ille ipse Scipio consul censorue maiore omnis generis hominum frequentia, quam reus illo die in forum est deductus. iussus dicere causam sine ulla criminum mentione ora- tionem adeo magnificam de rehus ab se gestis est exorsus, ut satis 10 constaret neminem umquam neque melius neque uerius laudatum esse. dicebantur enim ab eo eodem animo ingenioque, quo gesta erant7 et aurium fastidium aberat, quia pro periculo, non in gloriam referehantur. {c.51.) tribuni vetera luxuriae crimina Syracusanorum c hihernorum et Locris Pleminianum tumultum cum ad fidem prae- 15 sentium criminum rettulissent, suspicionibus magis quam argumentis pecuniae captae reum accusarunt. filium captum sine pretio reddi- tum, omnibusque aliis rebus Scipionem, tamquam in eius unius manu pax Romana bellumque esset, ab Antiocho cultum; dictatorem eum consuli, non legatum in prouincia fuisse, nec ad aliam rem eo pro- 20 fectum, quam ut, id quod Hispaniae, Galliae, Siciliae, Africae iam pridem persuasum esset, hoc Graeciae Asiaeque et omnibus ad orien- tem uersis regibus gentibusque appareret, unum hominem caput columenque imperii Romani esse, suh umhra Scipionis ciuitatem dominam orbis terrarum latere, nutum eius pro decretis patrum, 25 pro populi iussis esse. infamia intactum inuidia, qua possunt, ur- b. SimiUterApp.Syr.40: ig r6 8iy.u6Tr']Qiov uvTog TtuQfjX&sv inl Xulltiqov 6%r]LiuTog ccvtI oIxtqov xul ruTtsivov tcov VTtsv&vvcov, wg sv&vg ticl rwSt TtuvTug ixTtXffeuL rs xal ig svvotav, ibg iitl ^prjOTw Sf] evvtiSoTt Lityu- XocpQovovusvov jrpocayaytoOat. Xiystv Sh UQ^dusvog Tr)g Liiv xaTrjyoQiug ovd' i7tSLLvr]6d"r], xbv 8i (iiov iuvTov kul iniTr]dsv(iuza kuI i^yu ndvru ijts^r/tt nul TtoXiiLovg oeovg i7toliu-T]6sv vtiIq zfjg 7tuTQtSog %zX. tum uero a Liuio discedit, quod non altero die sed continuo j)ost hanc orationem Africanum popuhim cohortatum esse tradit, ut se in Capitolium seque- rentur. facit cum eo Gellius 4, 18,3 sqq., cf. Mommsen, R. F. II p. 429 sq. c. cf. Zonaras !> , 20 (ex Liuio): 7tuTsipr]api6&T] — slqjQixuvbg — cog i7tisiyLS6TSQug rdg evv&rjitug Siu tov vibv 7toir]6dusvog. cf. fr. 42. 2.3 quoiquam Mog. 3 rei publicae cod. rec. 11 eo post ab addidit P. Burmann a ante quo del. Burmann 13 post tribuni add. uet. edd. plebis uel eadem superbia non uenire ad causam dicendam arguerent, qua iudi- cium et tribunos plebis et contionem reliquisset, et quibus ius sen- 5 tentiae de se dicendae et liLertatem ademisset, Lis comitatus, uelut captos trahens, triumphum de populo Romano egisset, secessionem- que eo die in Capitolium a tribunis plebis fecisset ('habetis ergo temeritatis illius mercedem; quo duce et auctore nos reliquistis, ab eo ipsi relicti estis, et tantum animoruin in dies nohis decrescit, ut io ad quem ante annos septemdecim exercitum et classem hahentem trihunos plehis aedilemque mittere in Siciliam ausi sumus, qui pren- derent eum et Homam reducerent, ad eum priuatum ex uilla sua extrahendum ad causam dicendam mittere non audeamus'), tribuni plehis appellati ah L. Scipione ita derreuerunt, si morhi causa ex- 15 cusaretur, sibi placere accipi eam causam diemque ab collegis pro- dici. trihunus plebis eo tempore Ti. Sempronius Gracchus erat, cui h inimiciliae cum P. Scipione intercedehant. is cum uetuisset nomen suum decreto collegarum adscribi, tristioremque omnes sententiam exspectarent, ita decreuit, cum L. Scipio excusasset morbum esse »o causae fratri, satis id sihi uideri. se I*. Scipionem, priusquam Ro- inam redisset, accusari non passurum. tum quoque, si se appellet, auxilio ei futurum, ne causam dicat. ad id fastigium rehus gestis, honorihus populi Romani P. Scipionem deorum hominumque con- sensu peruenisse, ut sub rostris reum stare et praehere aures ad- 25 ulescentium conuiciis populo Romano magis deforme quam ipsi sit. (c. 53.) adiecit decreto indignationem: fSuh pedihus uestris stahit, > trihuni, domitor ille Africae Scipio? ideo quattuor nobilissimos du- h— k. De hac Gracchi intercessione, de qua Liuiutn Dio (fr. 62) se- cutus est, uid. supra p. cccxvirsq. 6 de Po. Romano Mog. populi Romani aut P. R. libri rec. 6. 7 secessionem eo die ucl secessionem Romae eo die uel concessio- nem eodem die libri rec. 9 ut additum ex Mog., in lib. rec. om. 10 ad quem antea exercitum libri rec. ante annos quindecim Mog. ante annis septemdecim Aldus ante annos septemdecim Creuer. nam quae res obuersatur tribunis, incidit in a. 204. 550. an error est IA- uii seu Valerii? 11 tribunum Mog. tribunos g cf. Lin. ,19,20 14 ut si plerique g 15 ad collegas duo g 15.16 produci plerique 5 1 6 Ti. ed. Bas. t. g 19 excusasset Mog. excuset uulg. 19.20 morbum causae esse alii g 27 Scipio del. Cobet 262 RELIQVIAE ces Poenorum in Hispania, qualtuor exercitus fudit fugauitque, ideo Syphacem cepit, Hannibalem deuicit, Carthaginem uectigalem nobis fecit, Antiochum (recipit enim fratrem consortem huius gloriae L. Scipio) ultra iuga Tauri emouit, ut duobus Petilliis succumberet, uos de P. Africano pahnam peteretis? nullisne meritis suis, nullis 5 uestris honoribus umquam in arcem tutam et uelut sanctam clari uiri peruenient, ubi, si non uenerabilis, inuiolata saltem senectus eorum considat?' mouit et decrelum et adiecta oratio non ceteros modo, sed ipsos etiam accusatores, et deliberaturos se, quid iuris sui k et officii esset, dixerunt. senatus deinde concilio plebis dimisso ha- 10 beri est coeptus. ibi gratiae ingentes ab uniuerso ordine, praecipue a consularibus senioribusque, Ti. Graccho actae sunt, quod rem publi- cam priuatis simultatibus potiorem habuisset, et Petillii uexati sunt probris, quod splendere aliena inuidia uoluissent et spolia ex Afri- 1 cani triumpho peterent. silentium deinde de Africano fuit. uitam 15 Literni egit sine desiderio urbis. morientem rure eo ipso loco se- peliri se iussisse ferunt monumentumque ibi aedificari, ne funus m sibi in ingrata patria fieret. uir memorabilis bellicis tamen quam 1. Haec a Valerio narrata esse insuper demonstratur ipsius Liuii uerbis 39,52,1, ubi sententia mutata alteram famam amplexus eam, quam in libro XXXVIII secutus erat, ut Valerianam refutat ': ,Scipionem et Polybius et Rutilius hoc anno mortuum esse scribunt. ego neque his neque Valerio adsentior. — Antiatem auctorem refellit tribunus plebis M. Naeuius, aduersus quem oratio inscripta P. Africani est fcf. 38, 56, 5J. hic Naeuius in magistratuum libris est tribunus plebis P. Claudio L. Porcio consulibus [184. 570], sed iniit tribunatum Ap. Clau- dio M. Sempronio consulibus [185. 569] ante diem quartum idua De- cembres. inde tres menses ad idus Martias sunt, quibus P. Claudius L. Porcius consulatum inierunt. ita et uixisse in tribunatu Naeuii uide- tur diesque ei dici ab eo potuisse, decessisse autem ante L. Valerii et M. Porcii censuram. Liuius igitur quod in libro XXX VIII ipse de ora- tionis a P. Scipione contra Naeuium habitae fide et auctoritate dubitauit atque Valerio teste non Naeuium sed Petillios Scipionibus diem dixisse narrauit, totius narrationis auctoritatem excepta appendice ad eum trans- tidit. cf. supra p. cccxvi. in libro autem 45, 3S, 7 Liuius denuo ad eum 1 fugauitque (fugauit, Quirites M. Mueller) aut fugauit libri rec. necauitque Mog. 3 recipit Maduig uid. Emend. p. 552 sq. re- cepit libri 5 de P. Africano Mog. de pace Africani libri rec. peteretis Mog. g impetraretis M. Scyffert in Iahn. annal. 83 p. 829 peti feretis? Maduig 6 uestris libri nostris Maduig, clelet Hcrts post honoribus Weissenborn-Mueller Quirites inserunt umquam — 7 saltem libri rec. om., add. ex Mog. umquam] cumqua Mog. 10 et om. quattuor libri rec. 16 ruri uel in rure Wesenberg VALERII AXTIATIS ANXALES. fr. 45 263 pacis artibus memorabilior. (nobiliory prima pars uitae (juam postrema fuit, quia in iuuenta bella assidue gesta, cum seuecta res quoque defloruere, nec praebita est materia ingenio. quid ad pri- mum consulatum secundus, etiam si censuram adicias? quid Asia- 5 tica legatio, et ualetudine aduersa inutilis et tilii casu deformata et post reditum necessitate aut subeundi iudicii aut simul cum patria deserendi"? Punici tamen belli perpetrati, quo nullum neque maius neque periculosius Komani gessere, unus praecipuam gloriam tulit. (c. 54.) Morte Africani creuere inimicorum animi, quorum prin- n io ceps fuit 31. Porcius Cato, qui uiuo quoque eo allatrare magnitudi- nem eius solitus erat. boc auctore existimantur Petillii et uiuo Afri- cano rem ingressi et mortuo rogationem promulgasse. fuit autem rogatio talis: fuelitis iubeatis, Quirites, quae pecunia capta, ablata, coacta ab rege Antiocho est quique sub imperio eius fuerunt, quod 15 eius in publicum relatum non est, uti de ea re Ser. Sulpicius prae- tor urbanus ad senatum referat, quem eam rem uelit senatus quae- rere de iis, qui praetores nunc sunt.' huic rogationi primo Q. et o L. Mummii intercedebant, senatum quaerere de pecunia non relata in publicum, ita ut antea semper factum esset, aequum censebant. 20 Petillii nobilitatem et regnum in senatu Scipionum accusabant. regressus Literni Africani sepulcrum ostendi memorat (cf. 38,56,3: nam et Literni monumentum monumentoque statua super imposita fuit, quam tempestate disiectam uidimus ipsi). Scipionem in Liternino procul a patria mortuum esse secundum Liuium narrauerunt Dio fr. 60 (Zonar. 9,20), Oros. 4,20,29, Valer. Max. 5,3,2. praeterea Aur. Vict. de uir. ill. 49, 17. n. Catone auctore Petillios (rovg 7tsgl IlsrilXiov) et Africano et Asiatico diem dixisse habes etiam apud Plutarchum Cat. mai. 15. — Cri- men acceptae ab Antiocho pecuniae sumpsit ex Liuio Valerius Max. 8, 1 damn. 1. cf. Aurel. Vict. de u. ill. 53, 2. 1 post memorabilior lacuna haustum esse clarior uel nobilior primits perspexit Weisscnboni , Maduig inseruit et illustrior prima pars — 3 nec praebita] sic Mog. cui par habita libri rec. 3 quid ad] Gelen. in alt. Froben. quoad Mog. g qui ad lib. al. rec. 7 nul- lum maius neque per. et nullum neque per. libri aliq. rec. 8 unus] Mog. unam (uiam Voss.) libri rec. 10 adlatrare uel allatrare unlg. coll. Quintil. inst. 8, 6, 9 ac lacerare et lacerare lib. rec. 12 rem ingressi Mog. rem causam ingratam et rem ingratam et rem ingrato - -et rem inisse libri rec. 13 Quirites Brisson. quaeratur libri 18 Nummii et Numini et Minutii libri Mummii Sigonius 20 Sci- pionis unus g 264 RELIQVIAE L. Furius Purpurio consularis, qui in deceni legatis in Asia fuerat, Iatius rogandum censebat, non quae ab Antiocho modo pecuniae captae forent, sed quae ab aliis regibus gentibusque, Cn. Manlium p inimicum incessens. et L. Scipio, quem magis pro se quam aduer- sus legem dicturum apparebat, dissuasor processit. is morte P. Afri- 5 cani fratris, uiri omnium fortissimi clarissimique, eam exortam ro- gationem est conquestus. parum enim fuisse non laudari pro rostris P. Africanum post mortem, nisi etiam accusaretur. et Cartbaginienses exilio Hannibalis contentos esse, populum Romanum ne morte qui- dem P. Scipionis exsatiari, nisi et ipsius fama sepulti laceretur et 10 frater insuper, accessio inuidiae, mactetur. M. Cato suasit rogatio- nem (exstat oratio eius de pecunia regis Antiocbi) et Mummios tri- bunos auctoritate deterruit, ne aduersarentur rogationi. remittenti- bus ergo his intercessionem omnes tribus uti rogassent iusserunt. q (c. 55.) Ser. Sulpicio deinde referente, quem rogatione Petillia quae- 15 rere uellent, Q. Terentium Culleonem patres iusserunt. ad hunc praetorem, <(adeo amicum Corneliae familiae, ut, qui Romae mor- tuum elatumque P. Scipionem (est enim ea quoque fama) tradunt, pileatum, sicut in triumpho ierat, in funere quoque ante lectum isse memoriae prodiderint, et ad portam Capenam mulsum prosecutis 20 funus dedisse, quod ab eo inter alios captiuos in Africa ex hostibus receptus esset, auf> adeo inimicum eundem, ut propter insignem simultatem ab ea factione, quae aduersa Scipionibus erat, deleetus sit potissimum ad quaestionem exercendam; ceterum ad hunc nimis <(aequum aut> iniquum praetorem reus extemplo factus L. Scipio. 25. simul et delata et recepta nomina legatorum eius, A. et L. Hostilio- rum Catonum et C. Furii Aculeonis quaestoris et, ut omnia contacta q. Quae angulis <^ y inchisi ex altera fama (fort. Claudii) inserta sunt. cf. uerba adeo amicum Corneliae familiae, ut, qui Romae mor- tuum elatumque P. Scipionem (est enim ea quoque fama) tradunt et c. 56,2 conuenit — non de anno quo mortuus sit, non ubi mortuus aut elatus sit: alii Romae, alii Literni et mortuum et sepultum. uid. supra p. cccxvin. 1 Furius add. Mog. et aliquot libr. rec. Purpureo Sigonius 5 morte libri (Maduig) post mortem uulgo 6 eam om. 2$ 10 et accessit ex Mog. 12 exstat] esse et et exstat et libri rec. Mum- mios] libri uariant ut supra p. 263 u. 18 14 uti rogassent pJeri- que libri rec. uti rogasset ed. alt. Froben. et aliq. libr. rec. uti rogas Sigonius 15 Petillia ecl. Froben. Petilii uel pecuniarum libri rec. 2 7 Furii Aculeonis Gelenius furii culleonis Mog. furiacii leonis g VALERII ANTIATIS ANNALES. fr. 45 265 societate peculatus uiderentur, scribae quoque duo et accensus. L. r Hostilius et scribae et accensus, priusquam de Scipione iudicium fieret, absoluti sunt, Scipio et A. Hostilius legatusetC. Furius damnati: ausionem (sic locum suppleuit Zange- meister [Heidelberg. Festschr. 1882 p. 93]. ex Liu. Eutrop. 5, 1. Flor. 1, 38 [3, 3J, 4.) Orosius exscripsit Liuium, Liuius Antiatem. 62, 2 descescendit Bcntley 63, 3 sescentesimo. XL. secundo Laur. Don. C. Manlius habent Orosius (g- Laur. gaius Pal. Belid. Don.) et epit. Cassiod. (Momms. C.I.L. I p. 537), Cn. grauiorcs testes Sallust. lug. 114, Cicero pra Mur. 17,36. pro Planc. 5,12. Liuius per. 67. Valerius Max. 2,3,2^ 5 an Germanorum est delenda? semper enim in lioc cap. M po- puli Galli dicuntur. et ante Germ. add. Pal.2 BeJid.2 ut deest in Pal. Behd. 6 conspirauerant] coniurauerunt Laur. 7 rhodanio Laur. ante corr. 8 discertant Laur.Pdl.Behd} Don. 9 m. aemilius Laur. marcus aemilius Pal. BeJid.2 marcus aemelius BeJid} M. Aurelius uulg. at Jiic (cos. a. 108. 646) iam ante Jianc pugnam^ de qua hoc l. sermo est, a Boiorige (Liu. per. 67) trucidatus erat. VALEKII ANTIATIS ANNALES. fr. G2-66 275 ginta milia Romanorum socioruni(|ue ea tempestate trucidata, qua- dra^rinta milia ralonum atque lixarum interfecta Antias scribit. ita ex omni penitus exercitu decem tantum modo homines, qui miserum nuntium ad augendas miserias reportarent, superfuisse referuntur. 5 64. Plin. /i. h. 34, 14. Antias quidem [auctor est\ lieredes L. Crassi oratoris muita etiam triclinia aerata uendidisse. INCERTAE SEDIS FRAGMENTA 65. Gell. 5,21,6. Velim doceas nos, cur fpluria' siue fcom- pluria' (nihil enim diflert) non Latine sed barbare dixerint M. Cato; Q. Claudius, Valerius Antias, L. Aelius, P. Nigidius, M. Varro, quos io subscriptores approbatoresque huius uerbi babemus. 66. Plin. n. h. 3, 108. Gelli[an]us auctor est lacu Fucino bau- stum Marsorum oppidum Archippe conditum a Marsya, duce Ly- dorum, item Vidicinorum in Piceno deletum a Romanis Valeri[an]us. 64. Cf. Piso fr. 34, qui simul citatur (ex Varrone, Muenzer Quellen- krit, p. 212). 65. Vitl. Cat. fr. 24. Claud. 90 (c. adn.J. 66. Cf. Getl. fr. 8, supra p. 150. 91 663 1 que om. Laur. 1.2 -XL- milia Laur. 2 atq. elixarum Ljaur. antbias Laur. Pal. Lteltd. Don. 64-, 5 beredes JBawb. heredem Par. d h 5. 6 L. Crassum Pur. d. h. 6 oratorem Par. h 65, 9 ancias VB 66, 13 Valerius Antias Muenger Quellenhrlt. p.376. cf. appar. ad Gell. fr. 8 18 = L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE EX LIBRO I I*. Seru. ad Verg. Aen. 1,242. Hi enim duo [Aeneas et An- leiutr] Troiam prodidisse dicuntur secundum Liuium — Sisenna t.amen dicit solum Antenorem prodidisse. — ob hoc autem creditur Graecis Antenor patriam prodidisse, quia et auctor reddendae He- lenae fuit et legatos, qui propter Helenam uenerant, suscepit hospitio, 5 et Vlixen in mendici habitu agnitum non prodidit. 2*. Seru. ad Verg. Aen. 11, 316. Vnde sequenda est potius Li- uii, Sisennae et Catonis auctoritas. nam paene omnes antiquae histo- riae scriptores in hoc consentiunt, Cato enim in originibus dicit Troianos a Latino accepisse agrum, qui est inf er Laurentum et castra 10 Troiana. 3*. Non. s. v. iuxlim p. 127. Sisenna ab urbe condita: Iuxtim Numicium flumen obtruncatur. 4*. Seru. ad Verg. Aen. 1,108. Haec autem saxa inter Afri- cam, Siciliam et Sardiniam et Italiam sunt, quae saxa ob hoc Itali 15 aras uocant, quod ibi Afri et Romani foedus inierunt, et fines im- perii sui illic esse uoluerunt. — quae arae a Sisenna propitiae uo- cantur. 1. Cf. Seru. ad Aen. 1, 647. Liu. 1, 1, 1. 2. Vid. Cat. fr. 8. Liu. 1,1,5. 3. De Aeneae morte esse sermo uidetur, cf. Schwegler 1 p. 287. 4. Cf. Claudii fr. 31. 1 , 4. 5 et auctor reddendae Helenae ex Cassell. accesserunt. Paris. haec hdbet: Antenor autem ob hoc creditur patriam prodedisse quod et auctor reddende helene fuit et legatos ab hoc uenientes susciperat et ulixe mendici habitu apud troiam agnitum non prodedit. 2, 7 sequanda Paris. 8 sisenne Regin. nam paene] nempe Regin. 3, 12 Sisenna: urbe Mcrcer. at urbe Quicherat Sisenna <(Histo- riarum lib. I: Proximo anno)> ab urbe Onions. uid. s. p. cccxxxix 4, 15 Siciliam et et Italiam dcsunt in Bem. 17. 18 propitiae uocantur] dictae sunt propitiae Bern. propiciae dicuntur Mon. L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 1—8 277 5*. Cic. de diu. /, 44. 99. Caeciliae Q. (iliae somnio modo Mar- sico bello templum est a senatu luiioni Sospitae restitutum. quod quidem somnium Sisenna cum disputauisset miritice ad uerbum cum re conuenisse, tum insolenter, credo ab Epicureo aliquo inductus, 5 disputat somniis credi non oportere. idem contra ostenta nihil dis- putat exponitque initio belli Marsici et deorum simulacra sudauisse et sanguinem iluxisse et discessisse caelum et ex occulto auditas esse uoces, quae pericula belli nuntiarent, et Lanuuii clipeos, quod baruspicibus tristissimum uisuni esset, a muribus esse derosos. io 6. Non. s.u. protinus p. 376. Sisenna bist. lib. I: nocte con- sumpta postero die per incertas uias Aeserniam, inde Romam pro- tinus profugerant. EX LIBRO II 7. Macrob. sat. 6,4, 15. Sed et Siseuna in secundo dixit: Et Marsi propius succedunt atque ita scutis proiectis tecti saxa certa- 15 tim y lenta manibus coniciunt in liostes. 8. Et in eodem: Vetus 90 664 5. Eadem ostenta Caeciliae Metellae, filiae Q. Metelli Baliarici cos. 98. 656, Cicero 2, 27, 5S repetit: Sanguine pluisse senatui nuntiatum est, Atratum etiam fluuium fluxisse sanguine, deorum sudasse simulacra. (cf. 25,54: Multa me consule a me ipso scripta recitasti, multa ante Marsicum bellum a Sisenna collecta attulisti.) Mares adrosis Lanuui clipeis argenteis Marsicum portendisse bellum etiam Plin. n. h. 8, 221 (ex Varrone, cf. Muenzer Quellenkr. p. 22) tradidit. (alia prodigia eius temporis exponit Oros. 5, 18, 3sqq.) 6. Si de numero dubitare licet, refero ad proelium, quo initio belli (a. 90. 664) L. Iulius Caesar apud Aeserniam uictus aufugit (Oros. 5, 18, 14). uid. App. bell. ciu. 1,41: Ovirtiog yiv Kctxav [i. e. ScatoJ Zslrov 'lovXiov TQitpdiievog tt xai di6%i,Xiovg xTsivccg iitl AIgbqvIccv i\lu6£ qco- (ia'C^ov6av. cf. Kiene Der roem. Bundesgenossenkrieg p. 194. Riese p. 55 Bomanos intellegit qui ex Apulia siue ex Samnio interiore, antequum Aesernia ab hostibus obsideretur, exeunte a. 91. 663 fugerint. 8. Woelfflin (Centralbl. 1871 p. 276) comparauit Sallust. Iug. 93, 4 de expugnato quodam castello a Mario: et forte in eo loco grandis ilex 5, 1 q. f. Voss. A B que Leid. II Vind. 2 iunonis bospite Voss. B Lcid. H restitum Voss. B 4 uenisse Voss. A1 tum iibti tamen Vrsinus epicuro Voss. B 5 idemque L^eid. H 6 belli marsici initio Leid.H 7 oculto Voss.A1 8 lanuini Vindoh. lanuii Voss. B (ii in ras.) clipeum L^eid. H 6, 10 historiae L bistoriarum alii libri 11 posterio Gen? per incerta suiase (sui ase H1) seruiam Gen. H1 eserniam cet. libri 12 perfugerant Merc. profugerunt ci. Mueller 7, 1-1 tectis Paris. 15 lecta Jioth amento aut Bergh Boem. Schleudergeschosse p. 58 278 RELIQVIAE ntque ingens erat arbor ilex, quae circum proiectis ramis maiorem partem loci summi tegebat. 9. Non. s. u. remulcare p. 57. Sisenna historiae lib. II: Si quae celeriter solui poterat, in altum remulco retrahit. EX LIBRO III 10. Non. s. u. miras p. 480. Siseuna historiarum lih. III: nolitote 5 mirare quam desperata uoluntate ad unam belli faciendi uiam . . . 11. Non.s.u. imbrices p. 125. Sisenna historiarum libro III: dissipatis imbricum fragminibus ac testis tegularum . . . 12. Non. s. u. sagum p. 538. Sisenna hist. lib. III: senatus aucto- ritate f saga rianunc. io 13. Non. s. u. mittere p.348. Sisenna hist. lib. III: mulierem missa fide ac pietate propter amoris nefarii lubidinem obstitisse. coaluerat inter saxa, pauluin modo prona, deinde inflexa atque aucta, quo cuncta gignentium natura fert. cuius ramis modo, modo eminen- tibus saxis nisus Ligus in castelli planitiem peruenit [sic castellum cap- tum est, de quo Marius iam desperaueratj . idemque cum fr. 7 comparauit: c. 67,1: ad hoc mulieres puerique [VagensesJ pro tectis aedificiorum saxa et alia quae locus praebebat certatim mittere. 10. Popma: Verba legatorum aut ducum Italicorum sollicitantium populos uicinos ad belli societatem. 11. Popma refert ad caedem Bomanorum Asculi initio belli factam et de fr. 11—13 confert Liu. per. 72: Initio belli a Picentibus moto Q. Seruilius proconsul in oppido Asculo cum omnibus ciuibus Roinanis, qui in eo oppido erant, occisus est. saga populus sumpsit. Seruius Gtalba a Lucanis comprebensus unius feminae opera, ad quam deuerte- batur, e captiuitate receptus est. contra Riese p. 60 propter libri nume- rum ad a. 90. 664 descendit et ad L. lulii Caesaris uictoriam de Samniti- bus nuntiatam, ob quam Bomae senatus saga deposuit (Liu. per. 73. Oros. 5, 18, 15). cf. adn. ad fr. 16. 9, 3 I FSH II FlLG que Fl qua F^H1 4 remulcare trabit LHG remulco retrahit Ll remulcat id est remulco retrahit Lunius, recte, nisi cod. L1 scripturam ita defendis, ut etiam hic No- nium cxempla excerpentem dormiuisse censeas. lemma enim est re- mulcare uid. supra p. lxv 10, f) lemma fnolitote' pro fnolite' Quicherat uidit. Sisennae exemplum pertinet ad lemma fmiras' pro cmiraris', ut duo Varronis quae antccedunt 6 mirare Lugd. Bamb. mirari cet. libri 11, 8 fracminibus LHParis. 12, 10 saga induunt Schott. s. sumuntur uel sumpta Popma saga ponunt Ltiese p. 60. sagati sumus Maduig adu. LL p. 663, saga reduunt L. Lange in Curtii stud. X p. 253 sq. uid. s. p. cccxxxix 13, 12 libidinem FBLH^Gen. extitisse LH2G L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 8—20 279 14. Non. s. u. agilemp.58. Sisenna historiarum libro III: Agi- lem dari facilemque uictoriam neque fossas aut bellum remoratum. 15. Non. s. u. aperlum p. 236. Sisenna historiarum libro III: Adoriuntur auersos ut aperlis lateribus. 5 16. Non. s.u. adesump.70. Sisenna bistoriarum libro III: is- dem temporibus Aesernini duplici fossa uallo(jue circumdati frumento adeso, quod ex areis in oppidum portatum est . . . 17. Xon.s. u.senati uelsenatuis p.484. Sisenna bistor. lib. III: Lucius Calpurnius Piso ex senati consulto duas nouas tribus . . . so 18. Non. s. u. multifariam p. 141. Sisenna historiarum libro III: Ouod loca palustria que erant et alte multifariam con- fossa . . . 19. Non. s. u. funditores p.553. Sisenna hist. Iib. III: . . . ac post armatos funditores et sagittarios ponit. 15 20. Xon.s.u.manipuli p.556. Sisenna historiarum lib. III: ... 14 et 15. Popma pertinere censet ad proelhim a L. Iulio Caesare consule contra Papium ad Acerras commissum. cf. App. b. c. 1, 42: rovg jthv Xontovg twv Noiiddwv mg vTtonxovg 6 K. 516. Sisenna histor. lib. III: . . . atque armis de uita certatim dimicare nitebatur. 29. Non. s. u. materes />. 556. Sisenna hist. III: Galli materibus aut Ianceis configunt . . . 5 30. Non. datiuus pro abl. p. 502. Sisenna historiarum Iih. III: . . . ali saltu ac uelocitate certare. 31. .Xon. s. u. manipulatim p. 141 . Sisenna historiarum libro III: Requiescendi spatium naclL cum densiores manipulatim resistere hostibus instituissent . . . 10 32. Non. s.u.permitterep.162. Sisenna historiarum Iihro III: . . . et inde ecum concitatum princeps ad hostium permittit aciem. 33. Non. s. u. congenulare p. 57. Sisenna historiarum lihro III: . . . multi plagis aduersis icti et congenuclati Romanis praecipitatis ipsi supra uoluit in caput . . . i5 34. Non. s. u. mandare p. 135. Sisenna historiae Iibro III: post principia paulatim recedunt atque inde cum paucis fugae se mandant. 35. Non. s.u. dispalare p.101. Sisenna historiarum libro III: . . . dispalati ab signis, digressi omnes ac dissipati . . . 36. Non. s. u. binum milium numero p.80. Sisenna historiarum 20 lihro III: ... ad binum milium numero sauciis utrimque factis . . . 35. Subsequitur fr. 134. 28, 1 adque L1 2 gertatim L1 nitebantur Mercer. 29, 3 sisennast W gallia LHGB galli Par. D Montep. P Roth 4 aut] Roth sani libri hispani Nicol. Loensis spani Mercer. Suaui Vlitius Sueui Iunius confligunt MueUer 30, 6 alii H1 aliis Roth saltui ac uelocitati F (ed. Parm. a. 1480) saltu ac uelocitati Mueller (uid. a. h. 1.) 31, 8 condensiores libri cum densiores Mercer. cum densi in orbes Palmer 9 inetituissent L1 32, 11 exinde ci. Mueller princeps] an praeceps? 33, 12 liber G dc equis uiddur esse sermo. (cf. Coel fr. 44) 13 congenulati libri; error est in hoc lemmate Nonii, qui rectius p. 89 (Coel. fr. 44) congenuclat scripsit Romani praecipitati Scaliger 14 ipsis LG uoluit libri uoluti Bentin. uolui Passeratius 34, 15.16 posttricipia LHG2F postricipia P1 postripia G1 em. Bentin. 16 sae L si* F1 se F2 35, 18 discipati H1 36, 20 m. non uero L1 saucius IjF1 sauciis G in ras. utrim- que G in ras. uterique H1 282 RELIQVIAE 37. Non.s.u. inermis pro inermibus p.492. Sisenna histor. lib. III: plerique inermi in castra perfugiunt. 38. Non. s. u. lembus p.534. Sisenna histor. lib. III: Otacilium legatum cum scaphis ac lembis . . . 39. Non. s. u. actuariae p.535. Sisenna hist. lib. III: quibus 5 occisis actuarias ad uiginti nauis, item complures onerarias in- «endunt. 40. Non.s.u. catapulta p. 552. Sisenna histor. lib. III: praeterea catapultas sedecim, quattuor ballistas, uiginti plaustra scorpiis ac minoribus sagittis onusta ... i< 41. Non. s. u. scorpio p. 553. Sisenna hist. lib. III: longius scor- pios catapulta concitos . . . 42. Non. nominat.pro abl.p.502. Sisenna historiarum lib. III: omnia quae diximus loca stalim potitus . . . 43. Non. s. u. in populum p. 130. Sisenna historiarum libro III: u Seruulum eius praemio libertatis inductum magno cum tumultu con- uentum in populum produxit armatum. 44. Non. s. u. callet p.258. Sisenna historiarum libro III: Lu- 39. Iterauit Nonius s. u. onerariae p. 536. 42. Subsequitur fr. 135. 44. De L. Memmii tribunatu nil memoriae traditum est (cf. de eo ■Cic. Brut. 36, 136. 89, 304), quam ob rem Both scripsit Gai Scriboni tri- 37, 2 plerique LV plerisque GP inhermis LH inermis cet. codd. corr. Bentin. 38, 4 scafis I/GB 39, 5 p. 536: hist. om. Y 6 auctuarias H nauis F malis LWV p. 536: naues libri p. 535: idem LHGB item F p. 536: LHGF conplures L p. 536 Ll 40, 9 caltapultas G XVI F ballista L1 uigisti LGHxLugd. XX F plautras corris LlGHlLugd. plautra coriis H a. corr. plaustra scoriis F plaustra scorris B corytis Lipsius coricis Sca- liger scorpiis Both 10 honusta libri 41, 11.12 quamquam lcmma est scorpio, tamen scorpios est acc. plur. scorpius G 12 catapultas uulg. concitat ante Mercerum edebatur 42, 1S lUl F 14 que FLugd. potius GLXPF 43, 16 indictum LHGF tumulto H^F tulo L1 16. 17 con- uenientium ucl coeuntium Mueller pop. X2 supscr. populo F1 tu- mulo supscr. F2 £4c, 18 IHI F(Gerh) 18. p. 283,1 lucilius L1 Lucilium LH Gen. luciniu GF L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 37—50 283 cium Memmium, socerum GaiScriboni, tribunum plebis, quem Marci Liui consiliarium fuisse callebant et tunc Curionis oratorem . . . 45. Non. s. u. proprium p. 361. Sisenna bistoriarum Iib. III: Tum subito tacuit atque metu et suspicioue propriam capere non 5 poterat quietem. 46. Non. s. u. indulgitate p. 126. Sisenna bistoriarum Iibro III: Bassus assiduitate indulgitate uictus . . . 47. Non.s.u.uicalim p.lSS. Sisenna bistoriarum libro III: Cum conplures menses barba inmissa et intonso capillo, Iugubri uestitu, 10 populum uicatim flens una cum liberis circumiret . . . 48. Nonius s. u. uulgus p. 230. Sisenna bistoriarum libro III: Inperitum concitat uulgum. 49. Non. s. u. claritudo p.82. Sisenna historiae libro III: . . . quod fortassean ex uoluntate sua summa cum claritudine celeriter 15 confecisset ... 50. Non. s. u. inpotentiam p.527. Sisenna bistor. lib. III: Sub- latus laetitia nimia atque inpotentia conmotus animi . . . buni plebis (trib. pl. 90. 664. cons. 76. 678). de extremis uerbis cf. Gic. Brut. 89,305: Erat enim tribunus plebis tum [cum Cicero adulescens essetj C. Curio; quamquam is quidem silebat, ut erat semel a contione uniuersa relictus. 46. De hoc Basso res incerta est. 47. Cum conpl. — capillo iterauit Nonius s. u. inmissum p. 130. fr. 47 et 48 Popma ct qui eum secuti sunt conttnuarunt, Schneider p. 31 sqq. ea ad C. Marium ex Africa in Italiam reuertentem rettulit (comp. Plut. Mar. 41. App. 1, 67. Gran. p. 23 B. 16 Fl.). 1 caii F tributum G1 tribuni Roth 1.2 Marci Liuii] H2T marcelli uii marcili VII G martili VII G-en. 2 auratore L hortatorem uel Cm-ioni auctorem Mueller 45, 4 atquem libri (adquem FBGen.) suspitione GF atque in metu ex susp. uulq. om. Mueller 5 potuerat libri poterat uulg. 46, 7 bassas Gl adsiduus itate Ll assidutate P assidua Pc- rottus 47, 8 cum] p. 130: sum LF 9 messes Fl intonsa G1 p. 130: LG2H*PVE pillo G1 10 eum F1 circumibet L1 48, 12 contat L constat F1 49, 15 post confecisset in L communditia m. tuliius, in F com- munditia ex subseq. ucrsu inlatum 50, 17 adque L1 animi scclusit Mueller 284 RELIQVTAE EX LIBRO Iin 51. Non. s. u. protinus p. 376. Idem [Sisenna hist.] lib. IIII: Castra de planitie conuertit in montes, ut f crebro ferculis protinus procedundo posset intra fines Aesculapiorum peruenire. 5*2. Non. s.u.testudines p.58. Sisenna bistoriarum libro IIII: Gaius Titinius quidam, cui f minus proprietas menis ab natura tra- & dita uideretur, primo ante testudinem constitit; deinde aput consu- lem causam atque excusationem praeferre coepit. 53. Non. s. u.fluuius p. 207. Sisenna bistoriarum libro IIII: . . . quod oppidum tumulo in excelso [loco] propter mare paruis moe- 51. Si Asculanorum Jegis, cf. App. 1,47 : ysvouivr}g 6' iv %sq6\ rf]g ud%r}g nu\ novovuivotv dficpoTv, 6 EovXnLxtog ivsnlunQT} rb rcov noXs- \iLcov 6rQur6nsSov , xcti rov&' oi noXiutot -/.urtSovrsg ig 'A.6xXov itpsvyov, dxo6ucog uuu xat dexQuxrjyijxcog- AacpQTjviog yuQ insnrmnst ua%6usvog. IIo[ini]iog Ss v.a\ rb 'A6xXov insX\ftov inoXtOQ-nst. Kiene p. 203. si Aecu- lanorum mauis, cf App.1,51: ZvXXag S' ig $9rog stsqov 'iQnivovg usr- setQaronidsvs xal nQ06i§aXXsv AixovXdvcp v.tX. [a. 89. 665] . 52. Fortasse de eadem re loquitur Cassius Dio fr. 100 p. 90. 344 Boiss. : oxi Kdrcov [consul atmi S9. 665] derwbv xu\ dcpr}Xixi6rsQOv zb nXslov rov 6tqutov s%cov ig ru uXXu t)ttov Zqqcoto xai nors intri\ifj6ut 6(pi6iv, ori \ir]TE ru naQayysXX6\isva nQO&vucog .... i]&sXov, introX(iT]6ug bXiyov xars%m6&ri pXr^&stg vn avxtov. %a\ irs&vrjxsi y' dv, si XL&tov svnoQT}- xs6uv. instSi} Sh rb %cdqLov, iv to 6vvstXi%aro, iysyscoQyrtTO xal SLvyQov xaru v6%t\v t)v, ovSsv vnb ficbXcov ina&sv. evvsXijcp&r} Sh 6 rfjg 6xa6scog aQ^ag rdtog TLxiog, dvr]Q dyoQalog xca in Sticu6rr}QLmv xbv fiLov notov- \isvog, rfi rs nuQQT}6Lu \tsr' dvut6xvvrLug xaTuxoQsT %Qmusvog, xat ig rb aexv ig xovg Si}\iaQ%ovg iniutpdi], ovx inoXd6%r} Si. 53. 54. Cf. App. 1, 50 (a. 89. 665): Asvmog Ss KXoivxtog ZivXXa nsQt xd TIofinaTa oqt} 6XQaronsSsvovri \tuXa xaxacpQOvr}xixcbg dnb 6xaSicov XQtcov nuQS6rQaroniSsvsv. nal 6 .ZvHa? ri~}V v§Qtv ovx ivsyxcov ovSh rmv iSLcov rovg %OQroXoyovvrug dvausLvag iniSQUus tw KXosvtLco htX. Kiene p. 211. 51, 2 depaniae LHGGen.B corr. Iunius crebro] retro Both secreto BergJc Scbleudergescbosse p. 105 ferculis] libri per collis Both per callis Mueller furculis Quicherat protinus his scr.BGen. L2H 3 procedendo W1 Asculanorum Iunius Salapiorum Popma Aeculanorum Both 52, 5 titinius LXH2 titinnius L2GFPELugd. Titius conieci m. Bh. XXII p. 153 cui inmensa uel ingens procacitas mentis con- ieci, cui minus sobria mens Haupt in Herm. III, p. 440 6 con- stituit FH^P constitiit Lugd. aput Ll 7 proferre Both et Haupt l. s. 53, 9 Lemma turlatum est. de forma fluuia cf. Lachmann ad Lucret, p. 326 loco del. Mercer. L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 51—60 285 nibus inter duas fluuias infra Vessuuium conlocatum. 54. Idem eodem: . . . transgressus fluuiam, quae secundum Herculaneum ad mare perfluebat . . . 55. Gell. 11, 15, 7. Sisenna in quarto historiarum eiusdem figu- 5 rae uerbo ita usus est: populabundus, inquit, agros ad oppidum peruenit. 56. Non. s. u. populat p.41 1. Sisenna histor. lib. IIII: protinus agros populabundus ad Nuceriam conuertit. 57. Non. s.u. discedere p.99. Sisenna historiarum libro IIII: io Armati dextera ducti (magis} magisque in latitudinem discedunt. 58. Non. s. u. constat p. 273. Sisenna hist. Iib. IIII: Multitudi- nem procul hostium constare uiderunt. 59. Non. s. u. finis p. 205. Sisenna historiarum libro IIII: et prope mediam ad finem ripae peruenerant. i5 60. Xon. s. u. fera uite p. 113. Sisenna historiarum libro IIII: 55. 56. Cetera fr. Gelliana Nonius in doctrinam suam (parum dili- genteri transtulit, hoc neglexit, ut ex libro IV originem ducens, cuius iam satis multa ex aliis fontibus liauserat (uid. supra p. lxiii). dubium ta- men est, num utrumque ex eodem loco excerptum sit. uid. Hertzium in Gellianis p. 109. Nuceriam liieme a. 90. 664/89. 665 C. Papius Mu- tilus frustra adgressus est. cf. App. b. c 1,43: TldTtiog Ss v.ul Utufiiag slXs vcaX Altsqvov v.ul UdXsQvov , t) Pcouulcov aTtoixog r\V v.ul rovg it; ocvrcbv al%uaXcoTOvg ts v.al SovXovg iaTQUTSvsv. cbg Sh v.al NovKSQiug to. iv v.vv.Xca otuvtu v.uTiTtQr\a£v , ai itXvaiov uvtco TtoXscg v.uTUTtXuysiaui TtQoa- sti&evto, (STQaTidv ts ahovvTi %aoiayov ig uvQiovg ns^ovg xat i%nsug XiXiovg. cf. Kiene p. 194 sq. 60. Cf. App. b. c. 1,46: MuQaovg Sh KoQvi]Xiog SvXXug v.al Tdiog MaQtog i%LvxE(iivovg cqpiffi GvvTOvcog iSicov.ov, usxql d"Qiyxoig au%iXcov i(i- -%sasiv avrovg. v.ul MuQaoi uhv rovg &QLyv.ovg v.uv.o%uQ-cog v%sqs^ulvov, MaQLca Sh v.al HvXXcc Slcov.slv vxsq Toi'TOvg ovv. ZSo^ev KoQvi]Xiog Sh 2?vXXug inl ftaTEQu rcov uintiXcov GTQaTOitsSsvcov ula&owsvog tov ysyovo- tos v%t\vtu Toig ixcpsvyovai Tcbv MuqOcov, xui %oXXovg %a\ oSs uittKTsi- vsv xtX. locus corruptus est, fauorem tarnen Sullae satis aperte indicat, uid. Kiene p. 198. 1 infra Both intra LHGLugd.E om. Fl add. F2 uessuuium LH2Lugd. uesuuium F2HXE ue*uium F1 eollocatum G 54, 2 tluuium LjHG herculanea F 3 perfinebat LF1 per- tinebat F2HGE perfluebat scripsi 55, 4 sisena QZ sisenna 017 istoriarum X 56, 7. 8 protinus agros] in G inf. text. hoc F 8 populabun- dus F populabundos cet. <:odd. Xumeriam libri corr. Gifan. - 57, 10 magis addidit Gnietus discendunt P 58, 12 dicunt Aldina 59, 14 prope editam Muellcr ripe H G perueniant H 286 RELIQVIAE . . . et partim fera uite; partim lauro et arbuto ac multa pinu ac myrtetis abundant. 01. Non. s. u. carru p. 195. Sisenna bistoriarum libro 1111: In- pedimentum conlocant omne, construunt carros et sarraca crebra disponunt. 5, 02. Non. s. u. conuenire p. 270. Sisenna historiarum libro IIII: signum nanctus a Papio, quod inter eos tolli conuenerat, . . . 03. Non. s. u. componere p.257. Siseima bistoriarum lib. 1111 : Exercitum dispertiunt, ad confligendum se componunt. 04-. JSon. s.u. crepare p.255. Sisenna historiarum libro IIII: 10 Conglobati et conlecti concrepant armis. 05. Non.s.u.festinatimp.514. Sisenna histor. lib. IIII: Praetor festinatim de castellis ad castra maxima peditis conducit. 00. Non. s. u. exinanila p. 107. Sisenna historiarum libro IIII: denique exinanitis castris Romani, qui clauso se loco potuerant ex- 15 pedire . . . 07. Non. s.u. proprium p.361. Sisennahistoriaelib.ini: Vic- toribus propriae spem, uictis aduersae fortunae maiorem formidinem obiecit. 08. Non. s. u. insinuare p. 58. Sisenna historiarum libro IIII: 20 Agmen perturbatum peditis insinuant ac loco conmouent. 62. Schneider p. 24 sq. mutato numero libri (in III) comparat Ap- pian. (1,42): rdiog dh ndniog [MutilusJ NwXdv rs slXsv ix ngoSociug ■xal rolg iv avrfi 'Pwfiaioig di6%i\loig ovGiv ixrtQV^Ev, ti fiEra&oivro, crpa- TEV6ELV EaVTO). 00, 1 partim H2 paratim cet. codd. tera L1 fara E bitae LG arbuto H2 arbusto LHG uulg. muta FLH1 2 mir- tetis LHGEF 61, 4 omni LHGF omne Mcrcer. sarroca LHGF 62, 7 nanctus Gcn.L1 nactus cet. codd. papo LHGF papippa B Papio uulgo qui (uel quid) libri quod uulgo 63, 9 disparciunt F se Iunius sit LHGGen. om. F conpa- rant LHG componunt Mercer. (cum lemmate) 04, 11 conglouati L1 05, 12 III Lugd. praeter libri 13 praefestinatim Eoth pedites uulgo 00, 15 exinanitas libri quae H1 se loco se F1 seculo sepu- tuerat H1 putuerant G1 patuerant G2 07, 18 propriae LrH proprie cei. codd. pr opriam Popma uir- tutis post propriae ins. Mucller 68, 21 pedites Muellcr loco mouent Mueller L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 60—77 287 69. Xon. s. u. protelare p.363. Sisenna liist. lib. IIII: Puae co- hortes de subsidio procedunt atque e([uiles protelant. 70. Non. s. u. certamen />. 196. Sisenna bistoriarum libro IIII: Iaculis celeriter consumptis ad gladios certationem reuocauerunt. b 71. Non. s. u. materae p. 556. Idem [Sisenna] lib. IIII: Galli materihus aut lanceis tamen medium perturbant agmen. 72. Non. s. v. molimentum p. 142. Sisenna bistoriarum libro IIII: Galli contra magno cum molimento ac perpetuo sonu procedunt. 73. Non. s. u. expediti p.58. Sisenna bistoriae libro IIII: Iner- io mos armati, impeditos expediti sine ullo suorum uulnere cunctos interficiunt. 74-. JSon. s. u. amolimini p. 73. Sisenna bistoriae llbro IIII: Im- pedimentum omne de cunctis itineribus amoliuntur. 75. Non. s. u. dubitatim p.98. Sisenna bistoriarum libro IIII: i5 quod bostem non dubitatim cum pluteis ac scalis iter facere cerne- bat . . . 76. Non. s.u. pecua etpecuda p.159. Sisenna bistoriarum libro IIII: . . . iumenta, pecuda locis trepidare conpluribus . . . 77. Non.s. u. conducere p.274. Sisenna historiarum lib. IIII:, 20 . . . quid in rem publicam suam maxume conducere uideretur. 73. Schneider p. 52 Cluentii fugam a SulJa ad Xolam descriptam esse (App. b. c. 1, 50) coniecit. 74. Idem fr. exstat etiam in glossario Vergiliano a Barthio edito in aduers. 37,5 (nunc in Hageni Seruio III 2 p. 528), omisso tamen iibri numero et u. de cunctis. 69, 1. 2 quohortes L 2 post protelant lacunae signum posuit Mueller 70, 4 accolis LHGF cmend. Lipsius agladios G certationem libri, at lemma est certamen generis est neutrius 71,5 ali libri alii edcbatur Galli scripsi cf. fr. 72. 29 (nam Galli tum phirimi in exercitibus. cf ScJmeider p. 25) 6 matoribu.s G1 autj ac M taTil in Lugd. ante aut 72, 8 Galli ex F^H^E add. cet. codd. om. ac*perp. F (a. rras.) sona libri sono edebatur sonu RotJi 73, 10 armat libri corr. Iunius inpeditos L1 74, 12.13 inpedimentum L1 irapedimento P 75, 15 honestem H1 honstem P1 ostem G dubitatem Fl compluteis G 76, 17 sysenna -F1 18 trepida L1 trepidare om. F 77, 19 historiaru L 20 in om. libri add. AJd. rem publi cam (publ L rem pub. Gen. b s. I. in G) libri maxime BGcn.H1 288 RELIQVIAE 78. Jon. s. u. ciuitas p. 429. Sisenna hist. lib. HII: denique cum uariis uoluntatibus incerta ciuitas trepidaret, Pomponius cum uelite superiorem locum insedit. 79. Non. s. u. caemenia p. 92. Sisenna historiae libro IIII: for- midine oppressus, quod bumilem caementis instructum oppidi mu- 5 rum sciebat . . . 80. Non.s.u. secus p.222. Sisenna hist. libro 1111: tum in muro uirile ac muliebre secus populi multiludine omni conlocata . . . 81. Non. s. u. cataphractae p. 556. Sisenna histor. lib. IIII: Custodiae in muro statuuntur cataphractarum. 10 82. jYoji. s. u. falces p. 556. Sisenna histor. lib. IIII: Falces in- iectas conminuunt, pluteos propius conlocatis harpagis deiciunt. 83. Non. s. u. malleoli p.556. Siscnna histor. lib. IIII: . . . de quibus partim malleolos, partim fasces sarmentorum incensos supra uallum frequentes ... 15 84. Non. s. u. expedire p. 296. Sisenna historiarum libro IIII: Funis expediunt; claustra foribus inposita periclitantur. 85. Non. s. u. permittere p. 162. Idem fSisenna] Iibro IIII: . . . multi praemissis armis ex summo se permitterent. 86. Non. s. u. foramen p. 113. Sisenna historiarum libro IIII: 20 Neque porta neque ullum foramen erat, qua posset eruptio fieri. 77. 78 ad partium certamina de lege Iulia et Plautia pertinere ui- dentur. 78, 2 uolumtatibus L1 uoluptatibus H1 trepidare libri corr. Mercer. uertice libri uelite Quicherat meilite Mueller 3 in- sedit Mudler inscende libri 79, 4 libero L1 5 cementis LG structum Muellcr 80, 7 tum in muro HGrEF2 iumina uiro LF1 (a eras.) 8 specus L2GrFx (etiam in lemmate) secus LJF2E copuli F2E collecta Lunius 81, 10 statum utuntur L1 82, 11 lib. om. L1 12 puteos I1 pluteus B arpagiis LG2 HF arpugiis B harpagis Aldina collocatos conieci 83, 15 uallium libri fallium F corr. Aldina frequenter Mueller 84, 17 floribus BGen.H1 85, 19 se om. F^L permitti LL2 perm L1 permitterent F2 se permitterent F'SH2G2E se mitterent H1 se permitteret G1 86, 21 quas F1 L1 L. CORNELn SISENNAE HISTORIAE. fr. 78—96 289 87. Non. s.u. euadere p. 294. Sisenna historiarum lib. IIII : co- hors una passim concitata, qua murus erat interruptus, euadit. 8S. Non. s. u. cogere p. 264. Sisenna liistoriarum libro IIII: summoti et intra moenia rursum coacti . . . 5 89. Non. s. u. integrare p. 127. Sisenna historiarum HhroIIM: Vltro citroque integrant in oppido caedem. 90. Non. s. u. coniendere p.258. Sisenna hist. lib. IIII: simul et tormenta contenduntur. 91. Non. s. u. periculum p.364. Sisenna hist. lib. IIII: Pericli- io tantur tormenta ac tela multaque genera machinamentorum. 92. Non. s. u. ballistae p.555. Sisenna histor. lib. IIII: ... bal- listas talentarias quattuor . . . 93. Non. s. u. concubia nocte p.91. Sisenna histor. lib. IIII: Ipsi legati concubia nocte oppido digressi iam sub hostium muni- 15 tionem succedunt. 94. Non. s. u. apisci p.6S. Sisenna historiographus libro IIII: Itaque postero die legatos Iguuium redeuntis apiscitur. 95. Non. s. u.proicere p. 162. Sisenna historiarum libro IIII: Tum postquam apud Iguuinos ac Perusinos eius facti mentionem 30 proiecit ... 96. Non. s. u. subigere p.400. Sisenna hist. lib. XIII r Terrore perturbatam multitudinem subigunt. 87, 1. 2 coherima F cohorima cet. libri cohors una edit. a. 1476 2 possim libri passini murg. ed. Iun. cursim Onions concitata libri passu concitato P. Marquard Be Aristoxeno diss. thes. V. Maduig Adu. II p. 661 quam murus H2 qua murus Ald. quam unus cet. libri 88, 4 submoti IlH2Gen.A 89, 6 citoque i1 90, 8 et tormenta LH2G2 et ormenta G1 et armenia Gen.H1 et del. Mueller 91, 10 tela Lx machimentorum Gen.H1 92, 11 in III histo F 11. 12 ballistas G1 balistas cet. libri 93, 13 senna F1 lib. IIII om. LF1 14 concupia L1 di- gessi P supra libri sub scripsi 94-, 17 deligato siguuium (siguium H1) LH~GF die legatos Signiam lunius Iguuium uulg. Iguium Mueller redeuntur F aspicitur LGXFX 95, 18 sisena F1 19 posquam F1 aput L1 eginus libri corr. Popma purusinos G1 20 proicit F1 Hist. Rom. rel. I, ed. Petor. Ed. alt. 19 290 RELIQVIAE 97. Non. s. u. deducere p.289. Sisenna historiarum lib. (III: ab armis recedere, praesidia de locis deducere . . . 98. Non. s. u. necessitudo p.354. Sisenna hist. lib. IIII: . . . id me neque metu neque calamitatis necessitudine inductum facere. 99. Non. s. u. uer sacrum p. 522. Sed Sisenna religiosum dicit 5 histor. lib. 1111: Quondam Sabini feruntur uouisse, si res conmunis melioribus locis constitisset; se uer sacrum facturos. 100. Non. s. u. damnare p.277. Sisenna historiarum lib. IIII: quo uoto damnati fetum omnem dicuntur eius anni statim con- secrasse. 10 101. Non. s. u. abunde p.516. Sisenna histor. lib. IIII: . . .pro- fuse atque abunde semper usi magnum pondus auri argentique. 102. Non. s. u. opinio p.356. Sisenna hist. lib. IIII: Popedius opinione frustrata . . . 103. Non. s. u. labra p.449. Sisenna histor. lib. IIII: Innoxios ib trementibus artubus repente extrahis atque in labro summo flumi- nis; caelo albente . . . 104. Non. s. u. caecum p.449. Sisenna histor. iib. IIII: Subito 99 cum fr. 100 Faber coniunxit. 102. JJe morte Q. Pop(pa)edii uel Pompaedii (sic apud Graecos) Silonis uid. Kiene p. 295. 108. Ad eundem Jocum fortasse spcctat Quintil. 8, 3, 35: putat — prirnum dictum esse — Caecilius a Sisenna ralbeuti coelo'. uid. Momtn- sen H. JR. III p. 611. 104. Subito — prouoluere iterauit Nonius s. u. horrendum p. 423. 97, 2 te recedere F Aldina det rec. marg. cd. Iun. stet rec. Palmer. 98, 3 sissenna L III L1 99, 6 IIII hist. F uouisse HXG si res G stres B tres MD 7 constituisset B cornrnunes constitissent coni. Quicherat uer] ut G1 100, 9 quoduoto libri corr. Victorius 101, 11 III C 11. 12 perfusae X1 perfuse GL2F corr. Lip- sius 12 adque L1 habunde F et argenti F nulg. 102, 13 sisaenna L popedius L1 propedius F 14 opinio BH^Gen. 103, 15 innoxos LHGB corr. Aldina 16 repente LH^B repetente H2G* repentes Quicherat extrahis libri trahis Mueller extrahit sistitque Iun. adque L1 in om. G sumno L^H^B sum- nio L2H2Lv.gd. suni G (ni in ras.) 17 aluente LHGLugd. aduente B albenti coelo Quintilianus uid. adn. 104, 18 p. 423: III libri L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 97—112 291 mare persubhorrescere caecosque lluctus in se prouoluere lenitcr occepit. 105. Non. s. u. faselus p. 534. Sisenna histor. lih. IIII: prores actuariae tragi grandes ac faseli primo . . . 5 106. Non. s. u. myoparo p. 534. Sisenua histor. lih. IHI: nauis- que triginta biremis, totidem myoparonas . . . 107. Non. s.u. centonesp.91. Sisenna historiarum lihro IIII: Puppis aceto madefactis centouihus integuntur, quos supra perpelua ac laxe suspensa cilicia ohtenduntur. io 10S. Non.s.u. supersedere pAO. Sisenna historiarum lihro IIII: de uirtute eorum accusanda proloqui supersederunt. 109. Non. s.u.longep.339. Sisenna histor. lih. [III: egregias et longe praestantis ac timendas aduersariorum opes esse. 110. Non. s. .u. enixim p. 107 . Sisenna historiarum libro IIII: is ego illos malos et audaces semper enixim contra fortunas atque ho- nores huius ordinis omnia fecisse ac dixisse sentio. 111. Non. s. u. comparare p.256. Sisenna historiarum lih. IIII: eos qui hoc malum puhlicum clandestinis consiliis conparaue- runt .... 20 112. Non. accus.num. s. pos. p.495. Sisenna histor. lih. IIII: (|ui tamen, quibus f laetibus foedera maiorum suum dissoluta . . . 1 p. 423: subhorrere libri fluctuus G1 insolenter prou. occ. Mudler 2 hoccepit LH1 105, 3 priores Both primores a. trahi ac faseli grandes Mueller parones Hcraeus mus. rh. LIV p. 308 (mioparones QuicJierat) 4 actuarietragi Lugd. 106, 5. 6 nauisque B nauis quae cct. libri nactusque coni. Muel- ler 6 XXX G moyparonas LH 107, 7 lib. III M 8 poppis LHGB puppis FH1 tegun- tur L1 9 classi libri ac laxe Scaliger cicilia FH obtundun- tur GF1 108, 11 proliqui LF1 supersiderunt F1 H1 109, 13 ac tumdas L ac mdas GF ac timendas cct. libri me- tuendas Mercer. aestumandas Mueller 110, 15 renixim L1 15. 16 honoris _F2 onoris H1 onores 7/2 16 ordines FHrL 111, 18 clamdestinis F 18.19 comparauerint F 112, 21 letibus B laetibus cet.libri legibus Hertz in progr. p. 16 litibus ante Mercerum edebatur leitibus Mueller foedere G ma- lorum B an suorum? Mudlcr suppleuit: uoluerint notum uobis 19* 292 KELIQVIAE 113. Non. s. u. illex p. 10. Sisenna hist. libro IIII: armis, equis, conmeatihus nos magis iuuenint exleges: et minus honore dignos putabitis? 114. Non. s. u. nexp.145. Sisenna historiarum libro IIII: Quo- niam neque mea nex neque intercessio posse uidelur illorum demen- 5 tem reprimere audaciam . . . 115. Non. s. u. granditatem p. 115. Sisenna historiarum libro IIII: . . . neque aetatis granditatem neque ea merita neque ordinis honestatem aut dignitatem sibi esse excusationi. 116. Non. s. u. apudp.68. Sisenna historiographus libro IIII: 10 . . . dum pristinum uinum apud ignem per sudorem corpore exhau- serunt. 117. Non. s.u. praefestinatim p.161. Sisenna historiarum libro IIII: idemque perseuerauerunt, uti lex perueniret ad quaestorem ac iudices quos uellent instituerent praefestinatim et cupide. 15 118. Non. s.u. cistas p. 91. Sisenna historiae lihro IIII: . . - cistasque, quae erant legum ferendarum gratia positae, deiecerant. 119. Non. s. u. iusso p.130. Sisenna historiarum lihro IIII: ta- men Tudertibus senati consulto et populi iussu dat ciuitatem. 120. Non. s. u. ergo p. 107. Sisenna historiarum lih. IIII: mili- so tes, ut lex Calpurnia concesserat, uirtutis ergo ciuitate donari .... 120. Vid. fr. 17 c. adn. 113, 1 hist. (es L'HCr hesi1) ante Sis. liabetLugd. quarto L 114, 5 nix Ll 115, 8 aera merita Mercer. (* multorum annorum stipendia') uetera m. Hertz l. s.p. 19 emerita stipendia Mueller neque ord. G ne ord. FLHBM nehordinis L ne horridinis F 9 aut Teuffel in Fleckeis, ann. CIlLp. 280 esset H1 excusationem B a. corr. 116, 10 sisennam L1 in hist. LF historiographus Lugd. 11 uinum libri uitium Iun. at cf. Hertz i. s.p. 19 corpora Yrsinus 11. 12 auserunt GrB 117, 14 at L1 questorem LHGF 15 indices H1 cupi- dae L1 pide F1 118, 17 quaerant Lugd.B partha LHXF parta H2GB pa- ratae Bentin. positae scripsi defecerant libri corr. Passeratius 119, 18 lllH^GF 19 tu desertibus FXHX senati H*F2G sati L1 satis F sentis H1 an senatuis cons.? cf. fr. 136 iusso F1 (?) tussu L iussu H2F2 lemma est iusso 120, 21 douare H1 L. CORNELII SISENNAE HISTORIAE. fr. 113—126 293 121. Non. s. u. silentium p.449. Sisenna histor. lib. IIII: Silen- tium oritur. 122. Non. s. u. crebritudinem p.91. Sisenna historiae libroIIII: . . . nam clandestina crebritudine transigi, apud notos cogitata dici 5 decet; non explanari. 123. Non. s. u. Utetare p.133. Sisenna libro IIII: . . . utrumne diui cultu erga se mortalium laetiscant an superna agentes humana neglegant. 124*. Fest. p. 333 s. u. scrupi M. Cornel[/w.? Sisenna histor. io lib.] IIII: his tum inieet[?/s est leuis scrupulus] et quaedam dubitatio. EX LIBRO VI QQ 125. Non. s. u. continuare p.93. Sisenna historiarum libro VI: — Marius ostio Liris euehitur adque Aenariam suos continuatur. 126. Gell. 12, 15,2. Reliqua [aduerbia] in historiarum [Sisen- 125. Cf PJut. Mar. 40: roiuvrr) nQO&vuiu tu%v nuvrcov cv^inoQi- c&svtcov xal Ert"/.uiov Tivbg vuvv tco Muqico 7taga6%6vTog, og v6tsqov nivav.a tiov nQU^scov ixsivcov yQuipdusvog avi&TjKSv sig to Isqov, o&ev iiifiug 6 MaQiog dvr^&r^. tco nvsvuuri cpsQOVTi %Qcb(isvog icpsQETo ncog xutu Tv%r\v ngbg AivuQiuv T\tv vfj6ov. onov tov Tquviov y.ul toi>s uXXovg cpilovg [cf c. 37] svqcov inl.Ei (isr' uvtcov inl AL§vr}g. App. b. c.1,62: y.ul liuXXov %rt aic&ousvog ig CY.dcpog aXiicog nQsefivTov nuQOQ(iovv, §ia- edusvog rbv nQsc§vTrtv, icrfXaro yeiiicovog bvTog. v.al to nslcfiu xoipug kuI to icriov nsTttcug inirosipE rf] tv%t\ cpiQSiv. xaTrj%ftr) Sh ^g tivu vft6ov , b&sv vscog oixsicov uvSqcov nuQunXeovcrtg inirv%cov ig Ai@vrtv iniQu. Vell. 2, 19, 4. 126. Non. s. u. celeratim p. 87 sua sumpsit ex Gellio, sed falso ad 121, 1 In libris Itacc sunt: Silentium fieri consuetudine sump- tum est. Sisenna [si*senna G sisenon B] decontiario hist. lib. IIII: oriri de contrario silentium oritur. correxit Mueller in Fleckeis. ann. 95 p. 493 122, 4 clamdestina L1 celeriter libri propter lemma crebritu- dine N.Faber scripsit transii H1 aput L1 totos G1 cogita F1 cogitate Faber 123, 7 uiri LHGF diui Iunius letiscant FH superne (su- perne LG) egentes Ubri superna agentes AJdina post humana: an- naliu G1 124, 9 Cornel] lectio 1 inccrta est 125, 11 V & 12 hostio G1 ostium coni. Quichcrat atque libri adque Mercer atque ad Mueller continuatur om. LF1 con- tinuat MueJJer 126, 13 in hist.] inist. X historiarum libro V Nonius 87_ 667 294 RELIQVIAE naej sexto sic scripta sunt: Quam maxime celatim poterat, in in- sidiis suos disponit. 127. Item alio in loco: Nos una aestate in Asia et Graecia gesta litteris idcirco continentia mandauimus, ne uellica- tim aut saltuatim scribendo lectorum animos impediremus. 128. Gell. 9, 14, 12. Sisenna in historiarum libro VI: Romanos 5 inferendae pernicii causa uenisse . . . 129*. Tacit. hist. 3,51. Proelio, quo aput laniculum aduersus Cinnam pugnatum est, Pompeianus miles fratrem suum, dein cognito facinore se ipsum interfecit, ut Sisenna memorat. EX LIBRO IX 130. Non. s. u. stare p. 392. Sisenna lib. VIIII: Caelum cali- 10 gine stat. librum V rettulit et cum alia mutauit tum celeratim scripsit pro cela- . tim, uid. supra p. cccxliv. 127. Nonius, qui s. u. saltuatim p. 168 et 187 bis etiam liaec uerba de Gellio transscripsit , priore loco ex libro I adfert, altero librum omisit, uid. supra p. cccxliv. 128. Eadem ex Gellio apud Non. s. u. pernici p. 486. Verba haec esse Mithridatis aut unius ex eius ducibus coniecit Biese p. 63. 121). Cf.hiu.per.79: in quo bello duo fratrea, alter ex Pompei exercitu, alter ex Cinnae, ignorantes concurrerunt, et cum uictor spo- liaret occisum, agnito fratre ingenti lamentatione edita, rogo ei extructo, ipse se supra rogum transfodit et eodem igne consumptus est. Val. Max. 5,5,4. Oros. 5,19,12. August. deciu. dei2,25. Gran. Licin. p.25 B. 20 Fl.: Bello quod inter Pompeium et Sertorium [qui tum parti copia- rum Marianarum praejwsitus eratj fuit, miles Pompei dum spoliat hostem, ignobilis quidam fratrem adgnouit. extructo rogo dum iusta persoluit, multa inprecatus gladio se traiecit. 1 quam maxime] quo magis Nonius qua Mueller celatim TI celeratim Nonius (etiam in lemm.) poterant N1 Nonius in om. Nonius 2 suis TT 127, 2 Sisenna historiae libro I Nonius p. 168, Sisenna histo- riarum Nonius p. 187 etate Q aetate Nonius p. 167 et p. 187 L 2. 3 Graecia et Asia Nonius p. 187 3 et] et in B literis gesta TI continenter Bongarsius 3. 4 uillicatl Z uellicitatim TI uelli- catim HXE bellicatim Nonius 4 aut] ac T Nonius salutatim LBTT saluatim Nonii L1 p. 168 ac saltuatim om. Nonii L p. 187 inped. B

EVE6T£kkag xccl Hi6Evccg ol PcoficcloL cpa6iv, av xdg yQi)6sig 6 Bccqqcov knl tcqv dvd-QOJTCLvojv TtQayaccTGjv ccvrjyaysv ky&> 6h xccg fiifilovg ovtcco Tsd-eauccL) exel toCvvv Te^ievog i\v xtI. 134. Non. s. u. dispalare p. 101. Idem [SisennaJ: tanto plures 16 passim dispalantur. 1 35. Xon. nominat. pro abl. p. 502. Idem [SisennaJ: hostis loca superiora potiti . . . 136. Non.s. u. senati et senatuis p. 484. Idem [Sisenna] : simul et senatuis consultis clarissimis amplificati . . . 132 ad Sullae dictaturam a. 82. 672 pertinet. 134. Antecedit fr. 35 libri III. 135. Antecedit fr. 42 Ubri III. 136. Antecedit fr. 17 libri III. 131, 1 XV. S(angall) Gr(uter.) XI B(amb.) histo*** JS1 a rorr. 1.2 sibilu Bern} Vind. alter H(alberst.)2 sibilus Par.RB Amien.HSGBern.2 sibilus K(arolvr.) cum v sup. us 2 caepit SGK 132, 3 histor. om. L1 lib. IV coni. Mueller 4 plurime F fort. pl. nationes 133, 6 In codice multae Utterae a Fussio quondam lectae nunc euanuerunt Hzguvovvtl cod. He6GLvovvn Bekker 10 EiGewag Wucnsch 134, 15 palant Fl dispalant F2 135, 17 potiri Mercer 136, 19 senatis consultis libri senatuis Mercer ec senati con- sultis Mueller honoribus a JSfonio in fine omissum esse existumans 296 RELIQVIAE 137. Gell. 12,15, 1. Cum lectitaremus historiam Sisennae ad- sidue, huiuscemodi figurae aduerhia in oratione eius animaduerti- mus, cuimodi sunt haec: Cursim, properatim, celatim, uellicatim, saltuatim. Ex quihus duo prima, quia sunt notiora, exemplis non indigebant. 5 138. Prisc. 3 p.385 H. Sisenna: Vitam cum dolore et insigni cruciatu carnificatus amisit. 139. Prisc.10p.546H. Sisenna: Sic in eam paludem multi piscium salliendorum causa a nauibus semionustis commeant. 140. Yarro de l. I. VIII 13. Item plures patres familias dicere to non debuerunt, sed ut Sisenna scribit, patres familiarum. 141. Paul. s. u. mediterream p. 123 M. Mediterream melius quam mediterraneam Sisenna dici putat. 142. Cynthius in Verg. Aen. I 636 (ap. Mai. class. auct. VII 359). Apud Sallustium et Sisennam inuenitur die in datiuo. (Fa- 15 ciebant et genitiuum in ies, huius dies.) 137. Insequuntur apud Gellium fr. 126 et 127. 140. Cf. Cfiaris. I p. 107 K.: Pater familias et mater familias anti- qui magis usurpauerunt. — sed emendatius custodiae Maiae et fami- liae dicimus. quod ne celebraretur Sisenna effecit. ait enim eum qui diceret pater familiae, etiam pluraliter dicere debere patres familiarum et matres familiarum. idem Ip. 120 K. : Plinius Secundus eodem libro VI: 'A finita nomina singulari nominatiuo ueteres casu genetiuo as syllaba declinabant, ut Maia Maias. nam et Sisenna inquit eum qui diceret pater familiae, patrum familiarum oportere dicere. itaque patrum fami- liarum cum consuetudinis taedium respuerit, >et pater familias dici per- seueratum est'. Corrupta sunt uerba Probi de nom. p. 211 K.: pater fa- milias ab antiquis dicebatur secutus est et Messala. sed Sisenna, scriptor bistoricus, primus mutasse dicitur pater familiae di- cendo. 137, 1 Sisenna in libris bistoriarum lemma istoria X1 isto- rias X2 bistorias 77 sisennie T sisenne B 3 sint DNTT cur sim X1 4 salutati TT 138, 7 amissit Gruter. Karolir. 139, 8 sisenna * sic in (.) Par.B1 sisenna sic; in Far.R* eam] eadem Sangall. eadem Halberst. puludem Karolir. 9 sa- liendorumPtfr.i^trrwf.2 sallendorum Saugall Halberst.1 semionusti Roth comeant Karolir. 141, 13 f mediterraneum in uulg. ex errore typographi ortum esf Mucller L. CORNELII SISENNAE HISTOR. fr. 137—143. — MIL. fr. 1—9 297 143. Charis. II p. 199 K. False Sisenna lib q iudicium false factum. MILESIARVM LIBRI 1. Charis. 2 p. 194 K. Sisenna Milesiarum libro XIII: Nisi com- minus excidisset, quanti dantur? tanti, inquit Olumpias; simul boc 5 dicens suauium dedit. — 2. Tametsi mox idem: Troin dato aliquid (juod domi habebis', inquit, fquod tibi non magno stabit'. 3. Char.2 p. 196 K. Sisenna Milesiarum XIII: confestim se- cuta est. 4. Char. 2 p. 196 K. Sisenna Milesiarum XIII: Eamus ad ipsum. 10 atque ipse commode de parte superiore descendebat. 5. Char. 2 p. 200 K. Sisenna Milesiarum XIII: Te istic besterno quid baesisse oportuerat Aristaee? 6. Char. 2 p. 201 K. Sisenna Milesiarum XIII: Quid nunc ostium scalpis? quid tergiuersaris nec bene nauiter is? 15 7. Char. 2 p.208 K. 'Nocte uagatrix' non noctu Sisenna Mile- siarum XIII. 8. Char.2 p.209 K. Sisenna Milesiarum XIII: Obuiam uenit. 9. Char. 2 p. 223 K. Sisenna Milesiarum XIII: Vt eum paenitus utero suo recepit. 143, 1 lib. q. Neap. libro quarto ed. princ. libro I iudicium exc. Caach. prima uerba fr. Sisennae lacuna hausta sunt. Milesiarum fr. Buechcler in edit. tertia Pctronii p. 237 sic ordi- nauit: 8. 9. 6. 3. 2. 4. 1. 5. 10; septimum eius est apud me fr. 143. 1? 3. 4 nisi comminus excipis. set quanti Keil ~ V -r o, 11 milesiarem Xeap. istuc Neap. hesternoq. hesisse iS eap. hesterno quoque haesisse Putschius 12 ariste Ncap. Aristaee Putschius 6, 13 os tuum edit. pr. 9, 18 sisinna Neap. ut cum Neap. ut eum cd.pr. 19 uterc suscepit exc. Paris. C. LICINII MACRI ANNALES EX LIBRO I 1. Macrob. sat. 1, 10, 17. ftfacer historiarum libro primo Fau- stuli coniugem Accam Larentiam Romuli et Remi nutricem fuisse confirmat. hanc regnante Romulo Tarutio cuidam, Tusco diuiti, de- nuptam auctamque hereditate uiri, (juam post Romulo, quem edu- casset, reliquit, et ab eo parentalia diemque festum causa pietatis 5 statutum. 2*. Ioann. Mal chron. 7 p. 179 Bind. Tovxov ovv evexev 6 cPco^iog STtevoijGs xa Xeyoueva Boovudha, eiQ-qxcog, cpi]6iv, dvay- xalov eivai xb xoscpeiv xbv xaxd xaiobv fia6iXea xi]V eavxov 6vyxXt]xov %a6av xal xovg iv a%ia xa\ 7ia6ag xdg evdov xov na- 10 Xaxiov ov6ag Orparta-r, cog evxifiovg, iv xco xaiQcp xov %ei[icovog, oxe xa TioXeuixd hv8o6iv %%ei. xal i]Qt,axo TtQcbxovg xaXelv xaX 1. Ex Macrobio glossar. manu scr. Leidense ap. Bahium ad Cic. de legg.1,2,7 : Acca. Macer [Mater lib.] historiarum 1. 1° [II0 lib. corr. Mommsen (opusc. phil. p. 514)]. — Accam fastorum et nutricem fabulae uulgaris Bomuli et Itemi contaminauit (uid. Mommsen l l. ad fr. Cato- nis 16 s. et Valer. Ant. fr. 1). Licinius uel eius auctor, fort. Masurius Sabinus ap. Gell. 7, 7, 8: Sabinus Masurius in primo memorialium secu- tus quosdam historiae scriptores, Accam Larentiam Romuli nutricem fuisse dicit. Ea, inquit, mulier ex duodecim filiis maribus unum morte amisit. in illius locum Romulus Accae sese filium dedit seque et ce- teros eius filios fratres aruales appellauit. ex eo tempore collegium mansit fratrum arualium numero duodecim, cuius sacerdotii insigne est spicea corona et albae infulae. eadem ex Masurio, id quod ex aucto- rim indice apparet, transtulit Plinius n. h. 18, 6. 2. Ad uerbum haec ex Malala descripsit chron. Pasch. I p. 211 sq. Dind. (Krumbacher Byz. Liter. p. 328. 33S), ex quo paucas discrepantias adnotaui. alii aliis Saturnaliorum originem adsignant, Romulo praeter hos nemo. 1, 1. 2 fastuli Paris. 2 laurentiam Bamb. laraentia Par. (u ante r acld. sec. m.) 3 caricio Par. 4 que in ras. in Par. 2, 11 6TQuxiug Chronicon Pasch. crQureiag Malalas (in eclit. Oxon.) 12 rtQcoxovg Chron. nQibrog Malalas (in ed. Oxon.) C. LICINII MACRI ANNALES. fr. 1—4 299 TQScpeiv rovg utco rov aktpa e%ovrug xb bvofiu xul kocTtbv dxo- kov&cog ecog roti rekevruCov yoduuarog, xsksv6ag xul xr\v sav- rov 6vyxkrtrov d-QStput rcp uvrcp 6yft[iUTL. xal s&osipav xal uvrol rbv 6roarbv anavra xal ovg efiovkovro. ot ovv sxa6rov uqlttixov s TCavdovQOi uTtb s67tsgag uTtLovreg eig rovg olxovg rcov xaks6av- rcov avrovg sti uqC6tco sig rr)v s^fjg rjvkovv TtQog to yvavac sxsivov, otl tiuq' uvrco TQStpovruL avQLOv. xul xurs6ys to e&og tcov BQOi\uakLCOV sv rtj Pooucdcov TtohrsCcc ecog rftg vvv. tovto de e7toCt]6sv 6 uvrbgrPco^.og, ftskcov s%ukslij>UL rijv suvrov v^qlv, !0 otl of Pcouuiol £%&qoI avrov bvrsg xal pLL6ovvrsg avrbv xal koLOoQovvreg sksyov, otl ovx s%Qfjv avrbv (3u6Lksv6uL evv$Qi- 6uevov bvru, 6l6tl eh, dkkoTQCcov erQucprj6uv ol dvo ddelcpoC, ecog ov rekeCag ijhxCug syevovro xal efiu6Ckev6uv. 6yjiiuCvovreg otl V7cb rov . Non. s. v. luculentum p. 63. Licinius Macer annali libro I: Auspicia pulclira et luculenta conmemorat. 7. Prisc. 6 p.243H. Licinius Macer in I annali: Non minimo opere milites quietes uolebant esse. 20 EX LLBRIS I— II 8. Dionys. 4, 6, 4. TLaQayCvsxuL cf sig 'Papcnv [Tarquinius PriscusJ "Ayxov MuqxCov fiu6L?.svovxog, cog [isv TsXXiog i6xoqsl, 0. Vnde offensio illa nata sit, ita refert Dionys. 2,51: x&v stuiqcov TLVsg rov Tutlov X7j6ti]qiov ii-ayayovTsg slg tt\v AufiiviuTcbv %coquv %Qr\- liaTa. Th avTtbv rjQTtaoav TtoXXd v.a\ $06Y.r\iiaTiQV a.7tr\Xu6uv uyiXug, Ttbv S' i7ti§or]&ovvTtov ovg llsv uTtiytxsLvuv, ovg S' iTQavfidrieav. acpLY.OLiivr]g Ss TtQS6psiag 71uqu Ttbv rjdtxrjLisvtov v.a\ tu Sixuia &.7taiTov6r]g 6 llsv 'PcoLLvXog iStitaico6s nuQuSovvai rovg SQueavrag Toig aSixri&sloiv unccysiv, 6 Sh TuTtog tcov £tuiqcov TtSQts%OLisvog ovx r)£,iov 71qo Sixr^g rivdg vn i%%Qtbv uTtdyse&at %u\ tuvtu ■noXtTug ovxag V7tb $ivcov SiKdlsoftut S uvTolg iytsXsvs Tovg rjSLy.fjefraL XsyovTug slg 'Pa>LLr]v utpiY.o\iivovg. alia de hac re fama ap. Liuium 1, 14, 1 — 3. 6. lam Krause p. 237 auspicia illa, quae, cum urbs conderetur, Ro- muio contigerunt, dici suspicatus est. 8. Cf. Gell. fr. 18. antea in bellis Anci Marcii Latinorumque de- 4, 1 ordinem Paris. 6? 17 lucinius L1 7, 19 licinnius Par.R1 Bamb.Bern. Halberst. Sangall. Gruter. marce Par.B1 20 miletes Sang. 8. Vid. appar. crit. ad GeJl. fr. 18 63:5 m 632 122 503 251 498 C. LICINII MACRI ANNALES. fr. 4—10 301 xuru rbv TtQcoxov ivLUvxbv xfjg ^3u6LXeCug, cbg dl AtxCvvLog yod,- cpec, y.urd xbv bydoov. e6xco dijxuxdxovxov eXrjXv&cbg xbv evLuv- xov, xu& bv yodcpsi AixCvvtog, xal pr) tcqotsqov. iv v6xeQcp iiev yuQ ovx dv ehj XQovcp 7tuQuyeyovcbg, eCye dr) xard rbv evuxov 5 eviuvxbv xr\g"Ayxov 8vvu6xeCug LTtTticov r)yovuevog iiti xbv TtQog AaxCvovg TtoXepov vzb xov (iucjLkicog TteuTtexuL, cbg uiicpoxeQOL XiyovGLV ol 6vyyQucpelg. 9. Dionys. 5,47, 2. Kul d-Qiduj3oLg V7tb xfjg fiovXrjg exo6uovvxo ducpoxeQOL [P. Postumius Tubertus Agrippa Menenius ex uictoria 10 de Sabinis reportata], MevrjvLog uev xcp iieCt,ovL xul XLULcoxeQco xuQeuj3efir]xcog ecp' uqilccxCov dCcpQov (ju6lXlxov, IJo6x6pLog de xco k).a66ovL xul v7todee6xeQcp, bv xuXov6lv ovu6xr\v, TtuQeyxXCvuv- xeg xovvopu EXXrjvLxbv v7tccQ%ov elg xu6ucpig. xb yuQ TtQcoxov evu6xr)g [ovxcog] uTtb xov 6vufiefirtx6xog eXeyexo, cog uvxog xe 15 eixut.co xu\ ev TtoXXulg evQC6xco yQucpulg exLyjcoQCotg cpeQocievov, xoxe de TtQcoxov, cog ALxCvviog i6xooei, xovxov i£,evQov6rjg xbv %qCuu$ov xf\g fiovXrjg. 10. Dionys. 5, 14, 4. 'Euol iiev dr) tiuqu xcbv EXXryvcov do- ^r xov6l 'Pcouulol tb TtuQudeiyiLu Xufieiv, co67teQ icpr^v AtxCvvLog scribendis Dionysius 3,39 Licinium secutus erat (Kiessling De Dion. font. p. 30sq.): Msxu xovxo [i. e. octatio anno] yivovtcct Acctivcov ts y.ctl 'Pcouaicov usydXais SvvdusGL TtuQuxa^uusvcov ud%ai Sittai. rfj uhv ovv TtooxsQu us%ql tcoXXov SiuycoviGdusvoi v.al So^avxss iaoQQOTtot, ysyovsvui Sisv.Qi&ri- cuv v.ul ixl xovs iSiovs sxdxsQOL %uquv.us d^r\XXdyrfiav , xfj S' vGxsqu Pcauuioi vlv.logl tovg Auxivovg xal lls%ql gxquxottsSov SicbxovGi. u-std Ss rdg ivd%ug xavtag dycov usv sx TtuQutdgstog ovSslg uvxotg Stc itQog dXXij- Xovg GvvsGtrt, vutudoofiul Ss tijg ouoqov %6ioug vx' uuqpotiQcov syivovto Gvvs%slg v.ul GvuitXov.ul x&v TtSQtitoXcov rijg yfjg imtscov ts xul ibiXwv, sv alg ixsxQatovv cog td -itoXXd PcouuZol Svvuulv vTtut&QOv fyovtsg iv tolg iitcxuiQOig cpQOVQioig vTtoxuxFrjiiivriv , rjg 6 TvQQTjvbs Tuq-avvlos ijysito. 9. Cf. Plin. n. h. 15, 125 (qui cum cetera quae de coronis disputauit tum haec Masurio Sabino debct, cf. Gell. 5,6); Bellicis quoque se rebus inseruit, triumphansque de Sabinis Postumius Tubertus in consulatu, qui primus omnium ouans ingressus urbem est, quoniam rem leniter sine cruore gesserat, myrto Veneris uictricis coronatus incessit optabi- lemque arborem etiam hostibus fecit. — Forsitan etiam ipsa ouatio se- cundum Macrum a Dionysio descripta sit. 10. Simiiem famam secutus est Plutarchus Eotn. 27: iitsl Ss xov ■Jtdmtov NouritoQog iv 'AXprt tsXsvtr,Guvtos avtm lSuglXsvslv xu^fjxov slg 9, 11 6' iv libri Si Kiessling 12 svcxGrrjv libri corr. Casau- bonus 14 evaarr^g ovrcog Cliis. Coislin. in marg. Reg. tiq&tov ^ovrog Yrbin.1 nqcliTov ovrcog Vrbin." ovrcog clel. Sintenis Em. Dion. II p. 15 16 tot£ 81 Coisl.Iieg. rb dh Chis. Vrbin. 10, 19 AcxLviog Chis. Vrbin. 302 RELIQVIAE 6h 71uq' AXfiuvcbv oisTut rbv dtXTuroott 'Pcopuiovg elXrjcpivttt, rovrovg Xiytov TtQcbrovg Lterd rbv AuoXiov xul NeiiiroQog frava- tox', exltnovor^g rf]g fia6tXixr]g 6vyyeveiag evtav6iovg uQ%ovTag u7tod£ti,ttt xr)v avrrjv iyovTug e\ov6iav rolg (5u6tXev6t, xaXetv 6h ccvTovg dtxTuTOQag. 5 ogg 11. Dionys. 6,11,2. Atxivvtog \ihv yuQ xul ol TteQi TiXXtov ovdev i^rjTttxoreg ovxe xcov eix6xcov ovre tcov 6wcctcov avxbv ei6uyov6t xbv (5a6tXia TaQxvvtov [in pugna Regillensi] uytovt- £6uevov ucp' tmcov xui TtTQco6x6ii£vov, uv6qu iv£vrjxoi>Tu ere6t 492 7tQ06uyOVTtt. 10 2^2 12. Dionys.7, 1,3. Tuvtu [67tavtv i6%VQuv ti)v 'PoDLirjV xu- ru6%eiv] r) (iovfo) iiuftov6a 7tQi6(ieig 6ti7teti7te TtQog TvQQrjvovg xal KuuTtuvovg xul to xuXovuevov TIcoLiEVTtvov TteOtov 6lrov o6ov uv dvvutvro 7tlel6Tov covrt6oLtivovg' TIoTtXtog 6h OvuXi- Qiog xttl Aevxtog Teyuvtog elg XtxeXiuv tt7te6TttXrt6ccv, OvuXi- 15 Qtog Lihv vibg cov TloTtXixoXu, Teyuvtog 8h ^uriQov tcov vTtuTcov u6eXcp6g. tvquvvoi 6h tot£ xutoc TtoXag uhv rfia.v, l7ttcpu.vi6Ttt- Tog 6h TiXcov 6 Aetvopivovg veto6Tt rr)v 'IitTtoxQUTovg tov ccdeX- tpov TVQuvvi6u 7tttQetXrttpcbg, ovyl Atovv6tog 6 EvQaxov6tog, cog Atxivvtog yiyQdcpe xul TiXXtog xul uXXot 6v%vol tcov 'PcoLiaicov 20 6vyyQcccpicov, ov&ev efyr^tuxoreg tcov TteQt Tovg %Qovovg axQt- /3wg, cbg ttvrb 6riXot rovQyov^ ixXX' eixf) to 7tQ06Tv%bv u7tocput- 144 v6u£vot. 3Y0 13. Liu. 4, 7, 10. T. Quinctius Barbatus interrex eonsules creat L. Papirium Mugilanum L. Sempronium Atratinum. his consulibus 25 cum Ardeatibus foedus renouatum est. idque monumenti est con- uioov i&rjxs xrjV noXtxsiuv Svuaycoywv v.ui kux' ivtuvxbv dnsSsiv.vvsv uq%ovxu xolg 'AXfiuvoZg, iSiSa^s xul xovg iv Pd>(iJ] Svvaxovg uL3u6iXsvxov £t]xeIv v.ui uvxqvou-ov noXixsiuv dQ%ouivovg iv uiQSi xul &Q%ovxug. 11. Cf. Cn. Gell. fr. 19 c. adnot. et app. 12. Cf. Cn. Gell. fr. 20 c. adnot. et app. 13. Eundem Licinium ante ocidos habuit Dionysius 11, 62: v.ui ixst- voi [oi (iS6o§a6tXstg] 7CQ0Si7t6vxsg aQ%uiQioiu xui x& Sf]\i(o xi]v Siuyvcooiv anoSiSovxsg, sixs fiovXsxui %iXiaQ%ovg sixs vndxovg unoSst^ut, y.Qivuvxog avxov nivsiv ini xolg i£,aQ%f]g i&i6[iolg, a7iiSo6av xotg fiovXouivotg x&v 7iaxQiv.i(ov (isxtivai xi]v vnaxov uQ%r\v, v.ai yivovxui ■na.Xtv ix xav tiuxqi- xicov viiuxoi Asvxiog JJuTtiQtog MoytXXdvog xui Asvxtog EsuTiQwviog 'Axqu- xivog, kvbg xmv uno9E(iivcov xi]v %iXtaQ%iav dSsXcpog. avxai Svo y.uxu 2 Ttocozovg] Tcobg Toi'5 Yrbin. 13, 24 Titus Veron. quintius Veron.Med. 25 is conss Veron. 26 monsmenti Veron. C. LICINII MACRI ANNALES. fr. 10—14 303 sules eos illo anno fuisse, (|ui neque in annaiibus priscis nequc in libris magistratuum inueniuntur. credo, quod tribuni militum initio anni fuerunt, eo perinde ac si totum annum in imperio fuerint, suf- fectis iis consulibus praetermissa nomina. nomina cdnsulum horum 5 Licinius Macer auctor est et in foedere Ardeatino et in linteis libris ad Monetae inuenta. 14. Liu. 4, 23, 1. Eosdem consules insequenti anno refectos Iulium tertium Verginium iterum apud Macrum Licinium inuenio; Valerius Antias et Q. Tubero M. Manlium et Q. Sulpicium consules 10 in eum annum edunt. ceterum in tam discrepanti editione et Tu- bero et Macer libros linteos auctores profitentur, neuter tribunos militum eo anno fuisse traditum a scriptoribus antiquis dissimulat. tov wvtov iviavTov dg^ul PcoLiaicov ai to LiiyiOTOv i%ov6ut, xouTog iyi- vovto. itlr^v ovx iv UTtdeuig Tutg 'Pcouuixaig %QOvoygacpiuig dficpoTtQai cpiQOVTai, dXX iv uig liiv oi %i1Lccq%ol llovov, iv ulg d' oi vitaToi, iv ov rcollaig 6' dtLcpoTtQOi, alg fjLitig ovn ccvtv loyiouov GvyxatuTi&i- LLt&u, 7ti6T£vovTtg 8i Taig ix tcov itQihv zs v.a\ dno&iTiov fil- (ilcov iLaQTVQiaig. ullo Lilv ovv ovdlv iitl Tf\g tovtcov aQ%fjg o%ts itolsuitibv o#rs %oliTiv.bv tQyov ioTOQiug d^iov STtQd%%r\, 6vvftf\Y.ai 8i 7tQog rrjv kQdsuT&v Ttoliv iyivovTO itSQi cpiliug ts xul 6VLiLLU%Lug. ijtQt- 6§iv6uvto yug ditOTi&iLLtroi zd JtiQi zfjg %wQug iy ■/.?.■>] llutu TtaQaxalovvTtg cpLloi 'Pcouaicov ysvio&at yu\ 6VLiLia%0L. ruvTug Tug 6vv&r]y.ug t6 tcov V7tdrav aQ%tiov inty.vQcoes. Etiam Cicero hos consules nouit lad fam. 9, 21,2 ail L. Papirium Paetum): Sed tamen, mi Paete, qui tibi uenit in mentem negare Papirium quemquam unquam nisi plebeium fuisse? fuerunt enim patricii minorum gentium, quorum princeps L. Papirius Mugillanus, qui censor [consul cod. Med. em. Manut.] cum L. Sempronio Atratino fuit, cum antea coneul [censor cod.] cum eodem fuisset, annis post Romam conditam CCCXII. cf. Mommsen chronol. p. 92sqq. Schueg- ler 1LL127 sqq. 119 sqq. 14. Cf. Ant. fr. 20. Tuber. fr. 6. Vid. de hac perturbatione Momm- sen R. F. LL p. 222 sqq. 1 eo illo Veron. nec Veron. neq. Veron. 3 fuerunt Vcron. ita tamen ut t non possit a Mothmseno sponderi eo] ax Veron. ac si] ac Veron. 3. 4 suffecti | siis Veron. suffectis iis cons. dcl. Creu. suffectos iis consules praetermissos. nomina consulum horum Licinius Maduig em. p. 111 sq. suffectorum iis consulum praeter- missa nomina. Licinius — ad Monetae ea inuenta Th.Mommsen de cod. Vir. p. 193. ipse nomina bis scripsi, cctera non tetigi 5 et] etiam Veron. 6 monatea Veron. 14, 8 licinium macrum Veron. 9 uelerius Mcdic. antiates Veron. et q Mcd. et q, cct. libri atque Tub. Vngtr manliu Vercn. - manilium Medic. Paris. Leid. quinctium sulp. Leid. 10 discre- panti Paris. Vp$. discrepantis Veron.1 discrepante Medic. Leid. 1 2 fuisset Leid. ab scr. Veron. 434 320 428 326 364 390 304 RELIQVIAE Licinio libros haud dubie sequi linteos placuit, Tubero incertus ueri est. sit inter cetera uetustate cooperta hoc quoque in incerto positum. 15. Liu. 4,20,5. Omnis ante me auctores secutus A. Cornelium Cossum tribunum militum secunda spolia opima Iouis Feretrii templo 5 intulisse exposui. ceterum, praeterquam quod ea rite opima spolia habentur, quae dux duci detraxit, nec ducem nouimus nisi cuius auspicio bellum geritur, titulus ipse spoliis inscriptus illos meque arguit consulem ea Cossum cepisse. qui si ea in re sit error, quod tam ueteres annales quodque magistratuum libri, quos linteos 10 in aede repositos Monetae Macer Licinius citat identidem auctores, septimo post demum anno cum T. Quinctio Poeno A. Cornelium Cos- sum consulem habeant, existimatio communis omnibus est. nam etiam illud accedit, ne tam clara pugna in eum annum transferri posset, quod inbelle triennium ferme pestilentia inopiaque frugum 15 circa A. Cornelium consulem fuit, adeo ut quidam annales uelut fu- nesti nihil praeter nomina consulum suggerant. tertius ab consulatu Cossi annus tribunum eum militum consulari potestate habet, eodem anno magistrum equitum, quo in imperio alteram insignem edidit pugnam equestrem. 20 16. Liu.7,9,3. Dictatorem T. Quinctium Poenum eo anno fuisse satis constat et magistrum equitum Ser. Cornelium Maluginensem. Macer Licinius comitiorum habendorum causa et ab Licinio consule dictum scribit, quia collega comitia bello praeferre festinante, ut con- 15. Cf. Schivegler III p. 198 sqq. 16. Vid. s. p. ccclvii et adn. ad Claud. fr. J0b. Consules eo anno fuerunt C. Sulpicius et C. Licinius Caluus. 1 aut dubiae Medic. dubiae Veron. placuit tub. Veron. placetet tub. Med. Paris. Leid. 2 sit Muret. //t Veron. sed cet. libri con- perta Veron. Medic.1 inconperta Med? Par. Leid. cooperta Mommsen in om. Medic. 15, 9 qui si libri quis Gronou. 10 quos] Ubri quosque Fr. Lachmann librique quos Mommsen uid.s.p. ccclvi 11 in eade re positos moneta ea macer Med. moneta eam meo Par. 1 2 sep- timo libri decimo Glareanus nono Sigonius cum t. queincio poeno Med. cum t. quinctinio poeno Par. 15 possit Maduig ex cod. Lou. 2 posse Mcd. posset cet. libri 16 A. Cornelium ed. Frob. m. cornelium libri 18 cossu Par. 16, 21 quintium Med.Par. poeno meo Med. poenum eo Par. Pennum Sigonius 23 lucinio Par. a. corr. 24 qui HarJei. I C. LICINII MACRI ANNALES. fr. 14—19 305 tinuaret consulatum, ohuiam eundum prauae cupiditati fuerit. Quae- sita ea propria familiae laus leuiorem auctorem Licinium facit. cum mentionem eius rei in uetustioribus annalibus nullam inueniam, magis ut belli Gallici causa dictatorem creatum arbitrer, inclinat 5 animus. eo certe anno Galli ad tertium lapidem Salaria uia trans pontem castra babuere. 17. Liu. 0,38,15. Papirius [dictalor dictus] C. Iunium Imbul- 777 cum magistrum equitum dixit; atque ei legem curiatam de imperio ferenti triste omen diem diftidit, quod Faucia curia fuit principium, io duabus insignis eladibus, captae urbis et Caudinae pacis, quod utro- que anno eiusdem curiae fuerat principium. Macer Licinius tertia etiam clade, quae ad Cremeram accepta est, abominandam eam cu- riam facit. 18. Liu. 9,40,1. Eodem anno Cn. Flauius Cn. filius scriba, — - ' 450 15 patre libertino, bumili fortuna ortus, ceterum callidus uir et facun- dus, aedilis curulis fuit. inuenio in quibusdam annalibus, cum ap- pareret aedilibus fierique se pro tribu aedilem uideret neque accipi nomen, quia scriptum faceret, tabulam posuisse et iurasse, se scrip- tum non facturum. Quem aliquanto ante desisse scriptum facere 20 arguit Macer Licinius tribunatu ante gesto triumuiratibusque, noc- turno altero, altero coloniae deducendae. 19. Liu. 10, 0, 10. In eum annum cumQ. Fabium consulem non zsZ petentem omnes dicerent centuriae, ipsum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero tradunt differendi sibi consulatus in bellicosiorem 25 annum: eo anno maiori se usui rei publicae fore urbano gesto ma- gistratu. ita nec dissimulantem quid mallet nec petentem tamen 17. Vid. Mommsen R. F. II p. 256. 18. Tenor narrationis est ex Pisonis annalibus (fr. 27) sumptus, cui Licinii sententia parenthesis loco inserta est. Vid. Seeck Kalendertaf. p. 42 sqq. 19. Tuberon. fr. 6. codem Liuius c. 11, 9 respicit, uid. s. p. cccux. cf. Pis. fr. 28. 1 cos Par. continuante cons Med. 2 propriae lib. aliq. rec. prob. Maduig. linium Medic. 4 ubi Medic. ut cct. libri uti Drakenb. 17, 7 C. Iuniura Vpsal. iunium Med. Lcid. diunium Paris. 1 1 linius Paris. 18, 14 cn f. Par} cn. fil. Par.2 cn flauius gu. fil. scriba Mcd. Cn. filius libri rec. Cn. fil. del. Alschefski conf. adnot. ad Pison. fr. 27 Hist. Rom. rel. I.. ed. Poter. Ed. alt. 20 306 RELIQVIAE aedilem curulem cum L. Papirio Cursore factum. id ne pro certo ponerem, uetustior annalium auctor Piso effecit, qui eo anno aediles curules fuisse tradit Cn. Domitium Cn. f. Calvinum et Sp. Carvilium Q. f. Maximum. id credo cognomen errorem in aedilibus fecisse, secutamque fabulam mixtam ex aediliciis et consularibus comitiis 5 convenientem errori. EX LIBRO II 20. Prisc.13 p. S H. G. Licinius in II: peruersum esse, alii modi postulare Pyrrum in te atque in ceteris fuisse. 21. Non. s. u. lues p.52. Licinius Macer annalibus libro II: Ne- quaquam sui lauandi reluant arma lue. io EX LIBRO XVI 22. Priscian. 10 p. 525 H. Licinius Macer in XVI annalium 'omnium nostrum neglegerit auctoritatem' pro 'neglexerit' ait. [EX LIBRO XXI 23. Non. s. u. patibulum p. 221. Licinus rerum Romanarum libro XXI: Deligata ad patibulos. deligantur et circumferuntur, cruci defi- guntur.] l5 20. Verba Peruersum esee — postulare Priscianus protulit etiam 6 p. 227 H. et 266 H. 22. Eadem exstant ap. Diomedem 1 p. 369 K., item falso sub Aemilii Macri nomine, sed omissa libri inscriptione. 23. Vid. nunc uol. II p. 78. 19, 3 Cn. Domitium] uid. app. cr. ad Pis. fr. 28 20, 7 G. Licinnius Heidelb. glicinius Par. H2 C. Licinius Weichert quintus cet. libri, p. 227: G. om. S(angall) Glicinnius B(amb.) Hfalberst.) lici*nius Gr(uter.) licinnius A(mien.J Bern. S, p. 266: GHcinnius H licinnius Par.RBAGr. II] -V- E(arolir.) ali in Bem. a. corr. 8 227 : postolare Gr. phyrrum Par.B phirrum S purrhum Bern.1 pyrrhum BH2 phirrhum KGr. 21, 10 lauadi FHlL lanuandi P1 nequeiquam sui leuandi Bcrn.2 <^causa)> Mueller luae H1 del. Mueller 22, 11 Licinius] emilius Bcrn. Sangall. Grrutcr. emelius Karolir. aemilius cet. libri Hcrtzii et Diomedes macerj mater Diom. Par. B Monac. 12 nostrorum Bamb. neglegerit Diom.Par.B aucto- ritem Halberst. a. corr. autoritatem Bern. auctoritate Diomedis libri C. LICINII MACRI ANNALES. fr. 19-27 307 INCERTAE SEDIS RELIQVIAE 24. Non. s. u. clipeus p.196. Liciiiius Macer: Pars magna laeuis clipea portant. 25. Non. s. u. contendere p. 260. LiciniusMacer: Quo die magi- stratum obiit, repente celeri gradu per forum se in Capitolium con- 5 tendit. ORATIO PRO TVSCIS HABITA 26. Prisc. 10 p.532 H. Licinius Macer pro Tuscis: Quis opor- tuit amissa restituere, hisre etiam reliquias auerrerunt. RELIQVVM LIBRORVM LINTEORVM FRAGMENTVM 27. Liu. 4,13,6. Consul sextum creatus T. Quinctius Capito- linus, minime opportunus uir nouanti res; collega additur ei Agrippa 10 Menenius, cui Lanato erat cognomen; et Lucius Minucius praefectus annonae seu refectus, seu, quoad res posceret, in incertum creatus: nihil enim constat, nisi in libros linteos utroque anno reiatum inter magistratus praefecti nomen. 439 315 24 pertinere ad historiam Tarpeiae Roth p. 361 opinatur. ceterum et hoc fr. et 25 mihi dubia sunt. uid. s. p. cccliii. 27. Ex hoc fr. intellegitur, etiam quae Liu. c. 12, 8 de hac praefec- tura adfert, ad libvorum linteorum auctoritatem redire: Postremo perpu- lere plebem haud aduersante senatu, ut L. Minucius praefectus anno- nae crearetur, felicior in eo magistratu ad custodiam libertatis futurus quam ad curationem ministerii sui, quamquam postremo annonae quo- que leuatae haud inmeritam et gratiam et gloriam tulit. cf. supra p. CCCLX. 24, 1 lucinius Hl Macer] inmar F1 in marte HLGE corr. Iunius leuius LHG em. Mercer. laeueis Mueller 25, 3 lecintus L1 lucius G 26, 6 licinnius Par. R Bamb. Halberst. SangaU. Gruter. Karolir. lucinius Bcrn. quos Ubri quis Hertz quibus Meyer 7 restituero Par. R a. eorr. hisque Bern. Grut. relliquias Sangall. a. eorr. 27, 8 sexto Veron. 9.10 agrippa Menenius Ups. Leid.Par. m|iamaniliusenenius Med. mallius Veron. 10 praefectus] praet. Veron. 11 refectusj praefectus Veron. quod Veron.Med.1 quod ad Par. Leid. quoad Med? 1 2 relatus Veron. 20* Q. AELH TVBERONIS HISTOKIAE EX LIBRO I 1. Non. s. m. proti?ius p.376. Tubero historiarum libro I: . . . si quod a parentibus acceptum protinus antiquae memoriae tra- diderunt. 2*. Seru. ad Aen. 2, 15. De hoc equo [Troiano] uarie in histo- riis dictum. ut enim Hyginus et Tubero dicunt, machinamentum 5 bellicum fuit, quod equus appellatur, ut aries et testudo, quibus muri uel discuti uel subrui solent. 3*. Dionys. 1, 80. r£lg de TovfieQav Ailiog, dsivbg dvijQ xal 7I£ql rijv 6vvuyayi]v rrjg iGroQiag £iU(isXrjSi yQcccpst,, TtQotidorsg ol rov NeiietoQog d"v6ovrag rd Avxaia rovg vsavfaxovg [Romu- 10 1. Fort. ex prooemio quo de eis, qui antea res Romanas scripsere, egerit, sumptum. 2. Cf. Hygin. fr. 15 (Vol. II p 76). Plin. n. h. 7,202: Equum (qui nunc aries appellatur) in muralibua machinis Epium ad Troiam (inue- nisse dicunt). 3 inseruit Dionysius narrationi Fabianae fr. 5b. cf. Liu. 1,4,9: Hinc robore corporibus animisque sumpto iam non feras tantum sub- sistere fEomulus et RemusJ, sed in latrones praeda onustos impetus facere pastoribus rapta diuidere, et cum his crescente in dies grege iu- uenum seria ac iocos celebrare. Iam tum in Palatio monte Lupercal hoc fuisae ludicrum ferunt et a Pallantio urbe Arcadica Pallantium, dein Palatium montem appellatum. ibi Euandrum, qui ex eo genere Arcadum multis ante tempestatibus tenuerit loca, sollemne allatum ex Arcadia instituisse, ut nudi iuuenes Lycaeum Pana uenerantes per lu- sum atque lasciuiam currerent; quem Romani deinde uocauerunt Inuum. huic deditis ludicro, cum sollemne notum esset, insidiatos ob iram prae- dae amissae latrones, cum Romulus ui se defendisset, Remum cepisse, captum regi Amulio tradidisse ultro accusantes. crimini maxime da- 1, 1 lubero G1 2 si quid A antiq: G antiquae cet. codd. antiqui Mercer antiquei Muellcr antiquurn Barth antique (i. e. studiose) Roth 2, 5 Supra exMbui Cassellani scripturam (nisi quod in eo est uariae), Hyginus et Tubero de hoc equo dicunt machinamentum bellicum fuit Paris. alii codd. et Tubero om. ei scribunt dicit Q. AELII TVBERONIS HISTORIAE. fr. 1-4 309 lum et BemumJ xco IJavl xrtv AQxudLxr)v, cbg EvuvdQog xuxe6xr\- 6uxo, &v6Cuv, ivr\bQev6uv xbv xulqov ixeivov xf)g ieQovQyCag, r)vCxu %QJ}V rovg tisql to HuXXuvtlov oixovvrag rcbv vicov ix ror AvxccCov re%vx6rag xeQieX&elv dQoucp xr)v xcburjv yvuvovg 5 V7csico6uivovg xr)v aldcb ralg doQuig xcbv veo&vxcov. xovro ds xcc&uquov xvvu xcov xcourtrcbv itdrQLOv idvvuro, cog xal vvv exi 6qutccl. iv dr) rovrco rcp %q6vco rovg IsQOitOLOvg vsuvC6xovg ol fiovxoXot Xo%r\6uvrsg xara to 6xev6tioqov xT\g odov, STtstdr) xb TtQcbxov xdyuu xb 6vv xco 'Pcbuco xar uvxovg iyivero, xcbv ducpi io'PcouvXov xe xal uXXcov v6xsQLt,6vxcov (xql%Tj yuQ iveviurtvxo xal ix dLuGxtjuaxog sdsov) ov TtsQLusCvuvxsg xovg XotTtovg oquco6lv BTtl xovg itQcbxovg iufior\6avxsg d&Qoot xal %SQL6xdvxsg SjiccXXov ol usv dxovxCoLg, ol ds XC&OLg, ol (?' cbg sxu6roC n 6lu %SLQog si%ov. ol 6' ixnXuyivrsg rcp zuQudo^cp rov xd&ovg xui durj%u- 15 vovvxsg o xl 6qcc6sluv stQog tbitXL6uivovg uvotcXol uu%6usvol xccxu 7toXXr)v sv-xixsiuv i%eLQcb&rt6uv. 6 uev ovv rPcbuog i%\ xoig TtoXeuCoLg ysvousvog ovxcog, si&' cog 6 G>d(5Log nuQudidcoxs, di- 6uLog elg xr)v"AX$uv uTtijyexo. 4. Gett. 10,28,1. Tubero in historiarum primo scripsit, Ser- 20 uium Tullium regem, populi Romani cum illas quinque classes <(se- niorum ef) iuniorum census faciendi gratia institueret, fpueros' esse existimasse, qui minores essent annis septem decem, atque inde ab anno septimo decimo, quo idoneos iam esse rei p. arbitraretur, mi- lites scripsisse, eosque ad annum quadragesimum sextum 'iuniores' 25 supraque eum annum fseniores' appellasse. bant in Nuinitoris agros ab iis impetum fieri , inde eos collecta iuue- num manu bostilem in modum praedas agere. sic ad supplicium Numi- tori Remus deditur. cf. Vnger m. Bh. XXXVI p. 51. 4. Vid. Schwegler I p. 733. 3, 3 i%Qrtv libri rcav voccicov Buechelcr, at cf. Liu. 1,5,2 8. 9 to TtQcoxov Vrbin. xb om. cet. libri 9 xar uvxohg iyivtxo om. Vrbin. 15 aonXoc Vrbin. 17 utf ovxcog ub^ chg 6 . Sintcnis Emcnd. Dion. I p. 17 4, 19 C. Tubero uulg. C. om. QZB K. Tub. XOIIN 20 re- gem, ciistinxit Heris romaniq; ZB a. corr. 20.21 seniorum et om. iibri add. Tliysius 21 iuniorum del. Lipsius 23 quod X qui Z iam om. II 24 quadrage*simu (s eras.) X 25 **appel- lasse (ap in marg. add.) X 434 320 310 RELIQVIAE EX LIBRO II— IX 5. Charis. 2 p.202 K. Tubero historiarum IHI: inimiciter ira- scendum non est. 6*. Liu. 4,23,1. Eosdem consules insequenti anno refectos lulium tertium Verginium iterum apud Macrum Licinium inuenio; Valerius Antias et 0. Tubero M. Manlium et Q. Sulpicium consules 5 in eum annum edunt. ceterum in tam discrepanti editione et Tu- bero et Macer libros linteos auctores profitentur, neuter tribunos militum eo anno fuisse traditum a scripforibus antiquis dissimulat. Licinio libros baud dubie sequi linteos placuit, Tubero incertus ueri est. sit inter ceterauetustate cooperta boc quoque in incerto positum. io 7*. Liu. 10, 9, 10. In eum annum cum Q. Fabium consulem non petentem omnes dicerent centuriae, ipsum auctorem fuisse Macer Licinius ac Tubero tradunt differendi sibi consulatus in bellicosio- rem annum: eo anno maiori se usui rei publicae fore urbano gesto magistratu. ita nec dissimulantem quid mallet nec petentem tamen 15 aedilem curulem cum L. Papirio Cursore factum. 455 256 498 EX LIBRO IX 8*. Gell. 7, 3. Tubero in bistoriis scriptum reliquit, bello primo Poenico Atilium Regulum consulem in Africa castris apud Bagradam flumen positis proelium grande atque acre fecisse aduersus unum serpentem in illis locis stabulantem inusitatae inmanitatis, eumque superel aliquid tibi, id est deficiat aut superet. 13. Cf Coel. fr. 58. Gell. 33. 12, 3 tuo uero libri corr. Stephanus 4 in m. an suppl. Steph. eorum Oxon. om. cet. libri 13, 5 Tubero om. Turon. Tubero non delinquit aut superest Ambros. delinquat Masuicius delinquid Flor. delinquit Turon. PROCILII LIBRI 1. Varr. d. I. I. 5, 148. In foro lacum Curtium a Curtio dictum constat et de eo triceps historia: nam et Procilius non idem prodi- dit quod Piso, nec quod is, *j" Cornelius Stilo secutus. A Procilio relatum, in eo loco dehisse terram et id ex senatus consulto ad o aruspices relatum esse. responsum deum f Manio postilionem postu- lare, id est ciuem fortissimum eo dimitti. tum quendam Curtium uirum fortem armatum ascendisse in equum et a Concordia uersum cum equo eum praecipitatum. eo facto locum coisse atque eius cor- pus diuinitus humasse ac reliquisse genti suae monumentum. 10 2. Plin. n.h. 8,4. Romae iuncti [elephanles] primum subiere currum Pompei Magni Africano triumpho, quod prius India uicta triumphante Lihero patre memoratur. Procilius negat potuisse Pom- pei triumpho iunctos egredi porta. 1. Eandem fabulam f insignitiorem* de M. Curtio Bomano Liuius in libr. VII c. 6, 1 — 6 de anno 362. 392 narrauit habuitque totam suam cohortem (Val. Max. 5, 6, 2, Orosium aJiosque) sequentes itemque Diony- sius 14,11; antea tame.n in JRomuli historia uterque cum Pisone nomen lacus a Mettio Curtio Sabino deduxerat (uid. adnot. ad Pis. fr. 6). inter- pretatio Lutatii (fr. 9) ultimo loco a Varrone proposita apud antiquos nemini placuit, quod locum fulguritum a Curtio consule M. Genucii col- Jega (a. 445. 309) saeptum esse statuerat. auctores tamen de tribus illius nominibus uariant; uid. R. E. IV Muenzer c. 1864 sq. HueJsen c. 1892 sq. 2. Cf. PJut. Pomp. 14: "Ezt, uaXXov ocvxovg, oog qporfft, fiovXousvog ccviav 6 nointrjtog iits^iigriasv iXecpdvTMV aguccTi tsttccqcov inifiug si6s- Xccvvtiv ijyccye yccQ iv. Ai{Zvr\g tcov ^ugiXlkcov avxvovg cci%(LccXcoTovg' ccXXcc Tf\g 7tvXvg CTevoTeQug oUctjs ccne6Tr\ xal ueTf]X&ev inl Tovg iTtitovg. Gran. Licin. p. 31 (FJ. 38 Bonn.): Et Pompeius f praetore ex Africa trium- phauit IV idus Martias. quo (die^> memorant populum (Romanuni) 362 392 81 673 1, 3 Aelius uulgo et Lutatius conieci. uid. supra p. ccLxvmnot. 4 ex S-C- F(lorent) 5 manio postilionem FH Manium Laetus Mantum Roth (cf. Schirmer ap. Roscherum in Lex. myth. II c. 2329) 6 eodem mitti libri corr. Turnebus 7 uirum] F ciuem uuig. ad Concordiae uersum Popma 8 eum F eo Haun. in eum Aldina 2, 12 triumphos Leid.1 Vindob. 13 ingredi portam Caesar.ed. 3!i RELIQVIAE 3. Varr. d. I. I. 5, 154. Intumus circus ad Murcim uocatur, ut Procilius aiebat ab urceis, quod is locus esset inter figulos. elephantos (in triumpho) uidisse, <]sed cum) urbem ingrederetur, mi- norem fuisse elephantis quattuor ad currum iunctis <^portam triumpha- lem)>, quamquam bis experirentur. 3, 1 murcim uel mucim Flor. corr. L. Spengel uocatu Flor. uocatus uulg. L. SCKIBONII LIBONIS ANNALIS 132 1. Cicer. ad Att. 13,30,3. Sicunde potes, erues, qui decem -gg legati Mummio fuerint. Polybius non nominat. ego memini Albinum consularem et Sp. Mummium. uideor audisse ex Hortensio, Tudita- num. sed in Libonis annali Xllii annis post praetor est factus Tudi- 5 tanus quam consul Mummius. non sane quadrat. 132 2. Cic. adAtt. 13,32,3. Et quod ad te de decem legatis scripsi, ^ parum intellexisti, credo, quia 6ia 6qusicov scripseram. De C. Tudi- tano enim quaerebam, quem ex Hortensio audieram fuisse in decem; eum uideo in Libonis praetorem P. Popillio P. Rupilio. annis xim 10 ante, quam praetor factus est, legatus esse potuisset, nisi admodum sero quaestor est factus? quod non arbitror. uideo enim curules magistratus eum legitimis annis perfacile cepisse. 1, 1 eruere M(edic) erue uulg. erues Baiter 2 fuerunt M 3. 4 Tuditano M 4 annali (IV) XIV cod. in add. Graeuii probante Orellio 2, 6 a te Med. 7 intellexi M intellexti Pius 9 L. Po- pillio M P. Rupilian Xlffl. M consulibus uulg. additur post Ru- pilio 10 non potuit Wesenberg non potuisset, nisi esset — factus C. F. W. Muelh r 11 quaestor] praetor Pighius del. Orelli 181 573 INCERTAE AETATIS SCRIPTORES SVLPICII BLITHONIS LIBER Cornel. Nep. Hann. 13, 1 . Quibus consulibus interierit [Hanni- bal], non conuenit. namque Atticus M. Claudio Marcello Q. Fabio Labeone consulibus mortuum in annali suo scriptum reliquit. at Polybius L. Aemilio Paulo Cn. Baebio Tamphilo, Sulpicius autem Blitho P. Cornelio Cethego M. Baebio Tamphilo. 5 ALFII BELLI CARTHAGINIENSIS LIBRI EX LIBRO I Fest. s. n. Mamertini p. 158 M. Mamertini appel[/«tf swit ha]c de causa: cum *j* de toto Samnio grauis incidisset pestilentia, Sthen- nius Mettius eius gentis princeps conuocata ciuium suorum contione exposuit se uidisse in quiete praecipientem Apollinem, ut, si uellent ex malo liberari, uer sacrum uouerent, id est, quaecumque uere io proximo nata essent, immolaturos sibi. quo facto leuatis post annum uicensimum deinde eiusdem generis incessit pestilentia. rursum ita- que consultus Apollo respondit non esse persolutum ab his uotum, quod homines immolati non essent, quos si expulissent, certe fore ut ea clade liberarentur. itaque hi iussi patria decedere, cum in 15 parte ea Si[ciliae] consedissent, quae [m/n]c Tauricana dicitur, forte [7##o]rantibus bello no[?/]o Messanesibus auxilio uenerunt ultro eos- que [ab eo\ liberarunt f prouinciales. quod ob [wejritum eorum 4. Cf. Att. fr. 7 uol. II p. 8. Val. Ant. fr. 49 c. adn. 5 Blitho cod. Gifan. Parc. Bhito Wolfenb. Sangall. om. Mon. Bom. Tamphilio Sangall. Pamphilo Mon.Rom. corr. 7 de toto Samnio] cod. in toto Samnio Mucllcr 16 Tauro- menia Scaliger Taurominitana August. Vrsin. 18 ante prouin- ciales uulgo distinguitur. milri ea uox aut delenda aut in periculo esse mutanda uidetur 86 668 INCERTAE AETATIS SCRIPTORES 317 ut gratiam referrent, et in suum corpus communionemque agrorum inuitarunt eos et nomen acceperunt unum, ut dicerentur Mamertini, quod coniectis in sortem duodecim deorum nominilms Mamers forte exierat, qui lingua Oscorum Mars significatur. cuius historiae auctor 5 est Alfius libro primo belli Carthaginiensis. GAI PISONIS HISTORIAE Plut. Mar.45. rdtog 6s xig TleiGcov. dvrjQ iGxoQtxog, iGxoqsl xov Mdoiov dzb deiitvov tisqlxuxovvxu psxu xcov tplkcov kv 16- yoig ysveG&at tcsqI xav y.u& euvxbv TtQuyudxcov uvco&ev uQ^d- (isvov y.al xdg e% uttcpoxeQa xo?J.dxig uexufio/.dg dcp^yr^Gduevov io siTtsiv, cbg ovx soxt vovv eyovxog dvdQbg sxt xij xvyj^ xiGxsvstv savrov ix dh xovxov xovg ztuQOvxug dGTtuGuuevov y.al y.axaxXt- %-evxa Gvveycog ijueQug snra xelevxr\Gui. ANNII FETIALIS LIBER 509 Plin. n. hist. 34, 29. Hanc primam [statuam Cloeliae] cum Co- — clitis publice dicatam crediderim — , nisi Cloeliae quoque Piso tra- 15 deret ab iis positam, qui una obsides fuissent, redditis a Porsina in honorem eius. e diuerso Annius Fetialis equestrem, quae fuerit contra Iouis Statoris aedem in uestibulo Superbi domus, Valeriae fuisse, Publicolae consulis filiae, eamque solam refugisse Tiberimque transnatauisse celeris obsidibus, qui Porsinae mittebantur, inter- 20 emptis Tarquini insidiis. 13. De Annio Fetiali, si eius est hoc fragmentum, supra p. CCCXXIX not. egi. de hac re cf. Pis. fr. 20. Plut. Popl. 19: 'Eitsi Ss Gco&eloou /obsidesj ngog tbv TJoJi7.iv.6Xav rjKOv, ovv. id~avuu6sv ovS' r^yaTtriCcv, dXX' ijvid&Ti ozl UoQGiva v.uv.icov iv 7ti6tsi cpavsttaL v.ul tb t6Xu-T]LLU tcov TtuQ&svcov aitiav ij^SL v.a-AovoyriU,a Poiu-uicov ysyovsvai. Sib 6vXXu($cov avtdg TtdXtv artsGTSii.s Ttobg tbv IJoQaivav. tavtu S' oi jisql tbv Tuqv.vvlov ttqoul- G&ousvoi y.al xa&iauvrsg ivsS^uv toig uyovai tug TtalSag iv tco TtSQ&v ini&svto TtXsiovsg ovtsg. ixsivcov Ss OLLcog 6:u,wollsvcov j) TIoTtXi-KoXa &vydtrtQ OvaXXsQia Stu uiacov oQur^aaaa rcov yuayoLLSvcov scpsvys v.ui tQslg tivsg oi%stui 6vvSisy.7tsa6vtsg haco^ov uvtr/v. — dvdxsitai Ss tr\v lsquv bSbv 7toQsvousvoLg sig TTuXutiov dvSQtdg uitfjg [Cloeliae] ZcpLTtTtog, ov ttvsg ov rijg KXoiXiug dXXd tfjg OraXXsQiag sivai Xsyov6Lv. 6 tOTOQizog] 'legitur etiam xi\Li\xw.bq Stephanus 7 rbv om. Par.AC 9 (lExupoXug noXXdxtg Par.C 18 Publicolae B(amb.) publice V(oss.) B(icc.) Par. d refugisse BPar.d fugisse Par.h fuisse VB 19 qui B Par.dMon. quae V Par. h Porsinae Bl Porsennae cet. Jibri INDICES I. Scriptorum index. II. Tabula rerum romanarum. III. Index verborum et nominum propriorum rerumque memorabilium. IY. Index locorum, quibus fragmenta servata sunt. V. Index a) locorum ex fragmentorum numero eiectorum. b) locorum in hac editione ab historicis abiudicatorum un- cisque inclusorum. c) fragmentorum, quae in hac editione accesserunt. VI. Index librorum recentioris aetatis, qui breviter laudati sunt. I1) SCRIPTORVM INDEX C. Acilius CXXI-CXXIII. Rel. 49-52. Q. AeliusTuberoCCCLXVI— CCCLXXIII. (quis Q. A.T. historias scrip- serit CCCLXVI. de historiis CCCLXX. qui usi sint CCCLXXII.) Rel. 308—312. M. Aemilius Scaurus CCXLVI — CCLIII. (de uitarum scriptoribus CCXLVI. Scauri uita CCXLVII. de libris CCLI. qui fragmenta serua- uerint CCLII.) Rel. 185—186. Albinus uid. A. Postumius. Alfius CCCLXXIX. Rel. 316. Alimentus uid. L. Cincius. Annales maximi III — XXIX. (alia pontificum scripta distinguuntur, libri IV. commentarii V. acta et album VII. fasti calendares et f. consulares VII. origo ann. max. VIII. qua ratione conscripti sint X. imago eorum adumbratur XI. quo tempore quoque consilio et ratione in publicum missi XIII. unde maximi appellati XVI. qua aetate proponi coepti XVII. eorum usus XXII. comparantur tabulae pascha- les XXV) Rel. 3—4. Annius Fetialis CCCXXIX. Rel. 317. Antias uid. Valerius. Antipater uid. L. Coelius. Asellio uid. Sempronius Asellio. Cn. Aufidius CCXL-CCXLI. Blitho uid. Sulpicius. L. Calpurnius Piso CLXXXI — CXCII. (uita CLXXXI. eius historia moralis CLXXXIII. de eius annalibus CLXXXIII. non est ab eo di- stinguendus alius Piso, aetate inferior CLXXXV". qui eo usi sint CLXXXVII, Liuius CLXXXIX.) Rel. 120—138. C. Piso CCCLXVIII. Rel. 317. L. Cassius Hemina CLXV — CLXXIII. (aetas CLXV. de annalibus CLXVI. ab aliis Cassiis distinguitur CLXVIII. qui scriptores Hemina usi sint CLXXII. eius de censoribus liber CLXXIII.) Rel. 98—111. Cato uid. M. Porcius. Catulus uid. Q. Lutatius. L. Cincius Alimentus CI — CXVI. (uita CI. distinguitur ab alio L. Cincio, cuius libri enumerantur ClV. qui scriptores usi sint CVIII, Liuius CVIII, Dionysius CXIII.) Rel. 40—43. Q.ClaudiusQuadrigarius CCLXXXV — CCCIV. (quae eius aetas fuerit CCLXXXV. quas res scripserit CCLXXXVI, qua ratione CCLXXXVI. genus scribendi CCXC. qui Cl. usi sint CCXCII, Liuius CCXCIII, Dio- nysius CCXCIV adn. 5. quae fragmenta eiecta sint CCCIII.) Rel. 205—237. 1) Indices I. II. n. d. Ioannei Kayser Misniensis renouauit, sextum addidit. Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. 21 322 INDICES Clodius CCXXXVIII sq. Rel. 178. L. Coelius Antipater CCXI— CCXXXVII. 'Listoria eius CCXI. quas res scripserit CCXIII. genus dicendi CCXVI. fides et fontes CCXVIII. qui eo usi sint CCXXlV, Liuius CCXXV. quo iure fragmenta recepta sint CCXXXIII. quae eiecta CCXXXV.) Rel. 158—177. Congus uid. Iunius Congus. P. Cornelius Scipio Africanus CXVII— CXIX. Rel. 44—46. P. Cornelius Scipio Nasica CXIX— CXX. Rel. 47—48. L. Cornelius Sisenna CCCXXXIV— CCCXLLX. (uita CCCXXXIV. quas res scripserit CCCXXXIX. fides CCCXLI. genus scribendi CCCXLI. qui usi sint CCCXLIII, Konius CCCXLIV. alia Sisennae scripta CCCXLVIII.) Rel. 276—297. P. Cornelius Sulla CCLXX — CCLXXX. (qua aetate uitam suam scrip- serit CCLXX. quid commentariis suis spectauerit CCLXXIII. qui eo usi sint CCLXXIX.) Rel. 195-204. Epicadus CCLXXI not. 1. Q. Fabius Maximus Seruilianus CLXXVII-CLXXVni. Rel. 117— 118. Numerius Fabius Pictor LXXIX not. 1. Q. Fabius Pictor, qui Graecos annales scripsit p. LXIX — C. (uita p. LXIX. quas res annales complexi sint LXXII, qua ratione res per- secutus sit LXXII. sermo Graecus LXXV. distinguitur ab eo Fabio Pictore, qui Latinos annales condidit LXXVII. quae ratio intercesserit inter Graecos Latinosque Fabiorum annales LXXX. de fontibus Fabii LXXXI. de fide LXXXIII. quo iure fragm. buic Fabio adtributa sint LXXXV. qui scriptores Fabio usi esse uideantur LXXXVII, Liuius LXXXVIIl, Polybius XCII, Diodorus XCIV.) Rel. 5—39. Fabius Pictor, qui Latinos annales condidit CLXXIV — CLXXVI. de Fabii Pictoris iuris pontificii libris CLXXV. Rel. 112—116. C. Fannius CXCIII— CXCIX. (uita CXCIII. bistoria CXCVI. qui usi sint CXCVII.) Rel. 139—141. Fetialis uid. Annius. Cn. Gellius CCIV — CCX. (duos Gellios bistoriam scripsisse CCIV. qua aetate Cn. Gellius uixerit CCV. de annalibus CCVI. de singulis qui- busdam fr. CCVII. qui usi sint CCIXJ Rel. 148—157. Graccbus uid. C. Sempronius. Hemina uid. L. Cassius. Iunius Congus CLXIX. Libo uid. Scribonius. L. Licinius Lucullus CCLXXXI— CCLXXXII. C. Licinius Macer CCCL— CCCLXV. (uita CCCL. annalium inscriptio, quas res continuerint CCCLIII. genus scribendi CCCLIV. fontes CCCLV. auctoritas CCCLVI. qui usi sint CCCLX, Liuius CCCLX, Dionysius CCCLXH. de singulis quibusdam fragmentis CCCLXIII.) Rel. 298—307. Q. Lutatius Catulus CCLXII — CCLXIX. (uita CCLXII. de libris CCLXIV. de Lutatio Daphnide CCLXVIII.) Rel. 191—194. Macer uid. C. Licinius. Pictor uid. Q. Fabius. C. Piso CCCLXXX. Rel. 317. L. Piso uid. L. Calpurnius. Plotus uid. Voltacibus. SCRIPTORVM INDEX 323 M. Porcius Cato CXXVII — CLXIV. (Cornelii Nepotis de originibus uerba CXXVII. qua aetate conscriptae sint CXXVIII. numerus libro- rum CXXX. de inscriptione originum CXXXI. quas res singuli libri comprehenderint CXXXI. qua ratione C. res enarrauerit CXXXV. sine nominibus res notatas esse CXLI. de admirandis CXLII. genus scribendi CXLV. qui scriptores C. usi sint CXLVIII, Liuius CL, Pli- nius CLIV, Charisius CLIX. quae fragmenta eiecta sint CLXII). Rel. 55 97 A. Postumius Albinus CXXIV— CXXVI. Rel. 53—54. Procilius CCCLXXIV sq. Rel. 313— 314. QuadrigariuB uid. Q. Claudius. P. Rutilius Rufus CCLIV— CCLXI. (uita CCLIV. genus scribendi CCLlvn. libri CCLVIII. qui usi sint CCLX.) Rel. 187-190. Scaurus uid. M. Aemilius. Scribonius Libo CCCLXXVI— CCCLXXVIII. Rel. 315. Sempronius Asellio CCXLII— CCXLV. Rel. 179—184. C. Sempronius Gracchus CLXXIX— CLXXX. Rel. 119. C. Sempronius Tuditanus CCI— CCIII. Rel. 143—147. Seruilianus uid. Q. Fabius Maximus. Sisenna uid. L. Cornelius. Sulla uid. L. Cornelius. Sulpicius Blitho CCLXXIX. Rel. 316. Tubero uid. Q. Aelius. Tuditanus uid. C. Sempronius. Valerius Antias CCCV— CCCXXXIH. (uita CCCV. quas res scripserit CCCVI. genus scribendi CCCVI. fides CCCVII. qui eo usi sint CCCXXI, Liuius CCCXXI, Dionysius CCCXXVI, Plutarchus CCCXXX). Rel. 238—275. Vennonius CC. Rel. 142. L. Voltacilius Pitholaus CCLXXXIII— CCLXXXIV. 21' II TABVLA RERVM ROMANARVM QVAE HIS RELIQVIIS CONTINENTVR EX TEMPORVM ORDINE DIGESTARVM1) a. Chr. a. urb. n. cond. 752 Roma condita secundum Catonem 61 1. 750 Roma condita secundum Lutatium 194 4. 747 Roma cond. sec. Q. Fabium Pictorem 19 3. 729 Roma cond. sec. Cincium Alimentum 41 9. Romulus asylum aperit 120 12. (62 15.) Sabinarum raptus 19 7. 151 3 (11) 152 (1)3. Titus Tatius expugnat Tarpeiae auxilio Capitolium 19 10 41 12 121 3. Mettii Curtii facinus 122 15. Titi Tatii mors 300 3. R. intercalat 299 31, nundi- nas instituit 143 12, Saturnalia 298 7, ludos Feretrios 123 7. Interregnum 3 7. Numae mors 125 5, instituta 102 48. Ioui templum instituit 124 3, fetiales 152 10. Tullus Hostilius belluni inter Romanos Albanosque 62 9. Tulli mors 124 10 125 9. Tarquinii Prisci Romam aduentus 153 8 300 21. ab Anco contra Latinos missus 153 15 301 5. SeruiiTullii census 22 3 126 3. seniorum et iuniorum clas- ses instituit 309 19, tribus 21 20 62 12 142 1, nundinas 102 14. Tarquinius Superbus filius Prisci 22 7, nepos Prisci 126 is. manubiae Pomptinae 25 4 127 22. frustra T. Termini fa- num exaugurare uult 03 6. Roma expulsus 127 9. Scaeuolae facinus (103 5). Cloeliae statua posita 129 4, Valeriae 317 13. honores M. Valerio tributi 245 10. P. Postumius Tubertus primus ouans in urbem ingressus est 3018. dictatura Albanorum exemplo instituta 301 18. A. Postumius dictator eum, cuius opera castra Latinorum expugnata erant, corona aurea donat 129 8. Tarquinius Superbus pugnae Regillensi interest 153 17 302 6. 494 260 in Auentinum secessio facta 129 13. primo duo tribuni plebis creati, tum ab his tres cooptati 144 9. 492 262 Syracusas legati missi 153 22 302 11. 490 264 ludi 26 13 29 1 113 5 154 12 174 1. 488 266 Coriolani exilium 32 28. 471 283 numero tribunorum pl. additi trea 30 1. 508 246 507 247 505 249 503 251 498 256 496 258 1) Vbi paginarum et uersuuni numeri uncis inclusa sunt, fragmenta ad res ann03- quu indicatos coniectura relata sunt. TABVLA RERVM ROMAXARVM 325 a. Chr. a. urb n cond. cengus CCCXXIV. proelia cum Aequis conmissa 246 7. census CCCXXIV. decemuiri dc intercalando populum rogant 103 9 146 7. conss. L. Papirius Mugilanus L. Sempronius Atratinua 302 24. L. Papirii L. Sempronii censura CCCLX. ^j* [ praefectus annonae L. Minucius 307 8. Sp. Maelii nex 41 is 30 5. Iulius III Verginius II conss. 303 7. M. Manlius Q. Sulpicius conss. 247 5 310 3. A. Cornelius Cossus T. Quinctius Pennus conss. 304 12. solis defectio 3 12. primum lectisternium 1316. Romae incendium Capitoliique obsidio 205 (2) 8 (206 2). C. Fabii Dorsonis facinus 104 3. antiqua litterarum monumenta incendio Gallico perierunt 178 1. de diebuB atris decretum 104 14 155 3. M. Manlii iudicium 206 6 (12). P. Manlii cum Gallo certamen 207 3 15. primum ex plebe alter consul factus est 113 11. T. Quinctius Pennus dictator a Licinio consule dictus 304 21. M. Curtii mors 313 1. Valerii (Coruini) certamen cum Gallo 210 9. Fundanorum a Romanis defectio 213 3. Lucani ut a Romanis deficerent adducti (213 10 214 1). Q. Fabii Rulliani ad Inbrinium uictoria 33 3. pax Caudina 214 5 18 215 4 7. proelium ad Bouinum (216 1). L. Papirius Cursor dictator iterum 305 7. L. Postumius T. Minucius conss. 132 1. Cn. Flauii aedilitas 132 7 (cf. 305 14). M. Valerii Maximi dictatoris res in Etruria gestae CCCXXIV. Q. Fabius consul creatus consulatum distulit in bellicosiorem annum, tum aedilis est factus 305 22 310 11. cf. CXC. CCCLXI. Cn. Domitius Sp. Caruilius aediles curules 134 4. res a consulibue bello geetae 34 3 217 20. cen*us CCCXXV. Sabinis deuictis Romani diuites facti 34 12. proletarii armati (105 11). census CCCXXVII. insidiae Pyrrho a familiaribus structae 218 15 247 7. classis contra Hieronem quadraginta quinque diebus aedi- ficata 134 9. uirtus Q. Caedicii 78 7, seu Laberii 220 10 (221 1). M. Atilii Reguli cum angue certamen 310 17. census CCCXXVII. 250 504 Reguli legatio et mors 144 17 311 5. elephanti a L. Metello in Sicilia capti Romae per circum acti 134 15. 249 505 tertii ludi saeculares 247 18. 246 508 census CCCXXVII. 241 513 Hasdrubalis et Romanorum certamina ad Erycem 36 1. 465 289 4G4 290 459 295 450 304 444 310 443 311 44U 314 439 315 439 315 434 320 428 326 403 351 399 355 390 364 389 365 384 370 367 387 364 390 362 392 349 405 330 424 326 428 325 429 321 433 311 443 310 444 305 449 304 450 302 452 299 455 294 460 293 461 290 464 280 474 278 476 263 491 258 496 256 498 326 a. Chr a. urb n. cond. 231 523 225 529 219 535 INDICES Papirii Masonis triumphus et konos 135 3. copiae a Romanis contra Gallos missae 35 21. primus medicus Romam uenit 107 l. initium belli Hannibalici 37 8. Carthaginiensiurn perfidia 81 5. 218 536 Hannibal per Cremonis iugum Alpes transiit 162 l. itineris in Italiam facti longitudo 162 3. numerus militum, quos Hannibal, postquam Rhodanum trans- iit, amisit 42 25. Placentia colonia deducta 177 7. P. Cornelius Scipio ad Ticinum a seruo seruatus 162 7. Mago post proelium Ticinense extemplo Padum trausnauit 162 u. Sempronius cons. celocem in Africam mittit 161 3. 217 537 Q. Flaminii ad Trasumennum caedes 163 3 6. numerus mili- tutn ad Tr. caesorum 38 15. Q. Fabius a populo primus dictator creatus 164 10. 216 538 a. d. IV non. Sext. ad Cannas pugnatum 222 n. consilium Maharbalis post cladem Hannibali datum 81 10 166 6. Hannibalis responsum 82 l. captiuorum ab Hannibale Romam missorum fraus 50 6. Fabii legatio LXX. Postumii mors (155 19). 212 542 res a L. Marcio in Hispania gestae 51 l 135 6 224 n 248 l. 211 543 Hannibalis iter Romam uersus factum 167 2. 210 544 Carthago noua expugnata 248 n 249 12. 209 545 res in Hispania gestae 44 1. 208 646 Marcelli rnors 168 1. 205 549 Cn. Octauius naues Poenorum capit 169 5 249 22. 204 550 Scipionis in Africam transitus 1713 9(17). Hanno a Romanis ad Salaecam captus 172 1 250 1. 203 551 Syphax in castra Romana ad colloquium uenit 250 12. Syphax captus (172 8). Cn. Seruilii cons. prosperum proelium in agro Crotoniensi 250 u. 202 552 Hannibal legatus in castra ad Scipionem uenit 250 19. 199 555 res a P. Villio Tappulo gestae 251 1. 197 557 numerus hostium ad Cynoscephalas caesorum captorumque 225 17 251 23. 196 558 res a Marcello in Gallia gestae 227 1 252 11 257 1 condiciones pacis Philippo datae 226 3 252 1. 195 559 res a Catone in Hispania gestae 94 11. cf. CLI. numerus ho- stium ad Emporias caesorum 83 3 254 3. ad oppidum Iliturgi proelium 253 22. 194 560 T. Quinctii triumphus 145 12. spectacula senatorum a cetero consessu secreta 254 6. 193 561 C. Flaminius praetor tres dilectus habuit 254 i4. Hannibalis Scipionisque Ephesi colloquium 51 13. P. Villius Tappulus Ephesi cum Hannibale congreditur 227 7. 191 563 Catonis ad Thermopylas uirtus 95 12. numerus militum Antiochi, quot ad Thermopylas pugnaue- rint, qnot caesi 255 2. aedes Idaeae matris dedicata. primi ludi scaenici 255 16. P. Cornelius Scipio Nasica cons. plurimos Boios occidit 255 25. 190 564 Thraces exercitum L. Scipionis aggrediuntur 229 1. TABYLA RERYM ROMAXARVM 327 a Chr. a. urb. n cond. 189 565 nuiiierus Gallorum in monte Olympo caeaorum 229 12 258 3. rumor Romae emanauit, L. et P. Scipiones ab Antiocho com- prehensos esse, exercitum Romanum deletum; Aetoli ab- nuunt imperata facere 256 11. res a Q. Fabio praetore in Creta gestae 257 6. 187 567 P. et L. Scipionum iudicium 258 13. Cn. Manlius Asia deuicta semina futurae luxuriae Romam inuexit 136 1. 186 568 ludi a L. Scipione Asiatico editi 268 16. 184 570 cloacae restitutae (52 4). L. Quinctii Flaminini facinus 269 3. duo milia hominum Romae ueneficii damnati 268 24. 183 571 mors P. Scipionis 187 11. mors Hannibalis teste Valerio Antiate 269 15. 181 573 mors Hannibalis teste Sulpicio Blithone 316 1. Numae arca et scripta inuenta et combusta 109 3 124 11 142 16 242 12 245 6. Q. Fuluii Flacci et A. Postumii Albini censura 270 1. Rhodiorum superbia 230 1. Eumenes praetorem R. bello Persico non adiuuit 270 13. pugna ad Pydnarn commissa 47 1 48 25. triumphus Persicus 271 9. Rhodiensium causa Catonisque oratio 84 3. praeda Illyrica 271 18. lex Fannia 1 56 1. secundum Pisonem septimum urbis saeculum coepit 136 6. P. Cornelius Scipio M. Popilius censores statuas quasdam circa forum tollunt 136 10. Atheniensium legatio 187 16. M. Valerius Messala C. Cassius Longinus censores 137 4. quarti ludi saeculares 271 22. Ser. Galbae causa 89 16 90 10 15. L. Libo trib. pl. 141 1. 146 608 quarti ludi saeculares 110 11 137 9 156 5. Ti. Sempronius Gracchus primus Carthaginis urbis muros escendit 139 8. numerus hostium ad Thermopylas et in Phocide caesorum 231 1. Q. Caecilius Metellus in Achaia uincit 272 1. proelium cum Lusitanis commissum 231 9. 137 617 Ti. Sempronius Gracchus consilium capit leuandae plebis miseriae 119 9. foedua inter Romanos Xumantinosque ictum (232 3 272 10). 133 621 Ti. Gracchi studium ciuium 182 1. orauit ut se defenderent 182 3. Q. Metellus contra Ti. Gracchum dixit 140 11. Tuditanus praetor 315 1. Leucas urbs a P. Licinio Crasso oppugnata 182 1. Tigurini L. Crassum cons. interfecerunt 178 7. ad Arausionem pugna 274 3. pugna Vercellensis 191114 19 196 20 197 3. m Marius largitione sextum consulatum adeptus 188 10. Q. Caecilii Metelli reditus 232 10. Sulla praeturae repulsam tulit 197 19. 174 580 169 585 168 586 167 587 161 593 158 596 155 599 154 600 149 605 132 622 131 623 107 647 105 649 101 653 100 654 99 655 95 659 328 INDICES a. Chr. a. urb. ii cond. 91 663 M. Liuii Drusi nex (184 3). bellum Marsicum 198 15. 90 664 bellum Marsicum (279 6 284 4). 89 665 Sulla castra Samnitium cepit 198 24, unde ab exercitu corona graminea donatus est 199 6. Sulla Romam reuertit 199 10. 88 666 Sullae periculum uitae 199 15. Marii fuga 293 n. 87 667 Sulla primo frustra Piraeum oppugnauit 234 9. proelium in Ianiculo 294 6. 86 668 Athenae captae 200 10 21. pugna Chaeronensis 200 23 201 l 202 2. pugna Orchomenia 201 9. Marii mors 317 n. de rebus a Sulla gestis 201 22 202 10. Sulla in Italiam ex Graecia redit; primae res ibi gestae 202 15. Capitolii incendium 203 13. ad Saciiportum pugna 203 19 235 8. Pompeii Magni triumphus Africanus 313 10. Sullae mors 204 1. 85 669 84 668 83 671 82 672 81 673 78 676 iipi INDEX VERBORVM ET NOMINVM PROPRIORVM RERVMQVE MEMORABILIVM2) a (ab) 85i6 96 20 111 1 179 7 184 4 206 7 209 2 2116 12 2204 236 3 273 7 281 18 284 5 286 7 290 2 296 9 309 2 abacos Bomam jjrimus imiexit Cn. Manlius 136 i abdicasee 133 4 abire 190 5. abiens 76 2. abiret 96 22 abiciunt 216 2 Aboriginum 57 n. — Aborigines Grae- cos fuisse (143 4) ex Achaia oriun- dos 57 3. A. primi tenuere Italiam, tum Phrygibus iuncti Latini nun- cupati 56 12. ante Sabinos Beate in- colut runt 69 4 absens 136 0 abunde 290 12 abundant 286 2 ac 2116 278 8 12 279 13 280 4 11 281 6 18 282 4 9 286 1 (bisj 21 287 8 15 288 8 289 10 19 291 4 9 13 16 292 14 311 7 11 Acca uid. Larentia accedunt 171 18. accedebat 184 11. accessit 234 18 accessitauere 62 6 adcidere 208 11. accidisset 220 7 accipere 133 2. acceptum 308 2 adcrescit 83 19 accusanda 291 11 acerrime 87 3 acerba 87 7 aceto 291 8 Achaei 75 10. — quot A. Boeotiique a Metello apud Thermopylas et in Phocide caesi 231 1. A. a Metelloin Achaia fugati 272 a. ex Achaia Abo- rigines oriundi 57 3 143 4. in A. fdiciter a MeteXio pugnatum 272 5 Achiui Aeneae propter pietatem na- ues concesserc 99 9 (acies.) aciem 281 11. acies 211 5 Acilium compitum 107 4 C. Acilius senator 188 5 M.' Acilius cons. 141 2 M.' Acilius Glabrio Catonis itirtu- tem post pugnam Thermopylensem laudat 95 18 acrimonia 206 12 acriter 237 15 actuariae 291 4. actuai-ias 282 6 (fac- tuariae, nauiculae celeres dictae, quod cito agi possunf Non.) ad 77 15 87 4 6 88 3 102 12 (bis) 123 13 133 5 139 5 166 5 1711 179 13 180 1 203 23 20614 220 3 222 2 225 12 274 2 278 6 281 11 20 282 6 285 2 5 8 14 286 9 13 287 4 292 14 293 12 309 5 *addiualis 222 2 addenda 110 10 adeso 279 7 ('adesum, consumptum' Non.) adeo 66 5 221 12 adhortati fpass.) 111 1 adiectum 116 9 adiuuere 86 11 admiratum 106 9 admouit 234 10 adulta (pass.) 273 10 *adorator 97 1 adoriuntur 279 4. adoriantur 96 15. adorti 221 13 adprime 213 13 adesae 218 12 aduenientiam 280 14 aduorsi 85 13. aduersae 286 18. ad- 1) Indices III. V Conradus Seeliger renouauit 2) Ipsorum historicorum uerba litterie rectis scripta sunt, cetera inclinatia. uerba asterisco notata sunt, aut coniecturae icessis ab Argiuis naui- busin Italiam nauigauit 99 13. cum sesce-ntis sociis Italicis littoribus ap- pulsus 100 3. A. aduentu Aborigines et Phryges Latini appellati 56 13. Troiam in Italia condidit 56 8. A. res in Italia post aduentum gestae 58 lsqq. Lauiniam accipit uxorem 58 14. A. somnium 5 12 7 7. oracu- lum de condenda urbe editum 7 1. mors 58 4 11 59 3 (276 12). comes Euximus 54 1 193 10. sobrinus Ca- pys 175 4 Aeolicae linguae, quam secum hde- rat Euander, Romulus non igna- rus 61 17 62 3 aequaliter 102 1 aequum 87 4 12. aequo 89 1 Aequorum clades A. Postumio con- sule accepta 246 12 Aesculapii simulacrum ludis magnis portatum 31 24 *Aesculapiorum 284 3 Aeserniam 277 11 Aeserniui 279 6 aestate 294 2 aetas 91 1. aetatis 292 8 Aethiopia 176 3 Aetoli nuntio accepto P. et L. Sci- piones ab Antiocho captos esse ab- nuunt imperata facere 256 17 aiferri 134 1 adfirmabat 128 10 Afri 217 10 276 16 Africam 159 2 1615 Africanus triumphus Pompeii 316 12 ager 67 4 280 8. agri 96 8. agrum 57io 67 5 117 4 185 14 210 7 2115 237 13. agro 62 6 67 5 75 11 88 5 103 8. agros 285 5 8 agilem 279 1 (:a. celerem ab agendo^ Non.) agmen 286 21 287 6 (ago.) agas 96 18 (cf. 94 7). agentes 293 7. agentibus 211 6 aguntur 108 13. acto 173 8. agenda 139 2 Agonalia reperta a Numa Pompilio 239 6 ait 224 7. aiunt 88 1 106 7 alae 93 7. alis 89 1 212 4 alacriores 179 13 Alba unde dicta 6 3 sqq. ab Asca- nio condita 60 2. quo tempore 60 1. nomen dedit Albano monti 60 5 Albanus 62 10. Albanus mons unde dictus 60 5. in A. monte triumpha- uit de Corsis Papirius Maso 135 4. Albanorum exemplo Romae insti- tuta dictatura 302 1 albente 290 17 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 331 Albensis ager 107 u Albinus uid. Postumius album 96 4 alitis 212 6 . I h xa nderMacedo ab Hannibale ma- ximus imperator dictus 51 24 228 4 aliquid 312 6. aliquani 171 l aliquantisper 225 u aliquantum 218 6 aliquodfariam 67 5 aliquot 86 l 94 17 *alitacinatos 91 12 aliter 158 16 (alius). alius (gen.) 139 3 170 13. alii (gen.masc.) 158 15 306 7. (gen. fem.) 159 2. ali (nom. pl.) 109 10 282 6. alii 94 16. aliis 80 16 152 1 ad Alliam quo die pugnatum 105 4 allicuit 128 8 [155 11 Alpes muri uice tuebantur Italiam 81 8. A. longitudo 161 7 altaria 111 24 alte 279 11 alterll3n. altera 107 9. alteri77u. alteros 77 14 alteras (adu.) 96 8 ( bis) 9 alternatim 222 5 Ca. per uices' Xon.) altum 175 11 278 4 alumine 235 1 Amata inedia se interemit 112 2 ambiguis 211 12 Ambraciensis Timochares 247 9 Ambrones ad Arausionem Romanos uincunt 274 5 Ameria quo tempore condita 68 14 amicitiae 170 14. amicitiam 86 15 amicis 111 2 Amilcar 158 16. uid. Hamilcar Amiternum 69 2 167 12 14 amisit 296 7. amitti 118 3. *amisso 173 5. amissa 307 7 amoliuntur 287 13 ( famolimini est recedite uel tollite'' Non.) amoris 278 12 Amphiarai filius Catillus 71 7 amplexare 218 14 ampliticati 295 19 amplius (adu.j 139 3 Amulius Numitorem regno spoliat 8 3 sqq. eius filiam inter Vestales recipit 8 9. nepotes exponit 9 3 sqq. 41 4 60 7. a Romulo et Remo ob- truncatur 18 21 an 93 12 ((ueteres an pro circum ponere solebanV Macrob.) an 86 6 235 15 236 13 (bis) 293 7 Ancus Marcius filius unius /Uiae Numae 153 6. unde nomen habuerit 242 20. Tarquinium Priscum ducem equitxm contra Latinos mittit 153 9 301 g Angitia f. Aeetae uicina Fucino occu- pauit et dea habita est 150 8 ab Anicio praeda redacta Illyrica quanta fuerit 271 18 animi 283 17. animum 85 11. animo 189 4 209 5 213 2 220 1. animos 128 8 225 15 294 4. animis 295 4 ad Anienem cum Gallis pugnatum 207 9 annales 179 6 8 180 1. a. quid sint 179 lsqq. (Annius.) Anni 133 3 5 8 annona 77 8 anni 94 17 290 9. annum 312 4. anno 816 11312 136 7 179 9 224 4. anni 90 17. annos 81 7. annis 212 8. — annus apud Rom. statim ab initio duodecim mensium 299 26 ante 139 3 173 3 209 4 284 6 Antemna 62 7 Antenor prodidit Troiam 276 3 antequam 73 4 159 1 Antho filia Amulii mortem Reae Sil- uiae deprecatur 8 13 Antiochi regnum et opes 266 27. A. quot militibus ad Thermopylas pu- gnauerit, quot amiserit 255 10. ab Ant. L. et P. Scipiones comprehen- sos et exercitum Rom deletum ru- mor Romae 256 15. inter A. et Eu- menem certamina a L. Scipione dirimuntur 268 19. de pecunia ab A. capta rogatio Petillia 263 u. 264 12 antiquae 308 2 antistabat 208 4 Aous amnis 251 15 apertis 279 4 Apiolae captae a L. Tarquinio 243 1 apiscitur 289 17. apiscuntur (pass.) 140 15. apisci 118 3 (rinuenire'' Non.) Apollinis 175 11. Apollo cur Musa- getes dictus 192 20. A. a Samniti- bus ut uer sacrum uouerent postu- lauit 316 9. A. lectisternium factum 131 11 apparebat 132 12 224 8 Appio 2113 332 INDICES apposuit 134 1 apud (aput) 74 5 77 7 80 13 206 8 '217 15 284 6 289 19 292 n 293 4 *Apuliam 210 7. — in A. uincitur L. Postumius cons. 218 17 aqua 96 21. aquam 116 2 218 7. aqua 116 3 ab Aquileia ad XII. lapidem dele- tum oppidum a M. Claudio Mar- cello 136 4 L. Aquinii haruspicis de diebus postriduanis responsum 105 2 155 9 aquatum 65 4 aram 111 24. aras 217 15 Arae saxa, ubi Afri et Romani foe- dus inierunt 217 8. arae propitiae 276 17 aratrum 89 n ad Arausionem exercitus Pom.paene deletus 274 7 arbitror 86 3 6 10 89 15 166 n. arbi- trantur 86 13. (pass.) 158 14. arbi- trarier 110 2 3. arbitrarer 91 2 arbor 278 l. arbore 76 2 arboreta 217 4 (rarb. ignobilius uer- bum, arbusta celebratius:i Gell.) arbuto 286 l arca 110 l Arcas Catillus 70 6 Arcades 150 3. A. Euandrum in Italiam secuti 10 21. Aeolicam lin- guam secum in Italiam aduexere 61 14 arcebat 212 4 arcessi 82 2. arcessitum 172 7 Archagathus Lysaniae f. primus Eo- mae medicus 107 2 Archelaus 235 1. Archelai 234 17. — A. repellit Sullam a Piraeo 234 12. a Sulla proditionis crimine libera- tus 201 24 Archilochus Siculus Ariciam condi- dit 98 9 Archippe oppidum Marsorum lacu Fucino haustum 150 7 275 11 ab Ardeatibus sumpto exemplo Numa fetiales instituit 152 16. Ardeatinum foedus 303 5 Ardeatis Rutulus (nomin.) 72 4 ardentissimus 311 8 ardua 211 7. arduius 96 19 area 106 5. areis 279 7 argenti 83 18 290 12 Argis orta Falisca 68 9 arguatur 87 5 argute 65 7 Aricia ab Archilocho Siculo condita 98 8 Aricinus 72 4. Aricino 72 2 Ariminum 67 4 Arines praefectus Punico praesidio Carthaginis nouae, cum a Scipione rxpugnaretur 248 18 Aristion tyrannus Atheniensium 200 12 202 5 armillis 208 3 arma 216 2 306 10. armis 2117 216 6 220 3 2812 286n 288 19 290 2 292 1 armauit 105 12. armatum 83 20 282 17. armati 285 10 287 10. armatos 279u Arpinatis (nomin.) 73 4 arrabo 215 5 arrisit 133 8 adrogantem 211 13 arte 209 6. artes 108 13 *arsinea 92 1 artificiose 184 9 189 2 artificiosum 184 2 Artorius 223 5. — A. et Taureae cer- tamen 223 5 artubus 290 16 Aruns Tarquinius a Tanaquile matre sepultus 23 2 sqq. Tarquinii Prisci nepos 127 19 arce 206 2 *Ascanius Aenean ex Ilio secutus 99 20. A. cum Mezentio ceHamen 58 5 12 59 3. Albam condidit 6 3 60 14 - ascenderat 205 9 Asia 294 2 assiduitate 283 7 assurgere 133 7 asylum deus Lycoris curat 121 2 at 81 1 *158 14 M. Ateius primus (SuTla duce) Athe- narum muros ascendit 200 18 atras 96 3 311 7. — atro die non oportere parentare 118 5 Athenae a S^illa captae 200 10 21 Atheniensium legatio 187 17. A. a Romanis Lemnus, Imbrus, Delus, Scyrus insulae datae 252 9 Atberbal 156 12 M. AtiJius cons. a. 294. 460: 34 6 C. Atilius Pegulus cons. 35 21 M. Atilius Pegulus propter res in Etruria gestas triumphat 218 2 M. Atilii Reguli cum serpente ad INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 333 Bagradam pugna 310 is. uirtus et cruciatus 144 n 311 5. eius li- beri eandem poenam a nobilissimis Poenoram captiuis repetunt 145 9 C. Atilius Serranu* aedilis curulis 254 10 atque 65 4 664 73 11 74 2 75 11 76 1 80 9 11 u 81 2 85 10 11 (bis) 12 17 86 3 5 6 10 89 1 6 919 94 3 16 108 13 139 3 158 16 171 1$ 186 4 205 9 206 2 9 14 208 2 58 9 209 689 210 7 2114 212 12 347 216 2 222 5 223 2 6 225 10 235 2 15 27714 278 l 281 1 16 283 4 17 284 7 287 2 290 12 16 291 15 306 8 311 9 atqui 87 n Atratinus uid. Sempronius in atrio epulabantur veteres Bomani 93i Attahis Eumenis pater 226 20. At- talo Aegina insula a Bomanis data 252 7 Attalus regis Eumenis frater Bo- mam uenit ad indicia de Perseo deferenda 270 10. A. egregia opera in bello Persico 271 6 attinet 87 6 88 3. attineat 87 4 auariter 236 10 auaritia 236 13 *auctoribus 217 n auctoritatem 306 12. auctoritate 278 9 audaciam 292 6 audaces 291 15 audebat 208 8. auderet 211 11. ausi sunt 224 6. ausus sit 2 05 5 audisse 181 5 auenam seri 169 2 in Auentino Numitoris pastores greges pascunt 11 21. in Au. a. 494. 260 secessio facta 129 14 in Auerno folia subsiderc 175 1 auerrerunt 307 7 auersos 279 4 auferunt 65 5 ausit 62 6 /= 'aucta esf Xon.) augescere 85 12 augurem 91 6 augurium 91 6. — auguria multa neglegentia collegii amissa et de- serta 95 25 Auli sors 24 3 aureas 92 1 auri 290 12. auro 92 1 211 7. — aurum a Troia Albam transportatum 8 6 Aurunci 75 10 auapicia 300 18. auspicia multa neglegentia collegii amissa et de- serta 95 25 aut 77 8 (bis) 78 2 lS0 5(bis> 1817 182l 220 8 fbis) 279 2 *2SL4 2S7 5 292 9 294 4 312 5 autem 180 2 221 7 Bacchi simulacrum ludis magnis per urbem portatum 31 22 M. Baebius Q. f. Tamphilus cons. 109 7 124 15 242 4 316 5 Bagradas flicmen 310 18 jBaiae uwle nominatac 54 2 193 11 ballistas 282 9 289 11 ('ballistae saxa maiora et grauia quibus iaciun- tur' Non.) barba 283 9 Barcha 159 1 Barcinus uid. Hasdrubal Bassus 283 7 bellica 206 10 bellare 220 2 bellosum 159 4 (cb. bellicosuni' Non.) bellum 62 10 108 4 159 8 180 2. belli 278 6. bellol7l2. bellum 64 5 81 6 159 3 162 6 232 6 279 2. bello 180 4 (bis). bellis 96 8 bene 87 12 233 7 benefactum 80 12 beneficium 63 10. beneficia 86 15 Bcrgomates unde orti 66 13 Bergomum Oromobiorum stirpis 66 10 biber 93 5 139 5 bibat 124 2. bibi 124 2. bibisse 123 13 binum 281 20 biremis -291 6 bis 108 11 quot Boeotii Achaeique a, Metello ad Thermopylas et in Phocide caesi 231i Boia Euximi nutrix Boiis (Baiis) nomen dedit 54 2 193 10 Boiae uid. Baiae Boiorum tribus CXII. 67 9. Boio- rum rex Corolamus feliciter cum Bomanis pugnat 252 13. B. a P. Cornelio Scipione fusi plurimis occisis se dedunt 256 1 bonitate 233 6 bonum 1816. boni 76 8. bona 139 3. bonis 233 7 boues 89 11 71 3 Brennus dux Gallorum 295 9 334 INDICES breui 166 11 Brutus sese stultum facit 53 8. cf. Iunius brutum 53 6 bubo 180 9 buccam 83 io Buthroti Medea sepulta 150 8 Cacus ab Hercule oppressus 149 14 Caeciliae Q. f. somnium 277 l Caecilia Metella uxor Sullae 204 7 10 Q. Caecilii Metelli prospera ad Thermopylas et in Phocide pugna 231 l. in Achaia pugna 272 i. in Ti. Sempronium Gracchum oratio 140 3 Q. Caecilius Metellus a Mario con- sulatu priuatus 188 13 (Q.) Caecilius Metellus proconsul oppidum oppugnans 235 12 Caeculus unde nomen inuenerit 72 8. condidit Praeneste 72 10 caecos 291 1 ('caecum non solum oculis captum sed et insidiosum et occulte malum et tacitum uel latens quid dicendum ueteres aestimaue- runtJ Non.) caedem 289 6 Q. Caedicii trib. mil. uirtus 78 8 sqq. caederentur 71 3 Caeli filius Toxius 149 3 caelum 294 10 3119. caelo 290 17 caementis 288 5 ('caementa lapides non magni modi, quibus aedificia consurgunf Non.) Caeninae Bomulus sacra facit 12 8 Q. Caepio proconsid 274 4 caerulea ueste mulieres Bomae usas cum lugerent 92 6 Caesar uid. Iulius Caius uid. Gaius calamitatis 290 4. calamitate 236 13 calceos 91 12 caligo 77 8. caligine 294 10 callebant 283 2 Calpurnius 279 9. Calpurnia [lex] 292 21 caluaria 177 4. caluariae 155 20 Caluns uid. Licinius calcibus 233 4 Campania 155 13. Camp. Cacus occu- pat 150 2 Campanum 210 7. Campani pedites 37 1 campestris 57 11 campo 71 12 107 13 cancer (accus.) 222 3 (rcancer, can- cri, quod neutrum etiam inuenitur, sed quando morbum significat' Prisc.) candelis 110 1 candidior 89 8 ad Cannas a. d. IIII. non. Sextiles pugnatum 222 14. post Cannenscm pugnam captiui ab Hannibale Bo- mam missi 50 isqq. Cantabris 91 9 cantabat 107 9. cantabundus 209 5 Capena 68 13 Capenatis (nomin.) 64 9 Capeni luci a quo conditi 68 1 capillum 92 4. capillo 215 2 283 9 capiat 91 7. cape 76 5. capite 152 1. capere 283 4. caperet 221 11. cepe- runt 113 12. cepisset 91 12. capiar 91 5. captus est 195 7. capta est 96 1. captum 96 9 Capitolini ludi uid. ludi Capitolium 166 8 206 7 232 11 307 4. Capitolio 81 13 106 5. — Capitolium mons 19 11. incohatum a praeda Apiolarum 243 1. unde nomen in- uenerit 23 16 sqq. 244 1 sqq. Capi- tolii incendium 203 15 caprae 70 14. capras 96 3 captabat 221 11 Capua condita a Capye 175 4. a Tuscis condita quo tempore 74 13 caput 210 3 281i4. capiti 80 8 Capys Capuam condidit 175 3 Caras liberos esse iussit pop. Bom. 230i7 Cariae conplures urbes, quas Philip- pus tenuerat, Bhodiis datae a Bo- manis 252 9 Carneadis eloquentia 188 3 8 carnifex medicus a Bom. dictus 107 6 carnificatus (pass.) 296 7 carros 286 4 Cartbaginienses 81 7. Carthaginien- sium 81 12. Karthaginienses 74 5. — C. inprobant res ab Hannibale ad Saguntum gestas 38 9. de C. rebus bello Punico primo gestis iniquum Fabii iudicium 34 23 Carthaginis urbis potestates 77 19. C. res nouare conatur Hasdrubal 37u Carthagine noua expugnata quot scorpiones Scipio inuenerit 249 4 INPEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 335 Sp. Caruilius Q. f. Maximus 134 e cara 77 8. carum 124 i C. Cassius eensor 137 7 L. Cassius co>is. in Tigurinis inter- fectus 178 9 Sp. Cassii statua 137 2 castellis 286 13 castra 94 17 18 171 19 221 10 223 2 225 9 282 s 284 2 286 13. castris 77 u 83 2 286 15 cataphractarum 288 10 catapulta 282 12. catapultas 282 9 (ec. iaculum celer uel sagitta'' Xon.) Catillus Arcas Tibur condidit 70 6. eius pater Catillus Amphiarai filius 70 7 Cato uid. Porcius Catulus uid. Q. Lutatius Caudina pax 214 9 caues 220 9 causa 53 9. causam 212 7 284 7 causa (praep.) 86 7 10 91 5 159 2 170 u 294 6 296 9 cautius 86 12 cederent 225 9 celatim 294 1 296 3 Celer nomen dat Celeribus 238 13 celeri 307 4 Celeres unde appellati 238 11 celeriter 278 4 283 14 287 4 293 15 celocem 161 5 Celtiberi a M. Heluio uicti 253 24 cena 81 13 166 8. cenam 123 13. ce- nae 102 11 Cenomani 67 2 censeas 225 12. censeat 87 5. cen- suit 103 6 Censorinus uid. Marcius centonibus 291 8 cercius 83 19 Cereale sacrum 115 18 cernebat 287 15 certatim 277 15 281 2 certationem 225 12 *287 4 certare 281 6 certiorem 220 6 ceterum 80 12. cetero 166 7. cetera 176 5. ceteri 91 12 272 13. ceteris 208 4 211 11 306 8 Cethegus uid. Cornelius Chaeronensis pugna 200 23 201 1 14 Chuldaei Sullae mortem praedicunt 204 4 Chresimus uid. L. Furius cilicia 291 9 Cimbri ad Arausionem Romanos uincunt 274 4. Cimbrorum jyraeda a Marii militibus in canipis Bau- diis direpta, signa militaria a Ca- tulo 191 19 Cimmeria Sibylla 137 16 cinctus 209 2 cinere 92 4 aduersus Cinnam in Ianiculo pu- gnatum 294 8 Circe fdia Aeetae Circeios montes insedit 150 8 Circeii montes 150 9 circiter 110 1 222 7 circum 110 10 278 1 circumdati 279 6 circumiret 283 10 circumferuntur 309 5 circumspiciens 2119 circus intimus ad 31urcim uocatus 314i cis 67 4 cistas 292 17 cito 224 8 citratos 110 3 citro 86 15 289 6 ciuibus 195 10. — quot ciues Bom. primo lustro censi 22 3 ciuitas 205 3 232 12 288 2 312 4. ciuitati 208 11. ciuitatem 292 19. ciuitate 63 10 292 21. ciuitates 220 7 clam 220 5 clamore 280 16 clandestina 293 4. clandestinis 291 is claritudinis 80 15. claritudinem 73 11. claritudine 283 11 clarissimis 295 19 classi 171 18 291 20. — classis con- tra Hieronem regem quot diebus aedificata 134 11 Claudio 211 3 Appius Claudius praetor praesidium sex milium M. Heluio dat 253 -js P. Claudius a Boiis occisus 252 17 M. Claudius Lepidus ex Aetolia Bo- mam missus 256 21 M. Claudii Marcelli mors 168 lsqq. M. Claudii Marcelli res in Gallia gestae 252 11. quot Gallos ad Co- mum occiderit et ceperit 253 13 M. Claudius Marcellus inuito senatu urbem ab Aijuileia ad XIJ lapidem deleuit 136 5 P. Claudius Pulcher consul 247 14 claudebant 3117. clauso 286 15 336 INDICES claustra 288 n clipca 30 7 2. uid. clupeum cloacae a Tarquinio Superbo factae 103 i. ad cloacas detergendas quan- tum pecunute opus fuerit 52 10 Cloeliae statua posita ab eis, qui una obsides fuerant 129 5 Cloelius 62 10 clupei Graecorum rotundi 93 10. clu- peum Marcium 51 12 135 14 248 10 Clytemestra Siculi cuiusdam uxor nomen dedit Crustumerio 98 11 Clytemestrum prius nomen urbis Crustumerii 98 11 Cneius uid. Gnaeus Cocles uid. Horatius Coenomani in Yohcis 67 2 coepit 62 10 182 2 208 6 9 221 10 2312 237 8 284 7 295 2. coeperunt 237 u. coepisset 106 3 cogitate 86 11. cogitata 293 4 cognatus 78 2 cognitionem 89 15 cognobiliorem 89 15 cognomen 195 6 212 7 coguominati sunt 210 5 cognouit 223 4. cognouere 80 9 cogebant 311 10. coacti 289 4 cobors 289 1. cobortem 94 14. co- bortes 77 11 287 1. cobortium 280 6 14. cobortis 280 11 cobortarent 223 2. cobortatum (pass.) 89 6 Collatinus uid. L. Tarquinius conlaudauit 224 9 collega 221 11. collegam 129 1 133 5 conligatum 65 5 collecti 286 11 collocat 280 6. conlocant 286 4. con- locatum 285 1. conlocata 288 8. *collocatis 288 12 collum 210 4 colunt 175 14 columine 312 4 columna 180 9. columna aurea in fano Iunonis Laciniae 157 9 Comenses et Insubres quot ad Co- mum caesi et capti 253 13 Cominius 205 8 L. Cominii trib. mil. ad Inbrinium uirtus 33 17 comitia 133 2. comitiis 273 7 commeatum 74 2. commeatu 216 6. commeatibus 292 2 [232 4 conmemorat 300 18. commemorant commendauit 182 4 commeant 296 9 commentus 102 11 comminunt 288 12 commissum est 280 16. commissa 237 15 commodum 165 5. commodi 220 6 commouent 286 21. commouere 180 2 commotus 283 17. commoto 208 5. commoti 220 1 communis 290 6 220 2 communiter 72 3 commutationes 206 2 Cc. id est con- lationes communicationesque' Gell.) comparant 287 7. conparentur 102 12. comparauerunt 291 18 conpitum Acilium 107 4 compluriens 77 13 14 15 complures 133 7 282 c 283 9. con- plures 62 6. conpluria 63 7 236 16 275 7. conpluribus 287 18 componunt 286 9 conprebensare 218 13 conputuisse 110 2 Comum Oromobiorum stirpis 66 10 ad Comum quot Galli a Marcello caesi et capti 253 13. C. a Eoma- nis captum 253 17 *concedat 129 3. concedebat 206 10. concesserat 292 21 concessu 210 1 conciderentur 221 3 concitos 282 12 concitat 283 12. *concitantur 177 2. concitata 289 2. concitatum 281 11 conclamat 168 13 208 7 conclaue 133 6 concordia 224 6 concrepant 286 11 concubia 289 14 ('concubia nocte, primi somni' Non.). Conditorem 115 20 conditam 212 9. condita 136 7. con- dendi urbes mos 61 6 conducit 286 13. conducere 287 20 confecisset 283 15. confectum sit 180 3 conlatis 89 1 181 6 confictus 185 12 confidentia 206 12 confisus 209 6 configunt 281 4 confligendum 286 9 confossa 279 11 confutet 85 u INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 337 congenuclat 172 9. congenuclati 281 13 (rc. est genu replicato cadere' Non.). congermanescere 237 10 (rc., coale- scere, eoniungi uel consociari'' Non.). conglobati 286 n congrediuntur 211 14. congredi 211 10 congressio 209 3 coniciunt 277 15. coniecti sunt 222 7. coniecti 273 10 coniuere 311 10 coniugis 152 7 *conmutus 280 l conari 159 i. conati sunt 234 19. co- natus esset 234 ig. conati essent 179 7 consecrasse 290 3 consedo 108 9 ('consedo a conse- dendo, ut adsedo uel adsessor' 'Non .) . consentiendo 102 1 consermonabatur 206 5 conserebantur 211 14 consiliarium 283 2 consilium 152 2 213 2. consilio 152 8 179 11 220 7. consilia 206 3. consi- liis 180 6 29118 consistunt 211 14. constitit 209 3 284 6. constiterunt 209 4. consti- tisset 290 7 conspectus est 180 9 constante 189 5 constituit 102 10 280 1. constituere constare 285 12 [209 7 conBtruunt 286 4 consuetudinem 190 2. consuetudine 173 10 consul 113 11 224 4 7. consuli 224 4 295 2. consulem284 6. consulel80 3. consules 136 8 218 4 219 16 224 2. consulibus 136 8 2113 5. — consul a praetore iure rogari non potest 146 12 consulendo 85 13 16 consulto (adu.) 172 6 consultum 245 9. consulto 279 9 292 19. consultis 295 19 consumpserat 213 14. consumptus est 217 2. consumpta 277 10. con- sumptis 287 4 contempnentes 133 7 contemptum (suhst.) 2119 contendit 307 4. contenduntur 289 8 contentione 101 15 continentia 294 3. continebant 311 19. continebatur 312 4 Hist. Rom. rel. I, ed. Peter. Ed. alt. continget 196 2. contigit 152 8 continuo 210 1 continuatur 293 12 (' ' continuare, con- uenire, concurrere" Non.) continuas 166 11. continuis 220 1 contione 94 16 232 11. *contionis 295 4 contra 86 13 159 4 190 2 196 1 209 3 287 8 291 15 contumeliae 86 7 conturbauit 209 7 conualuit 80 10 conualles 217 3 Conuectorem 115 20 conuenae 62 5 conuenire 221 7 224 6. conuenerat 286 7 Cc.placere, constituere"1 Non.). *conuentum 282 16 conuertit 283 2 285 8 conuiuia 102 11 copia 176 6. copiae 2114. copias 218 12 221 3 234 17 235 3. copiis 236 8 copiantur 216 7 (ruerbum castrense est nec facile id reperias apud ciuilium causarum oratores, Non.) cocta sit 166 9. cocta erit 81 13 Coranus 72 4 Coras 71 9 Coriolanus uid. Marcius Cornelius 195 6 C. Cornelius Cethegus censor 254 11 P. Cornelius L. f. Cethegus cons. 110 13 124 14 242 4 316 5 A. Cornelius Cossus cons. 304 4 12 Cn. Cornelius Lentulus cons. 110 13 137 11 156 7 A. Cornelius (Mammula) pro prae- tore in Achaia 256 21 P. Cornelius Scipioin proelio Tici- nensi a seruo Ligure seruatus 162 7 L. Cornelii Scipionis exercitum Thra- ces adgrediunturV29 1. abAnttocho comprehensum esse Romae rumor erat 256 15. solus Antiochum ad Magnesiam uincit 266 10. morbum causae esse cur Publius frater reus factus abesset, excusabat 26 1 1. reus factus ob Antiochinam pecuniam 264 25. damnatus 265 3. missus iu Asiam ad dirimenda inter Antio- chum et Eumenem certamina 268 16. hidos Romae edidit 268 21. inAsiam ad Hannibalem interficiendum mis- sus 269 18. 22 338 INDICES 1'. ( 'ornelius Scipio Africanns tmaior) Carthaginem nouam oppugnat 44 7 sqq. uirginem illam formosam Car- thagine noua expugnata non reddi- dit sed retinuit 249 ». quot milites • n Africam transportauerit 1713. eius pericula in nauigatione 171 9. ad eum ante proelium Zamense Hannibal w castra uenit 250 22. de eius exercitu multi milites in Africa remanent 254 17. jmssus est secerni a cetero consessu spectacula sena- torum 254 13. cum Han nibale Lphcsi colloquium 51 20 228 lsqq. Sc. ab Antiocho compreltensum esse rumor Eomae 256 15. Elaeae acger relic- tus, dum ad Magnesiam dimicatur 266 10. Scipioni duo Petillii diem dixerunt 258 15. causam dicere ius- sus est 259 8. in Liternium conces- sit 260 25. mors 187 11 12 262 16 263 9. dictum quoddam 94 5. filius ab Antiocho captus 256 15 P. Cornelius Scipio censor quasdam circa forum statuas sustulit 136 11 P. Comelius Scipio Afr. min. pri- muspro lectis lecticis utebatur 190 2. dictum quoddam patris de bono tmptratore referebat 181 4. sigcovsio: 140 u P. Cornelius Scipio Nasica cons. Boios uincit et phirimos occidit 255 25. pro L. Scipione Asiatico uratio 265 14. legatus ad Hanni- balem interficiendum missus 269 18 P. Comelius Scipio Nasica Corculus Aemilii Pauli in pugna Pydnensi legatus 47 7 sqq. P. Comelii Sullae uitae pcriculum 200 5. primum praeturae repulsam fert 197 19. Samnitium castra capit 199 5. apud Nolam corona grami- nea donatur 199 6. contra urbem proficiscitur 199 10. egregia ante pugnam Vercellensem rei frumen- tariae cura 196 17. primo frustra Piraeum oppugnat 234 11. quo die Athenas ceperit 200 10 21. ad Chae- roneam uictoria 200 23 201 1. ad Orchomenum 201 9. Archelaum proditionis crimine liberat 201 24. primae res in Italia post reditum bello Mitliridatico gestae 202 15 sqq. ad Sacriportum quot milites ipse amiserit, quot hostes occiderit 203 io. mortem praesagit 204 1. de fortuna opinio 198 2 12. prodigia Sullae facta et uaticinia 198 24 2019 202 24 203 13. ad Licinium Lucullum conmentarios suos misit 195 3 198 12 Cornelius Sulla filius patri mortem praedicit 204 6 Corniculo origiwm ducit Seruius Tullius 243 3 cornu 168 13 Corolamus, Boiorum dux, feliciter cum Iiomanis pugnat 252 13 coronas 92 1. — coronam auream primus donauit A. Postumius dic- tator 129 11. cor. graminea uel ob- sidioncdis 199 6 corpore 292 11 de Corsis triumphauit in monte Al- bano Papirius Maso 135 4 Coruinus 212 8 coruus 212 1 Cossus uid. Corrulhts Cotylia a Sabinis occupata 69 5 Crassus uid. Licinius crassum 65 5 crebra 286 4 *crebritudine 293 4 *crebro 284 2 creditis 195 10 ad Cremeram cur male pugnatum 105 6 155 13. clade ad Cr. accepta Faucia curia abominanda 305 12 per Cremonis iugum Hannibal Al- pes transiit 162 2 crepidarium 184 4. crepidario 184 4 Ccr. sutor crepidarum'' Gell.) crescere 66 5 85 12 in Creta res a Q. Fabio gestae 257 11 crinis 92 4 Critolai eloquentia 188 3 9 in Crotoniensi agro feliciter a Cn. Seruilio consule cum Hannibale pugnatum 250 15 cruciatu 296 7 crudeliter 236 10 Crustumerium antea Clytemestrum dictum 98 12 cruci 305 6 cullea 67 6 cultellum 184 4 cultores 92 8 cultu 293 7 cum (coni.) 62 10 76 2 80 7 83 19 91 1 93 14 139 1 181 16 208 1 215 5 217 19 224 9 234 16 245 4 281 8 283 8 288 18 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 339 cum (praep.) 75 12 81 13 82 2 89 1 108 7 116 3 152 1 159 5 7 106 7 171 18 176 5 206 3 8 208 7 (bis) 211 10 215 2 220 2 232 7 12 235 14 236 7 237 10 272 15 280 16 281 16 282 4 16 283 10 14 287 8 15 288 12 296 6 Cumani Parthenopen condunt et diruunt 193 1 Cumani Apoliinis fanum 175 10 cumprime 206 8 cunctos 287 10. cunctis 287 13 cupide 292 15 curae 85 12 Cures a Sabinis conditae 69 8 curia 96 20 Curionis 283 2 curabo 166 8 cursim 296 3 Curtius consul locum fulguritum saepsit locoque nomen dedit 193 14 M. Curtii nwrs 313 6 Curtius lacus unde nominatus 122 17 193 13 313 1 cuxulis 133 4. curuli 132 12. curu- lem 91i2 133i8. curuli 134 2 custodiae 288 10 custodibus 169 3 Outiliae 167 11 Cymaea 193 4 cymbalissabat 107 9 ad Cynocephalas quot hostes caesi et capti 226 1 251 23 *Dacium 223 4 damnas 87 10 damnati 290 9 in Dardanis Aetoli auxilia mercede conducunt 256 19 de 63 9 70 17 75 9 81 7 96 21 102 2 152 7 168 13 209 8 211 6 221 7 10 281 2 283 2 28C 13 287 2 13 288 13 290 2 291 11 deabus 151 9 debebunt 115 25 decessere 81 7 decemuiri, qui decem tabulis duas addiderunt, de intercalando popu- Jum rogauerunt 104 1 146 9 decreuerunt 232 4. decreuerit 180 5. decernatur 231 20. decerni 217 19 decertare 181 6 decet 293 5 P. Decius cons. 132 2 decorauere 80 15. decoratus 208 3 decuB 73 11 dedicant 160 2 (*d. est dicare' Non.). dedicauit 72 3 deducere 290 2 defectio solis nonis Iuniis a. 403 351: 3 15 defendebant 236 3 ('defendere et offendere inter sene aduersa sunt, quorum — signiftcat alterum ix- Ttodcav Ttoisiv i. e. auertere atque depellere' Gell.j. defenderent 182 3. defendundam 180 1. defetigatum 80 8 deficere 91 4 defiguntur 305 6 defluxerat 80 9 dehortata sunt 90 17 deiciunt 288 11. deiecit 172 10 209 9. deiecerant 292 17 deinde 81 6 82 1 208 9 210 1 222 7 224 2 274 2 284 6 delectat 55 5 delectare 221 11 (fd. inlicere, ad- trahere'' Non.) deligantur 309 5. deligata 309 5 delinquat 312 5 delinquere 176 7 Cd.pro deficere' Seru.). deliquisset 128io deliquium solis deliquionem (solis) 157 1 Delus insida Atheniensibus a Ro- manis data 252 10 dementem 292 5 demessuit 71 13. demessuerunt 107 13 demas 83 19 demoliunt 106 5 ('demoliri est de- struere' Non.) demonstrare 179 12. demonstrabant 179 9. demonstrauimus 215 2 denasci 106 7 (d. decrescere' Non.) dena 67 6 denique 273 6 286 15 288 1 densiores 281 8 deorsum 235 15 236 1 311 10 depeculari 176 16 C d. ciiioovXovo^ai* Prisc.) deportauisse 173 2 depugnare 86 3 208 7. depugnatum est 86 4. depugnatum (partic.) 83 2. depugnatum (supin.) 78 6 derepente 86 15 descendit 205 9. descendere 224 6 6 8. descendidit 274 2 desperata 278 6 despiciens 211 9 desubito 218 12 22* 340 INDICES deteriores 207 1 detorsum 70 u detraxit 210 3 deuenisse 117 4 dii 80 6. deorum 207 l. dis 115 24. deos 233 7. — deorum duodecim simulacra ludis magnis per urbem portata 31 16 dextrum 210 i 233 6. dextera 285 io. dextera 116 3. dextris 165 2 dextimos 165 i diadema 92 l Diaei mors 273 u Dialis 195 7. — Diali flamini cae- rimoniae impositae 114 6. flamini- cae caerimoniae 115 9 Dianae lectisternium factum 131 12 Dianium 72 2 diarium 179 9 dico 85 17 209 1. dicit 87 3 (bis) 13. dicimus 87 1. dicunt 76 1 91 4 123 12 13 219 16. dicam 236 14. dicat 87 7. dicere 181 5. dicerent 223 2. dixi 209 4. dixit 158 16 273 7. di- ximus 282 14. dixerunt 273 3. di- xisse 291i6. dicitur 76 3 133 3 5. dicuntur 87 14 291 2. dici 88 2 293 4 dictator 72 3 82 1. dictatorem 81 12. dictatore 206 8. — dictator primus a populo creatus Q. Fabius Cunc- tator 164 10 dictaturam 295 4. — d. Albanorum exemplo instituta 302 1 dicta 184 1 diductas 311 11 diequinti 81 13 166 8 dies 86 1. die (dat.) 296 15. diem 218 9 273 7 (bis). die 277 11 289 17 307 3. — dierum postriduanorum quae causa sit 105 10 155 16 dignitatem 292 9. dignitate 206 12 dignos 195 10 292 2 digressi 281 is 289 u dimicare 281 2 dimidium 87 8 dimitti 221 8. dimissum 81 6. di- missa 232 11 Diogenis eloquentia 188 3 9 ad Dionysium Syracusanorum ty- rannum legati Bomani missi 154 7 302 19 Dioscurorum simulacra ludis magnis pcr urbem portata 31 25 dirigerentur 93 14 dirui 184 9 discedunt 285 10. discessis 169 3 disciplina 209 5 didicimus 139 2 discribere 55 5 dispalantur 295 5. dispalati 281 18 ( dispalare est separare' Non.) dispertit 280 8. dispertiunt 286 9 dispescit 75 12 disponit 294 2. disponunt 286 5 dissentiuntur (depon.) 159 10 dissipati 281 18. dissipatis 278 8 dissoluta 291 21 diu 234 19 311 7 diuisa 96 2 diuina 212 1 274 7. diuinae 273 3 diuitias 216 11 diurnare 207 2 ('d. pro diu uiuere' Gell.) diui 293 7 dat 292 19. dant 84 2. dato 116 2 152 6. danto 115 24. dare 87 5 166 7. dedit 73 2 205 9. dedere 80 7. dari 115 25 139 5 279 2. datus est 67 5. data esset 181 7. data esse 214 2. datas 166 11 docent 85 15 dolore 296 6 dolis 220 9 domina 139 4 Cn. Domitius Cn. f. Caluinus ae- dilis curulis 134 6 dominum 172 10 domum 75 10 173 2 2217 232 12. domo 181 16. domus 216 4 donec 210 2 293 11 donabam 94 15. donari 292 21 Dorso uid. Fabius dotes 84 1 Drepanum 139 7. Drepana (plur.) 82 9 139 7 dubitatim 168 u 287 15 dubitatio 293 10 ducere 237 8. ducent 89 11. duxi 185 u. ducti 285 10 ductoribus 173 2 31. Duellius trib. pl. 130 4 C. Duilii classis 134 10 dum 86 1 96 18 209 7 213 1 221 3 11 292n duo 82 11. duae 287 1. duas 65 7 222 7 279 9 285 1. duos 173 1 208 2. duobus 96 7. duabus 154 28. duodeciens C milia 162 3 duouicesimo 81 6 113 11 INDEX VERBORVM ET NOMLNVM ETC. 341 duplici 279 6 durare 109 n dux 211 6. duceni !12 6 e (ex) 53 9 62 6 70 16 73 5 80 6 83 18 86 l 91 9 93 8 109 l 113ii 116 8 15112 158 13 180 3 189 12 206 13 208u 210 4 211 10 *213 2 273-1 '279 7 9 283 u 288 : ecquando 235 7 ecquis 87 4 91 6. ecqua ^7 7 edebat 53 9 editus 211 3 *edomant 86 15 edueebant 311 9. eduxit 89 6 234 17 Egeria nympha Numae uiam osten- dit, qua /ulminis procurandi scien- tiam adipiseatur 239 12 Egtrius paterL. Tarquinii Collatini 26 4 sqq. Egerius Laeuius 72 2 ego 86 3 87 6 89 15 91 4 124 2 191 15. mihi 76 5 85 12 88 1 10 166 7. me 87 6 90 17 914 6 166 8 190 5 236 12 290 4. me (cum) 81 12. nos 8612 87 1 11 88 3 216 8 220 1 236 10 (bisj 294 2. nostri 195 9. nostrum 86 12 235 7 306 12. nobis64 5 87 11 179 10 196 2 220 8. nos 86312 882 152 8 195 9 207 2 220 4 5 225 11 292 2. nobis 220 4 2 72 15 (nobiscum) egrediuntur 171 18 egregias 291 12 eiecti sunt 103 8 elaborauit 189 2 elephanti a Metello in Sicilia capti Romae per circum acti 134 18 eloquentia 200 12 elogiis 80 16 eminus 172 9 280 4 emerent 102 12 ad Emporias multi hostes caesi 83 3 enim 86 7 236 7 [254 4 enixim 291 15 (re. pro enixe> Non.) ensem 76 2 ire 65 4 216 4. irent 1019. iuit 78 6 eo (adu.j 75 12 76 7 115 26 133 6 218 4 273 9 eodem (adu.) 62 5 tq r^ifgidcc 179 10 epularum mos apud ueteres Roma- nos 92 14 93 1 equae 233 4 equitum 81 12 82 2 3. equites 287 i. equitibus 82 3 89 1 '■quitatum 81 13 166 7 equos (nom.) 76 4. equo 172 9. ecum 281 11. equo 96 13 224 4. equis 292 1. — equorum certamina ludis magnis 32 7. equus Iroianus machi- namentum bellicum 308 4 Eretum 167 10 erga 293 7 ergo 220 2 292 21 (fe. positum pro ea causa^ Non.) eruptio 288 21 de Erycinis certaminibus iudicium Vabii 35 2 et 64 12 65 7 76 1 8 (bis) 81 6 82 12 85 15 87 11 881 96 3 10 IOI113 106 5 107 9 110 3 111 2 112 7 116 29 (bis) 139 3 152 7 9 166 7 173i 179 7 180 3 (bis) 8 206 3 9 (bis) 10 208 2 3 (ter) 209 2 211 7 8 9 10 u (terj 212 2 3 4 6 (bisj 213u 216 45 6 217 4 218 9 220 2 6 8 221 16 223 2 4 224 5 9 233 6 235 2 7 236 2 272 13 273 6 10 (bis) 27713 279 1114 280 1 (bis) 281 11 13 283 249 285 13 286 1 (bis) 4 11 289 4 8 29113 15 292 2 15 19 293 10 294 2 295 4 19 296 6 300 18 311 7 8 etiam*62 7 179 u 195 9 307 7 Etruriam 94 2. in Etruria pugna- tum a. 294 460: 34 8. ex Etruria arvspices acciti 4 ■>. in E. egregie res gestae a M.Atilio Regulo 218 2 Etrvsci regebant Volscos 73 8. Pisas obtintnt 67 12. in Etruscos aruspi- C(S male ccnsulentes animaduersum uindicatumque if>sqq. Etrusea prae- da Carthaginem portaiur 249 25 euadit 289 2 Euander litteras sedecim in Italiam transtulit 5 2. Aeolicam linguam in Italiam secum aduexit 62 2. Fau- num deum dixit 99 1. Vani sacrum fecit 10 14. Lycaea instituit 309 2. E. praefectus classis Catillus 716 euehitur 293 12 eueniat 85 13 15. euenire 86 7. eue- nit 80 7 8. euenisse 236 14 euertit 210 3. euertendam 206 14 Euqanearum gcntium oppida XXXIIII 66 16 *euinctum 110 1 cum Eumene Attali filio bellum gerere 1'liilippus a Eomanis uetitus 226 20. Eumenis frattr Attalus Romam ueuit ad indicia de Perseo defe- renda 270 8. in bello Persico Roma- 342 INDICES nos non adiuuit 271 1. inter Eu- menem et Antiochum certamina a L. Scipione dirimuntur 268 20 Eunomus Lycurgi pupillus 69 14 *Eurybates Aeneae filius 99 21 *Euximus comes Aeneae 54 2 193 10 exaugurauit 63 7. exaugurari 63 8 excellere 85 11 excelso 284 9. excelsissimum 73 11 excusationi 292 9. excusationem 284 7 excidunt 65 5 execrari (pass.J 82 12 exempli 220 2. exempla 237 10 exire 134 2 exercitum 80 12 89 5 161 5 185 14 218 4 286 9. exercitu 166 8 208 11 209 4 211 11 212 5 237 7. — exer- citus Romani contincntia 185 15 exertare 208 9 exfundato 173 5 Cexfundare, a fun- do euertere'' Non.) exhauserunt 292 11 exegerunt 216 13. exigeretur 93 14. exacta 64 11 exinanitis 286 15 exleges 292 2 Cexlex est, qui sine lege uiuif Non.J expectaret 220 6 expediunt 288 17. expedire 286 15. expediti 287 10 expiatum 76 1 explanari 293 5 exponat 161 5 expurgarunt 155 20 ex8uperabilem 206 9 exta 115 24 25 extemplo 208 G extra 78 6 extrahis 290 16 exules 82 11 fabrum 186 2 Fabius 221 10 224 3 9. — Q. Fabius cons. 132 2 (C. Fabii) Doisonis facinus 104 6 Q. Fabii (Labeonis) praetoris res in (1reta gestae et triumphus 2o7 i sqq. (t). Fabius Maximus primus dictator a populo creatus 164 10 Q. Fabii Maximi Rulliani ad In- brinium pugna 33 7 sqq. consul creatus consulatum distidit, aedilis factus 305 22 310 11 Q. Fabius Pictor res in Ligustinis gessit 37 5 C. Fabricius consul Fyrrhum hostem defendit ab insidiis 219 2 247 10 fabulas 180 4 6 facies 236 5 Cpro statura totiusque corporis ftgurd' Gell.J. facies (gen.J 208 9 217 8. facii 217 7 facilem 279 2 facile 206 13. facilius 102 12 162 15. facillime 236 3 facit 78 6. facimus 86 12. faciant 124 1. facite 237 10. facere 64 5 77 15 8712581314 941416 1712 184 7U 206 3 287 15 290 4. facie- bat 53 9 132 n. faceret 133 3. fa- ceremus 86 9 220 7. feci 94 17. fecit 80 13 87 11. fecerunt 87 u 102 3. fe- ci8se236i2 29116. fecerat8l2 94 15 108 7. fecissent 272 15. facturum esse 214 4. facturum 89 13 233 8. facturos 290 7. faciendi 278 6. fa- ciundam 180 1 factiones 93 3 factum 170 11. facti 289 19. facto 80 11 210 4. factum 80 16. facta 170 12 184 1. factis 81 1 206 12 facundiosa 184 1 Falisca Argis orta 68 9 fallacias 214 2 false 297 2 falces 288 11 (Cf-> armorum genus, murorum oppugnationi aptum' famam 65 12 [Non.J familiae 87 8 familiaris 220 41. familiare 189 7 fanatici unde dicti 99 3 Fannia lex quo anno data 156 3 C. Fannius trib. pl. 267 22 C. Fannius historicus gener Laelii 141 6. post Ti. Gracchum Cartha- ginis muros escendit 139 15 fanurn 63 8. fani 205 5. fanum 102 3. fano 175 11. fana 63 6. — fana unde dicta 99 2 far torrere Numa instituit 102 4 *fascias 92 2 fascis 173 2. fasces 288 14 faseli 2914. C faselus nauigium Cam- panum7 Non.J Faucia curia tribus cladibus dbo- minanda 305 9 faunae primo aedes sacrae dictae 99 2 Faunus ab Euandro deus dictus 99 1. F. et Martius Pieus, quibus sacri- ficiis luppiter in terram eliciatur, Numam perdocent 239 13 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 343 Faustulus Somulum et Bemum edu- cat 10 18 sqq. Bomulo originem ape- rit 13 5 sqq. F. coniux Accu La- rentia •_".»* i fetninas Bomae, cum lugerent, usas esse ueste caerulea 92 5 *ferculis 284 2. ferculis duobus epu- labantur ueteres Bomani 93 2 Feretrius luppiter uid. luppiter. ferit 172 9 ferme 64 l ferunt 65 4. tulit 205 3. fertur 245 5. feruntur 290 6. ferri 173 3. lata sit 180 5. ferendarum 292 i: ferociam 85 n Feronia dea unde nomen inuenerit ferocissimum 212 t [9 23 ferrareae 83 17 ferrea 116 10 fera 286 l ('fera uite positum pro agresW Non.). ferae 70 u festinatim 286 13 fetiales instituti a Kuma ab Arde- atibus sumpto exemplo 152 n fetum 290 9 tictilem 116 9 fidei 220 2. fide 278 12 Fidius Iupjiiter 65 3 filiabus 84 i filius 133 3 5 8 136 9 224 3. filium 224 9 finem 75 u 171 2 285 u (femin. gen.). fine 108 13 ffemin. gen .). fines 284 3 (fio). fit74 6 102 2 116 8 *21l4 212l. fiunt 67 6 212 1. fiat 86 u 180 12. fiant 159 10. fieri 86 13 87 3 133 3 180 11 185 8 195 9 288 21. factus est 113u 133 4. facta est 208 6 209 4. factum est 212 3 2259 245 9. factum sit 179 8. factus esset 80 7. factum esset 179 11. factum 83 2 *176 19 297 2. factum faccus.) 184 9 220 8. facto 85 16 208 7. facti 224 2. factae 273 3. *facta 223 2. factis 281 20. v. factum Fiscello 70 u Flacco 231 21 Flaccus vid. ]'alerius flagellum 76 5 fiagitium 208 11 flamen 195 7. — flamen sacrum Ce- reale faciens Telluri et Cereri quos dies inuocet 115 17. fl. Diali caeri- moniae impositae 114 6 flaminicae Dialis caerimoniae 115 10 Flamininus uid. T. Quinctius C. Flaminius religione neglecta ad Trasumentnu» cecidit 16337 C. Flamuiius praetor tres dil hahuit 254 15 Flauius 132 11. 133 :? 5 s. — Cn Fla- uii, Anni fHii, ai-dilitus 132 }. ante aedilitatem tribunatum nessit duos- que triumuiratus 305 1 1 flens 182 4 283 10 fluctus 291 1 fluminis 290 16. flumen 276 1:5 fluit 75 9 fluuiam 285 2 fluuias 285 1 fluuii 75 12. fluuium 88 7 91 9. fluuio 75 9. fluuii 75 11 focum 115 25 fodinae 83 is foedus 159 5 232 4 272 15. foedere 81 7. foedera 291 21 foramen 288 21 foras 89 6 foribus 288 17 foris 206 2 forma 206 12 formidinem 286 18. formidine 288 \ Foronia dea 69 23 Foronia wrbs " Lacedaemoniis con- dita '39 22 fortassean 283 u fortem 80 10 206 9 fortissime 235 u fortunael73 7 286 18. fortunam 80 6. fortunas 291 15 Foruli 167 14 forum 274 2 307 4. fora nauium 156 15 fossa 279 6. fossas 279 2 fragminibus 278 8 fregit 78 2 fremere 106 2 frequentes 288 15 fronte 89 1 3 frumentum 176 7. frumento 279 6 frunisci 216 4 (fruor.) fructosl85 6 frustrata 290 14 Fucinxs lacus oppidum Archippe hausit 150 6 275 11 fugae 281 16. fugam 222 7 fulminis procurandi scientiam Xuvia adijiiscitur 239 11 L. Fuluius Flaccus a fratre cen- sore Jiotatus 270 6 344 INDICES Q. Fuluius censor fratrem et con- sortem puniuit 270 1 M. Fuluius nobilior cons. 256 n Fundanorum coniurati a Homanis puniti 213 ssqq. funditore 235 14 236 3. funditores 279 14 ('funditores sunt, qui fundis magnis dimicant' Non.j funis 288 17 funere 274 2 L. Furio 211 3. M. Furio 206 8 L. Furius tr. mil. aedi Saturtti ae- dificandae praefectus 155 l C. Furius Aculeo quaestor L. Sci- pionis rogatione Petillia reus fac- tus 264 27, et damnatus 265 7 C. Furii, Cresimi iudicium 135 15 L. Furii Purpurionis de rogatione Petillia sententia 264 l in furto comprehensi milites quo sup- plicio affecti 95 22 Gabinus ritus 61 9 Gaesati in Italiam ex ulteriore Gal- lia adducti 36 2 Gaio Mancino 272 12 Gai Mari 235 7 Gaius Popilius uid. Popilius 136 9 Gai Scriboni 283 1 Gaius f Titinius 284 5 galbeos 92 2 galeam 212 2 5 galearia 217 17 Gallia 65 6 *62 5. — in G. Noreia urbs 183 2. Galliae cisalpinae de- fectio 35 22 Gallicanus 65 8 Gallicus67 4. Gallicum 209 9. Galli- carum 66 3 Gallus 208 2 9 209 5 7 210 2. Galli 209 6. Gallum209 3 211 12. Gallo 209 2. Galli 113 12 281 3 287 5 8. Gallorum21l4 7. Gallis 168 u 205 9. Gallos 205 3 206 8. Gallis 206 7. — Galli Capitolium obsident 104 3. Pa- latium incendunt 194 2. GaUorum incendio antiqua litterarum monu- menta periisse 178 3. cum G. circa Anienem pugnatum 207 9. G. in Olympo monte caesorum numerus 229 12 258 3. G. midti ad Pesinun- tem ceciderunt 295 8 C. Gallus 90 6 Garga uicus in finibus Tliurinis 237 3 Gargara ciuitas in fin ibus Troicis 2376 Gargarum flumen in finibus Thuri- nis 237 2 gauisi 106 9 gaudium 222 5. gaudio 86 1 gelum 65 4 M. Genucius cons. 193 14 genus 1594. genere2069 208 10 2113 213 13. genera 289 10 (gero.j. geri 159 8. gestum sit 179 9. gestasint I8O4 6. gestum erat 232 7. gesta essent 179 12. gesta 173 8. gestas 179 7. gesta 55 5 294 3. ge- stis 221 16 Getaniae uxoris Seruii Tullii mors 244 1 gladium 209 9. gladio 209 2. gladios 208 2 287 4 glis 93 4 glisceretur 180 14 Cgliscitur pro gli- scif Non) gloriam 80 14 Gnaeus 132 10 133 358 gnatus 213 13. gnato 208 11 Gracchus 181 16 224 3 172 12. Graccbo 232 4. uid. Sempronius. gradu 307 4 Graecia 80 u 294 3. Graeci 179 10. Graecos 234 is. — a Graecis Roma condita 49 10. Gr. clupei rotundi 93 10. Graeca sacra Hirculi apud Ltomanos facta 50 11 graminea corona 199 6. grandes 291 4. grandia 211 8 granditatem 292 8 gratia 173 8. gratiam 80 14. gratias 165 4 gratia (praep.) 292 17 Gratiarum simulacra ludis magnis per urbem portata 31 22 gratum 63 10. gratissimum 80 ig graui 222 7 Grauiscae unde dictae 68 4 grauiter 205 3 233 2 grossulos 53 9 ((grossi appellantur fici quae non maturescunf Macrob.) Grumento capto serui duo dominam seruant 233 10 Grundilibus 102 3 grundibat 233 1 (' grunnit porcus di- cimus, ueteres grundire dicebant'' Diom.) habentia 225 16 (rh. industria, sa- pientia, concordia' Non.) balet 76 10. babere 87 9 10 11 96 4 IKDEX YERBORVM ET KOMIKVM ETC. 345 - 165 2 206i4 218 7. habebat 133 2 182 4. haberet 123 14 210 3. habuit 65 u 212 8. habuerunt 57 n 218 9. babuere 81 l. haberi 87 12. habitant 77 11 Hamilcaris proelia ad Erycem for- titer commissa 35 1. uid. Amilcar. Hannibal Hasdrubalis COnsilia se- eutus 38 5. per Cnmonis iugum Al- pes transit 162 1. quantas copias in Italiam transduxerit 42 zssqq. post proeliuvi Ticinense exercitum per Padum traducit lntj>- tione pugnatum 248 4. imago in ciupeo 51 7 135 14 225 2 7 248 10 haurire 109 2. hausit 210 1 haut 76 7 86 6 *Helenae simulacmm iudis magnis per urbem portatum 31 25 31. Heluius ad lliturgi Celtileros uincit et oppidum capit 253 23 Helymus Erycis frater 5 16 Herculaneum 285 2 Herculi a Pomanis Graeca sacra facta 49 11. lectisternium 131 12. si- mulacrum ludis magnis pjer urbcm portatum 31 24 heredem 73 4 *heri 232 9 in Hernico agro pugnatum cum Ae- quis 246 11 Hersiliae apud T. Tatium preces 1525 Hesiodus annis plus CLX post bel- " lum Troianum uixit 101 3 hiberna 94 18 Hiberum 91 9 hic 217 1. haec 85 13 14 861 207 1. hoc 179 8 235 15 245 8. huius 291 16. huic 171 2. hanc 212 7 292 9. hoc 184 7 29118. bi 72 3 133 7 134 2. haec 140 15. his 101 10 124 1 210 7 218 11 293 10. hos 108 1 223 2. haa 166 4. haec 225 12. his 83 17 96 7 136 8 232 7 hisce 217 17 307 7 contra Hieronem regem classis Bom. quot ditbus aedificata 134 11 hinc 312 4 binnibundae 233 4 Hispania 108 11 272 12. Hispania (abl.) 176 3. in H. quanta uirtute et abstinentia M. Porcius Cato usus sit 90 lsqq. in H. res ab Hasdru- bale iniussu se natus Carthaginicn- sis gestae 38 4. in Hispania ulte- riore ad Iliturgi pugnatum 253 24. tn H. dilcctus 254 14 Hispanico 209 2 9 bistorias 180 7. historiis 80 16. histo- riae bonum 56 3 Homerus annis plus CLX post bel- lum Troianum uixit 101 3 homo 86 8 107 11. bominem 83 20 209 8. homines55 5 123 14. homi- num 182 1 2215 236 8. bominibus 85 10 bonestatem 292 9 boneste 94 15 honorem 87 12. honore 292 2. hono- res 291 15 horas 222 7 Horarum simulacra ludis magnis per urbem portata 31 22 Horatii Coclitis statua de caelo tacta 44 hordeum 71 13 (bis) 107 13 bostiae 273 9 A. Hostilius legatus L. Scipionis ro- gatione Petillia reus factus 264 26, et damnatus 265 6 L. Hostilius legatus L. Scipionis ro- gatione Petillia rcus factus 264 26, absolutus 265 2 hosti225 9. hostem70i6 221 11 287 15. bostis 295 16. hostium 89 1 173 2 18514 211 6 2127 221 3 28ln 28512 28914. hostibus 221 10 2819. hostes 87 3 176 8 277 15 280 4. hostis77i5 236 3. hostibus lfJ5io huc 90 17 humanitus 108 13 346 INDICES bumana 293 7 humerani 210 i humilem 288 5 iacebis 220 9 iaculis 287 4 iam 82 3 915 151 12 212 1 289 u ad Ianiculum proelium 294 7 Ianualis porta cur aedificata 124 3 Ianus cur biformis sit 194 10. I. no- minare die atro non oportet 118 6 Iason Medeam Buthroti sepeliuit 150 13 ibi 80 7 123 13 133 6 175 11 212 1 218 9 2213 5 Sp. Icilius trib. pleb. 130 4 icistis 159 6. icti 281 13 icti (gen.) 210 3. ictus 311 9 Idaeae magnae matris aedes dedi- caia 255 16 Idaeus uertex in finibus Troicis 237 5 idcirco 236 12 294 3 idem 71 13 14 133 4. eundem 123 12 idem 80 12 81 1 86 6 94 16. eodem 209 7 210 1. eadem 173 7. idem (plur.) 292 14. isdem 279 5 igitur 64 4 81 11 ignauiter 218 9 ignem 234 19 292 11 ignosciturum 128 10. ignoturus 8810 Iguuium 289 17 Iguuinos 289 19 ilex 278i Ilia filia Numitoris 8 10 ilico 101 10 (bis) 11 IUturgi a M. Heluio receptum 253 24 254 2 inlatebrant 216 2 ille 109n 224 8 234 17 236 10 (bis). illud 87 8. illo 80 11. illi 86 14 89 12 109 10. illorum 134 1 292 5. illis 162 6. illos 80 11 87 l 291 15. illis 237 10 inliterati 64 11 Illyrica praeda 271 18 Illyrio 88 6 imbri 237 11 imbricum 278 8 Imbrus insula Atheniensibus a Bo- manis data 252 10 inmanitatem 208 8 inmaniter 211 13 immensam 92 10 inmittantur 168 u. inmissa 283 9 ('inmissum pro demissum, promi- nens et longius pendens'' Non.) immo 124 1 immolauit 156 12. immolatos 71 3 immortales 80 6 inpedimentum 286 2 287 12 impediremus 294 4. impeditos 287 10 imperator 78 5 168 12. imperatorem 77 15 1816. imperatorum 190 3 inperitum 283 12 imperio 102 1 86 9 224 9. imperium 224 9. imperia 106 2 impetrato 211 12 impetum 77 15 210 2. impetu 280 19 implet 83 20 inponit 66 7 210 4. inpositum 195 6. inposita 288 17 inpotentia 283 17 impraesentiarum 139 2 inprouisus 212 2 impune 87 11 in (c. acc.) 66 7 67 6 71 4 73 11 (bis) 74 2 77 15 861 93 u 115 24 116 9 117 4 133 6 159 2 1615 166 8 185 13 1959 2053 2104 21112 21225 2153 216 9 222 7 23211 277 15 278 4 279 7 281 14 282 2 17 ('in populum pro ad popidum' Non.) 284 2 285 10 287 20 291 1 296 8 307 4 3117 9 312 4. c. abl. 63 6 65 12 66 4 67 5 70u 71 12 13 72 2 75 11 76 2 77 7 14 80 12 81 13 83 17 85 13 86 9 10 94 16 96 3 7 12 106 5 (bis) 107 12 108 10 110 1 (bis) 4 132u 134i2 139i 165 2 4 166 4 168 13 173 7 17511 180 4 11 182 3 206 2 U 209 3 2114 217 2 224 4 232 2 272 12 280 6U 284 9 288 7 10 289 6 290 16 294 12 306 8 (bis) inaurauerunt 155 20 ad Inbrinium Q. Fabii pugna 33 13 incedebat 211 8 incendunt282 6. incendere 234 19. in- cenderet 234 18. incensos 288 14 incerta 288 2. incertas 277 11 incidit 210 2 232 9 incipit 212 3. incepisse 225 12 inclitissimae 80 15 incolomiores 207 2 inde64i 74 1 75 10 76 5 212 2 *217 17 218 6 232 12 277 11 281 11 16 indigebat 280 9 (indo) inde 76 5 inductum 282 16 290 4 . indulgitate 173 10 283 7 industriosissime 65 7 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 347 ineunt 213 2. iuituni 180 2 (inermus) inermi2l6 2 *282a. iner- m08 287 9 *inerti 213 2 inferendae 29-1 6 inflarat 225 16 infra 285 1 ingens 278 1. ingenti216 6. ingentes 2114 ingrediens 211 8 *iniectus est 293 10. iniectas 288 11 inimiciter 220 1 310 1 iniquitas 207 1 iniuriis 220 1 innoxios 290 15 Iuporcitorem 115 18 inquit 82 3 insidiis 280 11 294 1 insedit 288 3. insederant 211 5 insigni 296 6 insilibat 212 3 insinuant 28621 (^insiuuari [sicj est inmitti quasi sinu accipV Non.) insistit 212 2 Insitorem 115 19 insitos 110 2 inspectante 209 4 instauratiui ludi 27 1 instituerent292 15. instituissent281 9 instruebantur 2115. instruxit 89 6. instructum 288 5. instructo 237 8 *Insubres 664. — I. et Comenses quot ad Comum caesi et capti 253 13 insulas 88 5 insuebant 311 11 insuper 110 2 integras 152 s integuntur 291 8 integrant 289 6 (' integrare, redinte- grare' Non.) intellegunt 159 9. intellegeretur 206 13. intellexit 176 15 224 8. in- tellegendo 85 17 intendere 311 9 inter 77 14 80 8 86 12 94 3 102 2 179 6 206 2 207 2 211 11 222io 224 5 233 4 285 1 286 7 mteredlatum guando primum sit 1039 146 7. intercalauit primus RomultlS 300 1. intercalauit Numa primus sacrorum causa 239 8 intercessio 292 5 interea 94 13 180 5 211 6 (intereo) interitis 237 16 interficiunt 287 11. interfecit 212 7. interfecisset 220 5. interficiuntur 169 4 interim 94 17 208 2 interposuit 234 17 interregnum post excessum Romuli initum 3 10 interruptus erat 289 2 interest 80 13 235 15. interfuit 179 8 intonso 283 9 intra 284 3 289 4 intrepide 211 13 introiuit 133 6. introierit 180 3 *inuenit 218 6. inuenta 139 3 inuidia 180 14 inuitum 190 5. inuiti 134 2 Iphigenia 75 12 ipsel66 7 172 8 176 5 190 3 210 4. ipsa 66 6. ipsum 155 20. ipso 209 3. ipsi 64 11 158i5 281 14 289 14. ipso- rum 218 12 irascimini 88 3. irascendum 310 1 inridere 208 9 is 73 1 80 10 91 9 132 11 133 4 206 9 208 4 209 1 223 3 280 8. ea 209 3. id87n 882 179 9 196 2 208 10 212 8. eius65i2 734 80 6*9 14 16 1394 155 20 210 5 220 6 224 3 280 8 282 16 289 19 290 9 311io. ei 78 6 128 14 133 7 209 9 224 4 273 7. eum 65 5 80 8 9 1174 1292 133137 1823 189 2 2103 218 9 221 10 223 4 232 12 311 7. earu 6011 8613 87 5 12 916 134i 210 3 220 5 296 8. id 62 10 63 8 75 9 80 16 86 5 78 87in 8813 106 9 116 9 133 8 179 11 180 4 6 182 2 205 3 214 4 215i 220 5 221 11 290 3. eo 62 6 63 7 67 5 110 l 2312. ea 52 9 8610 915. eo 132u 180 4 181 3 209 9 2114. i 213i2 2213. eae273 2. ea 77 11 17012 180 6 213 1. eorum 62 6 75li 77 13 86 6 88 9 15813 170 14 215 2 22516 237io 291 11 312 4. eos 76 7 87 3 158 15 179 6 7 206 2 224 5 286 7 29118. eas66 7. ea 63 7 8615 102 13 106 7 *110 10 179 9 214 2 *218 6 292 8. iis 110 4 206 5. ia 159 5. eabus 108 7 istud 123 14 ita 80 7 86 3 87 3 102 2 109 11 159 5 173 6 186 4 209 4 210 6 221 16 223 6 235 l 273io 277 14 Italia 66 4 96 3. /. a uitulis deri- uanda 120 1 I. muri uice tueban- tur AJpes 81 9. I. disciplina et uita 77 3. /. primo tenuere Aborigines 348 INDICES 56 12. in I. uenit Aeneas coucessis ab Argiuis nauibus 99 19 118 5 itaque 66 7 74 3 89 15 289 17 item 222 5 282 6 iter 96 19 184 n 287 15. itineribus 287 13 iterare 180 4 [7] iterum71i4 136 9 209 7 8 (bisj 224 3 itidem 152 8 iubet 82 2 165 2 211 10 216 4. iubere 224 7. iubebat 139 5. iussit 134 1 182 4 224 9 280 2 iudices 292 15 iudicium 297 1 iugera 67 6 87 9. iugeris 96 5 C. lulius Caesar Pompeium heredem scripsit 311 18. Caesaris scripta quacdam quae publicari Augustus vetuit 311 14 C. luJius Iultts cons. 303 8 IuJus-Ascanius 58 6 iumenta 287 18 iuniores qui sint a Seruio Tullio dicti 309 21 C. Iunius BubuJcus magister equi- tum 310 444 : 305 7 M. lunius JBrutus aedem Idaeae matris dedicat 255 22 L. Ivnius Pullus cons. 247 14 M. Iunius SiJanus a Scipione ad Iberum reJictus 44 3. cJassi praefec- tus 249 7. a Boiis occisus 252 16 Iunonis sinndacrum ludis magnis per urbcm portatum 31 14. lunonis Laciniae fanum 169 11. Iunonis Lucinae thesaurus 126 8. lunonis Sospitae templum restitutvm 277 2 Iouis 180 9. Ivppiter a Rvma Pom- pilio ad terram elicitur et procu- rationis fvJminis ritum aperit 240 11. /. nomi nare atro die non opor- tet 118 6. I. simulacrum Judis ma- gnis per urbem portatum 31 14. in aede Iovis Capitolini torques ex praeda Insubrum positvs 227 5. Io- uis Feretrii ludi in Tarpeio insti- tuti 123 8. Iuppiter Fidus idtm qui Sancus 69 1. Ioui Statori aedes uota 34io ius 91 5. iure 159 8. iurum 92 8 *iussu 292 19 Iuuentutis templum 126 12 iuuerunt 292 2 iuxta 17513 224 7 iuxtim 276 12 Karthaginieni-es uide Carthagini- enses. Labcrii uirtus 220 11 labro 290 16 ('labro non homiuum solum sed et margines uel fines dici 2iosse auctoritas persuadetf Non.J Lacedatmonii ad Jtaliam delati se cum Sabinis ccniunaervnt 69 lssqq. Lacedaemonius Sabus nomen dedit Sabinis 70 6. ab eo Sabini originem trahunt 151 2 Laciniae Iunonis fanum 169 11 Laco 80 13 lacte (acc.) 96 4 109 2 Laelii gener C. Fannius historicus 141 6 "laetibus 291 21 laetiscant 293 7 ( 'laetiscere, Jaetifi- care' Kon.J laetitia 85 14 16 283 17 *Laeuius uide Egerius laeuis 307 1 lanceis 280 4 281 4 287 6 laniabat 212 4 Lanuuinus 72 4 Lanuvii clipei a muribus adrosi 287 8 lapis 89 8. lapidem 109 11 235 15. la- pidell0 2. iapidemm 156 13. lapi- des 280 8 laribus 102 3 Larentia p. P. lieredem instituit, inde honos ei additus 60 12 238 4 298 2 largimur, 2S6 10 Larii Jacus ampJitudo 65 1 laserpitium 76 9 Latini 213 1. — Latini Aborigines Phrygesque iuncti apptJJati 56 13. Latinorum uoium 59 15. ccntraLa- tinos ab Anco mittitur Tarquinivs Priscus 153i5 301 6 Latino beJJo Judi uotiui maxumi pri- mvm facti 21$sqq. 154 13 174 2. ante L. beJJum A. Postvmius dicta- tor Judos (maguos) uouit 29 11 Latinivs Titus, rustitus Bomanus 27 zsqq. lbinsqq. 174 6 Latinus 72 3. — L. Troianis agrum datbl 15 276io. pugnat cum Aenea 58 2. et periit 58 2 9 59 2 latitudinem 285 10 Latonae simidacrum Judis magnis per urbein portatum 31 17. L. Jecti- sternium factum 131 11 IXDEX VERBORVM ET NOMIXVM ETC. 349 lateribus 279 4 laudabam 94 16 Lauiniam Aeneas accepit uxorem 58 15. eius sors post Aeneae mortem 59 isqq. Lauini 71 3. — Lauinii Titus Tatius obtruncatus 300 4 lauandi 306 10 Laurens 72 4 — in Laurenti agro Aeneas cum D C sociis posuit castra 100 5. ad Laurentem ager Troia- nis a Latino datus 57 15 277 n iuxta Laurolauinium Aeneae socii praedas agunt 58 8. L. Ascanius tenuit 59 4. concessit Lauiniae 59 6 lauro 286 i laus 81 l laxe 291 9 lecticis 190 3 lectisternium primum factum 131 7 lectorum 294 4 lectis 190 3 legatum 282 4. legati 160 2 289 12. legatos 289 17 legiones 73 4. legionibus 89 2 leguminum 90 15 lembis 282 4 (fl. nauicula breuis piscatoria'' Xon.) Lemnus insula a Eomanis Atheni ensibus data 252 10 leniter 291 l Lentulus uid. Cornelius *lenta 277 15 Leonidas 80 13 Lepido 180 14. — uid. M. Aemilius Lepontii 1'auriscae gentis 65 13 Leucas a L. Licinio Crasso cons. oppugnatur 181 13 leuibus 94 14 lex 87 7 180 5 292 u 21. lege 82 n. legum 92 8 292 17 Liber uid. Bacchus liberum 173 10. liberis 882. liberos 152 8 182 3 Cantiqui etiam unum filiitm filiamue liberos multitudvnis numero appellarunt'' Gell.). liberis 283 10 libri 109io 179 8 189 2. libro 166 4. libros 108 2 110 2 3. libris 110 4.— libri lintei (in aede Monetae repo- siti) 303 5U 304110 310 5 313 7 libertatis 86 10 282 16 libertino 132 11 libido uicl. lubido 'Libii 65 3 Libitinae templum 126 11 L. Libo trib. pl. 140 4. uid. Scribo- nius liceat 152 7. licebat 210 8 Licinius 273 6 C. Licinius Caluus cons. T. Quinc- tium Poenum dictatorem dicit 304 23 Lj. Licinii Crassi oratoris heredes multa triclinia acrata uendiderunt 275 5 P. Licinius Crassus Mucianus qaas quinque res omnium maximas et praecipuas habuerit 182 7. suppli- cium ab eo de architectone Moe- lattensium sumptum 183 8 ad Licinium Lucullum Sulla con- mentarios suos misit 195 1 198 12 Licini forum Oromobiorum stirpis 6611 lictor 224 8. lictoris 173 2. lictores 224 6 lignatum 65 4 ligneum 175 11. ligneam 234 18 ligni 64 3. ligna 218 7 234 18 Ligui 61 3 Ligurum mores 64 10 65 1. Ligurum pagus Vertamacori 66 10. Ligurum captivi nauibus Carthaginem por- tantur 249 25 a Ligustinis praesidium Romanum obsessum 37 5 Lilybaeo 161 4 limine 134 1 lineos 92 2 linguam 208 9 lintei libri uid. libri Lintirius ager p. B. a Larentia re- lictus 60 14 Liris 293 12 in Liternino P. Cornelius Scipio mor- tuus 262 16 litorosissimum 117 5 litore 280 6 litteris 294 3 222 2. litterae apud Aegyptios repertaea Mercurio 148 6. quaedam additae a Palamede, aliae a Simonide 5 4 148 14 litterosus 107 11 (H. litteratusf Non.) Marci Liui 283 2 M. Liuius cons. 107 3 locato 274 2 Locris Pleminianus tumultus 259 14 locus 73 1. loci 278 2. locum 161 5. loco 63 7 80 12 108 11 209 8 2312 *284 9 286 15 21 288 3. loca 279 11 350 INDICES 218 6 282 u 295 16. locis 287 18 2Q0 2 7 longe 162 4 29113 (fl. pro longitu- dine' Char.). longius 282 n longinqua 76 l longius 96 19 loquare 83 19. loqui 65 7 lorum 65 4. loro 65 5 lubet 77 7. luberet 86 9 lubidinem 278 12 lubricum 93 14 Lucano 213 12. Lucani 214 2. Lu- canos 94 2. — L. ut a Bomanis deficiant inpeJJuntur 213 14 214 1. Lucanae Thebae 74 8 ad Luceriam pugnatum a. 294 460: 34 8 sqq. Luceriam compuJsus L. Postumius cons. 218 1 Lucinae simulacrum ludis magnis per urbem portatum 31 21 Lucinae Iunonis thesaurus 124 7 Lucius 279 9. Lucii 63 10. Lucio 189 6. Lucium 181 5 282 18. Luci 166 5. Lucio 211 3 luculenta 300 18 lucus 64 8. lucum 72 2 Judorum magnorum descriptio 29 nsg^. impensae 29 15. I. saeculares ut centesimo quoque anno fierent institutum erat 246 4. I. saec. tertii quo anno facti 110 12 137 11 156 5 247 18 quo anno quarti 271 22. 1. primi scaenici 255 23. I. Tarpeii uel Capitolini in Tarpeio a Romulo instituti 123 8. J.uotiui maxumi bello Latino primum facti 26 14 154 13 1743. /. instauratiui 27 1 154 15 174 4 lue 306 10 (flues a rebus soluendis proposita'' Non.) lug . . . 93 8 lugubri 283 9 lumine (dat.) 77 s lnnae 77 8 *lup 93 8 lupa nutrit Romidum et Remum 9 14 Luperci cur nudi currant 49 14 lupus femina 112 4 Lusitanis interfectis Seru. SuJpicius GaJba a Catone accusatus 89 2 91 3. a L. prosperum proelium cum Ro- manis commissum 231 9 Q. Lutatii CatuJi in pugna Vercel- Jensi opera 196 20 197 14. de ma- Jignitate Marii conqueritur 191 12. sibi uictoriam uindicat 191 22 lutus 237 12 luxuria 213 14 luxuriabat 311 13 luxuriose 85 15 Lycaea 311 10 Lycios populus Rom. Jiberos esse iussit 230 17 Lycoris deus asyJum curat 121 2 Lycurgus Spartae Jeges dedit 69 15 Lydorum rex Marsyas 150 7 Lysaniae fdius Arcliagathus 107 2 Macedoniae 94 2. — in M. AetoJi auxiJia mercede conducunt 256 18 macerias 280 11 macerrimum 117 4 machinamentorum 289 10 madefactis 291 8 L. MaeciJius trib. pJ. 130 4 Sp. MaeJii nex 41 18 sqq. 130 6 sqq. magalia 110 10 ('m. casae Poenicae appeJJantur'' Fest.) magis 195 10 209 5 285 10 292 2 magister 81 12 82 s. magistrum 82 2 magistratum 91 12 307 4. magistra- tum (gen. pJur.) 236 13. — m. pe- tentes circumiuisse &%Ltcavas 91 4. magistratibus Rom. niJiil de pubJico detrahere licet 39 5 magnitudinem 208 8. magnitudine 208 3 magnus 83 18 91 9. magna 307 1. magnae 85 12. magnum 88 8. mag- nam 213 14. magnum 206 13 290 12. magno^ 290 3 216 6 *234 16 280 16 282 16 287 8. magna 217 4 Mago post proeJium Ticinense ex- tempJo Padum transnauit 162 11 Magonis castra in Hispania expu- gnata 51 2 248 3. quot miJites caesi 135 8 224 4 248 5 maior 180 14. maiorem 87 10 278 1 286 18. maiore 85 17. maiorum 196 2 29121 MaliarbaJis consilium HannibaJi da- tum 154 7 Maiesta uxor VuJcani 137 19 male 87 5 14 malleolos 288 14 ((m, , manipuJi spartei, pice contracti, qui incensi aut in muros aut in testudines ia~ ciuntur'' Non.) Mallius trib. miJit. 104 17 155 6 malum 291 18. malo 165 4 malos 291 15 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 351 Manters Ungua Oscorum Mars di- citur 317 4 Mamertini uude appeUati 316 6 Mamilii 63 10 Mancino 272 12 mandata 160 2 mandant 281 16. mandauimus 294 3 manentlOln. manerentlOl 10 man- serunt 101 10 M.' Manilius cons. 271 24 *Manio 313 5 manipulatim 281 8 manipulum 94 13. manipulos 280 2 Manlius 206 7 20'J 5 8. Manlio 200 10 M. ManUus (CapitoUnus) cons. 247 5 310 5 P. Manlius (Torquatus) eid Anienem Gedlum occidit 207 10 13 Cn. Manlius (Vidso) cons. 256 n. quot Gedlos in monte Olympo oc- ciderit 229 12 258 3. Asia dcuicta triclinia aerata eibacosque et mo- nopodia Bomani primus inuexit 136 l. M. inimicum incessit L. Fu- rius Purpurio 264 3 266 18 *C. Manlius cons. 274 3 mansuetior 180 12 manualis 280 7 manubiae Pometinae 25 10 sqq. manum212 4. manu 116 2 20S5 211 8. manus 212 1. manibus 116 2 277 15 mapalia 77 11 Marcellus uiel. Claudius Marcius Ancus uiel. Ancus Marcius 105 12. Marcio 273 8 L. Marcii uirtus 51 1 sqq. laus 135 10 224 13 225 3 248 6. Metrcium clu- peum 51 12 135 14 248 10 L. Marcius Censorinus consul 271 24 Marcii Coriolani exulis uox 32 28 Marcius Figulus praetor bello Per- sico ab Eumene non adiutus 271 1 Marcus 136 8 206 7. Marci 136 9 283 1. Marco 206 8 273 7 mare 291 1 280 6 284 0 285 3 Marius 293 12. Mari 235 7. C. Ma- rius in Sullam offensus 196 19. ejua ratione ad Vercellas exercitus aciem instruxerit 196 20. et pugnenierit 197 9. qua medignitate usus sit in Lutatium Catulum 191 1 sqq. qua . ratione ad sextuni consuhitum per- uenerit 188 10. Sullam ab aduersei- riis tuetur 200 5. M. fuejei 293 12. septimo consid 235 5. mors 317 12 de C. Marii jdii exercitu ejuot ad Sacriportum caesi 235 9 Marrucini 70 17. — 167 13 Martis 152 6. Martis spelunca 113 3 Marsici belli initio quac osteuta fue- riut 277 5. somnium Caeciliae 211 \ Marsus 70 16. Marso 70 18. Marsi 277 14. — Marsi 167 14. M. impera- uit filius Medeeie 150 8. Marsorum cohors 253 7. Marsyae regis missu Cacus legatus etel Tarclwnem uenit 149 15. oppi- dum Archippe condidit 150 7 275 12 Martium 112 7 Martius Picus uid. Picus Massilia 67 2 mater 245 4 materibus 281 3 287 6 (rm. tela gra- uia bellica' Xon.) materiam 235 k maternam 76 1 medrona Homana a suis inedia mori coacta 39 2 maturarent 223 2 Maurusii 175 13 maxime 207 1 208 4 236 3 287 20 294 1 Maximus 224 3. Maximum 224 8 maximum 73 11 77 7. maxima 208 7 224 6 286 13 meiximi ludi uotiui uid. ludi me uiel. ego *Mean ... 176 19 Meelea Buthroti sepidta; eius fdius Marsis imperauit 150 8 sqq. medicinee ex metallis inuenta ei Sole 149 7 medicus quis primus fuerit Eomae 107 2. medici Bomae in taedimn transierunt 107 7 mediterream 296 12 (*melius quetm mediterraneam' Fest.) mediam 285 14. medium 216 9 287 6. medio 168 13. media 110 1 Meejale Phryge socio Tetrcho Cacum in uincida ccmiecit 149 15 Megalesia ludi scaenici 255 23 rnelle 53 9 meliore 218 9. melioribus 290 7 membrum 78 2 meminere 64 12. meminissent 232 7 Memmium 283 1 memoria 64 11 76 2. memoriae 308 2 memorari 221 13 mendaces 64 12 mentis 284 5. mentem 195 9 352 INDICES menses 283 9 mensurae inuentae a Palamede 149 9 mentionem 289 19 mercennarii 77 13 Mercurius apud Aegyptios litteras repperit 148 6 165 7. M. lectister- nium factum 131 12 mere 107 11 merito 196 2 merita 292 8 mero 83 18 M. Messalla censor 137 6 Messaneses Samnites in ciuitatem suam receperunt 316 17 Messorem 115 19 Metabus Priuernas 73 5 Metelln uid. Caecilia Metellus (Q. Metelli reditus) 232 1. Metelli 236 2. uid. Caecilius metit 71 14 metati 171 19 Mettius Curtius Sabinus lacui Curtio nomen dat 123 2 Mettius uid. Sthennius metuere 86 8 129 2 metum 211 11. metu 2093 2834 290 4 mea 292 5. meis 88 2 Mezentii bellum cum Aenea Asca- nioque bSzsqq. M. ab Ascan;o in- terfectus 58 12 17. Butulis imperauit, ut sibi primitias offerrent 59 12 militem 210 8. milites 77 13 186 4 235 2 236 2 292 20 303 2. militum 80 6 81 1. militibus 218 7. milites 80 11 237 8 296 12. militum Bom. numerus 37 1. in furto comprehensi quo supplicio affecti sint 95 22 militaris 211 4. militarem 65 7 mille 64 2 87 8 221 5. milia 66 5 182 1. milium 281 20 millesimuui 312 4 Minerua Pelopis membra reparauit 118 1. M. simulacrum ludis magnis per urbem portaium 31 15 minime 88 2 minimo 300 19 minor 173 8 minus 64 12 87 8 102 13 175u 181 16 184i 185 5 236 2*284 5 292 2. minore 173 8. minoribus 282 10 L. Minucii praefecti annonae (307 10) de Sp. Maelio indicium 42 5 130u Ti. Minucius cons. 132 1 mirare (infin.) 278 6. mirabantur 109 10 235 2 miserrimas 216 12 miserebitur 235 7 misericorditer 236 10 Mithridatis regis praefectus Arche- laus 234 12 mitior 180 11 mittit 1615. mittas 235 15. mitte 81 12. misit 62 10. misimus 166 5. mittam 82 2. mitti 236 1. misai sunt 160 2. missus 159 2. missa 278 12 Cmittere est excludere' Non.) Mnemosynae simulacrum ludis ma- gnis per urbem portatum 31 17 modeste 211 14 modi 94 15 139 3 158 16 220 7 280 8 306 7. modo 86 5 modo (adv.) 179 10 Moelattensium architecton 183 1 moenia 289 4. moenibus 284 9 molimento 287 8 (*m. pro conatu' Non.) mollissimum 96 14 monuit 81 12 Monetae templum 305 8 306 15 monile 299 16 monopodia primus Bomam inuexit Cn. Manlius 136 1 mons 83 18. montem 219 1. montea 285 4. montibus 71 13 73 2 monstrum 102 2 Montanorum captiui Carthaginem nauibus portantur 249 25 monumentis 80 15. — monumenta an- tiqua litterarum incendio Gallico perierunt 178 2 morbosum 170 11 mortuus 73 4. mortuos 80 8 mortem sibi consciscere quando pri- mum turpe habitum sit 103 4 mortalium 293 18. mortalibus 232 12 moti 108 11 Mugilanus uid. Papirius muliebre 288 8 mulier 107 9. mulierem 278 11. mu- lieres 91 17 92 3 mulleos 91 12 ( *92 11. negotium 123 14 221 t3. negotio 173 s nemo 86 8 87 6 88 9 108 9 133 8 2088. nemini206io. neminem208n nemore 72 2 Neptuniae 217 15 Neptuni simulaerum ludis magnis per urbem portatum 31 15. N. lec- tisternium factum 131 12. N. Satu- ram conpressit 170 10 nequaquam 306 0 neque 65 11 66 6 «6 i 87 13 133 2 158 15 179 13 180 16 196 1 (bis) 207 2 209 1 210 2 224 5 279 2 288 21 (bis) 290 4 ( bis) 292 5 (bis) 8 (ter) nequitia 213 14 nequitum 63 8 Neria 152 6 nescio 236 14. nesciebant 101 10 neue 85 14 220 5 neutrum 236 1 nex 292 5. necem 76 1 ni 102 10 12 Nicias 220 4. — N. Pyrrho regi in- sidias struit 219 10 nihil96i8 216 10 225 14. nihilol73 8 nimis 85 14 181 5 nimia 283 17. nimium 80 13. nimiis 217 2 nisi 170 13 1816 220 9 nititur 86 14. nitebatur 281 2. nixus 212 6 nobiles 133 7 noctu multa 221 7 Nola a Tuscis condita 75 1. ad N. Sulla castra SamniUum capit 199 7. corona graminea donatur 199 7 Nolanum 237 13 nolim 87 6. nolitote 278 5. noluere 86 5. noluerint 86 7. noluisse 86 3 6 nomen70i8 75 12. nominel29 2. no- mina 165 4 non 66 6 73 4 76 1 77 7 84 2 8647 87 12 14 96 12 102 10 110 2 3 123 13 168 14 170 12 172 7 175n 179 10 180 l 7 *181 6 184 1 185 8 217 10 218 9 220 8 224 6 232 5 235 2 283 4 287 15 293 5 300 19 310 2 Noreia urbs in Gallia 183 13 nos uid. ego noster 78 6. nostra 106 2. nostrae 23 354 INDICES 86 7. nostram 86 1. nostra 86 9 233 6. nostro 86 9 196 1 220 7. nostri 108 n. nostrae 92 4. nostrorum 196 2. nostras 85 14 nostratis (nomin.) 108 2 notos 293 4 Nouaria ex Vertamacoris Ligurum pago orta 66 9 Nouensiles di nouem in Sabinis apud Trebiam constituti 138 10 nosset 189 2 nouissime 245 4 272 u nouas 279 9 nocte 221 7 10 277 10 289 u. uid. noctu Nuceriam 285 8 nudus 208 2 nullum 80 8. nullius 170 13. nulli (gen.) 96 18. nullae 166 10 Numa 102 10. — N. senio confectus mortuus 125 5. unam filiam, ma- trem Anci Marcii, reliquit 153 6. fetiales exemplo ab Ardeatibus sumpto instituit 152 13. Agonalia repperit 239 6. sacrorum causa in- tercalationem inuenit 239 7. insti- tuit far torrere 102 4. fuhnen euo- cauit 124 8. qua ratione procurandi fulminis notitiam adeptus sit 239 u. portam lanualem aedificat 124 4. Numae arca inuenta 109 5 124 13 242 2. Numae libri in arca inuenti combusti a Q. Petilio praetore 110 5 125 2 242,9. senatus considtum, quo comburi eos placuit 245 6. quot et quales fuerint 125 3 144 5 242 1 13 16 Numantinis 232 9 numerum 87 10. numero 281 20 Numicium 276 13 Numitor ab Amidio regno spoliatur 8 zsqq. N. pastores insidiantur Ro- mulo et Remo 308 10. Bemum ca- piunt 13 15 309 18 L. Numitorius tr. pl. 130 3 numquam 86 11 181 16 205 5 234 19 nunc 85 12 86 15 87 7 91 4 195 9 *278 10 nundinae cur institutae 102 15 187 1. institutae aSomido 143 13. a Seruio TtdUo 102 14 nuntiatur 218 12. nuntiatum est205 2 nuptiis 152 7 (nux.) nucerum 167 1 Nympharum sinmlacra ludis magnis portata per urbem 31 21 Ob 87 5 12 916 212 7 220 5 Obaratorem 115 19 obiit 309 10 obiecit 286 19 obiectantes 88 1 obleuerat 235 1 obsecro 152 6 obseruanter 186 4 obsidum 215 1 obsidionalis corona 199 6 obstiterit 77 9. obstitisse 278 12 *oberit 87 13 obtenduntur 291 9 obtruncantur 276 13 obturbabat 212 3 obuerti 280 2 obuiam 211 u 224 4 occasio 181 7 Occatorem 115 19 (occido.) occaso 205 7 occidit 70 17. occidere 77 14 103 6. occiditur 221 5. occisis 282 6 *occipit 136 7. occipiunt 280 14. oc- cepit 291 2 occulte 280 14 occulto 65 12 occuparet 106 2. occupabimus 87 2. occupatas futurum 221 3 Oceanum 175 14. — Oceani filius Sol 149 7 ocissime 177 2 Ocresia materSeriiii Tullii facta 243 4 Cn. Octauius naues Punicas capit 169 6 249 23 oculos 212 3 311 10 Oeclei aui missu Catillus uenit in Italiam 71 8 oifendit 218 6 (ro. est inuenire7 Non.) officiose 186 4 M. Ogulnius a Boiis occisus 252 17 oleabus 156 10 Oli Vulcentani cepulcrum Capito- lium 23i7 244 8 in Olympo quot Galli caesi sint 229 16 258 3 ollam 116 9 omnis 80 14 280 8 311 13. omnem 235 1 290 9. omne 286 4 287 13. omni 63 9 211 10 288 8. omnes 108 13 123 14 134 2 17117 22113 273 9 281 18. omnis 108 13. omnia 273 10. omnium 179 8 306 12. omnes 2187. omnis 88 5. omnia 87 11 89 13 106 7 211 9 216 4 273 3 282 14 291 16. omnibus 295 4 IXDEX VERBORVM ET Xn.MIXVM ETC. 355 onerarias 282 6 oneratum 83 20 onusta 282 10 operam 80 10 206 8. opera 212 6 upertae 92 1 opes 291 13 opinione 290 14 opinor 87 6 oportere 184 1. oportuit 307 6. opor- tuerint 15S 10 oppidum 96 8 284 9. oppidi 288 5. oppido 73 2. oppidum 75 9 27'.» 7 285 5. oppido 17:J, 5 289 6 u Opis simulacrum ludis magnis per urbem portatum 31 17 oppositum 311 9 bppressus 288 5 obpugnare 221 io optime 915 6 236 2 optimum 207 2 opus 184 9. opere 8017 300 20 opus 85 15 216 11 218 17 236 3 oracuhtm Aeneae editum de con- denda urbe 7 1 oratorem 283 2. oratorum 93 12. ora- tores 62 10 orbi 189 12 Orchia lex 156 3 ordinis 291 16 292 8. ordinem 78 6 oreas 76 5 ('oreae freni, quod ori inseruntur, dicti' Fest.) Orestes 76 2. Orestem 75 12 oritur 91 9 293 2. oriundi 64 11 orat 129 2. orare 182 2 Oromohiorum stirpis est Comum, Bergomum, Licini forum 66 10. Parra 66 13 os 78 2 212 3 ospicatur 23122 ('quod nos auspi- eatur, ueteres ospicatur dixerunV Diomed.) ostendere 158 1". ostendi 206 8 ossum 155 20 ostentata est 190 6 ostenta initio beiU Marsici 278 10 ostio 293 12 Otacilium 282 3 otiis 217 2. — non minus otii quam negotii clarorum uirorum rationem extare oportere 55 8 ouans primus urbem ingressus est P. Postumius Tubertus 303 20 pabulum 218 7 pacto 209 7 9 Paelignua 70 17. — PaeUgni 167 12 paene 225 9 Paetus uid. Aelius Palamedes litteris quibusdam littera- turam auxit 54 148 » 11. inuenit mensuras et pondera 149 10 Palatium a Gallis incensum 194 2. ad P. Romulus et Remus expositi 10 22 11 14 palpebras 311 10 paludem 296 8 palustria 279 11 (pandq) passo 215 2 Panis antrum 10 7. simulacrum ludis magnis per urbem portatum 3125 papauer 65 8 fgen. masc.) L. Papirio Oursore dictatoie absente Q. Fabius ad Inbrinium uincit 33 bsqq. dictator iterum 305 7 . P.aedi- lis curuiis 306 1 310 16 Papirius Maso myrto coronatus lu- dos circenses spectabat 135 3 L. Papirius Mugilanus cons. 302 £5 Papio 286 7 (C. Papkis Mutilus? ef. adnot. Sisennae fragm. 20) Parcarum simulaera htdis magnis per urbem portata 31 17 parcerent 102 13 parentes 215 2. parentibus 308 2 parentalia in honorem Accae Laren- tiae instituta 298 5 parentationis annuae honos 60 15 parentare non oportet atro die 118 5 (pareo) paret 224 9 parietinas 280 11 parit 102 2 pariter 206 12 pararent 102 2 152 9. paratum 89 6 Parra Oromobiorum oppidum 66 13 parricida 186 6 pars 101 11 307 1 311 13. partem 278 2 280 5. parte 96 8 parsimonia 102 11 Partlienope a Cumanis condita, di- ruta, Xeapolis nominata 193 1 Parthenope Sirena 193 2 partim 86 6 236 7 13 286 1 (bis) 288 14 (bis) parua 81 1. paruis 284 9 passim 184 11 289 2 295 15 passuum 162 4. passum (gen. phtr.) 64 2 pastorum 101 15 pater 224 4 5. (pater familiae, patrum 23* 356 INDICES familiaruni 296 li.) patrem 181 5. patre 132 11 186 n patibulos 309 5 patiebatur 116 4. pa3sus est 184 9 209 1 patria 223 4. patriae 186 6 152 9 pauca 94 17. paucabus 152 2. pau- cis 281 16 paucies 172 7 ( ep. raroi' Non.) paulatim 281 16 Paulum 181 6 pausa 208 6 pacem 152 6 272 13 *Pecoli 75 12 pectus 172 9 210 l pecuniam 213 u pecus 233 2. pecuum 87 10 pecuda 287 18 (epecua et pecuda ita ut pecora ueteres dixerunf Nonj *pedato (u) 64 5 Cpedato positum pro repetitu uel accessu, quasi per pedem, sicuti nunc uulgo dicitur tertio pedato' Non.). pedatu 96 9 peditis 286 13 21 pedestri 209 2 pedetemtim 176 5 (ep. dictum est caute, quasi lenta et tarda itione' Non.) 237 3 peditatu 89 i *pelastes 89 9 pelles 92 2 penates di ex Samothracia appellati &tol usydXoi etc. 100 l penes 215 5 Pennus uid. T. Quinctius per 210 6 7 2118 214 2 277 u 292 n 307 4 peragier 91 l percellit 83 20 percutit 209 8. percussit 209 6. per- cussus 172 9 perdolitum est 208 10 perduellionem 273 7 perierat 159 l *perfluebat 285 3 perfugiunt 282 2 perhibuit 80 u periclitantur 288 17 289 9 periculo 159 8 perlitatae essent 273 3 permittit 281 u (ep. promittere, in- citare uel praecipitare' Non.) per- mitterent 211 13 288 19 pernicii (gen.) 294 6. perniciem 203 23 peronei 91 13 perperam 180 1 perpessi 86 14 perpetuum 176 14. perpetuo 287 s. perpetua 291 8 perplexim 101 13 perscribere 179 7 persequitur 65 7. persecuntur 280 19 perseuerauerunt 292 14 Persen 86 4 11. Persei bellum 46 lsqq. 68 14. de P. indicia ab Aitalo Eu- menis fratre Romae fiunt 270 10. P. Samotliracen fugit 271 14. Per- sico triumpho quanta captiui auri argentique summa translata sit 271 9 *persuadent213 12. persuadetur 101 10 persubhorrescere 291 1 perturbant 287 5. perturbatum 289 22 286 21 peruenit 285 6. peruenire 284 3. per- ueniret 292 14. peruenerit 222 3. peruenerant 285 14. peruenturum esse 203 23 peruersum 306 7 Perusinos 289 19 pedes 70 15 175 12. pedibus 116 2 Pesinus urbs unde nomen habeat 295 6 Petelia excelso muro imposita 175 8. Peteliae murus factus a Philoctete 75 6 Q. Petilius praetor Numae libros combussit 110 5 125 2 241 9 Q. Petillii diem dixerunt P. Scipioni Africano 258 16. auctore M. Porcio Catone (263 10) rogationem promul- gant de pecunia ab Antiocho rege capta 263 12 peteret 220 4. peterent 280 4 PhilippxiS rex a Villio uincitur 251 13. Ph. quibus condicionibus pax data sit 226 isqq. 252 5. Ph. uicto quantas pecunias Flamininus Bo- mam detulerit 145 12 Philoboeotus collis ad Chaeroneam situs 200 26 Philoctetes Peteliae murum facit 75 6 philosophiae 110 4 Philopoemenis mors 187 10 in Phocide quot Graeci a Metello caesi 229 14 Phrygibus iuncti Aborigines Latini nuncupati 52 14 Phrygiia 107 9 Picentium 67 5 Picumno 115 30 ('picumnus est auis INPEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 357 Marti dicata, quam picum uel picam uocant , et deus, qui sacris JRomanis adhibetwr' Non.) picum 112 7 Picus Martius perdocet Numam, quibus sacrificiis Iuppiter ad ter- ram eliciatur 240 l pietate 278 12 *pilates 89 9 (fp. lapidis genus' Fest.) pilatim 184 11 185 u ( fp. i. e.strictim et dense' Seru.) Pilumno 115 30. — P. unde dictus 138 8 pinguitudine 66 5 pinnis 236 3 pinu 286 1 Piraeus primo frustra oppugnatus a SuJla 234 12 Pisae a Tarchone conditae 67 1. P. incolae 67 11 pisces 102 10. piscium 296 9 pisculentus 91 10. pisculentum 88 8 Cp. positum piscosum' Non.) Piso 279 9. Piso a Tigurinis fusus 178 9 Placentia 177 7 269 6 placet 220 s. placere 133 2. pla- centem 236 8 plagis 281 13 *planitie 283 2 plaustrum 83 20. plaustra 282 9 L. Plautius Venox cons. Fundis con- iurationem aperit 213 3 plebitatem 103 8 Cpl. ignobilitatem' Non.) plebs 106 2. plebis 283 1. plebi 273 7. plebe 113 11 Pleminianus tumultus 259 14 Pleminii facinus 176 1 plerum 180 11 ('plerumque' Prisc.) plerus 57 11 ( epl. plerusque' Prisc.) plerique 216 2 282 2. pleraque 65 6. plerisque 85 10 plostrum 66 7 plurimae 295 4 plus 70 15 87 9. plures 295 14. plura 87 11. pluria 236 15 275 7 pluteos 28812. pluteis 287 15 pluuia 237 11 poena 87 9. poenas 87 5 Poenus 225 14. — Poenorum mapalia 77 11 Polites (filius Priami) Politorium condidit 70 19 Politorium a Poiitc conditum 70 21 polliciti 89 12 pollucerent 102 10. polluctum 102 12 polybrum 116 2 1 ' p. quod Graeci %£qvi@c<:, nos trulhan uocamus'' Non.) Pometinus 72 4. — Pometini agri 69 21. Pometinae manubiae 25 10 sqq. 127 22 Pompeianum 232 4 Pompeianus miles fratrem suum in proelio, tum se ipsum interfecti 294 8 Pompeius (Magni pater?) 189 2. — Pompeii Magni patris impro- bitas 188 21 Cn. Pompeii Magni Africanus trium- phus 313 12. Cn. P. a Iulio Caesare heres scriptus 312 1 Pomponius 288 2 Pomptinum 211 5 pondus 290 12. pondera inuenta a Palamede 149 9 ponit 279 14. ponas 80 12. ponere 74 2. posuisse 133 4. *positae 292 7 ponti (abl.) 209 3 pontifex 91 5. pontificem 77 7. — j). maximum quae uerba dicere oporteat, cum uirginem capiat 114 1 pontificius 108 6. pontificium 91 0 Pontii serui uaticinium de Capitolii incendio 203 13 Pontio 215 1. — C. Pontius a dic- tatore Rom. sex horarum indutias petit 215s Popedius (Q. Poppaedius Silo) 290 13 C. Popilius 136 9. — eo consule sta- tuae quaedam circa forum sublatae 136io M. Popilius censor statuas quasdam circa forum sustulit 136 11 M. Popillius consul 315 9 populabundus 285 5 8 populare (infin.) 237 14 populifugia unde nominata 138 4 populus 231 2. populi 55 5 215 5 224 10 236 13 288 8 292 19. populo 182 4. populum 176 16 189 2 282 17 283 10. populi 72 3 76 8 295 4. po- pulos 86 5 M. Porcii Catonis dictum de rebus suis in Hispania gestis 94 19. ad Emporias multos hostes occidit 83 3 254 4. in pugna Thermopylensi uir- tus 95 12. oratio pro PJiodiensibns 358 INDICES 8") 10 sqq. in Seru. Sulpicium Gal- bam dixit 90 2 sqq. Scipionum ini- micus et aduersarius 263 10. roga- tionem Petiliam suasit 264 n porcos 102 3 porriciunto 115 24 Porsennara 103 6. ex P. castris ob- sides fugerunt 317 19. P. obsides reddidit 129 7 porta 288 21. portabus 155 9. — porta Ianualis cur aedificata 124 3 portant 307 2. portatum 279 7 peposcit 273 8 possederunt 75 10 potest 96 12 195 9 236 1. possunt 158 17 180 2. possit 66 6. possirnus 220 3. posse 292 5. poterat 278 4 283 5 294 1. posset 134 2 284 3 288 21 311io. possent 94 u 109 11 184 7. potuerat 284 7. potuerant 286 15. potestur 221 13. possitur 185 10. poteratur 159 8 185 9. pos- setur 217 19 post 81 6 139 3 212 9 279 14 280 11 281 15 311 8 postea 116 9 224 7 postero 277 11 289 17. posteri 210 4. posteros 152 9 posterior (neutr.) 108 4 postilla 80 10 postquam 113 12 133 6 156 11 205 2 218 6 235 2 280 15 289 19 postremum (aduerb.) 76 7 postridie 82 2 88 11 123 u postriduanorum dierum quae causa sit 105 9 155 16 postulare 306 8 Postumius trib. mil. 104 17 155 7 A. Postumius dictator ludos uouit, cuin pugnaturus esset contra La- tinos 29 13. primiis coronam aure- am donauit 129 10 C. Postumius haruspex 199 3 L. Postumius cons. 132 2 L. Postximms cons. a. 294. 460: 34 4 A. Postumius Albinus censor 270 2 Sp. Postumius Albinus aedilis curu- lis 135 18 A. Postumms Aibus consul quot Aequos ceciderit 247 1 A.Postumius (Megeilus) cons. in Apu- lia uincitur et uuhieratur 217 21 P. Postumius Tubertus primus ouans urbem ingressus est 301 s sqq. potestatem 86 1 potitus 282 14. potiti 295 17 potiu.s 196 1 *potando 218 9 praecellebat 206 13 praecidit 210 3 praecipitatis 281 13 praecipuam 80 15 praeclariter 221 16 *praeco 105 12 praeda 96 1 216 6 praedicare 180 4 praedia 93 13 praefecerunt 102 1 praefecti (fabrum) 186 2 *praeferre 284 7 praefestinatim 292 15 praefulgentibus 2117 praemercarentur 102 13 praemissis 288 19 praemium 220 4. praemio 128 7 220 s 282 16 Praeneste 73 2. — Praeneste condita a Caeculo 72 10. unde nomen habeat praesidia 290 2 [73 2 praestantis 291 13 praestolari 280 14 Cpr. est expectare uel manere'1 Non.) praesul 27 4 praeter 208 2 praeterea, 282 8 praeterquam,.63 1 *praetor 62 10 28612. praetore 273 8. — praetor consuiem iure rogare non potest 146 12 pransum, 89 6 pretio 102 13 220 8 primo (adu.) 75 10 291 4 284 6 primura (adu.) 105 12 113 11 165 2 190 2 195 6 (primus) primo 96 9 princeps 281 11 principia 281 16 prior (neutr.) 232 4 6 245 9. priore 166 4 224 3. priores 87 1 pristinum 292 11 priuatim 86 12 priuata 102 11 Priuernas 31etabus 73 5 prius (adu.) 67 17 211 12 217 16 priusquam 71 3 pro 76 9 81 1 83 2 88 5 133 1 154 28 1»9 6 190 3 196 1 218 9 220 1 233 6 procedunt 287 2 8. processit 85 13 208 3 209i. processurum esse 273 i. procedundo 284 3 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 359 proceritate 2117 proconsul 224 t. proconsulein 225 8 procul 285 12 295 l prodire 90 17 209 i. prodiret 208 8 produxit 282 n. produci 182 4 proelium 83 2 185 7 28016. proelio 208 4 222 7. proeliis 94 14 proferatur 86 l proticiscitur 232 12. proficiscebatur 181 16 profugisse 71 4. profugerant 277 is profundas 311 7 profuse 290 11 progreditur 211 13. progredi 66 6 proiecit 289 20. proiecto 209 5. pro- iectis 277 14 278 1 ('proiecta ab- iectcC Macrob.) proletarios 105 12 prolixis 85 10 proloqui 291 11 Promitorem 1 1 5 20 promouet 225 14 pronuntiare 179 11 prope 182 4 285 u. propius 277 14 288 12 properatim 296 3 propere 218 4 Propertius rex Veientum iuuenes Capenam mittit 68 12 propinqui 215 1. propinquis 215 2 propriae 286 is ('proprium signi- ficat perpetuum' Non.) proprietas 284 5 propriam 283 4 ('proprium diutur- num' Non.j. propriis 152 7 propter 62 9 75 9 80 u 103 s 208 8 . 278 12 280 6 284 9 propterea 70 17 110 2 3 280 8 propugnatus 212 6 prores 291 3 *prosapia 64 7 C prosapies generis (ongitudo, dicta a prosupando uel proserendo1 Non.) *prosata 94 11 Proserpinae simulacrum ludis ma- gnis per urbem portatum 31 31 *prosita 96 21 prospectum 212 1 prosperis 85 11 152 7 prostitueret 65 12 protelant 287 2 Cprotelare etiam ex- eludere' Non.) *280 19. *protelatos 280 19 Cprotelnre est percnterr, per- turbare' Non.) protelo 89 10 protinus 277 1 284 2 285 7 Cprotinus iugiter et continue'' Non.) 308 2 prouohirunt 215 3 prouoluere 291 1 proximus 78 2. proximi 136 8 prudens 101 12 apud Prusiam Hannibal mortuus 269 16 publice 86 11 publica 173 5 206 9. publicae 80 10 171 7 186 7 235 7. publicam 180 1 203 23 206 14 287 20. publicum 291 18. publico 103 8 165 4. publica 82 12. publica (neutr. phir.) 102 11 Publius 195 6 pudicitia subuersa M. Messallae C. Cassii censorum temporibus 137 7 pudicabus 154 28 pudorem 211 11 puellabus 154 27 puerorum 151 12. pueris 180 6. — pueri qui siyit a Seruio Tuilio dicti 309 21 pugnae 208 6. pugna 237 15 pugnemus 196 1. pugnare 211 10 13 212 3 220 9. pugnantibus 208 5. pugnauimus 89 2. pugnatum esset 205 2. pugnatum 108 11. pugnato 225 14 Puilia saxa 116 4 pulcher 91 9. pulcbrum 88 8 184 9. pulchra 300 18. pulcherriinae 33 18. pulcherrimo 173 5 Pulcher uid. Iuntus Pullus uid. Iunius pulmentario 76 9 pulmento 77 2 puluinaria 102 12 Punicum 108 4. — de Punici belli primi iudicium Fabii 34 2 puppis 291 s purpura 92 1 Purpurio uid. L. Furius putidas 74 2 ('putidum' Non.) putabant206 1. putarent 220 8. puta- bitis 292 3. putaretur 217 19 Pylade 76 1 Pyrro 219 16. Pyrrum 306 8. — Pyrrhus defenditur a C. Fabricio a!> insidiis 219 2 247 7. P. «h Han- nibale secundus imperator dictus 51 27 228 7 Pythagoricae 110 4. Pythagoricos libros Numae fuisse 125 4 144 5 242 16 360 INDICES qua (adu.) 96 u 205 9 288 21 289 2 quadratuni 109 u quadringentis 212 8 quaestor 272 12. quaestorem 292 u quam 62 8 70 17 88 3 89 9 166 n 195 10 196i 209 6 278 6 294 l quantum 83 19 124 2 (bis). quanto 86 n quapropter 113 n quare 236 2 quartato 96 u quartum 184 n. quarto (pro quar- tum) 176 9 quasi 77 u 179 9 quaterna 182 l 66 5 quattuor 81 6 282 9 289.12 que (adnexum) 53 9 64 12 80 8 10 ( bis) 11 16 83 2 85 17 86 15 88 5 92 1 8 96 8 20 102 12 13 106 9 108 13 110 10 111 1 116 2 117 5 129 2 132n 133 14 134 2 155 20 (bis) 17912 ISO412 182 3 4 184 9 189 2 195 9 196 1 206 8 208 4 210 4 5 211 5 7 8 9 12 14 212 7 216 6 273 3 279 2 6H 280 u 2S5 10 289 6 10 290 12 291 1 6 292 u 17 293 12 (queo) quiverunt 234 19 querelae prouincialium apud quae- stores aut legatos depositae 317 9 qui 67 4 74 5 75 9 81 1 87 3 4 91 11 9618 1086 133i 2 208 3 213 12 2204 224 3 8 27212. quae 87 7 96 1 180 5 278 13 285 2. quod 63 7. 77 7 80 11 816 8514 96 19 116 8 179 8 11 222 2 22410 232 7 236 2 279 7 284 9. cuius 94 15 102 3 128 7 206 8. cui 195 6 284 5. quem 57 10 76 2 86 8 182 3 206 7 220 3 283 1. quam 179 10 234 17. quod 86 u 87 1 881 190 4 195 4 214 4 221 11 235i 236 12 272 u 283 u 286 7 309 2. quo 80 12 109 10 179 9 180 Z(bis) 307 3. qua 108 13 179 12. quo 112i2 179n 210 4 290 9. ques 55 4(*86i3). qui 65 3 86 7 102 10 12 136 8 158 13 159 5 9 173 2 175 13 179 6 7 9 196 1 206 2 (bis) 218 7 9 232 6 272 13 286 15 29116 21. quae70i5 106 5 7 139 2 3 159 9 170io 180 4 217 15 218 7 292 17. quibus 195 10. quis 307 6. quos 55 5 215 1 2918 292 15. quae 282 u. quibuB 180 6 282 5 288 u 291 21 quia 73 1 87 u 123 13 129 2 quicunque 103 7. quodcunque 128 9. quescunque 73 14 quidam 208 2 284 5. quaedam 212 1 293 10. cuidam 208 10 213 12 quidem *80 13 86 3 182 2 quietem 283 5. quietes 300 20 quiescerent 208 6 quin 65 12 76 8 225 9 231 19 T. Quinctius cons. 141 2 T. Quinctius quot Aequos occiderit 247 2 Quinctius Cincinnatus non dictator dictus a senatu 42 4 130 9 L. Quinctii Flaminini flagitium 269 6 T. Quinctius Flamininus Philippo uicto quantas pecunias Pomam detiderit 146 1. legatus ad Hanni- balem interficiendum missus 269 17 T. Quinctius Poenus cons. 304 12. a Licinio Caluo dictator dictus 304 23 quindecim 175 12 quingenta 87 9 quinque 212 8 280 11 Quintus 224 3 Quirinalis flamen Accae Larentiae publice sacrificium facit 237 8 quis (infin.) 66 7 73 4 78 2 6 *86 13 Sl8S(bis)iZ 88 3 94 15 106 2 108 2 134i 208 7 211 10. quae278 3. quid 85 13 86 13 92 11 220 7 quis (interrog.) 180 3. quid 87 7 88 2.-77 9 85i5 94u 180 5 287 20 quisquam 88 10 205 5. quicquam 220 6. quemquam 207 2. quicquam 88 10. quosquam 180 2 quisque 8612 94 u 124 2 173 7 218 14 221 13. quemque 216 4 quidquid 86 8 quo (aduerb.) 66 7 85 12 17 96 21 101 9 115 25 160 2 quod (coniunct.) 65 11 80 9 11 85 13 87 4 5 6 12 13 88 9 152 7 180 9 207 1 210 7 220 8 224 5 (bis) 233 7 279 11 280 8 287 15 288 5 quondam 290 6 quoniam 292 4 quoque 214 4 ( f ne id quoque pro ne id quidem, Gell.) 311 10 quoquoversus 110 1 quotiens 77 8 (bis) ramis 278 1 raperent 152 8. raptabus 151 12 rationem 109 11. ratione 179 12 in Paudiis campis pugna 191 1 1419 Rea (llia, Silvia) filia Numitoris 8 10 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 361 Rcate 167n. a Sabinis occitpat u m 69 3 recedunt 281 16. recedere 290 2. re- cedens 232 9. recessit 210 2 218 6 reciprocans 2118 recordauit 223 4 recte 85 16 236 l 273 3 recto 8'.» 3 reddebat 109 n redeamus 80 2. redeuntes 75 10. red- euntis (acc.J 289 17 redimicula 92 8 (redueo) redducunt 218 4. reduxit 232 13 235 2 RegiUensi pugnae Tarquinius Su- perbus interfuit 153 19 302 8 regionibus 83 17 regnauissent 73 u regnum 106 2. regno 102 2 Rtgidus uid. Atilius. relinquere 179 6. relinquerent 225 9. relinquemus 87 i 216 9. reliquit 280 12. reliquisse 76 3. relicta 81 l reliquias 307 7 reluant 306 io *remoratum 279 2 remoueantur 168 13 remulco 278 4 (rremidcure dictum quasi mdlli ct leni tractu ad pro- gressum mulcere' Non., qui tamen falso Sisennae lotuin intellexit; est tuim apud lnutc remulco ablat. substtintiui) Remum 102 i. Remi et Romidi origo et pueritia 8 18 sqq. 120 7. — B.nu- irix Acca Larentia 298 2. R. a Nu- mitoris pastoribus capitur 12 20±qq. 309io renuntiauerunt 133 l Reparatorem 115 18 repente 212 l 290 16 307 4 311 8 reprimere 292 6 requiescendi 281 8 res 62 6 74 3 85 13 86 l 173 5 209 9 290 6. rei96i8 102 3 159 2 170 13 173 7 186 7. — 80 10 235 7. rem 65 7 81 2 8613 87 513 9116 179 13 180 7 203 23 206 14. re 173 8 220 5 287 20. res 851516 108 13 273 2. reruml798. res 65 7 8514 166 5 179 7 218 7. re- bus 80 16 85io 221 16 resciuere s-j 3. rescierunt 215 1. res- ciuerunt 214 2 (*qui factum aUquod occultius aut inopinatum tnspera- tumque cognoscit, is dicitur propric rescire' GeU.) re.siluit 223 6 resistere 281 8 respondit 76 4 124 1 *respueret 222 2 restituere 307 7 *rete 92 1 reticula 217 17 retineret 224 10 retrabit 278 4 reuerterunt 221 16 reuocauerunt 287 4 reuolabat 212 5 (rex) regis 172 9. regem 864 103 6. regi 219 16. regerum 156 13 Rhea uid. Ops. Rheginum 75 11 postRhodani transgressum quotHan- nibal milites amiserit in Italiam iter faciens 43 4 Rodiensis 881. Rodienses 86511. Rodiensibus 87 13. Rodienses 86 3. Rhodiis Philippo deuicto cumplures urbes datae a Rom. 252 8. Rhodio- rum superbia 230 1. pro Rh. oratio M. Porcii Catonis 85 10 scqq. ripae 285 14 rogatio 180 5 rogauit 184 4 Roma 62 8. Romae 73 15 166 8. Ro- mam 62 10 81 13 113 12 212 9 221 16 23119 277n. Roma 129 3 136 7.— R. quo anno condita sit 3 2 19 3 41 9 61 4 194 4. R. a Graecis con- ditam esse 49 10 Romanus6l4. Romanum 189 2. Ro- mani 55 5 215 5 236 13. Romanam 2091. Romano211io. Romani216 5 21916 286i5. Romanos 280 18 2945. Romanis 179 7 281 13. — Romanum praesidtum a Ligustinis obsessum 37 5. R. diuitias experti sunt Sa- binis deuictis 34 12. Sabinorum mo- res secuti 70 10. Hercidi Graeca sacra faciunt 49 11. R. magistrati- bus nihil de publico detrahere lict- bat 39 6. R. ntilitum uumerus a. 225. 529: 37 1. de R. belio Punico prirno rebus quid iudicaucrit Fa- bius Pictor 35 23 Romulum 102i 123 12. Romulel23i4. R. et Remi puerorum sors 8 18 sqq. 41 4 60 7. Acca Larentia eius nu- trix 298 2. ab Acca Lar. heres fac- tus 238 7. R. et Bemus Xumitorem in regnum restituunt 18 21. cogna- 362 INDICES tos Titi Tatii Lauiniensibus tradi probauit 300 13. — It. tyrannm 61 13. Ioui Feretrio ludos Tarpeios instituit 123 8; Saturnalia 298 8. sacrificiis et sodalitatibus instituUs nundinas adiecit 1 43 13. intercala- nit 3002. Aeolicae Imguaenon igna- rus 61 18. post B. excessum inter- regnum initum 3 8. B. uita et uictus 123 io. claua 104 l Q. Boscius comoedus 192 10 rotundae 77 u rudem 116 9 Bullianus uid. Fabius rupit 78 2 P. Bupilius aegre tulit fratris re- pulsam 140 5 P. Bupilius consul 315 9 rursum 289 4 rusceas 91 2 ('ruscum est amplius joaullo herba et exilius uirgultis fru- ticibusque, non dissimile iunco, cu- ius coloris rebus uti mulieres soii- tas Cato commemoraf Fest.) rutilus 92 4 Rutulus 72 5. — Butulis Mezentius impcrauit, ut sibi primitias offerrent 59 12 Sabinae quo tempore raptae 19 7 151 5. quot raptae 239 i Sabini 290 6. Sabini nomen inuene- runt a Sabo Sanci filio 68 17 ; a Sabo Lacedaemonio 70 8. eorum origo 69 3 151 i. fines 69 8. Lace- daemonii ad eos uenere et cum eis se coniunxere, inde multa Sabino- rum instituta Lacedaemonia esse 69 13 26 70 8. Sabinorum mores po- pulus Bomanus secutus 70 10. S.per Tarpeiam Capitolium occupant 19 17 121 3. in S. apud Trebiam Nouen- siles di constituti 138 n. S. diuitiae 20 3 34 13. S. deuictis Bomani diui- tias experti 34 12 Sabus Sanci filius nomen dedit Sa- binis 68 17. S. Lacedaemonius no- men dedit Sabinis 70 8. a S. Sabini originem trahunt 151 1 sacrum 290 7 sacrificia instituta a Bomulo 143 13 ad Sacriportum quot milites occisi 203i9 235 9 sacra 73 4 saeculares ludi uid. ludi saeculum 136 8 saepe 80 10 saeuierat 212 5 *saga<(ria)> 278 10 sagittam 235i4. sagittis 185 11 282 10 sagittarius 235 13. sagittarios 279 14 Saguntinorum 160 3 Saguntum iniussu senatus db Han- nibale captum 38 10 160 7 sal 116 8 10. sale 73 5 83 18 116 8 Salassi Tauriscae gentis 65 13 salientem 176 14 saliunt *66 5. 70 15 salliendorum 296 9 saltuatim 294 4 296 4 saltu 281 6 Saluenius Sullae uictoriam Orcho- meniam praedicit 201 17 salutem 219 16 salutaret 189 3 saluum 220 3 Samnites 94 2 215 5. S. Apollinis ■iussu uer sacrum uouent 319 7. S. bellum 34 3. S. ad Inbrinium a Q. Fabio Bulliano uicti 33 3 sqq castra a Sidla capta 199 5 Samnium 167 12. in S. aliquot ur- bes cepit L. Postumius cons. 217 21 Samothracen Perseus fugit 272 20. ex Samothracia di penates 100 1 sanctitudo 205 5 Sancus Sabinorum deus, a quibus- dam Iuppiter Fidius dictus 68 18 sane 88 2 sanguen>80 9 sanguinulentam 210 4 sapiens 108 2 Sardiniam 176 8 sarmentorum 288 14 sarraca 286 4 Sarritorem 115 19 sationes 184 7 satis65n 165 6 179 10 2116 212 4 234 19 Satura Saturo nomen dedit 170 10 Saturnalia a Bomulo instituta 298 8 Saturnus in Italia 98 1. S. aedi aedi- ficandae L. Furius praefectns 155 1. simulacrum ludis magnis per urbem portatum 31 17 Saturum a Satura pueila nomen ac- cepit 170 9 Satyrorum habitu ludis magnis aii- quot Bomani incedebant 31 5 sauciat 223 6. sauciabantur 236 2 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 363 saucius 80 7. sauciis 281 20 sauiare 218 14 Sauracti 70 14 saxi 222 10. saxo 70 15. saxa 277 u. scaenici ludi uid. ludi scalis 287 15 scaphis 171 18 282 4 Scaurus uid. Aemilius scio 85 10 86 g. scire 91 5. sciebat 288 6. sciebant 224 6. sciatur237io Scipio uid. Gornelius (scorpius) scorpios 282 u. scorpiis 282 9 ((sc. est genus teW Non.) scriba 108 s scribo 76 8. scribit 101 13. scribunt 179 io. scribere 77 7 180 2 7. scri- bendo 294 4. scriptas 166 5 Scriboni 283 l L. Scribonius Libo aedilis cur. 254 10 T. (L.?t ScriboniusLibo trib. pl. 89 18 (scriptum) scripta 110 4. scriptis 158 13 (scriptus) scriptum 132 n 1332. scrip- tu 133 4 *scrobes 66 4 *scrupulus 293 10 scutum 208 3 209 6 8. scuto 209 2 5 6 8. scuta 165 2. scutis 277 14 Scyrus insula Atheniensibus a Ro- manis data 252 10 secant 116 10 secessio in Auentinum facta 129 u secunde 85 13 secundum 285 2 secundo 96 9. secundae 85 16. secun- das 85 14. secundis 85 10 securim 65 4 secus (sexus) 182 3 288 8 secus {pro post) 184 7 sed 64 8 11 8O12 83 17 86*4 5 7 87 12 14 89 10 94 17 179u 213 13 220 2 222 6 235 14 236 1 12 sedecim 282 9 sedere96i2. sedens 180 9. sedentem 134 3. sedebant 133 7 sedauit 156 12 segniores 180 1 sellam 133 8. sella 134 2 semionustis 296 9 semper 290 12 291 15 Sempronius 161 4 224 2 L. Sempronius Atratinus cons. 302 25 C. Sempronii Gracchi somnium 174 16 T. Sempronius Gracchus a Boiis oc- cisus 252 16 Ti. Sempronius Gracchus (pater) P. Cornelio Scipioni reo facto auxilio est 261 16; Lucio Scipioni 267 25. pro uxore mortem oppetit 119 lsqq. Ti. Sempronius Gracchus (filius) pri- mus Carthagmis muros ascendii 139 15. qua re ad miscriam plebis leuandam adductus sit 119 10 sqq. in S. Gr. Q. Metellus dixit 140 3. S. studium ciuium 182 1. Gaio fratri mortcm praedicit 174 18. Semurius ager populo Bomano a Larentia relictus 60 40 senatorum spectacula a cetero con- sessu secreta 254 13 senatus 175 15 180 5 2217. (gen.:) 245 8 278 9. senati279 9 292 19. se- natuis 295 19. — s. decreuit, ut aedes Saturni fieret 155 1 senectus 91 1 smiores qui sint a Seruio Tullio dicti 312 26 sententia 86 10 274 8 sentinosas 74 2 sentio 291 16. sensit 206 9 septem 273 10 septimo 235 4 septimus 75 11. septimum 135 4. septuaginta 173 2 sequitur 176 6. secuntur 73 4. sequi 166 8 222 5. sequebantur 182 1 sero 82 3 serit 71 13 serra 116 10 Serranius uid. Atilius Seruilius Ahala Sp. Maelium 6b- truncat 42 isqq. 130 ios^. Cn. Seruilius (Caepio) consul feli- citer contra Hannibalem pugnauit 250u seruitute 86 9 Seruii Tullii origo diuina 243 s. Seruio T. caput arsit 244 4. Ser- uius Tullius qua ratione, qui ci- uium numerus esset, conpererit 1 264. iuniorum et seniorum quinqne clas- ses instituit 309 19. agrum B. in tribus diuisit 21 20 62 12 142 1. ci- ues censuit 22 3. cur nundinas fe- cerit 102 15. seruauit 80 12. seruasse 206 7. ser- uauerat 81 2. seruatum esse 232 5 seruulum 282 16 sex 75 11 sexagenos 70 15 364 INDICES 6eicentesimo 136 7 sexennium 210 i sextum 78 l si 55 4 66 7 73 4 74 l 78 2 79 6 82 2 86 8 13 87 7 9 (bis) 12 88 3 915 94 15 106 2 108 2 12314 124 2 166 7 184 1 1904 195 8 208 7 211 10 220 5 7 233 6 273 2 278 3 290 6 308 2 sibilu 295 1 Sibylla ad Tarquinium Superbum tres libros attuJit 110 6 Sibylla Cimmeria 137 16 sic*212 5 296 8 Sicani 71 10 Cn. Siccius trib. pl. 130 3 Sicilia cum continenti olim iuncta 49 20. Siliciae pars Tauricana 316 16. in S. dilectus 254 14 Siculus Archilochus Ariciam con- didit 98 9 Siculus de nomine Clytemestrae con- didit Crustumerium 98 10 a Sicidis Vulsci dicti 5 10 sicut 280 1 significare 208 5 295 2 signum 175 11 184 11 286 7. signa 17119 106 5. signorum 28016. signis 80 15 89 1 181 6 281 18 silentium 293 1. silentio 208 7 Silenorum habitu ludis magnis ali- quot Romani incedebant 30 23 siluam 71 4 Siluia (Hia, Rea) filia Numitoris 810 Siluius filius Lauiniae 59 6. Asca- nio successit 59 9 Siluii reges Albani omnes dicti 59 9 6imile 80 13 Simonides litteris quibusdam litte- raturam atixit 5 4 40 6 166 2 eimul 77 14 112 7 171 18 206 11 208 4 220 6 221 13 289 7 295 18 simulare 221 10 sinapi 299 17 sine 101 15 159 8 287 10 singulatim 165 4 eingula 67 6 280 l simstro 168 13. sinistra 116 2 sinunt 207 2. eiui 185 8. siuissent 190 5 Sinuessae 110 10 Sirena Parthenope 193 2 Sittius apud Bomanos propter luxu- riam male audiebat 188 24 eiue 184 11 (bis) Smyrnaei exercitum romanum sub- levant 202 10 socerum 283 1 Socratis sigavsia 140 12 sodalitates institutae a Romulo 143 14 80I 3118. solis 77 8 157 2 3119. sole 205 6. Sol Oceani filius mediciuam inuenit 149 7 solet 66 6 180 11. solent 85 16. eolere 85 10. soluerint 173 3 Soliniua ager populo Eomano a La- rentia relictus 60 14 eolui 278 4 soli 63 10. solo 86 9 somnium Aeneae 5 14. Hannibalis 140 3. C. Sempronii Gracchi 162 7 sonu 280 16 *287 8 eordidum 116 8 spargunt 235 14. spargentes 233 4 sparis 280 3 (fsp. tehim agreste* Non.) spatium 281 8. spatio 166 11 speca 96 21 ( fsp. specus' Prisc.) spectacula senatorum a cetero con- sessu secreta 254 16 epectare 184 1. spectante 2125. spec- tabam 94 14 spelunca Martis 113 3 speremus 233 7 epem 286 18 epoliari 209 2. spolabantur 210 8 speponderant 272 13 squamosi 102 10 statim 282 14 290 9 Stator u\d. Iuppiter statuis 80 16. — statua Horatii Co- clitis translata 44. statuae quaedam circa forum stiblatae 136 11. statua Cloeliae posita 129 5. Valeriae Po- plicolae fdiae 317 18 statuunt 171 19. statuuntur 288 10 statum 209 6. statu 173 7 Sthennius Mettius Samnitium prin- ceps 316 7 stipendio 96 8 stat 294io ('plenum est' Non). stans 66 6. steterat 280 1 Stratonicea Phodiis a Bomanis data 252 8 etrenue 94 15 strenuam 80 11. strenui 76 8 studet 209 7. studemus 220 2. stu- deat 173 7 studio 208 5 235 14. studiis 295 4 stultum 53 9 INDExY VERBORVM ET NOMINVM ETC. 365 stuprum 108 7 suadeo 85 17. suaderet 214 1 sub 86 9 96 16 209 9 *289 U subdidit 234 18 subduxit 80 11 subigunt 289 22 subinde 176 11 snbito *208 10 283 4 290 18 sublatus 283 16 sublimauit 73 12 ('$. id est in altum extulif Fest.) subnixo 213 1 ('quasi sublimi et supra nixo' Gell.i subrogantur 132 12 Subruncinatorem 115 19 subsidio 287 2 subuertit 210 2 succedunt 277 u 289 15. successit 209 9 succendit 235 2 *succidiarum (succidiauere) 665 sudorem 292 11 suffragauerunt 295 5 (sui) sibi 133 2 134 1 210 4 216 11 220 4 236 s 292 9. se 66 6 181 5 182 2 209 7 307 4 sese 53 9 87 4 103 6 133 4 134 2 *173 7 211 13 214 4. se 206 13 14 208 7 (secum) 211 10 (secum) 291 1. sibi 152 8 214 2. se 77 4 94 3 102 2 185 5 206 2 233 4 281 16 286 9 15 288 19 290 7 293 7. sese 89 12 216 2 suillum 233 2 Sullae 195 6. — uid. Cornelius Sulmo 167 13 Q. Sulpicius trib. mil. ad Alliam 105 4 155 10 Q. Sulpicius cons. 247 6 310 5 Ser. Sulpicius praetor urbanus de rogatione Petillia ad senatum re- fert 263 15 264 15 C. Sulpicii Galli filium Ser. Sulpi- cius Galba in iudicio produxit, ut misericordiam moueret 90 5 Ser. Sulpicius Galba propter Lusi- tanos interfectos a Catone reus factus pueris suis productis abso- lutus est 89 17 90 5 10 16 91 3 P. Sulpicius Rufus tribunus plebis 200 6 (sum) J) est 62 8 64 1 [67 5] 73 4 75 12 76 2 77 7 82 3 85 1 [86 4] 87 4 7 11 12 88 3 10 96 [2] 14 [113 11] 116 19 (bis) [133 4] 162 s 165 r, 179 [9] 180 7 [y] [184 9 190 7 195 6] 205 [2] r> [208 6 10 209 1 4 212 8 217 2 220 6 225 9J 233 7 [245 9] 279 7 [28017] 310 2. sunt 55 5 64 11 12 70 u 75 11 77 11 [90 17 103 8 106 7] 136 8 [160 2] --'"7 : [210 5] 218 7 273 10 [222 7 224 6 234 19]. sies 96 18. sit 124 1 [166 9 179 9 180 3 6 205 5]. siet 85 15. sint 882 17012 [180 46]. sient76 8. esto 87 8 9 10. esse »8 1 6 89 15 94 3 106 y 158 16 179 11 [203 23 214 2 4] 216 11 217 19 223 2 232 5 [273 4] 291 13 292 9 300 20 306 7. erat 96 20 151 12 213 13 224 4 5 [232 7] 236 3 237 12 278 1 288 21 [289 2 3118]. erant 106 5 110 4 111 1 206 2 217 4 218 9 279n 292 17. esset [80 7] 86 8 92 4 94 15 129 2 173 8 [179 11 181 7 205 3] 215 6 220 3 224 10 [234 ie]. essent 86 10 102io [139 3 179 7 12] 184 1 221 u [273 3]. fuit57n 63 7 10 74 4 81 7. fuere 63 8. fuerint 86 6. fuisse 86 10 109u 110 2 283 2 306 8. fuerat 272 12. [erit 81 13]. [futurum 221 3] summa 181 6 7. summi 278 2. sum- mam 203 23. summa 86 13 283 14. summo 208 5 10 213 13 235 14 288 19 290 16 submouit 234 18. summoti 289 4 super 212 2 superbiam 85 11 2119 superbi 88 2. superbos 88 1. super- bior 88 3 superiorem 288 3. superiora 295 17 superna 293 7 superat 231 19. superet 312 6 supersederuut 291 11 ('siipersedere, manere, perseuerare , quasi in uo- luntate et consilio sidere' Non.i subpetit 233 7 supplicans 151 9 supra 206 7 215 2 281 14 288 14 291 8 sursum 235 15 236 1 311 10 Surus elephantus fortissime proelia- tus in Punica acie 82 7 sus 66 5 102 2 suscitare 159 3 suspensa 291 9 suspicione 283 4 sustinere 66 6 sutore 184 5 suae 80 10. suum 89 6 129 1 181 5 1) Copulae participiorum uncis inclusae sunt. 366 INDICES *29l2i 22113. suam 86 13 287 20. buo 280 19. Bua 129 2 209 5 212 6 283 14. sui 306 10. suorum 287 10. suis 152 9 84 2. suos 182 3 218 u 293 12 294 2. suas 216*. sua 184 l 216 4 Sylla 234 16 235 2. uid. Comelius. Syphax in castra Bomana ad col- loquiton uenit 250 12 (captus 172 8) Syracusas legati missi ad frumen- tum emendum 154 3 302i5 tabula 77 7. tabulas 133 3 tacuit 283 4 * taciti 280 14 talentarias 289 12 talione 78 2 tali 211 3 tam 85 13 87 7 166 10 11 184 9 (bis) 211 12 tamen 80 8 86 11 14 87 13 91 4 280 1 287 6 291 21 292 18 Tamphilus uid. Baebius Tanaquil Tarquinii Superbi uxor 23 5 tandem 87 4 7 tetigisse 110 4 tantisper 96 18 tantummodo 179 8 tantus 215 5. tanta 87 9 205 4. tan- tum 87 10. tantam 86 15 91 1. tan- tum 83 19 159 3 208 11. tanto 86 1 208 11 295 14. tantas 166 10. tanta 8615 Tarcho Tyrrhenus Pisas condidit 68 1. Cacum in uincula coniecit 149u Tarpeiae facinus et mors 19 21 sqq. 41 13 121 isqq. libationes 122 7 Tarpeii ludi uid. ludi Tarquinio 129 2 L. Tarquinium 129 1 Tarquinius Priscus Bomam uenit primo anno regni Anci Marcii 153 8; octauo 3012. ab Anco dux equitum contra Latinos mittitur 153 14 301 5. mors 23 8 Tarquinius Superbus filius T. Prisci 22 7 sqq. nepotem Prisci fuisse 127 18. Suessam Pometiam cepit 25 4. Apiolas cepit, ex cuius oppidi praeda Capitolium incohauit 243 1. ad T. tres libros Sibylla attulit 110 6. T. iussit corpora eorum, qui se suspendio necassent, cruci af- fiji 103 3. obsidibus Porsennae da- tis insidiatur 317 19. pugnae Begil- lensi interest 153 19 302 s L. Tartjuinius Collatinus filius Egerii 26 3 sqq. Tarutius Tuscus diues, coniux Accae Larentiae 298 3 Tatins Tarpeiae auxilio Capitolium capit, Tarpeiam occidit 19 10 121 21. ad T. I. Hersiliae preces 152 5. Lauinii obtruncatus 300 8 Taureae 223 5. T. et Artorii certa- men 223 5 Tauriani 75 9 Tauricana pars Siciliae 316 16 Taurinum 75 11 Tauriscae gentis Lepontii et Salassi 65 13 taurum 156 12 tegebat 278 2. tecti 277 14 tegularum 278 8 Telluris aedes 137 2 telum 211 8. tela 96 16 289 10. telis 280 8 tempestas 156 11 temptabam 94 u tempus 94 17. tempore 132 11 12 182 3 2114 234i6. *tempora 280 1. temporibus 279 6 tenebras 311 7 teneto 116 2. tenere 91 6 176 8 tenus 220 1 Cn, Terentius scriba arcam Numae effodit 109 4 124 12 Q, Terentius Culleo praetor de pe- cunia Antiochina a senatu quae- rere iussus 264 16 267 18 A. Terentius Varro ex Aetolia Bo- mam missus 256 20 Termino 63 7. terminum 93 12 terna 66 4 182 1 terram 171 18 233 4. terrarum 189 12. — terrae motus 152 16 terrore 289 22 tertiato 96 10 tertio (pro tertium) 64 4 176 9 (testa.) testis 278 8 Testruna prima Sabinorum urbs 69 2 testudinem 284 6 (Hestudines sunt loca in aedificiis camerata, ad si- militudinem aquatilium testudi- num , quae duris tergoribus sunt et incuruis, Non.j Teutanes ueteres Pisarum incolae 682 INDEX VERBORVM ET NOMINVM ETC. 367 Teutones ad Arttusionem JZonianos uincunt 2744 2'hebae Lucanae 74 s Themidis simulacrum ludis magnis per urbem portatum 31 17 Thermopylas 80 13. in Thermopy- lensi pugna M.Porcii Catonis uir- tus 95i6. quod militibus Antiocltus pugnauerit, quot amiserit 255 10. ad Th. quot Graeci a JMetello caesi 231 2 Jliraces L. Cornelii Scipionis exer- citum aggrediuntur 229 5 in Thracia Aetoli auxilia mercede conducuitt 256 is "Thesunti 75 9 in 1'hurinis finibus flumen Garga- runt 236 5 Tiberi 109 1. in T. Romulus et Re- mus expositi 9 6 Tiberius 272 12 tibiis 107 9. — ad tibias a ucteri- bus Eomanis maiorum laudcs cauc- bantur 92 15 Tibur conditum a Catillo 71 5 Tiburtis 72 4. Tiburte 107 13. Ti- burti 71 T2 Tiburtus 71 9 Tigurini L. Cassiitm cons. fundunt 178 9. ad Arausionem Momanos win- cunt 274 4 timendas 291 13 *timiditatem 92 11 Timochares medicus Pyrrho rcgi in- sidias struit 247 10 tineas 110 3 *Titinius 284 5 Q. Titius uictoriam Orchomeniam Sullae praedicit 201 12 Tito Manlio 208 10 TUus Tatius uid. Tatius tolli 286 7. sustulere 80 10 topper 173 8 (^fortasse'' Fest.) tormenta 289 8 10 Torquati 210 5 torquem 210 3. torque 208 2 torques aureus Gallis uictis Ioui in Capitolio positus 227 5 tot 16f> 10 totidem 291 7 tota 232 12 Toxius Caeli filius lutei aediftcii in- uentor 149 3 tractarel62 6 C diu trakere' Macr.j tradiderunt 308 2. tradita 284 5. tra- ditos 215 1 tragi 291 4 traicere 66 7 transfugere 77 15 transgressus 285 2 transigi 293 4 tr;msuorsura 85 16 ad Trasumennum quot milites caesi 38 15. prodigia ante pugnam facta 164 4 Trebia 138 11 trementibus 290 16 trepidare 287 18. trepidaret 288 2 trepidante 96 13 *triariorum 184 10 tribunus 211 4 11 212 5 273 6. tri- buni 212 2 5. tribuno 80 6 84 1. tri- bunum 283 1. — tribuni pl. pri- mum duo fuerunt, tum tres a col- legis creati 144 12. a. 471. 283 tres additi 130 2 tribus 279 9. tribu 133 1. — trihtts a Seruio Tullio factae 22 1 62 15 142i tributus 93 14 (' ' gen. masc.' Non.) triclinia aerata primus lxomam in- uexit Cn. ManliuslZQ 1. tr. aerata uendita a L. Crassi oratoris here- dibus 275 6 Tricostus uid. Yirginius triginta 102 3 291 6 trini 89 11 triumphansl803. triumphauerel864 triumphus 231 10 triumuiratus nocturnus 305 20. tr. coloniae deducendae 305 21 Troia 75 10. T. prodita ab Antenore 277 3. — Troia locus in agro Lau- renti, quo primum appulit Aeneas 56 8 Troiana stirpe Veneti orti 67 1 Troiani a Latino agrum accipiunt 57 14 276 10 Troianus equus macltinamentum bel- licum 308 5 Trophonius Sullae uictoriam Orcho- mcniam uaticinatur 201 9 Troes quidam ad Gargarum flumen oppidum mediocre insederunt, quod piostea Garga uicus erat 237 4 trudere 85 16 tu 220 3. tibi 76 5 81 13 166 8 233 7 312 6. te 82 2 152 6 166 5 220 2 (te- (cum)Z5 6 235 7 306 8. uestrorum (= uestrumj 874. uobisl66n 1737 195 9. uos 196 1 237io. uobisl96i 368 INDICES Tubertus uid. Postumius Tudertibus 202 19 C. Tuditanus praetor 315 4 7 TuUus Hostilius quia parum rite fulmen deuocare conatus erat, ful- mine ictus 124 10 125 9 tum 1019 113n 117 4 182 3 211 u 2144 224 7 283 4 288 7 289 19 293 10 tumultu *94 2 282 16 turnulo 284 9 tunc 105 12 283 2 tunsum 116 9 *Turax ager popido Bomano a La- rentia rclictus 00 14 turmam 94 13 Turni pugna cum Aenea 57 2sqq. T. fugit ad Mezentium 57 3 10. mors 57 4 59 3 turpiter 209 2 turrim 234 17 Tusculanus 72 2 3. Tusculana 63 10 Tusci Capuam etNolam coiididerunt 74 13. Bomanos in fugam uerterunt 138 3. uid. Etrusci tuus 220 4. tua 233 6. tui 152 7. tuis 220i Tyrrhus pastor 59 5 uagati 210 i Valeriae Poplicolae filiae statua po- sita 317 17 Valerius 211 n M. Valerio (fratri Poplicolae) egregii honores habiti 245 io Valerii Coruini cum Gallo certamen 210 9sqq. L. Valerius Flaccus collega Marii sextum consulis 188 14 ualitudo 233 7 uallum 288 15. uallo 279 6 uariis 288 2 uasta 211 7 uasum 116 3 uber 74 3 ubi 71 13 (bis) 77 n 94 13 107 13 139 5 161 5 176 15 210 3 212 4 214 2 215 1 223 4 224 7 232 4 3118 ue (adnexum) llb 2i25 (bis) 180 5 uectigalium 185 5 189 10 uehes 64 3 uebens 224 4 Veientum iuuenes condunt lucos Ca- penos 68 12 uel 184 7 uelite 2882. uelites 168 13 uellicatim 294 3 296 3 uelocitate 281 6 uenas 222 10 uencficii duo milia hominum Bomae damnati 269 2 Veneti Troiana stirpe orti 67 1 uenit 231 19. ueniunt 160 2. ueniat 1959. uenire21l9. ueniebam 1897. uenil85u. uenit94i7 2204 224 5 7 232 11 234 18. uenisse 76 1 133 5 294 6. uenerat 139 5 Venox uid. Plautius uentus 83 19 uer 290 7. — uer sacrum a Sam- nitibus uotum 290 6 9 316 10 uerba 205 9 214 2. uerbis 94 16 Vercellensis pugna 196 21 197 3 uereremur 86 8 C. Verginius Tricostus cons. 303 8 uerminaret 222 2. uerminatum 222 2 uerruca (Hocus editus asperque'' Gett.) 79ii6 uersum (praep.) 236 1 uersus senarius de aruspicibus 4 18 uersus (adu) 110 1 Vertamacori pagus Ligurum 66 9 uero 124 1 uersatur 207 1 uerum 179 6 uerum enim uero 91 1 ueri 158 13. uera 64 12 Veruactorem 115 18 uesperi 232 y Vessuuium 285 1 Vestae sacerdos Bhea Siluia 8 10 Vestales 116 10. — Vestalium lex 89. Vestalis uirgo cum capiatur. quae uerba dicere oporteat 114 1 sqq, ueste caerulea Bomae feminas usas esse, cum lugerent 92 6 uestitu 283 9 uetus 277 15. *ueteres 64 6. ueterior 62 8 uia 96 22. uiam 215 3 278 6. uias 277 11 uiaticum 206 13 uicatim 283 10 uicinus 108 9 uictoribus 286 17 uictoria 180 11 217 19. uictoriam2792. uictoria 213 2. uictorias 166 11. u. uitula nominatur 138 1 uideo 179 11. uidebant 112 7. ui- derent 134 2 222 2. uiderunt 285 12. uiderint 76 2. uidetur 165 6 292 5. uidentur 65 4 139 2. uideretur 284 6 index vki;i;i»i;vm ET nomlwm etc. 3G9 287 20. uisum est 220 6. uisum<(estr> 220 2. uisus erat 3118. uisa essent 139 3 Vidicinorum in Piccno 275 i3 niginti sl 7 273 10 282 6 9 uiiius 124 l uillarn 139 5. uillarum 2*0 n 1'. ViUii Tappuli res in Macedonia gcstae 251 13 uincere 220 3. uicit 212 7. *uinci 86 i. uictus 283 7. uictis 28(5 18 uinum 124 l. uini 67 6. uinum 292 n uiolare 205 5 uirorum 280 16 Virginius trib. militum 104 17 155 u uirgines 116 10 uirile 182 3 288 8 uiritim 67 4 96 2 uirtutis 292 l. uirtutem 209 l. uir- tute 80 6 206 10 208 4 212 6 291 11. uirtutes 80 14 uis 212i. ui 86is 96 9 206 9 2116. uires 91 l. uiribus 208 3 uisere 133 5 161 5 uita 139 1. uitam 296 6. uita 281 2. uitas 216 13 uitiauerat 65 12 uite 286 l uitula uictoria nominata 138 l uitulatio quibus diebus facta 138 5 uitulari 115 27 (ru est icoce la. 5ir.- 165 5. 100 adn. 7. c. 65: 100 adn.l. 70, p. 220: 85 adn. 95a 176 n 184 6. 2: 59 adw. 11. ?2, 4: 7 aatt. 5a. J5. 223: 297 18. 74, i: 19 s 41 9. 74,2: 61 1. 74,3: Ohronic. Paschal. I p. 211 Dind.: 3 1. 76,1: 7 adw. 5a. 77,2: 17 298 «d«. 2. adn. 5b. 7S, 5: 8 adn. 5a. c. 7.9: (iccronis acad. prior. 2,5, 15: 140 9. 8 18 414 60 7 112 adn. 4. 7.9,2: /,'/■//. 19, 7 5: 92 oOtt. 118. 20,80: 8 «d>/. 5a. 79,4: 120 7. c. 80: 12 89 adn. 106. 22,82: 140 l. 23,8.9: 22 308 8. c. 82: 13 18. c.82: 15 n. 89 16 141 adn.9. 87,299: UO adn. c. 83: 17 16. 87,4: 283 «d«. 2. 7. 85», 305: 283 «dn. 44. de diuin. 2, 13, 2: 238 10. 28,3:142 adtt. 2. 2,25,28:9525. 2, 27, 30: 193 adn. 31,1: 19 adn.l 1513. c.38: 19 io. 11. 2,28,30:119 1. 1,21,43: 5 11. 38,3: 41 13 1213. c. 35: 20 20. 30, 2,24,48:169 10. 2,24,40:100 5. 2: 121 8. c. 40: 21 14. 40,2:121 1,26,55: 26 13 113 5 154 12 174 l. 17. 40,2: 122 5. c. 42: 122 adw. 6. 2,20,50:174 16. 1,33,72: 198 24. c. 45— 46: lol adn. 12— lo. 49,2: 1, 35, 77: 163 6. 2, 44, 09: 277 l. 68 1G. c. 52: 300 atfw. 5. 52,3: 300 3. 2,25,54: 277 adtt. 5; 2, 27, 58: 277 56, 2: 18 artVi. 5b. 72, 1: 152 10. «d». 5. 2,29,62: 119 «d?j. 1. epjst c. 75: 125 adtt. 12. 76, 5: 153 3. «d .Att. 0, 0, 3: 146 aa"»i. 8. 12, 5, 3: 3, C. 2: 62 adn. 22. c. 35: 126 aOtt. 141 l. 13, 30, 3: 315 l. 13, 32, 3: 13. c. 36: 126 adtt. 13. c. 30: 301 315 6. ad famil. 9,21,2: 303 adw. adn. 8. 07, 5: 52 4. 13. 0,22,2:13713. Lael.20,73: 4, c 2: 243 adw. 12. 0,2:22 7. 0,3: 140 «d«. 6. de nat. deor. 1, 28, 79: 22 adn. 11. 6, 4: 153 8 300 21. c. 7: 192 6. 2, 3, N: 163 3. deoffic.1,13, 126 16. 7,2; 22 adw. 11. 15,1: 21 40: 50 ad». 3. 3, 2,2: 94 adn. 127. 20 62 12 143 1. 15,5: 126 3. 22,2: 3,32,113: 50 6. orai. 69,229: 158 1. 22 «d«. 10. 30, 2: 22 17. 50, 5: 127 de orat. 1,53,227: 89 adn. 106. 2, adn. 16. 04,2: 25 14. 67,270: 140 adn. 7. pro Phtnc. 27, 5, 39, 4: 245 «dn. 17. 47,2: 3018. 00: 55 6. de re £>uW. 2, 16, 25: 3 12. 74, 4: 301 18. 2, 27, 27: 94 4. 2, 7, 23: 152 adn. 6, 11, 12: 153 17 302 6. 12—15. de senect. 12,42: 269 ad». 7, 1,3: 153 22 302 11. 58,4: 187 ad». 48. 20, 75: 78 adtt. 83. Tuscul. 1, 1. c.6S: 26 adn. 15. c. 60: 27 adn. 2, 3: 92 adn. 118. 2, 42, 202: 79 15. 71,1: 29 1. c. 72: 29 24. 73,5: adn. 83. 4, 2, 3: 92 13. 4, 27, 40: 27 adn. 16. 140 5. 8, 79, 3: 136 «d«. 37. Colum. 2,22: 55 adn. 2. 3,3,2: 67 ./J, c. 02: 302 adn. 13. adtt. 43. 3, 0,3: 67 adtt. 43. 11,1: 12, 4,2:130 5. 4,2—5:4118. c. 0: 94 ad«. 127. 131 0. ( '<. iSi: 177 l. p. 1S2: 62 9 76 4. p. 224: 73 adn. 60. p- 537: 89 8. p.246: 87 adn. 95e. #. 25tf: 116 4. p. 253: 102 adn. 13. p. 262: 91 17. p. 265: 59 adn. 12. p. 285: 137 adn. 38. p. 292: 92 adn. 117. p. 293: 92 9. p. 306: 73 10. p. 358: 246 adn. 18. j9. 333: 293 9. p. 352: 173 6. p. 367: 56 adw. 4. _p. 378: 96 l. jP/aw. Cap. de orthogr. p. 100 K. : 177 3. Flor. 2,2 [3, 14], 2: 272 adn. 57. Frontin. 1,5,15: 220 adn. 42. P.s.- Frontin. 4, 1, 16: 95 22. 4, 3, 13: 18515. Fronto ed. Naber. Caes. epist. ad Front. 2, 13 p. 36: 85 adn. 95. Front. epist. ad Caes. 3, 20 p. 57: 90 10. ep. ad Ver. 2, 1 p. 129: 94 8. de diff. uoc. p. 523 K: 41 adn. 2. Gai. 3, 223 [= lustin. instit. 4, 4, 7]: 78 adn. 81. Gellius 1, 7, 9: 221 1 233 5. 7, 10: 273i. 12,14: 114 1. 12,16: 195 5. 12, 17: 913. 13, 10: 182 5. 16, 1: 2214. 16,4: 64i. 55, (>: 215 7. 2, 2, 13: 224 1. c. i3: 181 8. 29, 7: 214i. i.9,S: 214 18. i£, 9: 82 1. 55, 5.9: 83u. 24,2: 156 adn. 27. 58, 6: 77 6. «?, c. 7: 78 7. 7, 21: 220 10. c. S: 218 15 219 13 247 7. 4, c. 5: 4 4. 9, i5: 183 15. 5, 4, 3: 113 8. c. 17: 105 adn. 20. i7, 5: 222 11. 28, 7: 179 1. 21, 6: 63 adn. 24 236 15 275 7. 21,17: 77 12. 6,c.3: 84 3. 3,55: 88 aaw. 95 g. 9, 9: 273 5. 5, 12: 272 10. 5, 27: 274 1. 11,7: 213 10. 24,8: 187 16. 19, 7: 267 adn. 45x. 19, 8: 265 adn. 45 s— t. 7, C. 3: 310 17. c. 4: 311 adn. 9. 4, 1: 144 17.4,5:3115. 7,2:238 1. 7,8: 298 adn. 1. S, 3: 249 12. c. 9: 132 7. 9, 2, 2: 235 11. c. i2: 210 9. 23,4: 207 13. 14, 1: 208 appnr. ad u. 9. 24,3: 217 5. 14,12: 294 5. 10, 2, 3: 176 9 235 4. 2, 20: 81 adn. 84. 13,4: 236 6 11. c. 15: 114 6. 54, 6: 166 6. 54, 7: 81 10 166 adn. 25. 28,1: 309 19. 3!J, 2, 2: 120 adn. 1. 2, 6": 78 4. 3, 5: 83 1 88 4. S,2: 53 1. c. 24: 123 10. 25, 7: 285 4. .22, 25, 2: 296 1. 15, 2: 293 13 294 2. 13, 3, 6: 181 1. 25,4:146u. 22(21), 8: 184 3. 53 (55;, 23: 152 3. 55, 23: 85 adn. 95a. 25 (24), 15: 90 15. 59,2: 232 10. 39,7: 236 4. 15,1,5: 234 9. 9, 5: 88 11 89 3. 23, 5: 89 5. C. 59: 128 11. 17,2,3: 216 1. 5,4:212 10. 2,5: 216 3. 5,9: 216 5. 5,29: 205 6. 5, 22: 216 8. 5,25: 205 1. 2,13: 206 11. 5,24:206 6. 5, 25: 21 610. 2, 2£:206i5. 5,27:2064. 5,28:2143. 2,19: 205 4. 5,52: 215 4. 5,55: 216 12. 5,53:217 1. 5,54:205 8. 5, 55: 217 3. 5, 59: 206 1. 9, 29: 177 14. 23,3: 76 6. 13,4: 65 10. 23, 5: 23117. 13, 6: 225 8. 52, 3: 1013. J«, 25, 9: 156 11. 12, 7: 62 5. 2S>, 9, 14: 192 13. 20, 5,13: 89 14. 9,3: 195 8. 9,22: 235 6.- Glossar. Leidense ap. Bakium ad Cic. de legg. 1,2,7: 298 adn. 1. Glossar. Vergil. in Barth. aduers. 37, 5 (nunc in Hageni Seruio III 2 p. 528): 287 adn. 74. Gran. Licin. p. 25 B. 20 Fl.: 294 adn. 129. p. 38 B. 31 Fl : 313 adn. 2. Herodian. 2,11,8: 81 adn. 85. Hygin. fab. 260: 57 adn. 9. Ioann. Lyd. de mens. 4,2 p. 65 W.: 194 7. de magistr. 1, 1 p. 122 Bk., 1,2 p. 8 W.: 61 adn, 17. 2, 5 #• 125Bk,p. 11 W.: 61 63. 1, 47 p. 159 Bk. p. 49 W.: 97 1. 3, 74 p. 269 Bl: p.l67W.: 295 6. Ioann. Malal. ed. Dindorf chron. 7 p. 179: 298 7. Isidor. orig. *4, 7, 34 (ed. Areual, III p.566): 5 7. 14,S,18: 81 adn, 85. 15, 2, 3: 61 adn, 18. 20, 11, 4: 190 1. [NDEX LOCORVM 373 Iustm. praef. 5, 5: 55 adn. 2. 43, 22, 3,11: 163 adn. 19.20. 5,8: 163 i, 3: 56 od». 6. '"//'. 19. 20. 7, 1: 38 15. 8, 5: L64 Loctant. instit. 1,6,9: 137 15. 2,23, adn. 21. 32,8: 164 10. 32,. '>: 164 /v 98 od». 1. adw. 21. 50,4: 165 adw. 22. c. 52: Lactant. Pktc. i>> schol. ad Stat. 81 adw.86. 57,5: 108 adw. 32. T/>5. 8, / p. .;;.''•/: 232 8. £5, 11, 8: 166 adw. 26. 19, 11: 167 Liitins 1, Z, •.': (57 aO». 42. 2,4: 56 odn. 27. 24,11: 155 adw. 26. ad». 4. 5,4: 56 ad«. 5. 4,5: 308 24,18,5: 50 adw. 3. 43,-5: 224adw. aan. 3. 8,5: 62 ad». 20. 11,5: 19 57. c. 44: 224 adw. 57. 44,5: 224 adn. 8. 22, 9: 121 adn. 5. 25, 8: ad«. 57. 49,4: 175 adn.bb. 122 «d». 6. 23,5: 123 adrt. 6. 19, 2: 25,3,10: 74 adn. 65. 18,4—15: 124 ad«. 9. 32, 5: 125 ar£. 2,618sqq.: 107 arfw. 27. c Macrobii) Excerpt. Bob. de uerbo V p. 651 Kil: 162 5. Macrob. saiurn. 1, 4, 7: 239 5. 4, 18: 2216. 8,1: 154 29. 9,8: 194 «rf». 13. 10, 16: 6012. 10, 17: 298 l. 11, 23: 233 adn. 80. 11,26: 162 adn. 17. 1,2, 16': 137 18. 13, 16sqq.: 239 adw. 5.13,50:2397 299 31. 13,51:1039. 146 7. 14,5: 93u. 16,21: 104 u 1553. 16,55: 1184. 16,32: 142 12. 16,33:102u. 16,34:187 1. 17,27: 195 adw. 2. 2,2,3: 115-21. 5,11: 115 26 138 adn. 43. 2, 14: 138 l. 4, 7: 100 adn, 6. 4, 9: 99 adrc.6. 5,10: 59 11. 17, 3: 156i. 50,5: 53 8. 6, 4,15: 277 13 15. Jkf a i thesaur. nou cl.auct. VIIIp. 389 : 57 adn. 7. Lexic. in Mai. thes. VIII p. 53: 128 adn. 17. Mar. Victor. art. gramm. I p. 23 K.: 5i. 40 l. 148 u. Mart. Capell. 6,621: 175 adn. 56. Maximus Victorinus p. 194 K: 40 adn, 1. Minucii Fel Octau. 21, 4: 98 «dn. 1. Mythographus Vatic. I fab. 202 (Mai class. auct. III p. 70) : 58 adn. 11. Nicolaus Damascenus (exc. de uirt. ed. Buettneri-Wobstii Ip.349—51): 18 adn.bh. Nonius ed, Mercer. p. 10: 292 l. 29: 176 5 237 7. 40: 291 10. 43: 21 adn. 9. 55: 306 9. 57: 278 3 281 12. 56': 279i 284 4 28620 287 9. 62 108 8. 63: 300 17. 64: 64 4. 07 64 6 105u. 68: 289 16. 292 10. 70 279 5. 73: 287 12. 76: 93 «dn. 118 222 4. 80: 159 3 281 19. 65: 283 13. 87: 77 adn. 79. 89: 172 s. 00: 107 8 237 9. 01:289 13 2917. 292 16 293 3. 05: 288 4. 93: 293 n. 07: 2219. 06: 16812 287 14. 00:285 9. #. 100: 81 5. 206 adw. 9. 101: 106 6. 281 17 295 14. 107: 286 14 291 14. 292 20. 106:173 4. 113. 285 15 288 20. 114: 101 adn. 11. 115: 292 7. 110: 225 15. 122: 233 3. 125: 278 7. 120: 283 6. 157:27612 289 5. 130: 282 15 292 18. 133: 107 10 293 6. 135: 281 15. 137: 17117. 141: 279 10 280 10 2817. 142: 287 7. 145: 292 4. 149: 103 7. 151: 88 7 91 8. 152: 74 1. 154: 218 3. 157: 172 6. 150: 287 17. 161: 280 13 292 13. 162: 281 10 288 18 289 18. 176: 165 3. 163: 108 10. 187: 78 «dn. 83. 186: 283 8. 194: 157 4 180 8. 1,95: 286 3. 196: 287 3 307 l. 107: 67 adn. 43. p. 505: 108 12 171 l 285 13. 207: 284 8 285 l. 208: 65 3. 212: 237 n. 221: 306 13. 222: 217 16 288 7. 553: 116 7. 55.9.- 93 13. 230: 283 n. 536: 279 3. 255: 286 10. 556: 291 17. 257: 286 8. 258: 282 18 289 7. 260: 307 3. 564: 289 3. 267: 103 5 225 u. 270: 286 6. 573: 285 11. 274: 287 19. 277: 290 8. 580: 160 l. 289: 290 1. 504: 289 l. 296: 288 16. #. 355: 101 9. 339: 291 12. 346: 106 4. 348: 278 11. 354: 290 3. 356: 290 13. 359: 218 5. 361: 283 3 286 17. 363: 89io 280 18 287i. 364.-2S9 9. 367: 280 5. 376: 277 io 284 l 308 l. 392: 294 10. p. 400: 289 21. 405: 212 10. 418: 222 6. 453: 290 adn. 104. 429: 288 l. 448: 280 7. 449: 290 15 18 293 l. 468: 295 3. 471: 237 13 285 7. 472: 223 1. 475: 223 3. 478: 232 l. 480: 210 6 278 5. 481: 180 13 311 12. 483: 109i. 484:279 8 295 18. 401:280 15. 492: 282i. 495: 29120. _p. 502: 281 5 282 13 295 16. 508: 159 7 173 1 217 18 221 12. 510: 236 9. 511: 225 13. 514: 218 8 286 12. 515: 101 12. 516: 221 15 281 l 290 11. 517: 218 11. 518: 1126 115 29. 522: 290 5. 557:28316. 534:282 3 29135. 535: 282 5. 538: 278 9. 544: 116 1. 555: 282 8. 553: 279 13 282 11. 555: 280 3 289 11. 556: 279 15 281 3 287 5 288 9 11 13. Obseq. 54 [114]: 198 adn.8. Oros. 4,1,1: 105 adn. 21. 4,10,1: 144 «dn. 5. 4, 13, 5: 35 21. 5, 3, 5: 231 1 272 1. 5, 4, 5: 231 9. 5, 4, 50: 232 adn. 73. 5, 16, 1: 274 3. 5, 18, 5: 198 adn. 8. 5,20,2: 203 adn. 18. 5, 50, 6: 235 8. 6, 5, 5: 201 adn. 15. Ouidius fast. 3,285sqq.: 239 adn. 6. 4,803: 59 «d», 12. Paradox. Vatican.Rohdii p.lllKell,: 49 19. INDEX LOCORVM 375 Paulus-Festus >• 386: 176 15. jp. 303: 218 13. ]>. 399: 159 9. ».435: 170 11. 9 p. 475: 89 12. p. 476: 203 22. p. 482: 106 8. p.484: 169 3 237 15. p. 4^: 70 16. .».489: 273 9. 10 p. 497: 128 7. p. 510: 88 9 128 9 159 5. p. 525: 306 11. p. 532: 307 6 376 INDICES p. 537 (cf part. XII iters. Aen. 132 p. 490 K.): 71 12 107 12 cum adnot. p.541: 223 5. p.546: 296 8. 12 p. 5S7: 108 1. ttol. II 13 p. 8: 139 l 158 15 159 1 306 7. Probus de nom. ed, Keil p. 511:296 adn. 140. praef. in Verg. Bucol. p. 326 H: 758. acl Verg. georg. 1, 10: 41 adn. 2. 3, 293 p.382H: 192 20. Quintil. 1, 6, 12: 112 3. 1, 10,20: 93 adn. 118. 2, 15, 8: 90 adn. 106. 8, 3, 35: 290 adn. 103. 8, 3, 48: 78 adn. 83. lhttil. Xamat. de reditu suo 1,281: 68 adn. 46. Sallust. Catil. 6, 1: 56 adn. 5. 56, 3: 280 adn. 21. Iug. 67,1: 278 adn. 8. 85, 31: 183 adn. 10. 93, 4: 277 adn. 8. /r. 4, 35 p. 335 Kr., 26 p. 168 M. : 49 adn. 2A. ScholadEurip.Orest,432IIp.l38Dd.: 149 atfn. 6. (SWw/. m Theocr. p.4Ahr. : 75 arfw. 71. Sc/ioZ. JBern. arf Verg. georg. 2, 197 p. 902H-.H0 adn.35. 3,474p.950H: 183 12. 4,561: 192 adn. 7. (Sc/io/. Leidensia adVerg. georg.2,197. III 2 p.299H: 170 8. SchoJ. Vatic. ad Verg. georg. 2, 345 (Seru, III p. 249): 173 9. 4, 564 p.359 Th.: 192 23. Schol. Veron. ad Verq. Aen. 2 , 717 p.428H:99± 1203. 3,707 p.430H.: 139 6. 5,251 p.433H: 176 17. 7, 681 p. 43SH: 72 6. georg. 3, 7 p.409H: 117 6. Senec. de benef: 3, 23, 2: 233 9. epist. 82, 22: 79 adn. 83. Serg. explan. in Donat. ed, Keil IV p 502: 55 adn. 1. Seru, ad Verg. georg.1,10: 41 1 98 13. I, 21: 115 16. 1, 75: 93 7 1, 77: 169 1 i,m3: 237i. 1, 135:222 9. 2,159: 66 1. 2, 345: 173 9. 3, 7: 118 adn.2. J.en. 1, 2: 70 adn. 54 175 adn. 52. 2, 3: 117 1. 1,5:66 8. 1,6: 56 11. 1,56: 106 1. 1,95: 00 adn.l. 1,10S: 217 8 276u. 1, 2i2: 276 1. 1, 207: 57 18. 1,269: 60 1. 1,570: 58 a*i. II. 1,273: 112 adn.S 113 aan. 4. 1,37S: 99 24 100 a